Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Τρίτη 24 Σεπτεμβρίου 2013

H Σελήνη είναι 100 εκατομμύρια χρόνια νεώτερη, The Moon Is 100 Million Years Younger Than Thought

Η Σελήνη είναι προϊόν μιας τρομερής σύγκρουσης της Γης με ένα γιγάντιο ουράνιο σώμα πριν μερικά δισεκατομμύρια έτη. This artist's conception of a planetary smashup whose debris was spotted by NASA's Spitzer Space Telescope in 2009 gives an impression of the carnage that would have been wrecked when a similar impact created Earth's moon. Credit: NASA/JPL-Caltech

Νέα αμερικανική επιστημονική έρευνα έρχεται να αλλάξει τα δεδομένα σχετικά με την ηλικία της Σελήνης.

Οι νέες εκτιμήσεις αναφέρουν πως το φεγγάρι είναι νεώτερο τουλάχιστον κατά 100 εκατ. χρόνια, σε σχέση με ό,τι πίστευαν μέχρι σήμερα οι επιστήμονες, δηλ. έχει ηλικία 4,4 έως 4,45 δισεκατομμυρίων ετών και όχι 4,56 δισεκατομμυρίων.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Ρίτσαρντ Κάρλσον του Ινστιτούτου Επιστήμης Κάρνεγκι της Ουάσιγκτον, έκαναν τη σχετική ανακοίνωση σε συνέδριο στο Λονδίνο, που διοργάνωσε η Βασιλική Εταιρεία επιστημών της Βρετανίας με θέμα «Η προέλευση της Σελήνης», σύμφωνα με το Space.com.

An artist's rendering shows a planetary collision near the star Vega. The Earth's moon may have formed from the debris of such an impact between Earth and another body. (NASA)

Σύμφωνα με την κυρίαρχη επιστημονική θεωρία, το φεγγάρι δημιουργήθηκε όταν ένα άλλο μεγάλο ουράνιο σώμα, στο μέγεθος τουλάχιστον του Άρη, έπεσε πάνω στη Γη και από την πρόσκρουση εκτινάχθηκαν στο διάστημα τεράστιες ποσότητες ύλης, που σταδιακά και υπό την πίεση της βαρύτητας σχημάτισαν τον δορυφόρο του πλανήτη μας.

Το ηλιακό μας σύστημα σχηματίστηκε πριν από 4,56 δισεκατομμύρια χρόνια. Η ακριβής χρονολόγηση των πλανητών και δορυφόρων είναι δύσκολη, αλλά βελτιώνεται σταδιακά λόγω και της προόδου της τεχνολογίας.

Σύμφωνα με τον Κάρλσον, στη Γη έχουν βρεθεί ενδείξεις ότι η επιφάνειά της είχε λιώσει πριν από περίπου 4,45 δισεκατομμύρια χρόνια, όταν κατά πάσα πιθανότητα είχε συμβεί η καταστροφική πρόσκρουση που «γέννησε» το φεγγάρι.

Νεώτερη ή όχι η Σελήνη δεν παύει να είναι γοητευτική … όπως φαίνεται να “στροβιλίζεται” στο παρακάτω βίντεο, κάτι που είναι αδύνατον να δούμε από τη Γη. Η “περιστρεφόμενη Σελήνη’ δημιουργήθηκε από τις φωτογραφίες που συνέλεξε το διαστημικό σκάφος της NASA, LRO (Lunar Reconnaissance Orbiter). To LRO περιστρέφεται γύρω από τη Σελήνη, 50 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνειά της.

Γράμματα από το “Υπόγειο”. Γραφή στη Μεθώνη Πιερίας, ύστερος 8ος - πρώιμος 7ος αι. π.Χ. Letters from the “Underground”. Writing from Methoni, Pieria, late 8th - early 7th century BC

Ευβοϊκός σκύφος με εγχάρακτη επιγραφή: Είμαι [το ποτήρι/αγγείο;] του Ακεσάνδρου. [… όποιος μου το στερήσει … τα μά]τια του (ή τα χρήματά του) θα στερηθεί. Ευβοϊκό αλφάβητο και ιωνική διάλεκτος περίπου 720 π.Χ.

