Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Κυριακή 14 Οκτωβρίου 2012

Η επιφάνεια του μακρινού Τιτάνα «έχει την υφή υγρής άμμου», Titan’s Surface the “Consistency of Soft, Damp Sand”

Καλλιτεχνική άποψη της προσγείωσης του Huygens στην επιφάνεια του Τιτάνα. Artist concept of the Huygens probe landing on the surface of Titan. Credit: ESA

The touchdown of ESA's Huygens probe on Titan in January 2005 is relived in this animation. The sequence is shown in two speeds. The initial impact of the probe with the surface creates a small, 12 cm deep hole and throws up dust into the atmosphere. The probe then bounces out and slides 30-40cm before wobbling to a rest. Vibrations in the probe's instruments were recorded for nearly 10 seconds after impact. The motion was reconstructed by combining accelerometer data from the Huygens Atmospheric Structure Instrument and the Surface Science Package with photometry data from the Descent Imager/Spectral Radiometer. Credits: ESA--C. Carreau

Αν μπορούσε κανείς να περπατήσει στο κατεψυγμένο έδαφος του Τιτάνα, του μεγαλύτερου και πιο ενδιαφέροντα δορυφόρου του Κρόνου, θα είχε την αίσθηση ότι πατά σε «μαλακή, υγρή άμμο», εκτιμούν ερευνητές που επανεξέτασαν τα δεδομένα της αποστολής Huygens.

H ευρωπαϊκή εξερευνητική συσκευή Huygens (βαφτίστηκε προς τιμήν του Δανού αστρονόμου Κρίστιαν Χόιγκενς) απελευθερώθηκε το 2004 από το διαστημικό σκάφος Cassini της NASA, λίγο πριν από την άφιξη του Cassini στο σύστημα του Κρόνου.

Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιανουάριο του 2005, έγινε το πρώτο ανθρώπινο αντικείμενο που ακουμπά την επιφάνεια του εξωτικού Τιτάνα, ο οποίος κρύβεται κάτω από μια πορτοκαλί, παχιά και αδιαφανή ατμόσφαιρα.

This image is an artist's impression of the descent and landing sequence followed by ESA's Huygens probe that landed on Titan. The Jan. 14, 2005 landing was the culmination of a 22-year process of planning, organizing and cooperation between ESA and NASA. Credit: NASA/JPL/ESA

Τα δεδομένα της αποστολής Cassini-Huygens αποκάλυψαν την ύπαρξη αχανών εκτάσεων με σχηματισμούς που θυμίζουν αμμόλοφους. Πιο εντυπωσιακή ήταν όμως η ανακάλυψη ότι στον Τιτάνα υπάρχουν σχετικά μεγάλες λίμνες, οι πρώτες που εντοπίζονται εκτός της Γης.

Αντί για νερό, όμως, οι εξωγήινες λίμνες αποτελούνται από υγρό μεθάνιο και άλλους υδρογονάνθρακες, οι οποίοι περιοδικά πέφτουν στην επιφάνεια ως βροχή.

Το Huygens, μια αποστολή της ευρωπαϊκής διαστημικής υπηρεσίας ESA, συνέλεξε πολύτιμα δεδομένα για την ατμόσφαιρα καθώς έπεφτε με αλεξίπτωτο. Όταν τελικά έφτασε στο έδαφος, κατάφερε να παραμείνει σε λειτουργία για αρκετό χρόνο ώστε να μεταδώσει μια μοναδική εικόνα του εξωγήινου τοπίου.

Επτά χρόνια μετά, τα δεδομένα που συνέλεξαν τα όργανα της συσκευής, και κυρίως οι μετρήσεις από τα επιταχυνσιόμετρα, επανεξετάστηκαν από ερευνητές του Ινστιτούτου Έρευνας Ηλιακού Συστήματος Max Planck στη Γερμανία.

Η ανάλυση, αναφέρει η ερευνητική ομάδα στην επιθεώρηση Planetary and Space Science, αποκαλύπτει ότι, με την πρώτη επαφή του στο έδαφος, το Huygens άνοιξε έναν λάκκο βάθους 12 εκατοστών. Στη συνέχεια αναπήδησε, προσγειώθηκε σε μια επίπεδη επιφάνεια και γλίστρησε για 30 με 40 εκατοστά. Στην τελική του θέση, ταλαντώθηκε πέρα-δώθε πέντε φορές και τελικά ακινητοποιήθηκε.

