Ψηφιακά «σενάρια» για τη λογοτεχνία και τη γλώσσα

Στην ηλεκτρονική διεύθυνση του Πρωτέα έχουν αναρτηθεί 79 εκπαιδευτικά σενάρια (http://proteas.greek-language.gr/index.html).

Ο Καβάφης σχετίζεται με τις παρωδίες της χολιγουντιανής υπερπαραγωγής «Ο Τιτανικός» των χρηστών του YouTube και η ελιά με τα κόμικς, ενώ η περίφημη ασπίδα του Αχιλλέα, που οι μεγαλύτεροι χαιρόμασταν να τη ζωγραφίζουμε με ξυλομπογιές σε λευκό χαρτόνι στο γυμνάσιο, τώρα σχεδιάζεται ηλεκτρονικά στο Gimp και τελειοποιείται στο Photoshop. Στα εκπαιδευτικά σενάρια που ετοιμάζει το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ) η διδασκαλία των μαθημάτων της γλώσσας και της λογοτεχνίας αποκτά νέα διάσταση αξιοποιώντας όλα τα διαθέσιμα ΤΠΕ, όπου ΤΠΕ το νέο αρκτικόλεξο της μόδας στον χώρο της εκπαίδευσης: Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών. Όταν τα παιδιά μεγαλώνουν σήμερα με ένα smartphone στο χέρι και μαθαίνουν να χειρίζονται το ποντίκι προτού καταφέρουν να κρατήσουν το μολύβι, είναι αυτονόητο ότι οι ΤΠΕ δεν μπορούν να μείνουν εκτός εκπαίδευσης. Αν όμως ο σημερινός μαθητής φτάνει στο σχολείο σχεδόν έτοιμος ψηφιακά, ο πενηντάρης, ο σαραντάρης, ακόμη και ο τριαντάρης εκπαιδευτικός, ο μεγαλωμένος σε ένα παραδοσιακό περιβάλλον εκπαίδευσης, χρειάζεται καθοδήγηση στον κόσμο των χαοτικών τεχνολογικών δυνατοτήτων και στην αξιοποίησή τους στη διδακτική πράξη.

«Τα εκπαιδευτικά σενάρια είναι διδακτικές δοκιμές που αναπτύσσουν τη σχολική ύλη με τα δεδομένα των σχολικών βιβλίων εμπλουτισμένα με τους ψηφιακούς πόρους στις "Ψηφίδες" του ΚΕΓ και με στοιχεία αλιευμένα από το Διαδίκτυο, τα οποία προεκτείνουν τη διδασκαλία και τις εφαρμογές της έξω από τη διδακτική αίθουσα και μέσα στην πραγματικότητα που ζούμε» εξήγησε στο «Βήμα» ο καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ιωάννης Καζάζης, πρόεδρος του ΚΕΓ και επιστημονικός υπεύθυνος του έργου.

To έργο άρχισε τον Ιανουάριο του 2012, εντάσσεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και εθνικούς πόρους και υλοποιείται από το ΚΕΓ, υπό την εποπτεία του υπουργείου Παιδείας. Συμμετέχουν σε αυτό 76 ενεργοί εκπαιδευτικοί (26 της πρωτοβάθμιας και 50 της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης), αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Αύγουστο του 2015 και έχουν ετοιμαστεί συνολικά 718 εκπαιδευτικά σενάρια (278 για τα δημοτικά και 440 για το γυμνάσιο και το λύκειο).

Λιγότερη παπαγαλία

Μια νέα κουλτούρα συμμετοχικής διδασκαλίας, καινοτομίας και δημιουργικότητας προωθούν τα πρωτοποριακά μαθήματα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας.

