Στα ίχνη των Νεάντερταλ της Νάξου. Neanderthals on Naxos? New work at the early prehistoric chert source of Stélida

Ο ναός του Απόλλωνα (Πορτάρα) στη Νάξο (φωτ. K. Βακουφτσής). The temple of Apollo (Portara) in Naxos (Photograph: K. Vakouftsis).

Υπήρχαν Νεάντερταλ στη Νάξο; Πολύ πιθανόν, όπως προκύπτει από τις νέες έρευνες στη Στελίδα της Νάξου. Οι έρευνες, που ξεκίνησαν το 2013 από το Καναδικό Ινστιτούτο, σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, έφεραν στο φως πλήθος αντικειμένων τα οποία πιστοποιούν την εμφάνιση πρώιμων ανθρώπων στην περιοχή ως και πριν από 260.000 χρόνια.

Location of Stélida on Naxos, transects and grids surveyed in 2013, and the distribution of diagnostic earlier prehistoric artefacts.

Η συντριπτική πλειοψηφία των ευρημάτων που εντοπίστηκαν στην επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα του 2013 είχαν τη μορφή πελεκημένης πέτρας (πυριτόλιθος), ενώ βρέθηκε και μικρή ποσότητα σμύριδας (υλικό που αφθονεί στο νησί, αν και όχι στη Στελίδα) και ακόμα μικρότερες ποσότητες μαρμάρου, που επίσης υπάρχει στη Νάξο. Η κεραμική που συλλέχθηκε ήταν πολύ σπάνια και η πλειοψηφία της είναι πολύ μεταγενέστερη. Το ενδιαφέρον στην έρευνα, που θα συνεχιστεί καθώς το νέο πενταετές πρόγραμμα πήρε το «πράσινο φως» από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, είναι η χρονολόγηση των ευρημάτων, που αλλάζει τα προϊστορικά δεδομένα στις Κυκλάδες.

A two-year geo-archaeological survey of the Stélida chert source on Naxos (Cycladic islands) has documented Middle Palaeolithic activity across the site, both near the best quality chert outcrops and in front of two small rockshelters. The material is dominated by products from a discoidal core technology, followed by Levallois flake and blade industries. The assemblage part-relates to the Denticulate Mousterian, which in Greece – along with Levallois technologies – are exclusively related with Neanderthal populations; Stélida arguably provides the first evidence for Neanderthals in the Cyclades. View of Stélida from the west, and raw materials.

Μέχρι πρόσφατα οι ειδικοί θεωρούσαν ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα στα νησιά ξεκινούσε πολύ αργότερα, γύρω στην 5η χιλιετία π.Χ., ενώ μόλις το 1981, με την ανακάλυψη της θέσης στη Στελίδα, εμφανίστηκε δειλά η πιθανότητα μιας πρωιμότερης χρονολόγησης.

Mesolithic implements and Middle Palaeolithic implements from Stélida: 1–2) flake cores; 3 & 16) denticulates; 4) denticulated end-scraper; 5–6) end-scrapers; 7–8, 15 & 17–18) piercers/borers; 9–10) retouched flakes; 11) circular scraper; 12 & 14) notched bladelets; 13) truncated bladelet; 19) Levallois blade core; 20) Levallois flake core.

Το νέο ερευνητικό πρόγραμμα, τη διεύθυνση του οποίου θα έχει ο δρ Δημήτρης Αθανασούλης, προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, ενώ επικεφαλής από πλευράς Καναδικού Ινστιτούτου στην Ελλάδα θα είναι ο καθηγητής Τριστάν Κάρτερ, έχει πολλαπλούς στόχους. Ένας από αυτούς είναι η χρονολόγηση της θέσης με τη χρήση επιστημονικών τεχνικών ώστε να διευκρινιστεί πότε οι πρώιμοι άνθρωποι μετανάστευσαν στην Ευρώπη μέσω της λεκάνης του Αιγαίου και αν η μετανάστευση αυτή έγινε με ναυσιπλοΐα.

Middle Palaeolithic implements from Stélida: 1) Levallois point; 2–4) Levallois flakes; 5–7) Levallois blades; 8–10) backed flakes; 11 & 13) déjeté flake scrapers; 12) déjeté flake; 14) pointed tool; 15) inverse scraper; 16) pseudo-Levallois point.

Επίσης, θα γίνει λεπτομερής τυπολογική ανάλυση των τεχνέργων και θα διερευνηθούν οι σχέσεις συμπεριφοράς (λατόμευση και κατασκευή εργαλείων) των πρώιμων ανθρώπων στην περιοχή, δηλαδή των Νεάντερνταλ και των Homo sapiens.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Ελ. Μάρκου).