«Είμαι του Ακεσάνδρου. Όποιος μου το στερήσει, τα μάτια του ή τα χρήματά του θα στερηθεί», διαβάζουν οι επιγραφολόγοι της εποχής μας πάνω στο ευβοϊκό αγγείο του Ακεσάνδρου που, όπως φαίνεται… μόνο τα χείλη του ήθελε να αγγίζουν στα συμπόσια της αρχαίας Μεθώνης. Μεγάλη η κοινωνιολογική, η ανθρωπολογική και η ιστορική διάσταση της περιπαιχτικής εντολής του Ακεσάνδρου για τα συμποσιακά γλέντια. Πιο πολύτιμο, ωστόσο, αναδεικνύεται το αρχαιότερο συμποτικό επίγραμμα σε ιαμβικό τρίμετρο που φέρει εγχάρακτα το αγγείο του, αποκαλύπτοντας μια από τις πρωιμότερες επιγραφές του ελλαδικού χώρου και τη μοναδική στον βορειοελλαδικό και τη Μακεδονία. Χρονολογείται γύρω στο 730 με 720 π.Χ., εποχή κατά την οποία ελάχιστες επιγραφές και επιγραφικά τεκμήρια διασώζονται εκτός από το «Κύπελλο του Νέστορα» από τις Πιθηκούσσες (ελληνική αποικία) της Ιταλίας και την οινοχόη του Δίπυλου Αττικής, που μέχρι σήμερα θεωρούνται από τα παλιότερα γνωστά δείγματα γραφής του ελληνικού αλφαβήτου.

Μια άλλη εικόνα

Μεθώνη Ι - Επιγραφές, χαράγματα και εμπορικά σύμβολα στη γεωμετρική και αρχαϊκή κεραμική από το “Υπόγειο”.

«Μέχρι πρότινος πιστεύαμε ότι την περίοδο αυτή η περιοχή πάνω από τη Θεσσαλία ήταν tabula rasa. Και να που τα «Γράμματα από το Υπόγειο» της Μεθώνης μaς έστειλαν αδιάβαστους. Τα νέα ευρήματα αλλάζουν την ιστορία, τη φιλολογία, τη γλωσσολογία», αναφέρει ο καθηγητής στο ΑΠΘ Γιάννης Τζιφόπουλος. «Η ελληνική γλώσσα, όπως φαίνεται στα ενεπίγραφα αγγεία του ύστερου 8ου και του πρώιμου 7ου αιώνα π.Χ., όχι μόνο υπάρχει, αλλά εμφανίζεται με παγιωμένη γραμματική και συντακτική δομή. «Από Ομήρου άρξασθαι» διδάσκουμε ως τώρα, αλλά φαίνεται ότι ταυτόχρονα με τον Όμηρο και τον Ησίοδο εμφανίζεται κι αυτή η ποίηση, μια προχωρημένη μορφή της ελληνικής γραφής με την οποία συνθέτουν αυτά τα αστεία επιγράμματα. Οι άνθρωποι δεν γλεντούσαν μόνο με τις επιγραφές επικών ηρώων αλλά με μια δική τους λυρική ποίηση, περιπαιχτική, σαρκαστική για γλέντια και επίδειξη γνώσης του αλφαβήτου».

Αιολικό αγγείο πόσης (πιθανότατα από τη Λέσβο) με εγχάρακτη επιγραφή «Είμαι του Φιλίωνα».  Άγνωστο αλφάβητο ίσως με αιολικά στοιχεία, πιθανόν σε ιωνική διάλεκτο ύστερος 8ος – πρώιμος 7ος αιώνας π.Χ.