Αυτή τη στιγμή προσβάσιμα στην ηλεκτρονική διεύθυνση του Πρωτέα - της ιστοσελίδας του έργου -, στην πιλοτική λειτουργία της, είναι τα 79 από αυτά, όσοι νομίζουν όμως ότι πρόκειται για ψηφιακά λυσάρια θα απογοητευθούν. Τα σενάρια απαιτούν νέο τρόπο εργασίας και ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας τόσο του μαθητή όσο και του εκπαιδευτικού. «Τα σενάρια καλούνται να λύσουν το παιδαγωγικό πρόβλημα που έχει δημιουργήσει το παραδοσιακό μοντέλο εκπαίδευσης το οποίο εξαντλεί το μάθημα σε ερωτήσεις κλειστού τύπου. Χρησιμοποιούν ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου και δημιουργούν ένα σχήμα το οποίο ο εκπαιδευτικός είναι ελεύθερος να παραμετροποιήσει ανάλογα με τα διαθέσιμα μέσα και τις ανάγκες των μαθητών του. Δεν είναι ένα έτοιμο μοντέλο, ένα πατρόν από το οποίο ο δάσκαλος μπορεί να "κόψει" έτοιμα μαθήματα» διευκρινίζει ο πρόεδρος του ΚΕΓ και εξηγεί ότι η συμβολή των σεναρίων στην εκπαίδευση συνίσταται στο ότι «ο μαθητής δεν επαναλαμβάνει τη σχολική ύλη αυτούσια, δεν εκπαιδεύεται στην παπαγαλία, αλλά απαντά συνθέτοντας τα δεδομένα ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής και της γραφής - κυρίως εκπαιδεύεται να γράφει πολύ, σύντομα κείμενα αλλά πολλά, στη διάρκεια της χρονιάς, και αυτό λύνει το πρόβλημα έκφρασης των μαθητών που δεν ικανοποιείται με τις πέντε-έξι εκθέσεις που γράφουν τον χρόνο. Πλέον αποκτούν κουλτούρα γραφής».

Δευτερογενές κοινωνικό όφελος του προγράμματος είναι ότι «ο μαθητής μαθαίνει να δουλεύει συλλογικά, σε ομάδες εργασίας, και έτσι από την κουλτούρα της ατομικής επίδοσης με την οποία έχουμε γαλουχηθεί όλοι οι Ελληνες περνάμε σε μια νέα κουλτούρα συνεργασίας και συλλογικής δουλειάς».

«Τα σενάρια εντάσσονται στη γενικότερη συλλογιστική του ΚΕΓ, η οποία βασίζεται σε τρεις άξονες. Πρώτος άξονας είναι να προσφέρει εργαλεία για τη γλώσσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο καθένας. Δεύτερος, να δώσει την ευκαιρία στους ίδιους τους εκπαιδευτικούς να δημιουργήσουν περιεχόμενο όχι με τη μορφή υποδείγματος διδασκαλίας αλλά ως χώρους ανταλλαγής εμπειριών και ιδεών στους οποίους μπορούν να συμμετάσχουν και οι άλλοι, συντελώντας σε μια συνολική αλλαγή της εκπαιδευτικής νοοτροπίας μέσω της δημιουργικής εμπλοκής των εκπαιδευτικών. Τρίτος, να προσφέρει ένα αξιόπιστο ψηφιακό περιβάλλον που να μπορεί να συντηρηθεί με ελάχιστο κόστος» συμπληρώνει ο Δημήτρης Κουτσογιάννης, αναπληρωτής καθηγητής Εκπαιδευτικής Γλωσσολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και υπεύθυνος για τον σχεδιασμό και τη δημιουργία των σεναρίων.

Στην πράξη, παρότι τα σενάρια δίνουν δυνατότητες προσαρμογής στα διαφορετικά κατά σχολείο δεδομένα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, επιφυλάσσουν μεγάλες αλλαγές στον τρόπο εργασίας για τους εκπαιδευτικούς. Καλούνται πλέον να χρησιμοποιήσουν όχι μόνο τους γνωστούς ψηφιακούς πόρους που έχει δημιουργήσει το ΚΕΓ (τα ηλεκτρονικά λεξικά, τα σώματα κειμένων κ.ά.) και περιβάλλονται οικεία όπως το Google και το YouTube, αλλά και εξειδικευμένα προγράμματα ελεύθερου λογισμικού, όπως το Pixton (για τη δημιουργία ψηφιακού κόμικ), το Text 2 Mind Map (για τη δημιουργία εννοιολογικού χάρτη), το Glogster EDU (για τη δημιουργία ψηφιακής αφίσας), το lino (για τη δημιουργία διαδικτυακού πίνακα), το WorditOut (για τη δημιουργία συννεφόλεξου). Τα ανοίκεια εργαλεία στη χρήση των οποίων θα πρέπει να μυηθούν οι εκπαιδευτικοί είναι αρκετά και η επιμόρφωση που προσφέρει το υπουργείο Παιδείας δεν αρκεί. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να αφιερώσει χρόνο από την προετοιμασία του για να εξοικειωθεί με τα τεχνικά μέσα.