Οι μετρήσεις δείχνουν ότι «στην πρώτη ταλάντωση, η συσκευή μάλλον χτύπησε ένα βότσαλο που προεξείχε περίπου δύο εκατοστά από την επιφάνεια του Τιτάνα, και πιθανώς έσπρωξε το βότσαλο μέσα στο έδαφος» αναφέρει ο Δρ Στέφαν Σρέντερ, επικεφαλής της μελέτης. «Αυτό υποδεικνύει ότι η επιφάνεια είχε την πυκνότητα μαλακής υγρής άμμου» καταλήγει.

Τα αποτελέσματα διαψεύδουν προηγούμενες εκτιμήσεις άλλων επιστημόνων, οι οποίοι υποψιάζονταν ότι η επιφάνεια του φεγγαριού είναι μόνιμα υγρή και λασπώδης λόγω της βροχής υδρογονανθράκων.

Ο Δρ Σρέντερ σημειώνει ωστόσο ότι στα δεδομένα του Huygens υπάρχουν ενδείξεις για ένα «χνουδωτό» υλικό σαν άμμο, το οποίο εκτινάχθηκε από την επιφάνεια κατά την προσεδάφιση και παρέμεινε αιωρούμενο για περίπου τέσσερα δευτερόλεπτα. Το υλικό αυτό πρέπει να ήταν στερεό, παρατήρηση που υποδεικνύει ότι στην συγκεκριμένη περιοχή του Τιτάνα δεν είχε βρέξει για καιρό.


Περισσότερα στοιχεία για τον μυστηριώδη δορυφόρο θα μπορούσε να προσφέρει στο μέλλον το Cassini, το οποίο συνεχίζει να εξερευνά το σύστημα του Κρόνου από το 2004.

Πέτρωμα-έκπληξη από το Curiosity. Mars Rock Touched by NASA Curiosity has Surprises

Ο ξεχωριστός Τζέικ Ματίεβιτς: οι κόκκινες κουκκίδες δείχνουν τα σημεία όπου στόχευσε το λέιζερ της Κάμερας Χημείας, οι μωβ αντιστοιχούν με τα σημεία «στόχευσης» του φασματογράφου APXS. This image shows where NASA's Curiosity rover aimed two different instruments to study a rock known as "Jake Matijevic."Image credit: NASA/JPL-Caltech/MSSS

Λέγεται Τζέικ Ματίεβιτς και αν και… Αρειανός, μοιάζει πολύ με ορισμένους «κατοίκους» της Γης. Το πρώτο πέτρωμα που συνέλεξε το «Curiosity» πριν από τρεις εβδομάδες έχει ονοματεπώνυμο και είναι διαφορετικό από αυτά που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στον Άρη. Όπως δείχνουν τα αποτελέσματα των αναλύσεων που δόθηκαν μόλις στη δημοσιότητα, είναι στενός συγγενής κάποιων όχι ιδιαίτερα διαδεδομένων αλλά γνωστών πετρωμάτων που συναντάμε σε ηφαιστειογενείς περιοχές του πλανήτη μας.

Ασυνήθιστο από όλες τις απόψεις

Το πέτρωμα, το οποίο ονομάστηκε Τζέικ Ματίεβιτς εις μνήμην ενός μηχανικού της αποστολής που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, αποτέλεσε έκπληξη για τους ειδικούς. Σκουρόχρωμο, με σχήμα πυραμίδας και μέγεθος μπάλας ποδοσφαίρου, όταν συνελέγη από το Curiosity στις 21 Σεπτεμβρίου έμοιαζε να είναι άλλο ένα κομμάτι αρειανού βασάλτη. Τελικά όμως ο Τζέικ αποδείχθηκε ξεχωριστός.

«Ταιριάζει πολύ ως προς τη χημική του σύσταση με ένα όχι ιδιαίτερα συνηθισμένο αλλά γνωστό είδος πυριγενούς πετρώματος που βρίσκουμε σε πολλές ηφαιστειογενείς περιοχές της Γης» ανέφερε ο Εντουαρντ Στόλπερ του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας (Caltech), εκ των επιστημονικών υπευθύνων της αποστολής Curiosity.