Ο σκύφος του Ακεσάνδρου, το αιολικό αγγείο του Φιλίωνα («Είμαι του Φιλίωνα») με τις αρχαιότερες γραφές, εκατοντάδες άλλα με graffiti, dipinti και σύμβολα για εμπορικές συναλλαγές, ανασύρθηκαν από το «Υπόγειο» στην αρχαϊκή αγορά της αρχαίας Μεθώνης κατά τη διάρκεια ανασκαφής από τον Μάνθο Μπέσιο. Ήταν μια υπόσκαφη κατασκευή, λάκκος βάθους 11 περίπου μέτρων, πιθανότατα αποθηκευτικού χαρακτήρα. Κατασκευάστηκε για τις ανάγκες της αγοράς, αλλά λόγω στατικών προβλημάτων δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Επιχώθηκε βιαστικά λίγο μετά το 700 π.Χ. με κάθε είδους υλικά (όστρακα, ξύλα, λίθινες μήτρες, πήλινες χοάνες κατεργασίας χαλκού και χρυσού) αφήνοντας ανέπαφα επί 28 αιώνες δείγματα στη Μεθώνη Πιερίας, όταν άρχισε να χρησιμοποιείται η αλφαβητική γραφή στον ελλαδικό χώρο. Από τα χιλιάδες θραύσματα ξεχωρίζουν 191 ενεπίγραφα αγγεία, τα περισσότερα από τα οποία χρονολογούνται τον ύστερο 8ο και τον πρώιμο 7ο αιώνα π.χ.

Κτίρια της Αρχαϊκής Αγοράς (7ος-5ος αι. π.Χ.) της αρχαίας Μεθώνης.

Εντυπωσιακά αγγεία όλων των τύπων, κύπελλα, κάνθαροι, αποθηκευτικά, μαγειρικά, εμπορικοί αμφορείς, σερβιρίσματος, πόσης και φαγητού, αγγεία για συμπόσια πάνω στα οποία οι κάτοχοι έγραφαν περιπαικτικούς στίχους, «αλλάζουν την εικόνα για τη διασπορά της ελληνικής γραφής στις πρώιμες φάσεις του αλφαβήτου αλλά ταυτόχρονα μας δίνουν ποικίλες πληροφορίες», εξηγεί η αρχαιολόγος του ΑΜΘ, Λιάνα Στεφανή. «Η διαφορετική τους προέλευση (τοπικά, κορινθιακά, αττικά, ευβοϊκά, κυκλαδικά, ιωνικά, αιολικά και φοινικικά) δείχνει ότι η Μεθώνη -αποικία της Εύβοιας που ιδρύθηκε από Ερετριείς το 733-732 π.Χ. στη δυτική ακτή του Θερμαϊκού Κόλπου κοντά στις νότιες εκβολές του Αλιάκμονα- ήταν όχι μόνο ένα σημαντικό κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου αλλά και μια πολυπολιτισμική αποικία. Μας χάρισε ένα πανόραμα της κεραμικής τέχνης από όλα τα μέρη του κόσμου που ανοίγει νέα πεδία έρευνας σχετικά με τον ελληνικό αποικισμό, τη χρήση της αλφαβήτου, τις διαλέκτους, τις απαρχές της ποίησης, το συμπόσια αλλά και τα εμπορικά δίκτυα της Ανατολικής Μεσογείου κατά τους κρίσιμους αιώνες, τον 8ο και 7ο π.Χ.».

Λυρικά κείμενα

Τι μαρτυρούν όμως τα αντικείμενα αυτά και κυρίως οι επιγραφές που αναφέρουν ονόματα, αστεϊσμούς, ακόμα και λυρικά κείμενα, όπως το ιαμβικού ρυθμού ποίημα στον σκύφο του Ακεσάνδρου;

Ο καθηγητής του ΑΠΘ δίνει την εξήγηση: «Η σημασία τους είναι τεράστια και αποδεικνύουν ότι η Μεθώνη και η ευρύτερη Μακεδονία αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι του ενιαίου ελληνικού αιγαιακού χώρου κατά τις κρίσιμες περιόδους της Εποχής του Σιδήρου (1050 με 700 π.Χ.) και της αρχαϊκής εποχής, από το 700 ως το 480 π.Χ., περίοδοι που διαμόρφωσαν τη δυναμική εμφάνιση της Μακεδονίας στα κλασικά χρόνια.

Γενική άποψη του χώρου της αρχαίας Μεθώνης.