Το εύλογο ερώτημα είναι: Μπορούν να λειτουργήσουν και να εφαρμοστούν τα σενάρια στις πραγματικές συνθήκες της ελληνικής εκπαίδευσης; «Τα προγράμματα ενός ερευνητικού κέντρου όπως το ΚΕΓ στόχο έχουν να ικανοποιούν αυτό που ισχύει και να προετοιμάζουν γι' αυτό που πρέπει να γίνει» υποστηρίζει ο Δημήτρης Κουτσογιάννης.«Σκοπός είναι να ενθαρρύνουμε μια συνολικότερη αλλαγή στην ελληνική εκπαίδευση, η οποία σε επίπεδο κεντρικού εκπαιδευτικού σχεδιασμού δεν ευνοείται αλλά είναι η κατεύθυνση προς την οποία οδεύει η εκπαίδευση διεθνώς».

Από τη θεωρία στην πράξη: «Το σύνολο των 718 σεναρίων συνοδεύεται από 1.280 συγκεκριμένες εφαρμογές τους σε διάφορα σχολεία σε όλη την Ελλάδα, από αυτή την ομάδα των εκπαιδευτικών που συμμετέχουν στο έργο, και έτσι στη βάση του Πρωτέα θα αναρτηθούν σταδιακά συνολικά 1.998 εκπαιδευτικά σενάρια» μας πληροφορεί ο νεοελληνιστής Βασίλης Βασιλειάδης, αναπληρωτής επιστημονικός υπεύθυνος του έργου.

Πνεύμα συνεργασίας

Αλλαγή νοοτροπίας, λοιπόν. Στο σενάριο «Σα βγεις στον πηγαιμό για τον Καβάφη. Διδάσκοντας Καβάφη μέσα από τις παρωδίες του», για το μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ' Γυμνασίου, οι μαθητές μαθαίνουν να αντιλαμβάνονται την έννοια της παρωδίας μέσω της εικόνας με την οποία έχουν αμεσότερη σχέση. Αναγνωρίζουν κατ' αρχάς τα στοιχεία της παρωδίας στα βίντεο με τα οποία οι χρήστες του YouTube παρωδούν σκηνές του δράματος «Τιτανικός» (1997) του Τζέιμς Κάμερον και περνούν σταδιακά στα λογοτεχνικά κείμενα που παρωδούν ποιήματα του Καβάφη, για να συνθέσουν στο τέλος τη δική τους παρωδία καβαφικού ποιήματος.

Στο μάθημα για την ελιά της Δ' Δημοτικού αναζητούν στο Διαδίκτυο συνταγές με ελιές, παρακολουθούν τη συγκομιδή της σε βίντεο και δημιουργούν στον υπολογιστή κόμικ για το δέντρο, την ιστορία, τη χρησιμότητά του και τη συμβολική του αξία στην ελληνική κουλτούρα.

Όλα αυτά απαιτούν ένα πνεύμα συνεργασίας. Η χρήση του εργαστηρίου πληροφορικής στο οποίο υλοποιούνται τα περισσότερα σενάρια προϋποθέτει προσυνεννόηση του εκπαιδευτικού με τον καθηγητή Πληροφορικής και τους υπόλοιπους συναδέλφους του, ο πληροφορικός του σχολείου οφείλει να έχει φροντίσει για την εγκατάσταση των απαραίτητων προγραμμάτων και η διεύθυνση του σχολείου να προωθήσει τη χρήση των νέων τεχνολογιών.

Κύριο προαπαιτούμενο όμως είναι ο εξοπλισμός: εργαστήριο υπολογιστών και σύνδεση στο Διαδίκτυο, διαδραστικοί πίνακες και βιντεοπροβολείς, φορητοί υπολογιστές και εξειδικευμένο λογισμικό. Πόσα σχολεία διαθέτουν εξοπλισμό; είναι το δεύτερο εύλογο ερώτημα στο οποίο καλείται το υπουργείο Παιδείας προκειμένου να μην υπονομεύσει την εφαρμογή των σεναρίων που το ίδιο παρήγγειλε και χρηματοδοτεί.

Συνταγμένα βάσει μιας μαξιμαλιστικής λογικής, τα σενάρια ενδέχεται να προκαλέσουν ένα αίσθημα δυσφορίας και πανικού στον εκπαιδευτικό που αντιμετωπίζει το διδακτικό του έργο διεκπεραιωτικά. Οι δυνατότητες που προσφέρουν, τα φίλτρα αναζήτησης και τροποποίησής τους, οι αποφάσεις που καλείται να λάβει ο εκπαιδευτικός είναι τόσο λεπτομερή που ο αμύητος στον ψηφιακό κόσμο μπορεί να πελαγώσει. Σε βάθος χρόνου όμως θα ανταμείψουν πολλαπλώς τον εκπαιδευτικό που θα έχει τη διάθεση και την υπομονή να πειραματιστεί μαζί τους για να κάνει το μάθημά του ελκυστικότερο και την επαγγελματική του ζωή πιο ενδιαφέρουσα.

