Θεόφιλος Βέικος, Οι Προσωκρατικοί

«Το άλμα, από τον θρησκευτικό φόβο στο ελεύθερο και καθαρό πνεύμα, είναι το σημαντικότερο στην ιστορία της επιστήμης και δεν έχει προηγούμενο σε κανένα άλλο πολιτισμό. Σε ολόκληρη την ιστορία, τίποτε δεν είναι πιο εκπληκτικό ή τόσο δύσκολο να περιγραφεί όσο η αιφνίδια άνοδος του πολιτισμού στη Ελλάδα. Πολλά απ’ όσα δημιουργούν τον πολιτισμό υπήρχαν ήδη επί χιλιάδες χρόνια στην Αίγυπτο και στη Μεσοποταμία, και είχαν απλωθεί από εκεί στις γειτονικές χώρες. Αλλά ορισμένα στοιχεία έλειπαν, ωσότου τα προμήθευσαν οι Έλληνες. Το τι απετέλεσαν στην τέχνη και τη λογοτεχνία είναι γνωστό στον καθένα, αλλά ό,τι έχουν πραγματοποιήσει στον καθαρά διανοητικό τομέα είναι ακόμη εξαιρετικότερο.» (Bertrand Russel, «Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας»)

Η φιλοσοφία, σαν εκδήλωση του ανθρώπινου πνεύματος, δεν υπήρξε ποτέ αυτονόητη. Αντίθετα, αυτή απαιτούσε από την αρχή και απαιτεί πάντοτε εξήγηση της γέννησής της, της ανάπτυξής της και της όλης σταδιοδρομίας της διαμέσου της ιστορίας.

Η φιλοσοφία, όπως παρουσιάζεται στην ιστορία του ελληνικού και του δυτικού πολιτισμού, δεν ήρθε στον κόσμο σαν ένα ξαφνικό ξέσπασμα της ανθρώπινης  σκέψης, σαν μια επαναστατική καινοτομία, ριζοσπαστική και ξαφνική αλλαγή, παρά σαν αποτέλεσμα μιας βαθμιαίας ανάπτυξης, που άρχισε από παλιά. Είναι σαν να προηγήθηκε μια περίοδος κύησης και κάποτε γεννήθηκε η φιλοσοφία σαν ένας καινούριος ζωντανός οργανισμός γεμάτος δίψα για ζωή και ανάπτυξη.

Zeno shows the Doors to Truth and Falsity (Veritas et Falsitas). Fresco in the Library of El Escorial, Madrid.

Οι Έλληνες δεν επέβλεπαν απλά και μόνο σε πρακτικούς σκοπούς, όπως π.χ. οι βαβυλώνιοι, αλλά επιζητούσαν γνώση ορθολογικά και συστηματικά οργανωμένη, πράγμα, που εξηγεί γιατί στην Ελλάδα καλλιεργήθηκε βαθμιαία επιστημονική γνώση και δεν συσσωρεύτηκε (όπως π.χ. στους βαβυλώνιους και τους αιγύπτιους) ασυστηματοποίητη τεχνική και πρακτική γνώση. Έτσι, στην Ελλάδα η ανάπτυξη της φιλοσοφίας συνυφάνθηκε με την ανάπτυξη της επιστήμης, γιατί ακριβώς υπήρξε μεγάλο ενδιαφέρον για όσο γίνεται θεμελιωμένη, ακριβολογικά και συστηματικά οργανωμένη γνώση. 

Όσο μοναδικά σημαντικό είναι να γνωρίσουμε την αρχή της φιλοσοφίας, τόσο εξαιρετικά δύσκολο είναι να πετύχουμε μια ικανοποιητική προσέγγισή της. Δεν έχουμε από τα έργα των προσωκρατικών και των σοφιστών ολοκληρωμένα κείμενα. Και τα ελάχιστα αποσπάσματα, που σώζονται, αντανακλούν τα ενδιαφέροντα μερικών μετασωκρατικών συγγραφέων. Ο Αριστοτέλης μάλιστα, αναφέρθηκε στη σκέψη των πρώτων στοχαστών θεωρώντας τη σαν προανάκρουσμα της δικής του φιλοσοφίας. Και ο μαθητής του Θεόφραστος, έγραψε το βιβλίο του «Φυσικών Δόξαι», βασική πηγή της αρχαίας δοξογραφίας, παρωθημένος από περιπατητικά ενδιαφέροντα.

