Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Τρίτη 11 Μαρτίου 2014

Σύμμαχος του Τζένγκις Χαν οι κλιματικές αλλαγές. How Climate Change Drove the Rise of Genghis Khan

Genghis Khan as portrayed in a 14th-century Yuan era album. Taizu, better known as Genghis Khan. Portrait cropped out of a page from an album depicting several Yuan emperors (Yuandjai di banshenxiang), now located in the National Palace Museum in Taipei (inv. nr. zhonghua 000324). Original size is 47 cm wide and 59.4 cm high. Paint and ink on silk. The rise of Genghis Khan and the huge Mongol Empire in the early 13th century may have been helped by good weather, scientists suggest.

Πολλά έχουν γραφτεί για το πώς κατάφερε ο Τζένγκις Χαν και οι απόγονοι του να δημιουργήσουν την αχανή αυτοκρατορία τους. Οι περισσότεροι συμφωνούν ότι η επιτυχία τους στηρίχτηκε στο συνδυασμό μιας άκρως πετυχημένης σχεδίασης των επιθέσεων που εξαπέλυαν οι ορδές των Μογγόλων με τα ταχύτατα άλογα τους και στο ότι οι επιθέσεις ήταν κυριολεκτικά ανελέητες σκορπώντας τον τρόμο. Μια νέα μελέτη αναφέρει ότι ο Τζένγκις Χαν είχε ένα αναπάντεχο σύμμαχο.

Mongolian soldiers in traditional warrior outfit re-enact Genghis Khan's legendary conquering hordes in Tov, south of Ulan Bator, Mongolia, in 2006. About 500 Mongolian soldiers on horsebacks took part in the event to mark the 800th anniversary of the widely revered Mongolian conqueror. / NG HAN GUAN AP

Σύμφωνα με τους ερευνητές όταν ο Τζένγκις Χαν ξεκίνησε την εκστρατεία του είχε συμβεί μια απότομη κλιματική αλλαγή την οποία τόσο ο ίδιος όσο και οι απόγονοι εκμεταλλεύτηκαν με τον καλύτερο τρόπο για να επεκτείνουν συνεχώς την αυτοκρατορία τους. Ταυτόχρονα όμως οι αυτές οι κλιματικές αλλαγές λειτούργησαν προοδευτικά αντίστροφα εξασθενώντας τελικά την αυτοκρατορία.

Το κλιματικό «παράθυρο»

Bataille entre Mongols & Chinois. Battle between Mongols & Chinese (1211). Jami' al-tawarikh, Rashid al-Din. Bibliothèque nationale de France. Département des Manuscrits. Division orientale. Supplément persan 1113, fol. 49. Απότομες κλιματικές αλλαγές ίσως έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στην επικράτηση των Μογγόλων στην Ευρασία.

Ερευνητές στις ΗΠΑ μιλάνε για ένα «παράθυρο» κλιματικής αλλαγής, όταν για μερικές δεκαετίες ανέβηκε απότομα η θερμοκρασία στην Ασία σε βαθμό που δεν είχε συμβεί τα προηγούμενα 1.000 χρόνια. Χάρη σε αυτόν τον πιο ζεστό, υγρό και ήπιο καιρό, μπόρεσε ο Τζένγκις Χαν να επεκτείνει την επικράτειά του από την Κίνα έως την ανατολική Ευρώπη, δημιουργώντας την μεγαλύτερη χερσαία αυτοκρατορία που έχει υπάρξει ποτέ.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον ειδικό στη δενδροχρονολόγηση Νιλ Πέντερσον του Παρατηρητηρίου Γεωεπιστημών Λαμόντ - Ντόχερτι του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης και τη συνάδελφό του Έιμι Χεσλ του Πανεπιστημίου της Δυτικής Βιρτζίνια, μελέτησαν κορμούς πεύκων στην κεντρική Μογγολία, που χρονολογούνταν από το 650 π.Χ έως το 2011.