Πρωτότυπο διαδραστικό υλικό

Περισσότερους από 350.000 μοναδικούς επισκέπτες τον μήνα έχει η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα του ΚΕΓ (http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html), με τα ηλεκτρονικά λεξικά, τα σώματα κειμένων, τις ανθολογίες κειμένων, τη βιβλιογραφία και τους οδηγούς για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας. Οι ψηφιακοί πόροι που τώρα δημιουργεί, πολλοί από τους οποίους βρίσκονται σε διαδικασία δοκιμαστικής εφαρμογής και το υλικό αναρτάται σταδιακά, είναι διαδραστικά ενδιαφέροντες και ελκυστικοί. Πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/literature_history/search.html), Λογοτεχνία και πόλεις (http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/urban/index.html), Ιστορία και Λογοτεχνία (http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/index.html), Ανεμόσκαλα-Συμφραστικοί πίνακες λέξεων για μείζονες νεοέλληνες ποιητές (http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/index.html). Όλα στον ιστότοπο Ψηφίδες - Ψηφιακοί πόροι για την ελληνική Γλώσσα (http://www.greek-language.gr/Resources/index.html), όπου πλούσιο υλικό και για την αρχαία ελληνική γλώσσα και την αρχαιογνωσία.

Πηγή: Από δημοσίευμα της εφημερίδας "Το Βήμα" (31-08-2014). (http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=626795)

Η οικονομική ανάπτυξη «οδηγεί στην εξαφάνιση γλωσσών». Economic success drives language extinction

George Catlin, Nuage Blanc, White Cloud, Chef of Tribe Iowa, 1844. Οι ιθαγενείς της Αμερικής αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν τα αγγλικά για να μην μείνουν στο περιθώριο.Thriving economies are the biggest factor in the disappearance of minority languages and conservation should focus on the most developed countries where languages are vanishing the fastest, finds a new study.

Από τις 7.000 διαφορετικές γλώσσες που έχουν αναγνωριστεί σε όλο τον πλανήτη, πολλές κινδυνεύουν να χαθούν για πάντα λόγω της οικονομικής ανάπτυξης, υποστηρίζει διεθνής ομάδα ερευνητών. Εν μέσω της παγκοσμιοποίησης, μια γλώσσα εκτιμάται ότι εξαφανίζεται κάθε δύο εβδομάδες.

Η μελέτη

Από τις 7.000 διαφορετικές γλώσσες που έχουν αναγνωριστεί σε όλο τον πλανήτη, πολλές κινδυνεύουν να χαθούν. The better the economy, the more likely a national language will dominate.

Ελάχιστοι άνθρωποι γνωρίζουν για μειονοτικές γλώσσες όπως η έγιακ στην Αλάσκα, της οποίας ο τελευταίος ομιλητής πέθανε το 2008, ή τα ουμπίκ στην Τουρκία, που εξαφανίστηκαν οριστικά το 1992, λέει η Τατσούγια Αμάνο του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, πρώτη συγγραφέας της δημοσίευσης στην επιθεώρηση «Proceedings of the Royal Society B».

Η Αμάνο είναι ζωολόγος που μελετά την εξαφάνιση ειδών σε παγκόσμιο επίπεδο, και είχε την περιέργεια να μάθει αν οι μεθοδολογίες που χρησιμοποιεί στο ερευνητικό πεδίο της μπορούν να εφαρμοστούν και στη γλωσσολογία.

Η ομάδα της Αμάνο αξιοποίησε δεδομένα από το Ethnologue, την πληρέστερη βάση δεδομένων για τις αναγνωρισμένες γλώσσες όλου του κόσμου, και εξέτασε πιθανούς συσχετισμούς ανάμεσα στην απώλεια γλωσσών και διάφορους παράγοντες όπως η γεωγραφία κάθε περιοχής και το ακαθάριστο εθνικό προϊόν κάθε χώρας.

Από όλες τις παραμέτρους που εξετάστηκαν, η οικονομική ανάπτυξη παρουσίαζε τη στενότερη σχέση με την απώλεια γλωσσών.

Το φαινόμενο αφορά όλο τον κόσμο, φαίνεται όμως ότι είναι εντονότερο στη Βόρεια Αμερική, την Αυστραλία και ορισμένες αναπτυσσόμενες περιοχές όπως η περιοχή των Ιμαλαΐων.