Η μαρτυρία των ενεπίγραφων αντικειμένων από τη Μεθώνη μας υποχρεώνει να τροποποιήσουμε αν όχι να ανατρέψουμε αρκετές παγιωμένες αντιλήψεις για την ελληνική γλώσσα, τους Έλληνες στη Μακεδονία, τον δεύτερο ελληνικό αποικισμό, το εμπόριο της κεραμικής κυρίως των πρώιμων εμπορικών αμφορέων, την εμφάνιση του αλφάβητου στην Ελλάδα, τον αλφαβητισμό και την εγγραμματοσύνη, τις απαρχές της λογοτεχνίας, τα εμπορικά, συμποτικά και άλλα περιβάλλοντα ανάπτυξης της γραφής».

Το μεγαλύτερο μέρος της ενεπίγραφης κεραμικής που βρέθηκε στο «Υπόγειο» ανάγεται στα τέλη του 8ου και στις αρχές του 7ου αι. π.Χ. Χρονολογείται δηλαδή σε μια εποχή κατά την οποία οι ελληνικές επιγραφές είναι ακόμα λιγοστές. «Το ότι επιγραφές, ανάμεσά τους και μια έμμετρη, όπως και αλφαβητικά και μη χαράγματα και εμπορικά σύμβολα βρέθηκαν στην Μεθώνη, στην περιφέρεια του τότε αρχαίου ελληνικού κόσμου, ανοίγει νέους δρόμους για όσους ασχολούνται με τα πρώτα βήματα του ελληνικού αλφαβήτου.

Τα ενεπίγραφα κείμενα από τη Μεθώνη φαίνεται να μην ανήκουν σε ένα και μόνο αλφάβητο και πιθανόν ενισχύουν την άποψη αυτών που πρεσβεύουν ότι το ελληνικό αλφάβητο θα πρέπει να γεννήθηκε σε μια παλιότερη από τη συνήθως προτεινόμενη εποχή», δήλωσε ο ακαδημαϊκός Μιχάλης Τιβέριος, καθηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Από τα θραύσματα του «υπογείου», δείγματα 60 περίπου ενεπίγραφων αγγείων παρουσιάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης σε μια έκθεση που πραγματοποιείται χάρη στη χρηματοδότηση της Επιτροπής Ερευνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων.

Αποτελεί προϊόν συνεργασίας ΑΜΘ, ΚΖ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και μιας επιστημονικής ομάδας (Τζένη Βελένη, διευθύντρια ΑΜΘ, Μάνθος Μπέσιος, Λιάνα Στεφανή, Αγγελική Κουκουβού, Ράνια Πάλη, Αθηνά Αθανασιάδου). Τις επιγραφές επιμελήθηκαν οι Γιάννης Τζιφόπουλος, καθηγητής στο ΑΠΘ, Ανδρονίκη Οικονομάκου και τη μελέτη της κεραμικής ο Αντώνης Κοτσώνας, λέκτορας στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Οι επισκέπτες, όπως επισημαίνουν στον κατάλογο, μπορούν να αντιληφθούν το μακραίωνο ταξίδι της ελληνικής γλώσσας από τότε ως τις μέρες μας αλλά και την καθημερινότητας μιας αρχαίας πόλης στα παραλία της Πιερίας.

Διάρκεια έκθεσης: 12 Σεπτεμβρίου 2013 – 31 Δεκεμβρίου 2014. Archaeological Museum of Thessaloniki, 12 September 2013 - 31 December 2014.


«Μακραίνει» η γαλαξιακή… Κόμη, Chandra Reveals Long Arms of Plasma in Coma Galaxy Cluster

Στη φωτογραφία εικονίζεται το γιγάντιο νέφος που περιβάλλει τους δύο ελλειπτικούς γαλαξίες στο κέντρο του Σμήνους της Κόμης. Το νέφος έχει πολλούς βραχίονες που εκτείνονται προς κάθε κατεύθυνση του σμήνους. A specially processed Chandra image, in data from NASA’s Chandra X-ray Observatory and ESA’s XMM-Newton, is shown with optical data from the Sloan Digital Sky Survey to highlight enormous arms of hot gas in the Coma galaxy cluster. Researchers think that these arms — which span at least a half million light years — were most likely formed when smaller galaxy clusters had their gas stripped away by the head wind created by the motion of the clusters through the hot gas. Image Credit:X-ray: NASA/CXC/MPE/J.Sanders et al, Optical: SDSS

Με τη βοήθεια δύο διαστημικών τηλεσκοπίων διεθνής ομάδα επιστημόνων εντόπισε ένα γιγάντιο νέφος αερίων σε ένα από τα μεγαλύτερα και πιο εντυπωσιακά γαλαξιακά σμήνη του Σύμπαντος, το σμήνος της Κόμης. Η ανακάλυψη προσφέρει νέα στοιχεία για τη δομή και την εξέλιξη του σμήνους.

