Κρέμα 2.000 ετών μαζί με τα αποτυπώματα του κατόχου της. Roman fingerprints found in 2,000-year-old cream

Roman pot containing 2,000-year old cream or ointment, complete with finger prints. Photograph: Anna Branthwaite /AP

Σε άνδρα, γυναίκα ή παιδί ανήκαν αυτά τα ίχνη δακτύλων, που μετρούν 2000 χρόνια; Κι αυτή η κρέμα όπου άφησαν τα αποτυπώματά τους ήταν καλλυντική για τις όμορφες της αρχαιότητας, μήπως ιατρική για αρρώστους ή τελετουργική για την χρήση της στη λατρεία;

Απαντήσεις ακόμη δεν υπάρχουν, αφού το μικρό, μεταλλικό αγγείο, διαμέτρου έξι εκατοστών ανοίχθηκε μόλις τώρα από τους αρχαιολόγους που το βρήκαν κατά τη διάρκεια ανασκαφών στο συγκρότημα ενός ρωμαϊκού ναού στην Tabard Square του Λονδίνου.

Το σφραγισμένο, ρωμαϊκό αγγείο είναι εξαιρετικής ποιότητας και φέρει κυκλικές αύλακες στο εξωτερικό του. Αποτελείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από κασσίτερο ενώ τα ίχνη φθοράς παρά τους αιώνες που έχουν περάσει, είναι λίγα. Όσο για την κρέμα, που τώρα πλέον έχει μία θειούχα οσμή έχει ένα κιτρινωπό χρώμα.

Roman tin box containing cream of unknown use. Southwork, London.

«Φαίνεται να είναι ένα είδος καλλυντικής κρέμας ή αλοιφής. Κι επειδή κρέμες αυτού του είδους συνήθως δεν επιβιώνουν στο χρόνο, πρόκειται για ένα μοναδικό εύρημα», λέει ο Garry Brown, διευθυντής της ανασκαφής. «Γνωρίζουμε για παράδειγμα ότι οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν γάλα της γαϊδούρας για το δέρμα, έτσι η επιστημονική ανάλυση της κρέμας θα είναι πολύ αποκαλυπτική», προσθέτει ο Francis Grew, επιμελητής στο Μουσείο του Λονδίνου, ο οποίος ωστόσο εκφράζει και την άποψη, ότι η κρέμα θα μπορούσε να είναι  χρώμα για το πρόσωπο, που ενδεχομένως χρησιμοποιούνταν ως μέρος κάποιου τελετουργικού, δεδομένου ότι έχει βρεθεί σε ένα σημείο του ναού.

Ως σήμερα έχουν βρεθεί στο Λονδίνο μόνον δύο παρόμοια αγγεία - και τα δύο σε χώρους της Αγοράς - αλλά χωρίς καπάκια, όπως επισημαίνει η συντηρήτρια του Μουσείου του Λονδίνου Elizabeth Barha.

Και τα αποτυπώματα; Η μελέτη τους μπορεί να δείξει φύλο και ηλικία, κάτι που θα βοηθήσει και στην αποκάλυψη του κατόχου του αγγείου αλλά και στη χρήση της κρέμας. Το αντικείμενο πάντως με το περιεχόμενό του θα εκτεθούν στο Μουσείο του Λονδίνου, μαζί με άλλα ευρήματα, καθώς τώρα που το ανασκαφικό έργο έχει ολοκληρωθεί, η περιοχή θα παραδοθεί προς χρήση για οικιστική ανάπτυξη.

H «ουρά» του ηλιακού μας συστήματος, NASA’s IBEX Provides First View Of the Solar System’s Tail

Το ηλιακό μας σύστημα έχει ουρά, σαν τους κομήτες. NASA's Interstellar Boundary Explorer has observed and described the solar system's tail for the first time. Image Credit: NASA/Goddard Space Flight Center

Οι επιστήμονες γνώριζαν ότι κατά την κίνηση του ηλιακού μας συστήματος στο Διάστημα δημιουργείται ένα ρεύμα σωματιδίων που σχηματίζει μια γιγάντια ουρά παρόμοια με εκείνη των κομητών.