Google: Μηχανές με κοινή λογική θα «κωδικοποιούν τις σκέψεις». Google a step closer to developing machines with human-like intelligence

Αναπτύσσεται μια νέα γενιά αλγορίθμων που κωδικοποιούν τις σκέψεις σε αλληλουχίες αριθμών. Algorithms developed by Google designed to encode thoughts, could lead to computers with ‘common sense’ within a decade, says leading AI scientist. Joaquin Phoenix and his virtual girlfriend in the film Her. Professor Hinton think that there’s no reason why computers couldn’t become our friends, or even flirt with us. Photograph: Allstar/Warner Bros/Sportsphoto Ltd.

Ο γκουρού της τεχνητής νοημοσύνης που προσέλαβε η Google πριν από δύο χρόνια αναπτύσσει τώρα αλγορίθμους που κωδικοποιούν τα νοήματα της γλώσσας σε «διανύσματα σκέψης». Εντός μιας δεκαετίας, λέει, οι μηχανές θα έχουν αναπτύξει «κοινή λογική».

Λύση δύο κεντρικών προβλημάτων της τεχνητής νοημοσύνης

Geoffrey Hinton, a pioneer in the field of artificial intelligence, thinks the best approach to understanding how brains learn is to try to build computers that learn in the same way. Photograph: Keith Penner

Η νέα προσέγγιση, λέει ο καθηγητής Τζεφ Χίντον, θα λύσει δύο κεντρικά προβλήματα στον χώρο της τεχνητής νοημοσύνης: την κατανόηση και χρήση της φυσικής, καθημερινής ομιλίας, και την ικανότητα για λογική σκέψη.

Ο βρετανός Χίντον, ο οποίος προγραμματιζόταν να δώσει ομιλία την Παρασκευή στη Βασιλική Εταιρεία του Λονδίνου, παρουσίασε το όραμά του στην εφημερίδα The Guardian.

Ανέφερε ότι η Google βρίσκεται στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης μιας νέας γενιάς αλγορίθμων που κωδικοποιούν τις «σκέψεις» σε αλληλουχίες αριθμών που ονομάζονται «διανυσματικές σκέψεις».

Στα μαθηματικά, τα διανύσματα είναι χονδρικά αναπαραστάσεις φυσικών μεγεθών που μπορούν να αναλυθούν σε συνιστώσες. Για παράδειγμα, η ταχύτητα ενός αντικειμένου που κινείται διαγώνια μπορεί να θεωρηθεί η συνιστώσα δύο επιμέρους ταχυτήτων με κατεύθυνση προς τα εμπρός και προς τα πλάγια.

Αφορμή για την ερευνητική προσπάθεια ήταν τα προβλήματα στην υπηρεσία μετάφρασης Google Translate, η οποία βασίζεται σήμερα σε λεξικά και μεταφρασμένα κείμενα αναφοράς. Δεδομένου ότι οι αλγόριθμοι αυτοί δεν κατανοούν το νόημα του κειμένου, είναι επιρρεπείς σε χοντροκομμένα λάθη.

Τα διανύσματα σκέψης

Τα διανύσματα σκέψης, λέει ο Χίντον, θα φέρουν τις μηχανές πιο κοντά στο πραγματικό νόημα. Κάθε λέξη σε μια πρόταση θα αντιστοιχίζεται σε ένα διάνυσμα που ορίζει τη θέση της σε έναν διανυσματικό χώρο νοήματος. Με άλλα λόγια, το νόημα ή σκέψη είναι η διανυσματική συνισταμένη των λέξεων.

Στην περίπτωση της αυτόματης μετάφρασης, οι διανυσματικές σκέψεις γεφυρώνουν τις δύο γλώσσες. Όπως λέει ο Χίντον, «αν πάρεις το διάνυσμα του Παρισιού,  αφαιρέσεις το διάνυσμα της Γαλλίας και προσθέσεις το διάνυσμα της Ιταλίας, αυτό που παίρνεις είναι η Ρώμη. Είναι εντυπωσιακό».

Το δύσκολο βέβαια είναι να αποδώσει κανείς διανύσματα σε κάθε λέξη. Στην αρχή αυτό γίνεται στην τύχη, ωστόσο ο αλγόριθμος θα εκπαιδεύεται σταδιακά μέσω έτοιμων μεταφράσεων και θα ενημερώνεται για τα λάθη του σε κείμενα που συναντά για πρώτη φορά.

Η εκπαίδευση των αλγορίθμων με μεγάλα σύνολα δεδομένα είναι εξάλλου η βασική έννοια της λεγόμενης «Βαθιάς Μάθησης» (Deep Learning), της οποίας ήταν πρωτεργάτης ο Χίντον τη δεκαετία του 1980.

Εμπορικές εφαρμογές της «Βαθιάς Μάθησης»

Watson, powered by IBM POWER7 (Image: IBM).

Η Βαθιά Μάθηση έχει ήδη αρχίσει να βρίσκει εμπορικές εφαρμογές. Ένα από τα εντυπωσιακότερα παραδείγματα είναι ο Watson, το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης της IBM που ανακηρύχθηκε πρωταθλητής στο τηλεπαιχνίδι Jeopardy! και εκπαιδεύεται τώρα σε νέες ειδικότητες όπως η Ιατρική.