Η ανάλυση έδειξε ότι η άνοδος του Τζένγκις Χαν στην εξουσία και οι κατοπινές απανωτές κατακτήσεις του συνέπεσαν ακριβώς με μια περίοδο ανόδου της θερμοκρασίας και ασυνήθιστα έντονων βροχοπτώσεων, που κράτησαν περίπου δύο δεκαετίες και μετέτρεψαν τους ξερούς και κρύους βοσκότοπους των ασιατικών στεπών σε ένα πολύ πιο εύφορο και ζεστό μέρος. Αυτό έθρεψε το χορτάρι και βοήθησε τα πολεμικά άλογα και τις νομαδικές στρατιές των Μογγόλων πολεμιστών να φθάσουν ως την Κίνα, την Κορέα, το Αφγανιστάν, το Ιράν, την Μέση Ανατολή, τη Ρωσία και την Ουγγαρία.

Οι δακτύλιοι

Rings are clearly visible in well-preserved tree specimens. Taken back to the lab, polished, and inspected under a microscope, they can be dated to the year. (Kevin Krajick / Earth Institute)

Η μελέτη των δακτυλίων στους κορμούς των δένδρων (που αποκαλύπτουν την ταχύτητα ανάπτυξής τους ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες) δείχνει ότι μεταξύ 1180 - 1190, λίγο προτού έλθει στην εξουσία ο Τζένγκις Χαν, υπήρξε μια περίοδος έντονης ξηρασίας και κρύου, η οποία πιθανότατα πυροδότησε εσωτερικές εντάσεις στα μογγολικά εδάφη, γεγονός που συνέβαλε στη γρήγορη αναρρίχησή του στη θέση του ηγεμόνα, ενώνοντας μέσα σε λίγα χρόνια τις έως τότε διάσπαρτες φυλές που φιλονικούσαν μεταξύ τους.

Αμέσως μετά, μεταξύ των ετών 1211 - 1225, υπήρξε μια περίοδος ήπιου καιρού και πολλών βροχών, η οποία συνέπεσε με τη ραγδαία επέκταση της μογγολικής επικράτειας. Εν καιρώ όμως, το κλίμα έγινε ξανά ξηρό και κρύο, πράγμα που οδήγησε σε νέες ξηρασίες και μικρή παραγωγικότητα του εδάφους, εξέλιξη η οποία πιθανώς συνέβαλε στο να εξασθενήσει εκ των έσω η αχανής μογγολική αυτοκρατορία.

«Η μετάβαση από την ακραία ξηρασία στη ακραία υγρασία υποδηλώνει έντονα ότι το κλίμα έπαιξε ρόλο στις ανθρώπινες υποθέσεις. Δεν ήταν ο μοναδικός παράγοντας, αλλά πρέπει να δημιούργησε ιδανικές συνθήκες, ώστε ένας χαρισματικός ηγέτης να αναδυθεί από το χάος, να δημιουργήσει ένα στρατό και να συγκεντρώσει τόση εξουσία. Η ασυνήθιστη υγρασία δημιούργησε ασυνήθιστη παραγωγικότητα στα φυτά και αυτό μεταφράστηκε σε δύναμη των αλόγων. Ο Τζένγκις Χαν κυριολεκτικά κατάφερε να καβαλήσει αυτό το "κύμα"», δήλωσε η δρ Χεσλ.