Γενικά, τα αποσπάσματα των προσωκρατικών σώζονται μέσα σε συμφραζόμενα, που αλλοιώνουν το νόημα της σκέψης τους, μιας και φέρονται με πλατωνικό, περιπατητικό, σκεπτικιστικό, στωικό, χριστιανικό κ.λ.π. ένδυμα. Αν και είναι αδύνατο να τα δούμε σήμερα γυμνά, μπορούμε ωστόσο να τα δούμε πιο διακριτικά και κριτικά.

Το βιβλίο αυτό περιέχει αναλύσεις κειμένων, που αποσκοπούν να δώσουν μια συνεκτική και εύλογη εικόνα του στοχασμού, που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα κυρίως από τους μιλήσιους, τον Ξενοφάνη, τον Ηράκλειτο, τον Πυθαγόρα και τους πρώτους πυθαγόρειους, τον Παρμενίδη και τους ελεάτες, τον Εμπεδοκλή, τον Αναξαγόρα και τους ατομικούς. 

Χωρίς να φιλοδοξεί να δώσει μια πλήρη εικόνα αυτού του στοχασμού, θέλει να εισδύσει κριτικά στα κύρια προβλήματα, που αντιμετώπισαν οι πρώτοι στοχαστές, στις μεθόδους, με τις οποίες τα αντιμετώπισαν και στα κύρια αποτελέσματα τής δραστηριότητάς τους. (Από τον πρόλογο του βιβλίου).

Κατεβάστε δωρεάν ολόκληρο το βιβλίο κάνοντας κλικ εδώ. (253 σελίδες, αρχείο μορφής pdf, 7,95 MB)

Ο Θεόφιλος Βέικος (1936-1995) υπήρξε καθηγητής της ιστορίας της φιλοσοφίας στα Πανεπιστήμια Ιωαννίνων και Αθηνών.

Βραβείο συνολικής προσφοράς στον αστροφυσικό Σταμάτιο Κριμιζή. Stamatios “Tom” Krimigis Receives National Air and Space Museum’s Lifetime Achievement Trophy

The Smithsonian’s National Air and Space Museum Trophy Award for 2015 will be awarded to Stamatios “Tom” M. Krimigis for Lifetime Achievement. Credit: Johns Hopkins/Applied Physics Laboratory

Mε το βραβείο «Συνολικής Προσφοράς» (Lifetime Achievement Trophy), τιμήθηκε από το Εθνικό Μουσείο Αεροπορίας και Διαστήματος των ΗΠΑ ο διακεκριμένος Έλληνας αστροφυσικός Σταμάτιος Κριμιζής. Η απονομή του βραβείου έγινε προχθές, σε ειδική τελετή στην Ουάσινγκτον.

"The Web of Space" sculpture by John Safer. A miniature version of this sculpture is given to the National Air and Space Museum Trophy Award winners every year. Credit: Image by Eric Long, National Air and Space Museum, Smithsonian Institution

Το συγκεκριμένο βραβείο, που θεσμοθετήθηκε το 1985, απονέμεται σε αναγνώριση των εξαιρετικών επιτευγμάτων στο χώρο της αεροδιαστημικής επιστήμης και τεχνολογίας. Ο J.R. Dailey, εκ των διευθυντών του Μουσείου, δήλωσε ότι ο δρ. Κριμιζής «έχει συμβάλει όσο λίγοι άνθρωποι στη γνώση μας για το ηλιακό σύστημα». Mε το ίδιο βραβείο έχουν τιμήθηκαν στο παρελθόν ο μέντορας του Κριμιζή, James Van Allen (2006), καθώς και οι αστροναύτες John Glenn (2001) και Neil Armstrong (2004).

Krimigis and team for the MIMI (Magnetospheric Imaging Instrument) experiment on the Cassini spacecraft now orbiting Saturn at a recent (4/30/11) meeting at the Johns Hopkins Applied Physics Laboratory.

Ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Σταμάτιος Σταμάτιος Κριμιζής, έχει θεμελιώδη συνεισφορά στη διαστημική επιστήμη και εξερεύνηση. Είναι ο μοναδικός επιστήμονας στον κόσμο που έχει ηγηθεί, ή συμμετάσχει, σε πειράματα διαστημικής φυσικής, που έχουν αποσταλεί και στους οκτώ πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Έχει, επίσης, πραγματοποιήσει αξιόλογες ανακαλύψεις στη φυσική του ηλιακού ανέμου και της μαγνητόσφαιρας, που περιβάλλει το ηλιακό μας σύστημα.