«Ο Τζέικ είναι παράξενο αρειανό πέτρωμα» συμπλήρωσε από την πλευρά του ο Ραλφ Γκέλερτ του Πανεπιστημίου Γκελφ στο Οντάριο του Καναδά, επιστημονικός υπεύθυνος του φασματογράφου APXS που πραγματοποίησε μέρος των αναλύσεων. «Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε στοιχεία που ταιριάζουν με το ορυκτό άστριος και χαμηλή σε μαγνήσιο και σίδηρο».

Υδάτινο παρελθόν;


Wide-angle perspective view of Curiosity's tracks and Jake Matijevic rock (right) on sol 43, anaglyph version. Credit NASA / JPL / Michael Howard

Τα γήινα πετρώματα που έχουν παρόμοια χημική σύσταση με αυτή του Τζέικ προέρχονται από τα έγκατα της Γης, και συγκεκριμένα από τον μανδύα, κάτω από τον φλοιό. Έχουν σχηματιστεί από την κρυσταλλοποίηση σχετικά πλούσιου σε νερό μάγματος σε υψηλές πιέσεις.

Όπως εξήγησε ο κ. Στόλπερ, δεν είναι πολύ συνηθισμένα σε όλο τον πλανήτη, είναι όμως διαδεδομένα σε ωκεάνια νησιά όπως η Χαβάη, η Αγία Ελένη ή οι Αζόρες καθώς και σε περιοχές τεκτονικών βυθισμάτων όπως ο ποταμός Ρίο Γκράντε.

Υποδηλώνει η παρουσία του Τζέικ την παρουσία νερού στο παρελθόν του Άρη καθώς και ότι στο εσωτερικό του συντελούνταν κάποτε διαδικασίες παρόμοιες με αυτές που συντελέστηκαν στη Γη; «Με μόνο μια αρειανή πέτρα αυτού του είδους είναι δύσκολο να γνωρίζουμε αν έχουν συντελεστεί οι ίδιες διαδικασίες. Είναι όμως λογικό να ξεκινήσουμε να εξετάζουμε την προέλευσή του από αυτή τη βάση» απάντησε ο ερευνητής.

today's art: Georges Seurat, Poseuse vue de dos, Étude pour les Poseuses, Poseuse seen of back, Study for Poseuses, 1887

Ο Georges Seurat (1859 – 1891) συγκαταλέγεται στους μεγαλύτερους (μετα)-Ιμπρεσιονιστές ζωγράφους όλων των εποχών. Μέσα σε μόλις 10 χρόνια καριέρας έδωσε μεγάλα δείγματα της τέχνης του, μέσα από έναν ανηλεή κόπο, αφοσίωση, επιστημοσύνη και ανεξάντλητους πειραματισμούς. Πολυπρόσωπες σκηνές, παραθαλάσσια τοπία, ρομαντισμός και πορτρέτα, τσίρκο και ειδύλλια απαρτίζουν το μοναδικής έκφρασης χρωστήρα. Αναγνωρίσιμο το στυλ του το δίχως άλλο με την πρώτη κιόλας ματιά.

Georges Seurat, Coin d'un Bassin à Honfleur, 1886

Μεγάλωσε σε οικογένεια εύπορη, με πατέρα υψηλόβαθμο νομικό αυστηρών αρχών. Ήδη από τα σχολικά χρόνια ο οικογενειακός περίγυρος τον έφερε κοντά στην τέχνη, γνωρίστηκε με γλύπτες και ζωγράφους, και το 1878 εισάγεται στη Σχολή Καλών Τεχνών. Αφού εγκαταλείπει σ’ έναν χρόνο τη σχολή, το 1884 παραδίδει το πρώτο σημαντικό έργο του Λουόμενοι στον Ασνιέρ, το οποίο απορρίφθηκε από την επίσημη Έκθεση (Salon). Η φιλία του όμως με τον Segnac, έναν ακόμη μετρ της νέας τέχνης, του δίνει θάρρος να συνεχίζει και να παραμένει αδιαπραγμάτευτα στην ζωγραφική ερμηνεία της επιστημονικής ανάλυσης του φωτός.