Η μελέτη δεν εξέτασε το μηχανισμό μέσω του οποίου η ανάπτυξη επηρεάζει την πολυφωνία, ωστόσο η Δρ Αμάνο έχει μια ιδέα για το τι μπορεί να συμβαίνει: «Καθώς οι οικονομίες αναπτύσσονται, η πολιτική και εκπαιδευτική σφαίρα συχνά καταλήγουν να κυριαρχούνται από μία μόνο γλώσσα. Οι άνθρωποι αναγκάζονται να υιοθετήσουν την κυρίαρχη γλώσσα, αλλιώς κινδυνεύουν να μείνουν στο περιθώριο από οικονομική και πολιτική άποψη».

Για παράδειγμα, οικονομικοί λόγοι ανάγκασαν τους ιθαγενείς της Αμερικής να εγκαταλείψουν τις μητρικές τους γλώσσες για χάρη των αγγλικών, ενώ για τον ίδιο λόγο εκατομμύρια Κινέζοι αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν τη διάλεκτο των μανδαρίνων.

Πολλές ακόμα γλώσσες είναι αναπόφευκτο να εξαφανιστούν, σύμφωνα όμως με τη Δρ Αμάνο υπάρχει δυνατότητα παρέμβασης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι επιτυχημένες προσπάθειες της Βρετανίας να διατηρήσει τη γλώσσα της Ουαλίας.

Έκθεση «Μακεδονικοί Θησαυροί» στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας. “Treasures of Macedonia” at the Archaeological Museum of Pella

Η περίφημη «Δέσποινα των Αιγών», βασίλισσα και πρωθιέρεια των Μακεδόνων, με το σύνολο των χρυσών κοσμημάτων αλλά και οι χρυσοφόροι πολεμιστές του Αρχοντικού είναι από τα σημαντικότερα εκθέματα, ενώ δεν λείπει και ένα φωτογραφικό αφιέρωμα στον Μεγαλέξανδρο. More than 500 treasures of Macedonia, such as gold wreaths, gold masks, jewelry, warrior’s helmets, elaborate sculptures, vessels and other antiquities will be presented for the first time to the Greek audience in a big exhibition at the Archaeological Museum of Pella.

Περισσότεροι από 500 θησαυροί της μακεδονικής γης, ευρήματα της αρχαιολογικής έρευνας των τελευταίων 25 χρόνων, ανάμεσά τους χρυσά στεφάνια, χρυσές μάσκες, κοσμήματα, χρυσοποίκιλτα όπλα, μοναδικά γλυπτά, μετάλλινα, αλαβάστρινα και πήλινα αγγεία και πολλά ακόμη ευρήματα από τις πολύχρυσες νεκροπόλεις των Αιγών και του Αρχοντικού που ήταν ο προκάτοχος της Πέλλας στα αρχαϊκά χρόνια (7ος-6ος αι. π.Χ.) παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό σε μεγάλη περιοδική έκθεση στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πέλλας.

Η περιοδική έκθεση, που έχει τίτλο «Μακεδονικοί Θησαυροί», θα φιλοξενηθεί στον άνω όροφο του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Πέλλας και θα διαρκέσει ως τις 30 Σεπτεμβρίου του 2015.

Το 2011 κάποια από τα αντικείμενα της νέας έκθεσης κατέκτησαν το ευρωπαϊκό κοινό σε δύο μεγάλες εκθέσεις του εξωτερικού, στην Οξφόρδη (Μουσείο Ashmolean) και το Παρίσι (Λούβρο). Τώρα έρχεται η ώρα να εκτεθούν και στη γενέτειρά τους, μαζί με πολλούς άλλους θησαυρούς που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό.

Η δρ Αγγελική Κοτταρίδη, διευθύντρια της ΙΖ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, δήλωσε για την έκθεση: «Στόχος είναι μέσα από αντιπροσωπευτικά ευρήματα των δυο σημαντικότερων κέντρων της να παρουσιαστεί μια όσο το δυνατόν πιο πλήρης εικόνα του πολιτισμού στην καρδιά της Μακεδονίας στα αρχαϊκά και πρώιμα κλασικά χρόνια, την εποχή δηλαδή που συντελούνται οι θεμελιώδεις αλλαγές και μπαίνουν οι βάσεις για την εδραίωση του βασιλείου των Μακεδόνων.