This data from NASA’s Interstellar Boundary Explorer shows what it observed looking down the solar system’s tail. The yellow and red colors represent areas of slow-moving particles, and the blue represents the fast-moving particles. Image Credit: NASA/IBEX

Η ουρά αυτή έχει ονομαστεί «ηλιο-ουρά» αλλά μέχρι σήμερα δεν είχε επιτευχθεί η απευθείας παρατήρησή της.

NASA's Interstellar Boundary Explorer, or IBEX, recently mapped the boundaries of the solar system's tail, called the heliotail. By combining observations from the first three years of IBEX imagery, scientists have mapped out a tail that shows a combination of fast and slow moving particles. The entire structure twisted, because it experiences the pushing and pulling of magnetic fields outside the solar system.

Με τη βοήθεια του δορυφόρου Interstellar Boundary Explorer (IBEX) οι επιστήμονες είχαν οπτική επαφή με την ηλιο-ουρά και ομάδα επιστημόνων του Τμήματος Διαστημικών Επιστημών και Μηχανικής του Ερευνητικού Ινστιτούτου Southwest πραγματοποίησε μια μελέτη των δεδομένων που κατέγραψε ο IBEX. 

Other stars show tails that trail behind them like a comet’s tail. Scientists used NASA’s Interstellar Boundary Explorer to confirm that our solar system has one too. From top left and going counter clockwise, the stars shown are: LLOrionis; BZ Cam; and Mira. Image Credit: NASA/HST/R.Casalegno/GALEX

Με βάση τα νέα δεδομένα οι επιστήμονες δεν μπορούν ακόμη να υπολογίσουν με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά της.

This animation shows the path a particle takes from the sun, over the course of years, before colliding with one of IBEX’s detectors. The animation shows a charged solar particle leaving the sun, following the magnetic field lines out to the solar system’s boundary, the heliosheath. Image Credit: NASA/Goddard Space Flight Center

Εκτιμούν ότι η ηλιο-ουρά αποτελείται κυρίως από υδρογόνο και ήλιο, κινείται με ταχύτητα κοντά στο ένα εκατομμύριο χλμ/ώρα και έχει μήκος περίπου 170 δισεκατομμύρια χλμ. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal».

Γαλάζιος «βόλος» στη γειτονιά μας, Strange Blue World: Alien Planet's True Color Revealed, a First

Καλλιτεχνική άποψη του εξωπλανήτη HD189733b. που βρίσκεται 63 έτη φωτός από τη Γη. Αν και το χρώμα είναι μπλε, μάλλον δεν φιλοξενεί νερό λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που επικρατούν στην επιφάνειά του. Το σκούρο μπλε δημιουργείται από τα σύννεφα του πλανήτη, που περιέχουν και σωματίδια σιλικόνης και τα οποία δημιουργούν τη βροχή από λιωμένο γυαλί. This illustration shows HD 189733b, a huge gas giant that orbits very close to its host star HD 189733. The planet's atmosphere is scorching with a temperature of over 1000 degrees Celsius, and it rains glass, sideways, in howling 7000 kilometer-per-hour winds. CREDIT: NASA, ESA, M. Kornmesser

Παρατηρήσεις με το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble επέτρεψαν για πρώτη φορά στους αστρονόμους να προσδιορίσουν το χρώμα ενός πλανήτη εκτός του Ηλιακού Συστήματος -και η απόχρωση που βρήκαν είναι το γνώριμο μπλε της Γης. Οι ομοιότητες όμως σταματούν εκεί, αφού ο γαλάζιος εξωπλανήτης φαίνεται ότι αποκτά το χρώμα του λόγω μιας μόνιμης βροχής καυτού γυαλιού.