Ο δρ. Σταμάτιος Κριμιζής γεννήθηκε στον Βροντάδο της Χίου το 1938, όπου και αποφοίτησε από το τοπικό Γυμνάσιο Αρρένων το 1956. Το ίδιο έτος πήγε στις ΗΠΑ και σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα. Στη συνέχεια σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα, όπου ολοκλήρωσε τη μεταπτυχιακή εξειδίκευσή του και τη διδακτορική του διατριβή. Εργάστηκε ως ερευνητής καθηγητής της Σχολής Φυσικής και Αστρονομίας του Πανεπιστημίου της Αϊόβα, ενώ το 1968 ηγήθηκε της Ομάδας Διαστημικής Φυσικής και Διαστημικών Οργάνων στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς.

“Krimigis standing by the Voyager proof-test model spacecraft on display at the Jet Propulsion Laboratory. The LECP (Low Energy Charged Particle) instrument for which he is Principal Investigator can be seen above his left shoulder.”

Μέγιστη είναι η συμβολή του Κριμιζή στα σπουδαιότερα διαστημικά προγράμματα των ΗΠΑ. Διαδραμάτισε κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της διαστημικής εξερεύνησης, ως εισηγητής του προγράμματος διαστημικών αποστολών Discovery της NASA και ως επικεφαλής του τμήματος Διαστημικής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φυσικής του πανεπιστημίου Τζον Χόπκινς, στη δημιουργία των αποστολών NEAR, Shoemaker, MESSENGER και New Horizons. Σήμερα, συμμετέχει σε αποστολές στον Ερμή, τον Κρόνο, τον Πλούτωνα, και την Ηλιόσφαιρα, καθώς και σε πρωτοποριακές μελέτες για την κατανόηση της μεταβατικής ζώνης προς τον μεσοαστρικό χώρο.

Προς τιμήν του, το 1999, η Διεθνής Αστρονομική Ενωση (IAU) ονόμασε με το όνομά του τον αστεροειδή 8323 Krimigis (1979 UH). Το 2005 εξελέγη ακαδημαϊκός στην Ακαδημία Αθηνών στη νεοϊδρυθείσα έδρα «Επιστήμη του Διαστήματος» και έγινε πρόεδρος της Τάξεως Θετικών Επιστημών για το 2007. Από τον Δεκέμβριο 2006 έχει αναλάβει εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδος στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος.

Krimigis, recognized as an innovative leader in space-program development, has made fundamental contributions to space science and exploration. He has led or participated in space physics experiments deployed to all eight major planets, the only scientist in the world to do so. He has also made valuable discoveries in the physics of the solar wind and the magnetosphere of the solar system. He played a crucial role in transforming planetary exploration as one of the initiators of NASA Discovery, a planetary missions program, and as the leader of the Johns Hopkins Applied Physics Laboratory Space Department in the development of the NEAR Shoemaker, MESSENGER and New Horizons missions. Currently, he is involved in missions to Mercury, Saturn, Pluto and the heliosphere, and participating in path-breaking contributions to understanding the transition zone to interstellar space. In Greece, his native country, he is playing a critical role in encouraging the development of space science.

Η Ένωση Ελλήνων Φυσικών θα τιμήσει τον κ. Κριμιζή, για το συνολικό έργο του, στην Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών στις 6 Απριλίου.

Πηγή: http://www.jhuapl.edu/newscenter/pressreleases/2015/150326.asp

Το «Νόμπελ» Μαθηματικών στους Τζον Νας και Λιούις Νίρενμπεργκ. John Nash, Louis Nirenberg share math’s Abel Prize

Στους Τζον Νας και Λιούις Νίρενμπεργκ θα δοθεί το «Νόμπελ» των Μαθηματικών Βραβείο Άμπελ 2015. John Nash (left) and Louis Nirenberg (right) will receive the 2015 Abel Prize for their work on partial differential equations.

Το θεωρούμενο ως «Nόμπελ» των Μαθηματικών Βραβείο Abel 2015 θα δοθεί από κοινού στους αμερικανούς John Nash και Louis Nirenberg για το έργο τους στις μη γραμμικές μερικές διαφορικές εξισώσεις, οι οποίες χρησιμοποιούνται τόσο στα καθαρά μαθηματικά, ιδίως στη γεωμετρική ανάλυση, όσο και στην περιγραφή ποικίλων φυσικών φαινομένων.