Promenade avec singe, étude pour la Grande Jatte, Walk with monkey, study for the Large Bowl, 1884-1885

Το επόμενο (τεράστιο) βήμα του ήταν ο μεγάλος πίνακας "Μια Κυριακή στο νησί Grande Jatte". Εκεί (δυο χρόνια του πήρε ο πίνακας….!) τελειοποιεί κατά το δυνατόν τις τεχνικές του πάνω σε μια νέα εκφραστική δυνατότητα ολόδικής του έμπνευσης  τον Πουαντιγισμό, ή Νεοϊμπρεσιονισμό, ή καλύτερα Ντιβιζιονισμό που ο ίδιος προτιμούσε. Πριν δώσει τον πίνακα προηγήθηκαν αμέτρητα σχέδια, και ασίγαστες προσπάθειες να καταλήξει στη σύνθεση που ονειρευόταν. Αντί να αναμιγνύει τα χρώματα στην παλέτα του, ακούραστα κεντούσε μικροσκοπικές τελείες μοναδικού χρώματος, ώστε τελικά μόνο του το μάτι του θεατή να προχωρήσει στην αυτόματη σύνθεση των χρωμάτων και να απολαύσει ένα ευγενικό αποτέλεσμα.

Πολλοί φυσικά απέρριψαν αμέσως την καλλιτεχνική του πρόταση, που με ιδιαίτερα αρνητικές κριτικές τον έθεσαν στο περιθώριο. Ο κριτικός τέχνης Felix Feneon είχε όμως την προφητική διαύγεια να προασπίσει το νέο “κύμα Seurat”: “Αν κοιτάξει κανείς οποιοδήποτε ομοιόμορφα σκιασμένη περιοχή στο Grande Jatte, μπορεί να βρει σε κάθε εκατοστό του ένα στροβιλιζόμενο σμήνος από μικρές τελείες το οποίο περιέχει όλα τα στοιχεία που αποτελούν το επιθυμητό χρώμα. Πάρτε για παράδειγμα ένα κομμάτι του χορτοτάπητα και της σκιάς του. Τα περισσότερα από τα σημεία αντανακλούν τον τοπικό χρωματισμό του χόρτου, μπλέκονται τα πορτοκαλί εκφράζοντας τη σχεδόν ανεπαίσθητη επίδραση του ήλιου. Περιστασιακές μωβ κηλίδες συμπληρώνουν το πράσινο ενώ ένα κυανό μπλε γίνεται η αφορμή να λειτουργήσει ο αμφιβληστροειδής μέσα στον πλούτο των φωτεινών ακτίνων.”

Μια Κυριακή στο νησί La Grande Jatte, Un dimanche après-midi à l'île de la Grande-Jatte, 1886

Ερωτεύτηκε μια αγροτοκοπέλλα τη Μαντλέν Νόμπλοχ κρατώντας μυστική τη σχέση του, απέκτησαν ένα γιο το 1891 αλλά δυστυχώς η μοίρα του παίζει άσχημο παιγνίδι, καθώς στα 42 του πεθαίνει ξαφνικά μάλλον από διφθερίτιδα ή μηνιγγίτιδα, αρρώστια από την οποία δυο βδομάδες μετά χάνεται κι ο γιος τους, ενώ σοκαρισμένη η χήρα εξαφανίστηκε από προσώπου γης.

Georges Seurat, Les Poseuses, Petite version, Poseuses, Small version, 1888.

Από κάθε άποψη ήταν ένας πρωτοπόρος, φέρνοντας έναν ολόφρεσκο αέρα στη γερασμένη αντίληψη της ζωγραφικής. Βέβαια αν κάποιος πλησίαζε πολύ κοντά, σχεδόν βέβηλα στους πίνακές του, θα χανόταν στο έγχρωμο μηδέν, σε ένα ακατανόητο πουά. Έτσι άλλωστε τηρούσε και τη γενικότερη αρχή των Ιμπρεσιονιστών, να θεώνται τα έργα από μακρύτερα του συνηθισμένου μέχρι τότε. Μόχθησε πάνω στο χρώμα όσο λίγοι. Ο συνδυασμός των υλικών χρωμάτων από Κόκκινο + Κίτρινο + Μπλε μας δίνει το Μαύρο. Ο συνδυασμός του φωτός από Κόκκινο + Πράσινο + Μπλε μας δίνει το Άσπρο.

Τέτοιες επιστημονικές θεωρίες ο Σερά αποφάσισε να τις κάνει τέχνη και προσέγγιση στο συναίσθημα και την αρμονία. Όσο κι αν αντιδρούσαν ακόμη και αναγνωρισμένοι ζωγράφοι όπως ο Ρενουάρ κι ο Μονέ. Έδωσε τη ζωή του κι έμεινε στην αιωνιότητα του από αυτή του την επιμονή.