Το σμήνος

The Coma galaxy cluster is collection of thousands of galaxies in a region of some 2 million light-years across, located about 318 million light-years from Earth in the constellation Coma Berenices, shown here with optical data from the Sloan Digital Sky Survey.

Επιστημονική ομάδα από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και τη Γερμανία χρησιμοποίησε τα διαστημικά τηλεσκόπια Chandra X-ray και XMM-Newton για να μελετήσει το γαλαξιακό σμήνος Abell 1656 που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 320 εκατομμυρίων ετών φωτός στον αστερισμό της Κόμης της Βερενίκης. Για τον λόγο αυτό το σμήνος έχει λάβει και την ονομασία «Σμήνος της Κόμης».

Το σμήνος της Κόμης είναι ένα από τα μεγαλύτερα, πιο πυκνά και πιο ενδιαφέροντα γαλαξιακά σμήνη που υπάρχουν στο Σύμπαν. Μέχρι στιγμής έχουν εντοπιστεί σε αυτό περισσότεροι από χίλιοι γαλαξίες, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι μεγάλοι ελλειπτικοί και φακοειδείς γαλαξίες. Κυρίαρχοι του σμήνους είναι δύο γιγάντιοι ελλειπτικοί γαλαξίες που βρίσκονται στο κέντρο του.

Λίγοι σπειροειδείς γαλαξίες (σαν τον δικό μας) έχουν εντοπιστεί μόνο στην περιφέρεια του σμήνους. Το σμήνος της Κόμης είναι τόσο μεγάλο που οι επιστήμονες εκτιμούν ότι το φως χρειάζεται εκατομμύρια έτη για να ταξιδέψει από τη μια πλευρά του στην άλλη. Σε αυτό λαμβάνουν συνεχώς χώρα συγκρούσεις γαλαξιών ενώ οι ειδικοί πιστεύουν ότι και το ίδιο το σμήνος είναι προϊόν συγκρούσεων ανάμεσα σε γαλαξιακά σμήνη.

Τα νέφη

This Chandra image shows the central region – about 1.5 million light years across – of the Coma Cluster. The cluster contains thousands of galaxies enveloped by a vast 100 million-degree Celsius gas cloud. Image Credit: NASA/CXC/SAO/A.Vikhlinin et al.

Με τη βοήθεια των δύο τηλεσκοπίων οι ερευνητές εντόπισαν την παρουσία γιγάντιων νεφών καυτού αερίου στο κέντρο του σμήνους. Πιστεύουν ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα νέφος που περιβάλλει τους δύο γιγάντιους ελλειπτικούς γαλαξίες στο κέντρο του. Το νέφος διαθέτει πλήθος βραχιόνων που εκτείνονται σε διάφορες περιοχές του σμήνους, γεγονός που οπτικά δημιουργεί την εντύπωση ότι έχουμε να κάνουμε με ένα σύνολο από διαφορετικά νέφη. Οι ερευνητές αναφέρουν όμως ότι το πιθανότερο είναι ότι πρόκειται για ένα μόνο νέφος ή το πολύ δύο.

Εκτιμούν ότι το νέφος αυτό σχηματίστηκε πριν από περίπου 300 εκατομμύρια έτη και είναι προϊόν γαλαξιακών συγκρούσεων. Η μελέτη του  αναμένεται να προσφέρει νέα στοιχεία για το πώς εξελίχθηκε το εντυπωσιακό και μυστηριώδες σμήνος της Κόμης καθώς και καινούργια δεδομένα για διάφορες κοσμικές διεργασίες όπως η γέννηση άστρων. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Science».