Princeton University mathematician John Nash received the 2015 Abel Prize from the Norwegian Academy of Science and Letters for his seminal work on partial differential equations, which are used to describe the basic laws of scientific phenomena. The award is one of the most prestigious in the field of mathematics and includes an $800,000 prize. Nash shares the prize with longtime colleague Louis Nirenberg, a professor emeritus at New York University's Courant Institute of Mathematical Sciences. Photo: Marc Asnin/Redux/eyevine

Ο 86χρονος μαθηματικός του Πανεπιστημίου Πρίνστον Τζον Νας, ο οποίος έγινε διάσημος από τη βιογραφική ταινία του 2001 «Ένας υπέροχος άνθρωπος» (A beautiful mind) με πρωταγωνιστή τον Ράσελ Κρόου και από το ομώνυμο βιβλίο, έχει ήδη βραβευτεί το 1994 με το νόμπελ Οικονομικών για το πρωτοποριακό έργο του στη θεωρία των παιγνίων. Είναι ο πρώτος επιστήμονας που κερδίζει και τα δύο βραβεία Νόμπελ και Abel.

Nash (center) is the second consecutive Princeton researcher to receive the Abel Prize. Yakov Sinai (right), a Princeton professor of mathematics, was awarded the 2014 Abel Prize for his influential 50-year career in mathematics. At 86, Nash continues to inspire and work with younger researchers such as Michail Rassias (left), a Princeton visiting postdoctoral research associate in mathematics who is working on an upcoming book with Nash. (Photos by Danielle Alio, Office of Communications)

Η συμβολή του Νας στις διαφορικές εξισώσεις ανέκαθεν θεωρείτο στους επιστημονικούς κύκλους πιο σημαντική και από το έργο του πάνω στα οικονομικά παίγνια. Τα ψυχιατρικής φύσης προβλήματα που τον βασάνιζαν επί δεκαετίες, τον εμπόδισαν να επεκτείνει την έρευνά του περαιτέρω.

Louis Nirenberg was also awarded this year’s Abel Prize. Photo: EPA

Ο καναδικής καταγωγής Λιούις Νίρενμπεργκ είναι καθηγητής στο Ινστιτούτο Μαθηματικών Επιστημών Courant του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Οι δύο τους -που ποτέ δεν έγραψαν μαζί μια επιστημονική εργασία, αλλά συνεργάστηκαν άτυπα στη δεκαετία του ΄50 – θα μοιραστούν το βραβείο ύψους περίπου 765.000 δολαρίων, όπως ανακοίνωσε χθες η Νορβηγική Ακαδημία Επιστημών και Γραμμάτων.

Οι μερικές διαφορικές εξισώσεις θεωρούνται το θεμέλιο πολλών επιστημονικών περιοχών, από τη γεωμετρία έως τη φυσική και έχουν μια πληθώρα εφαρμογών. Το έργο των Νας και Νίρενμπεργκ έχει τεράστια επίδραση σε πολλά πεδία.

Το 2012, μια ομάδα Γάλλων μαθηματικών χρησιμοποίησαν τις τεχνικές των Νας και Νίρενμπεργκ για να λύσουν ένα μακροχρόνιο πρόβλημα, του πώς ένα τετράγωνο μπορεί να μετατραπεί σε ένα ντόνατ, και το 2003, ο Πέρελμαν τις χρησιμοποίησε για να αποδείξει την εικασία Poincaré.

Το βραβείο ‘Αμπελ, που φέρει το όνομα του νορβηγού μαθηματικού Νιλς Χέντρικ ‘Αμπελ, έχει ύψος 6 εκατ. νορβηγικών κορωνών και θα απονεμηθεί σε ειδική τελετή στο Όσλο τον Μάιο.

Γαλαξιακές συγκρούσεις αποκαλύπτουν ένα αόρατο Σύμπαν. The galaxy collisions that shed light on unseen parallel Universe

Οι συγκρούσεις γαλαξιών αποκαλύπτουν τον αόρατο μυστηριώδη κόσμο τη σκοτεινής ύλης. Dark matter study gives scientists valuable insight into mystery of space. The Nasa/Esa Hubble’s images of six galaxy clusters which were observed to study how dark matter behaves when the clusters collide.

Αν η σκοτεινή ύλη του σύμπαντος ήταν μια φορά μυστηριώδης, τώρα έγινε ακόμη περισσότερο, καθώς μια νέα μεγάλη έρευνα σε 72 συγκρούσεις μεγάλων σμηνών γαλαξιών κατέληξε στη σκοτεινή διαπίστωση ότι αυτή η αινιγματική μορφή της ύλης προτιμά να μένει στην μοναξιά της. Όχι μόνο δεν αλληλεπιδρά ιδιαίτερα με την κανονική ορατή ύλη, αλλά ούτε και με άλλη σκοτεινή ύλη. Είναι τόσο «αντικοινωνική», που δεν μιλάει καν με τον εαυτό της! Οπως αναφέρουν οι ειδικοί οι νέες παρατηρήσεις αποκαλύπτουν την ύπαρξη ενός αόρατου Σύμπαντος που λειτουργεί παράλληλα με το ορατό.