Η «συνομιλία» των ποικιλόμορφων αντικειμένων που εκφράζουν με τον πιο άμεσο τρόπο ιδιαιτερότητες, συγγένειες και συνάφειες φωτίζει τα στοιχεία που συνενώνονται και αντλώντας από τις αστείρευτες πηγές της ηρωικής παράδοσης δημιουργούν τον «κόσμο» των Μακεδόνων, οι οποίοι έναν αιώνα αργότερα θα γίνουν ο μοχλός της αλλαγής της παγκόσμιας ιστορίας με τη δημιουργία της λαμπρής ελληνιστικής Οικουμένης.

Η επίσκεψη στη νέα περιοδική έκθεση του μουσείου της Πέλλας, όπου για πρώτη φορά όλα αυτά τα γοητευτικά «θραύσματα μνήμης» συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο, πιστεύουμε πως μπορεί να γίνει η αιτία, κοινό και ειδικοί, να αναστοχαστούμε και να γνωρίσουμε καλύτερα τους αρχαίους κατοίκους της Μακεδονικής γης, ξεφεύγοντας από τα στερεότυπα του ’60 και του ’70 και αφομοιώνοντας της πολύτιμη μαρτυρία των ευρημάτων που η ακούραστη αρχαιολογική σκαπάνη δεν σταματά να φέρνει στο φως…..»

Η περίφημη «Δέσποινα των Αιγών», σύζυγος του Αμύντα Α΄ (530-495 π.Χ.), βασίλισσα και πρωθιέρεια των Μακεδόνων, με το σύνολο των χρυσών κοσμημάτων και των χρυσών ελασμάτων που διακοσμούσαν τη φορεσιά της αποτελεί ένα από τα κεντρικά εκθέματα. Απέναντί της στέκονται οι χρυσοφόροι πολεμιστές του Αρχοντικού με τις εντυπωσιακές πανοπλίες και τις μυστηριώδεις χρυσές νεκρικές μάσκες που φορούν αυτοί και οι γυναίκες τους, μαρτυρίες αδιάψευστες της ηγετικής τους θέσης.

The Archaeological Museum of Pella, interior.

Στοιχείο αναπόσπαστο της βασιλικής εξουσίας, ένδειξη πλούτου και δύναμης, η λάμψη του χρυσού καταυγάζει την έκθεση των «Μακεδονικών θησαυρών». Όμως δίπλα στα κάθε είδους χρυσά κοσμήματα εξ ίσου αν όχι και περισσότερο σημαντικά, βρίσκονται τα αινιγματικά πήλινα κεφάλια δαιμόνων και θεών που χρησιμοποιήθηκαν στις ταφικές τελετές μιας βασίλισσας των Αιγών, εύγλωττοι μάρτυρες της μακεδονικής τέχνης στην αυγή της κλασικής εποχής (480 π.Χ.), αλλά και οι πολυδαίλαδες πανοπλίες, τα περίτεχνα χάλκινα αγγεία και σκεύη, οι λευκές λήκυθοι με την υπέροχη ζωγραφική του 5ου αι. π.Χ., τα μελανόμορφα και ερυθρόμορφα αγγεία, τα μοναδικά αλαβάστρινα και μαρμάρινα σκεύη από τον τάφο της βασίλισσας του Περδίκκα Β΄(454-413 π.Χ.), αλλά και από τον τάφο της βασίλισσας Ευρυδίκης, μητέρας τριών βασιλιάδων και γιαγιάς του Μεγαλέξανδρου, καθώς και τα εξωτικά όσο και πολύτιμα αβγά στρουθοκαμήλου, τα ολόγλυφα μυροδοχεία  και τα αντικείμενα από φαγιεντιανή και πολύχρωμο γυαλί.

Όλα αυτά τα πολύ ενδιαφέροντα αντικείμενα πλουτίζουν εξαιρετικά τις γνώσεις μας και τεκμηριώνουν όχι μόνον τα καλλιτεχνικά και τεχνολογικά επιτεύγματα των τοπικών εργαστηρίων χρυσοχοϊκής και μεταλλοτεχνίας στα αρχαϊκά χρόνια, αλλά και τις πυκνές εμπορικές και πολιτιστικές ανταλλαγές και σχέσεις της περιοχής με όλα τα μεγάλα ελληνικά εξαγωγικά κέντρα, την Κόρινθο, την Αθήνα, την Ανατολική Ιωνία (Μίλητος, Σάμος κ.λ.π.), τα νησιά κ.λ.π., αλλά και με τις εξωτικές αγορές της Συρίας, της Φοινίκης και της Αιγύπτου.