Lush grasslands helped Genghis Khan fuel his armies in their conquest of Asia and parts of Europe. Photograph: North Wind Picture Archives /Alamy

«Πριν ανακαλυφθούν τα ορυκτά καύσιμα, το χορτάρι και η εξυπνάδα ήσαν τα «καύσιμα» για τους Μογγόλους και τους πολιτισμούς τους», πρόσθεσε ο Νιλ Πέντερσεν. Κάθε μογγόλος ιππέας είχε μαζί του κατά τις εκστρατείες έως πέντε άλογα, τόσο ως μεταφορικά μέσα, όσο και για τη διατροφή του με το κρέας τους. Πέρα όμως από τα πολύτιμα άλογα, σύμφωνα με τους ερευνητές, το ήπιο κλιματικό «παράθυρο» βοήθησε στον πολλαπλασιασμό άλλων χρήσιμων ζώων για τις νομαδικές φυλές, όπως καμηλών, γιακ, βοοειδών, προβάτων κ.α. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «PNAS».

Ιστορικά δεδομένα

Με ερυθρό χρώμα σημειώνεται η αχανής αυτοκρατορία των Μογγόλων που ξεκινούσε από τη κορεατική χερσόνησο και κατέληγε στην κεντρική Ευρώπη. All significant conquests and movements of Genghis Khan and his generals during his lifetime.

Ο Τζένγκις Χαν πέθανε το 1227, αλλά οι γιοί και τα εγγόνια του συνέχισαν τις κατακτήσεις τους, ώσπου τελικά η αυτοκρατορία τους άρχισε να αποσυντίθεται. Οι τελευταίοι απόγονοί του κυβερνούσαν περιοχές της κεντρικής Ασίας έως τη δεκαετία του 1920.

Άλλες μελέτες έχουν επίσης δείξει ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να αλλάξει το ρου της ιστορίας, με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα την εξαφάνιση του πολιτισμού των Μάγια στην κεντρική Αμερική και την πτώση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Ταχύτητα ρεκόρ για αστρικό σμήνος με φορά προς το Γαλαξία. Found: The Fastest-Approaching Object in the Universe

GARGANTUAN GALAXY: M87's central black hole may be shooting out more than just the blue jet seen here.  Hubble Space Telescope. NASA and the Hubble Heritage Team (STScI/AURA)

Τα περισσότερα αντικείμενα στο Σύμπαν που βρίσκονται εκτός του Γαλαξία, απομακρύνονται από εμάς καθώς το Σύμπαν διαστέλλεται. Εξαιρέσεις στον κανόνα αυτό αποτελούν αντικείμενα στην κοντινή περιοχή μας, όπου μία Τοπική Ομάδα 75 γαλαξιών συμπεριλαμβανομένου του δικού μας «αντιτίθεται» στη διαστολή εξαιτίας των βαρυτικών έλξεων.

Ο γειτονικός γαλαξίας της Ανδρομέδας για παράδειγμα, πλησιάζει το δικό μας με την ταχύτητα των 300 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, ενώ το αντικείμενο που μέχρι πρότινος κατείχε το ρεκόρ ταχύτητας προς τα εμάς, ήταν ένα άστρο στην Ανδρομέδα με ταχύτητα 780 χλμ/δευτερόλεπτο.

Όταν ένα αντικείμενο κινείται σε σχέση με έναν παρατηρητή, επηρεάζεται και η συχνότητα της ακτινοβολίας του μέσω του φαινομένου Ντόπλερ: τα αντικείμενα που μας πλησιάζουν φαίνονται πως εκπέμπουν φως με μεγαλύτερη συχνότητα, ενώ το αντίθετο συμβαίνει για εκείνα που απομακρύνονται.

Το ίδιο φαινόμενο συμβαίνει κατ’ αντιστοιχία και με τη συχνότητα της σειρήνας ενός οχήματος που κινείται ως προς εμάς: όταν μας πλησιάζει ο ήχος «συμπυκνώνεται» και μας φαίνεται πιο οξύς, και καθώς μας προσπερνάει το μήκος κύματος αυξάνεται, ενώ στην πραγματικότητα η σειρήνα δεν έχει μεταβάλλει τη συχνότητά της.

Καθώς το μπλε χρώμα έχει μεγαλύτερη συχνότητα από το ερυθρό στο φάσμα του ορατού φωτός, όταν μας πλησιάζει ένα αντικείμενο λέμε πως είναι μετατοπισμένο προς το μπλε, ενώ αντίθετα μιλάμε για ερυθρή μετατόπιση.