Ο καθηγητής παραδέχεται πως η ιδέα της ψηφιοποίησης των σκέψεων δεν θα βρει σύμφωνους τους πάντες. Όμως το όραμά του δεν φαίνεται υπεραισιόδοξο στον δρα Χέρμαν Χάουζερ, επιχειρηματία και επιστήμονα υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ: «Ο Χίντον είναι ο νούμερο 1 γκουρού παγκοσμίως σε αυτόν τον τομέα» είπε στην εφημερίδα.

Βρέθηκε το Γέλοουστοουν του Άρη. Family of Yellowstones: Ancient remains of Martian supervolcanoes discovered by ESA

Ένας γιγάντιος κρατήρας είναι πιθανώς προϊόν της δράσης ενός υπόγειου υπερηφαιστείου. The colour-coded topographic view shows relative heights and depths of terrain in the Arabia Terra region on Mars, focusing on the Siloe Patera feature close to the centre of the image. The digital terrain model is based on the data acquired by the High Resolution Stereo Camera on ESA’s Mars Express 26 November 2014 during Mars Express Orbit 13837. The image is centred on 36ºN / 6ºE. The ground resolution is about 24 m per pixel. Credit: ESA/DLR/FU Berlin, CC BY-SA 3.0 IGO

Το Γέλοουστοουν στις ΗΠΑ είναι ένα από τα μεγαλύτερα και σίγουρα το πιο γνωστό υπόγειο υπερηφαίστειο της Γης. Ο κρατήρας του Γέλοουστοουν έχει διάμετρο 55x72 χλμ. Ερευνητές του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) μελετώντας εικόνες και δεδομένα που κατέγραψε ο ευρωπαϊκός δορυφόρος Mars Express που βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Άρη εντόπισαν ένα κρατήρα που πιστεύουν ότι είναι προϊόν της έκρηξης ενός υπόγειου υπερηφαιστείου. 

Siloe Patera in context. Credit: NASA MGS MOLA Science Team

Ο κρατήρας ονομάστηκε Siloe Patera και βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο του Άρη. Έχει διάμετρο 40x30 χλμ και η κορυφή του έχει απόσταση από τον πυθμένα του 1,750 μέτρα.

Οι ερευνητές έδωσαν στη δημοσιότητα μια εικόνα του κρατήρα Siloe Patera που δημιουργήθηκε από την έκρηξη ενός υπόγειου υπερηφαιστείου. Perspective view of Siloe Patera, a 40 x 30 km construct in the Arabia Terra region on Mars. Scientists believe it is the remains of a volcanic caldera. Credit: ESA/DLR/FU Berlin, CC BY-SA 3.0 IGO

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι η έκρηξη που δημιούργησε τον κρατήρα έγινε πριν από περίπου τρία δισ. έτη και θεωρούν ότι το υπόγειο ηφαίστειο που την προκάλεσε έχει χαρακτηριστικά παρόμοια με εκείνα του Γέλοουστοουν.

Ο φάρος του Σύμπαντος. The Most Luminous Galaxy In The Universe

Εντοπίστηκε ο πιο φωτεινός γαλαξίας που λάμπει όσο 300 τρισ. Ήλιοι! Καλλιτεχνική απεικόνιση του υπέρλαμπρου γαλαξία που δημιουργήθηκε στο νεαρό Σύμπαν. This artist's concept depicts the current record holder for the most luminous galaxy in the universe. The galaxy, WISE J224607.57-052635.0, is erupting with light equal to more than 300 trillion suns. It was discovered using data from NASA's WISE mission. Credits: NASA/JPL-Caltech

Ερευνητές του Εργαστηρίου Αεριοπροώθησης της NASA (το γνωστό JPL) χρησιμοποιώντας το διαστημικό τηλεσκόπιο WISE εντόπισαν ένα γαλαξία στις εσχατιές του Σύμπαντος ο οποίος είναι ο πιο φωτεινός γαλαξίας που έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα. Ο WISE J224607.57-052635.0 βρίσκεται στη ασύλληπτη απόσταση των 12,5 δισ. ετών φωτός από εμάς και η λέξη λάμπει είναι ίσως φτωχή για να τον περιγράψει. Σύμφωνα με τους ερευνητές αυτός ο γαλαξίας έχει φωτεινότητα ίση με εκείνη 300 τρισ. άστρων σαν τον Ήλιο!

A chart from the paper shows that the hot DOGs (dust-obscured galaxies) are far brighter than even hyperluminous quasars. The technical paper is online at: http://arxiv.org/abs/1410.1751

Ο εντυπωσιακός γαλαξίας ανήκει σε μια σπάνια κατηγορία, που ονομάζεται «υπερβολικά φωτεινοί υπέρυθροι γαλαξίες». Η υπερβολική λαμπρότητα του πιθανώς οφείλεται σε μια κολοσσιαία μελανή οπή στο κέντρο του, η οποία «καταπίνει» μεγάλες ποσότητες αερίων που την περιβάλλουν. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «The Astrophysical Journal».