Στο τέλος της περιοδικής έκθεσης «Μακεδονικοί θησαυροί» παρουσιάζεται ένα σύνολο αγγείων συμποσίου με αντικείμενα του  4ου αιώνα από τις Αιγές και την περιοχή της Πέλλας που αποτελεί το συνδετικό κρίκο με την μόνιμη έκθεση του μουσείου που αναπτύσσεται στο ισόγειο και είναι αφιερωμένη στην ίδια την Πέλλα. Τροφός του Φιλίππου Β΄ και γενέτειρα του Μεγαλέξανδρου, όντας η μεγαλύτερη πόλη της Μακεδονίας ήδη από τις αρχές του 4ου αι. π.Χ., πρωτεύουσα του ελληνιστικού βασιλείου της Μακεδονίας, η Πέλλα με το χαρακτηριστικό πολεοδομικό σχέδιο και τον αχανή ερειπιώνα της, είναι η μοναδική πραγματικά οικουμενικών διαστάσεων αρχαία πόλη που βρίσκεται στα όρια της σύγχρονης Ελλάδας, αντίστοιχη με τη Σελεύκεια, την Αντιόχεια και την Αλεξάνδρεια, τις βασίλισσες της Συρίας και τις Αιγύπτου.

Gold oak wreath found in the Agora of Aigai in 2008.

Κοντά στην είσοδο του μουσείου δυο πολύτιμα χρυσά στεφάνια, το αντρικό στεφάνι βελανιδιάς από το ιερό της Εύκλειας στις Αιγές που συσχετίζεται με την οικογένεια του Αλέξανδρου και ένα γυναικείο στεφάνι μυρτιάς από την περιοχή της Πέλλας ζευγαρώνουν, συμβολίζοντας την Ελληνιστική Κοινή, την ενιαία «γλώσσα» που θα κυριαρχήσει στις τέχνες, τα γράμματα και τον πολιτισμό της ελληνιστικής Οικουμένης.

Φυσικά από το μουσείο της Πέλλας δεν μπορεί να λείπει και η αναφορά στον πιο ένδοξο γιο της Πελλαίας γης, έτσι στην εισαγωγική γκαλερί αναπτύσσεται η φωτογραφική έκθεση «Εικόνες του Μεγαλέξανδρου» που είναι αφιερωμένη στον τρόπο που οι λαοί και οι αιώνες είδαν τον πρώτο Πολίτη και Δημιουργό της Ελληνιστικής Οικουμένης, η ζωντανή μνήμη του οποίου εξακολουθεί να συγκινεί και να συγκλονίζει.

Πηγή: http://www.protothema.gr/

Πώς δημιουργούνται οι πτυχώσεις του εγκεφάλου. How the Human Brain Gets Its Wrinkles

Δημιουργώντας μοντέλα με ένα τζελ επιστήμονες είδαν ότι η διαμόρφωση των πτυχώσεων και των αυλακώσεων του εγκεφάλου είναι καθαρά... μηχανική υπόθεση. Known empirical scaling laws for gray-matter volume and thickness are mapped on a g2 vs. R/T diagram. Corresponding simulations for spherical brain configurations, with images shown at a few points, show that the surface remains smooth for the smallest brains, but becomes increasingly folded as the brain size increases. Credit: (c) Tuomas Tallinen, PNAS, doi: 10.1073/pnas.1406015111

Κάποιοι λένε ότι θυμίζει καρύδι, όμως η «ρυτιδιασμένη» επιφάνεια που χαρακτηρίζει τον εγκέφαλό μας αποτελεί και το δείγμα της δύναμής του. Όσο περισσότερες είναι οι πτυχώσεις και οι αυλακώσεις του τόσο πιο σύνθετος και εξελιγμένος είναι, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο εμείς οι άνθρωποι έχουμε τον πιο «ζαρωμένο» εγκέφαλο από όλα τα θηλαστικά. Ο τρόπος όμως με τον οποίο δημιουργείται αυτό το εγκεφαλικό «ανάγλυφο» δεν έχει εξιχνιαστεί. Τώρα μια ομάδα επιστημόνων υποστηρίζει ότι βρήκε την απάντηση στους νόμους της Μηχανικής.

Πολύτιμη φαιά ουσία

The human brain is relatively large and very wrinkled. Wrinkles increase the surface are for neurons. Credit: Elizabeth Atkinson, Washington University in St. Louis.