Η μπλε μετατόπιση είναι πολύ σπάνια για αντικείμενα εκτός της Τοπικής Ομάδας γαλαξιών στην οποία ανήκουμε. Παρόλα αυτά, ερευνητές του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, κατέγραψαν ένα αστρικό σμήνος που μας πλησιάζει με την ταχύτητα ρεκόρ των 1.026 χλμ/δευτερόλεπτο. Αν και οι αστρονόμοι είχαν καταγράψει ακόμη μεγαλύτερες ταχύτητες στο παρελθόν, δεν επρόκειτο ποτέ για ολόκληρο άστρο, πόσο μάλλον για αστρικό σμήνος.

The Virgo Cluster showing the diffuse light between the galaxies belonging to the cluster. Messier 87 is to lower left. Image credit: Chris Mihos (Case Western Reserve University)/ESO

Η ερευνητική ομάδα είχε εστιάσει στον ελλειπτικό γαλαξία Μ87, στο κέντρο του σμήνους της Παρθένου, 54 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη. Αντίθετα με την Τοπική Ομάδα στην οποία βρίσκονται μόνο δύο μεγάλοι γαλαξίες (ο δικός μας και η Ανδρομέδα), το σμήνος της Παρθένου φιλοξενεί δεκάδες μεγάλους γαλαξίες.

In this Chandra X-ray Observatory image, cold matter from the Virgo cluster falls toward the core of M87, where it's met by the relativistic jet, producing shock waves in the galaxy's interstellar medium. Image Credits: X-ray: NASA/CXC/KIPAC/N. Werner et al Radio: NSF/NRAO/AUI/W. Cotton

Το ενδιαφέρον με τον Μ87 είναι πως περιέχει ένα μεγάλο αριθμό από σφαιρωτά σμήνη, πυκνές συγκεντρώσεις άστρων δηλαδή με σφαιρικό σχήμα που περιφέρονται γύρω από το γαλαξιακό κέντρο, και στο κέντρο του βρίσκεται μία γιγάντια μαύρη τρύπα, χιλιάδες φορές μεγαλύτερη από αυτή που κατοικεί στο κέντρο του Γαλαξία μας.

Ήδη από το 2005 ήταν γνωστό πως οι μαύρες τρύπες μπορούν να επιταχύνουν αστέρια: για παράδειγμα σε ένα ζεύγος αστέρων, όταν ένα από τα δύο αιχμαλωτιστεί από τη μαύρη τρύπα και πέσει εντός της, το άλλο αστέρι αναγκάζεται από τη διατήρηση της ενέργειας να εκσφενδονιστεί προς τα έξω.

Για να επιταχυνθεί ολόκληρο το αστρικό σμήνος οι επιστήμονες υποψιάζονται πως κάποτε η μαύρη τρύπα στο κέντρο του Μ87 ήταν ένα ζεύγος από δύο μικρότερες, και ήταν ο συνδυασμός τους που επιτάχυνε το σμήνος με κατεύθυνση προς τα εμάς.

Για να επιβεβαιώσουν ωστόσο τη θεωρία τους, θα χρειαστούν περισσότερες μετρήσεις στο μέλλον, και τη διευκρίνιση περισσότερων μεγεθών. Μέχρι τότε δε χρειάζεται ασφαλώς να ανησυχήσει κανείς για το αστρικό σμήνος που μας πλησιάζει, αφού αφενός βρίσκεται πολύ μακριά από το Γαλαξία και αφετέρου οι εγκάρσιες ταχύτητες θα το στρίψουν εντέλει προς άλλη κατεύθυνση, στο διαγαλαξιακό κενό. Η έρευνα δημοσιεύεται στο περιοδικό the Astrophysical Journal Letters.