Η ανακάλυψη

This illustration shows a "hot Jupiter" planet known as HD 189733b orbiting its star, HD 189733. The NASA/ESA Hubble Space Telescope measured the actual visible light color of the planet, which is deep blue. CREDIT: NASA, ESA, and G. Bacon (AURA/STScI)

Διεθνής ομάδα αστρονόμων έστρεψε το Hubble στον πλανήτη HD 189733b, ο οποίος βρίσκεται σε απόσταση 63 ετών φωτός, και μέτρησε τις χρωματικές αλλαγές καθώς ο πλανήτης περνούσε πίσω από το μητρικό του άστρο.

Όταν ο πλανήτης κρυβόταν πίσω από το άστρο, η ακτινοβολία που δεχόταν το τηλεσκόπιο μειωνόταν απότομα στα μπλε μήκη κύματος. «Αυτό σημαίνει ότι το αντικείμενο που εξαφανίστηκε είναι γαλάζιο» εξηγεί ο Φρέντρικ Ποντ του Πανεπιστημίου του Έξετερ στη Βρετανία, μέλος της ερευνητικής ομάδας. «Αν κανείς τον κοιτούσε κατευθείαν, ο πλανήτης αυτός θα φαινόταν σαν μια μπλε κουκκίδα, η οποία θα θύμιζε το χρώμα της Γης» σχολιάζει ανακοίνωση της NASA.

Το χρώμα

Σύγκριση του πραγματικού χρώματος ανάμεσα στα σώματα του Ηλιακού Συστήματος και τον HD 189733b. This plot compares the colors of planets in our solar system to exoplanet HD 189733b. The exoplanet's deep blue color is produced by silicate droplets, which scatter blue light in its atmosphere. Image Credit: NASA, ESA, and A. Feild (STScI)

Το γαλάζιο χρώμα είναι όμως η μόνη ομοιότητα ανάμεσα στη Γη και τον HD 189733b. Ο μπλε εξωπλανήτης ανήκει σε μια κατηγορία σωμάτων που ονομάζονται «καυτοί Δίες» -γίγαντες από αέριο που κινούνται σε πολύ μικρή απόσταση από το μητρικό τους άστρο. Λόγω της πολύ μικρής απόστασης, η περίοδος περιφοράς του HD 189733b είναι ίδια με την περίοδο περιστροφής -με άλλα λόγια, μία μέρα σε αυτόν τον παράξενο πλανήτη διαρκεί όσο ένα έτος.

Και αυτό σημαίνει ότι η μία πλευρά του πλανήτη κοιτάζει μόνιμα προς το άστρο, και ψήνεται στους 1.000 βαθμούς Κελσίου, ενώ η άλλη πλευρά παραμένει βυθισμένη στην αιώνια, παγωμένη νύχτα. Η διαφορά θερμοκρασίας ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια προκαλεί ανέμους που εκτιμάται ότι πνέουν με ταχύτητα 7.000 χλμ την ώρα.

Ψηλά στην ταραγμένη ατμόσφαιρα, εκτιμούν οι επιστήμονες, σωματίδια πυριτίου λιώνουν από τη ζέστη και σχηματίζουν σταγονίδια γυαλιού, τα οποία πέφτουν προς τα κάτω υπό τη μορφή μιας βίαιης θύελλας. Τα σταγονίδια γυαλιού σκεδάζουν το γαλάζιο χρώμα περισσότερο από ό,τι το κόκκινο, δίνοντας έτσι στον πλανήτη το χαρακτηριστικό του χρώμα. 

Όπως φαίνεται, θα περιμένουμε ακόμα αρκετά χρόνια μέχρι να ανακαλυφθεί ένας πλανήτης βαμμένος μπλε από τους ωκεανούς του, όπως συμβαίνει με τη δική μας Γη. Τουλάχιστον όμως οι αστρονόμοι πέτυχαν το σωστό χρώμα. Η ανακάλυψη έχει γίνει δεκτή για δημοσίευση στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal Letters».