H έρευνα

Images were used from the Hubble Space Telescope (illustrated here) and the Chandra X-Ray Observatory.

Ομάδα αστρονόμων από την Ελβετία και τη Βρετανία, με επικεφαλής τον Ντέηβιντ Χάρβεϊ του Εργαστηρίου Αστροφυσικής της Ομοσπονδιακής Πολυτεχνικής Σχολής της Λωζάννης (EFPL), ανέλυσαν μια σειρά από παρατηρήσεις που έγιναν με τα διαστημικά τηλεσκόπια Hubble και Chandra

Στόχος τους ήταν να μελετήσουν πώς ακριβώς συμπεριφέρεται και αντιδρά η σκοτεινή ύλη, όταν συγκρούονται σμήνη γαλαξιών μεταξύ τους. Το συμπέρασμα ήταν ότι δεν φαίνεται να αντιδρά καθόλου, πράγμα που συσκοτίζει ακόμη περισσότερο την ήδη μυστηριώδη φύση της.

Η ύλη και οι γαλαξίες

The presence of dark matter (in blue) is inferred because it warps the light passing through it.

Το 85 έως 90% της ύλης του σύμπαντος και πάνω από το 25% της ενέργειάς του αποτελείται από σκοτεινή ύλη. Αν και στο σύμπαν υπάρχει πολύ περισσότερο σκοτεινή ύλη από ό,τι ορατή, είναι αόρατη, επειδή ούτε απορροφά, ούτε αντανακλά το φως. Ουσιαστικά γίνεται μόνο έμμεσα αντιληπτή, μέσω των βαρυτικών επιδράσεων που ασκεί στο ορατό σύμπαν.

Οι γαλαξίες αποτελούνται από τρία βασικά συστατικά: άστρα, νέφη αερίων (κυρίως υδρογόνου) και σκοτεινή ύλη. Επειδή τα σμήνη γαλαξιών, που περιέχουν εκατοντάδες γαλαξίες το καθένα, αποτελούνται κατά 90% από σκοτεινή ύλη, θεωρούνται ιδανικό μέσο για να μελετηθεί η αλληλεπίδραση της σκοτεινής ύλης, κάθε φορά που αυτά τα σμήνη συγκρούονται.

Μοναχική

Νέα στοιχεία για την μυστηριώδη σκοτεινή ύλη που φαίνεται ότι είναι… αντικοινωνική. The late-stage collision of the Bullet Cluster yielded previous observations of dark matter.

Οι νέες παρατηρήσεις όμως έδειξαν ότι ενώ τα άστρα και κυρίως τα αέρια επηρεάζονται λίγο - πολύ από τις συγκρούσεις των γαλαξιών, η σκοτεινή ύλη συμπεριφέρεται σαν μη συνέβη καμία σύγκρουση και δεν εμφανίζει την παραμικρή επιβράδυνση. Η μία σκοτεινή ύλη είναι σαν να περνά μέσα από την άλλη, όπως ένα φάντασμα μέσα από ένα τοίχο. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο η σκοτεινή ύλη δεν αλληλεπιδρά με τα σωματίδια της ορατής ύλης, αλλά δεν αλληλεπιδρά ούτε με άλλη σκοτεινή ύλη.

Οι αστρονόμοι ξύνουν (ξανά) το κεφάλι τους για το τι σημαίνει αυτό και πώς θα έπρεπε να το ερμηνεύσουν. Ένα πιθανό συμπέρασμα είναι ότι θα έπρεπε να αποκλειστεί πλέον η θεωρία πως η σκοτεινή ύλη διαθέτει τα δικά της υποατομικά σωματίδια (π.χ. υπερσυμμετρικά), που υποτίθεται πως δεν έχουν βρεθεί ακόμη.

Άλλες πιο εξωτικές θεωρίες για τη σκοτεινή ύλη υποστηρίζουν ότι αποτελεί ένα κβαντικό ελάττωμα που απέμεινε μετά τη γέννηση του σύμπαντος, ότι διαθέτει μάζα σε άλλες διαστάσεις ή ότι συνιστά μια τροποποιημένη μορφή της βαρύτητας.

Οι επιστήμονες αρχίζουν επίσης να υποψιάζονται ότι ο όρος «σκοτεινή» ύλη είναι παραπλανητικός και ότι ίσως θα έπρεπε να αντικατασταθεί με τον όρο «διαφανής» ύλη ή απλώς «άγνωστη» ύλη (materia incognita). Τα ευρήματα των νέων παρατηρήσεων δημοσιεύονται στην επιθεώρηση «Science».