Η εξωτερική στοιβάδα του εγκεφάλου, ο φλοιός, αποτελείται από τη λεγόμενη «φαιά ουσία» (νευρώνες, δενδρίτες, άξονες, νευρογλοία και άλλα κύτταρα). Το «αυλακωτό» σχήμα του φλοιού προσφέρει στον εγκέφαλο τη δυνατότητα να «χωρέσει» περισσότερη φαιά ουσία μέσα στον περιορισμένο χώρο του κρανίου. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ο αριθμός των πτυχώσεων και των αυλακώσεων συνδέεται με την ικανότητα: όσο πιο πολλές είναι τόσο περισσότερη φαιά ουσία διαθέτει και άρα μπορεί να εκτελέσει πιο σύνθετες λειτουργίες και να επεξεργαστεί περισσότερες πληροφορίες.

Researchers found that the particular pattern of the ridges and crevices of the brain's convoluted surface, which are called gyri and sulci, depends on two simple geometric parameters: the gray matter's growth rate and its thickness. The development of the brain's wrinkles can be mimicked in a lab using a double-layer gel, according to the study published in the journal Proceedings of the National Academy of Sciences. Photo credit: Gray’s Anatomy via Wikimedia

Το πώς επιτυγχάνεται ωστόσο αυτό το «στρίμωγμα» της φαιάς ουσίας μέσα στο κρανίο μας δεν είναι γνωστό. Πολλές θεωρίες έχουν προσπαθήσει να δώσουν μια απάντηση. Από τις επικρατέστερες μία υποστηρίζει ότι περισσότεροι νευρώνες συγκεντρώνονται σε ορισμένα σημεία σχηματίζοντας έτσι τις υπερυψωμένες καμπύλες του εγκεφάλου, ενώ μια άλλη υποπτεύεται ότι οι άξονες, οι ίνες που συνδέουν τους νευρώνες μεταξύ τους και δημιουργούν τα δίκτυα ανάμεσα σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου κάνουν τη φαιά ουσία να «κάθεται» σχηματίζοντας τις αυλακώσεις.

Με τζελ και διαλυτικό

Forget neurons migrating to the "hills" of the folds in our brains, the folded shape of our cortex can be explained by simple expansion.

Ο Λ. Μαχαντεβάν, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, και συνάδελφοί του από τα πανεπιστήμια του Ζιβασκίλα στη Φινλανδία και του Κέιμπριτζ στη Βρετανία αποφάσισαν να διερευνήσουν το ζήτημα αναπαράγοντας με ένα μοντέλο τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται η φαιά ουσία κατά το εμβρυϊκό στάδιο (η φαιά ουσία του εμβρύου αυξάνεται με την ανάπτυξη νέων νευρώνων ή με τη μετακίνηση νευρώνων από το κέντρο του εγκεφάλου προς τον φλοιό). Χρησιμοποίησαν ως φαιά ουσία ένα τζελ το οποίο τοποθέτησαν στην επιφάνεια ενός στερεού ημισφαιρίου από τζελ που έπαιζε τον ρόλο της υποκείμενης λευκής ουσίας. Προσθέτοντας στο επιφανειακό τζελ διαλυτικό οι ερευνητές το έκαναν να επεκταθεί μιμούμενο τον τρόπο με τον οποίο θα επεκτεινόταν η φαιά ουσία (στο μοντέλο δεν ελήφθη υπόψη η επίδραση, αν υπάρχει, από τον «περιορισμό» του κρανίου).

Αλλάζοντας διάφορες παραμέτρους, όπως η σκληρότητα του τζελ ή το βάθος της επιφανειακής στοιβάδας, οι επιστήμονες κατέληξαν σε έναν συνδυασμό ο οποίος παρήγαγε λείες καμπυλωτές πτυχώσεις και βαθιές αυλακώσεις παρόμοιες με αυτές του εγκεφαλικού φλοιού. Το συμπέρασμα από τα πειράματά τους είναι ότι οι πτυχώσεις του εγκεφάλου δημιουργούνται εξαιτίας της μηχανικής αστάθειας που υπάρχει σε έναν μαλακό ιστό ο οποίος αυξάνεται ανομοιόμορφα. Όπως είδαν, από τη στιγμή που ο φλοιός είναι προσκολλημένος στη λευκή ύλη που βρίσκεται από κάτω του εξαιτίας της μηχανικής του αστάθειας, η επέκτασή του είναι ο μόνος παράγοντας που απαιτείται για να οδηγηθεί στο «ζάρωμά» του. «Από τη στιγμή που υπάρχει αυτό, όλα τα άλλα ακολουθούν» δήλωσε ο καθηγητής Μαχαντεβάν στο «New Scientist». «Είναι ένας υπερβολικά απλός μηχανισμός».

Η μελέτη δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences».