Θα
μπορούσε ένας υπολογιστής να δημιουργήσει ένα έργο τέχνης καλύτερο από το
ανθρώπινο; Όχι λένε οι ειδικοί, μπορεί όμως να βοηθήσει τους καλλιτέχνες να παράγουν
καλύτερο πολιτισμό. To πορτρέτο του Εντμόν ντε Μπελαμί δημιουργήθηκε από έναν
αλγόριθμο που επεξεργάστηκε δεδομένα 15.000 πινάκων. This portrait was created
by computer, so is it really art and is it any good? CHRISTIE'S
Πέρυσι,
ένα πορτρέτο του Εντμόν ντε Μπελαμί πουλήθηκε για 432.000 δολάρια (94.000
ευρώ), ποσόν υπερβολικό θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς, για την εικόνα ενός
αγνώστου. Το όνομα Μπελαμί δεν είχε ξανακουστεί, όπως ούτε και του καλλιτέχνη.
Στην πραγματικότητα το έργο δημιουργήθηκε από έναν αλγόριθμο που χρησιμοποίησε
ένα σύνολο δεδομένων που είχαν ληφθεί από 15.000 πορτρέτα ζωγραφισμένα μεταξύ
του 14ου και του 20ού αιώνα. Και σύμφωνα με τον κριτικό του BBC, είναι
«ψιλοσκουπίδι»… Η πώληση, η οποία εξέπληξε τον οίκο Christie’s, έθεσε πολλά
σημαντικά ερωτήματα.
Μπορεί
ένας υπολογιστής, χωρίς ανθρώπινο συναίσθημα, να είναι ποτέ δημιουργικός; Είναι
αυτό το πορτρέτο πραγματική τέχνη; Και τελικά παίζει ρόλο κάτι από όλα αυτά,
εφόσον οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να πληρώσουν για κάτι τέτοιο; Καθώς η τεχνητή
νοημοσύνη εξελίσσεται και τελικά ίσως φτάσει ή ξεπεράσει την ανθρώπινη ευφυΐα,
τι σημαίνει αυτό για τους καλλιτέχνες και τη βιομηχανία της τέχνης εν γένει;
Romy Lorenz says AI
has no "internal world" from which to create true art. ROMY LORENZ
Οι
αλγόριθμοι έχουν ήδη δημιουργήσει έργα τέχνης, ποιήματα και μουσικά κομμάτια,
αλλά μήπως δεν δημιουργούν και απλώς μιμούνται; Η νευροεπιστήμονας Ρόμι Λόρεντς
λέει ότι εξαρτάται κυρίως από τον τρόπο με τον οποίο ορίζουμε τη
δημιουργικότητα. Αν δημιουργικότητα σημαίνει να βρούμε εντελώς νέους τρόπους
για την επίλυση προβλημάτων, τότε η τεχνητή νοημοσύνη το έχει ήδη επιτύχει,
υποστηρίζει, επικαλούμενη την εταιρεία DeepMind, θυγατρική της της Google.
Chinese Go player
Ke Jie was eventually defeated by DeepMind's AlphaGo AI program. REUTERS
Το
2017, ένα από τα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης της DeepMind νίκησε στο GO
(αρχαίο και εξαιρετικά περίπλοκο κινεζικό επιτραπέζιο παιχνίδι) τον νούμερο ένα
παίκτη στον κόσμο, κατορθώνοντας προφανώς μέσα σε λίγες μέρες να κάνει
δημιουργικές νέες κινήσεις και καινοτόμες στρατηγικές. «Η Google θα έλεγε ότι ήταν δημιουργικότητα, νέοι τρόποι εύρεσης λύσεων
που δεν διδάχθηκαν» λέει η Λόρεντς. Μήπως όμως η τέχνη είναι κάτι
περισσότερο από δημιουργική επίλυση προβλημάτων;
Τα
παιχνίδια, ιδιαίτερα εκείνα που λαμβάνουν χώρα στους εικονικούς κόσμους,
αποτελούν το ιδανικό περιβάλλον για τη δημιουργική επίλυση των προβλημάτων.
Αλλά ζητώντας από έναν αλγόριθμο να δημιουργήσει χωρίς ανθρώπινη συμβολή, τα
αποτελέσματα είναι πραγματικά βαρετά, υποστηρίζει ο καθηγητής Πληροφορικής με
έδρα τη Νέα Υόρκη, Τζούλιαν Τογκέλιους. Ένα παράδειγμα ήταν η κυκλοφορία του
παιχνιδιού No Man’s Sky, το οποίο πρόσφερε προς εξερεύνηση 18 πεντάκις
εκατομμύρια αλγοριθμικά δημιουργημένους πλανήτες.
No Man's Sky uses
"procedural generation" to create new worlds automatically. HELLO GAMES
«Στο No Man’s Sky, υπάρχουν περισσότερα μέρη
από όσα θα μπορούσατε να επισκεφθείτε σε μια ζωή, με διαφορετική χλωρίδα και
πανίδα, αλλά αυτό το παιχνίδι είχε αντικρουόμενες κριτικές – είναι μεν τεχνικό
αριστούργημα, αλλά δεν προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον να το παίξεις» λέει ο
Τογκέλιους.
«Αυτοί οι αλγόριθμοι είναι καταπληκτικοί,
μπορούν να κάνουν όλο και περισσότερα, αλλά πάντα θα υπάρχουν πράγματα που θα
θέλουμε να προσθέσουμε εμείς οι άνθρωποι. Το δύσκολο (να αναδημιουργηθεί) είναι η δύναμη της ευαισθησίας και της πρόθεσης
του ανθρώπινου εγκεφάλου».
Η
δρ Λόρεντς επισημαίνει ότι η αληθινή καλλιτεχνική δημιουργικότητα διαφέρει από
τη δημιουργική επίλυση προβλημάτων, καθώς απαιτεί την εξέλιξη της οπτικής του
καλλιτέχνη, κάτι που οι μηχανές φαίνεται ότι δεν έχουν την ικανότητα να κάνουν.
«Η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει εσωτερικό
κόσμο, ούτε την ανάγκη να δημιουργήσει τις επιθυμίες ή τους φόβους του».
Dr Alice Eldridge
(l) and Dr Chris Kiefer (r) play their self-resonating feedback cellos. DR ALICE ELDRIDGE
Τα
αποτελέσματα είναι πολύ πιο καρποφόρα όταν οι καλλιτέχνες δουλεύουν με τις
μηχανές αντί να αφήνουν τον απόλυτο έλεγχο στην τεχνητή νοημοσύνη. Η μουσικός
και διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ δρ Αλις Ελντριτζ προτείνει να την
αντιμετωπίσουμε ως «ακόμα ένα εργαλείο που έχουμε σχεδιάσει, όπως ο τροχός ή η
μηχανή καύσης».
Ο
συνδυασμός της ακουστικής, του ηλεκτρισμού, και ενός αλγορίθμου βοήθησαν την
Ελντριτζ να δημιουργήσει ένα βιολοντσέλο που παράγει μουσική χωρίς ανθρώπινη
παρέμβαση. Στην περίπτωση αυτή «η δουλειά του καλλιτέχνη είναι να διαμορφώσει
τον ήχο, μοιάζει περισσότερο με χορό παρά με τον “έλεγχο” ενός οργάνου με τον
παραδοσιακό τρόπο» λέει. «Αυτό δημιουργεί έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και
σχεδίασης της σχέσης μας με τα μουσικά όργανα και την τεχνολογία εν γένει».
Ο
Μικ Γκρίρσον, από το Ινστιτούτο Δημιουργικής Πληροφορικής UAL στο Λονδίνο,
πιστεύει ότι η πρόοδος στην τεχνητή νοημοσύνη θα «οδηγήσει σε καλύτερη τέχνη,
σε νέους τύπους καλλιτεχνών και σε νέα μέσα». Το 2016, το σκανδιναβικό
συγκρότημα Sigur Rós χρησιμοποίησε ένα λογισμικό του Γκρίρσον για να
δημιουργήσει μια διαρκώς εξελισσόμενη έκδοση ενός από τα singles του, το οποίο
έπαιξε σε ένα 24ωρο οδικό ταξίδι στην Ισλανδία. Μεμονωμένα μουσικά στοιχεία του
τραγουδιού τροφοδοτήθηκαν μέσω του λογισμικού για να δημιουργήσουν ένα τραγούδι
που, όπως σε μια ζωντανή παράσταση, είναι διακριτικά διαφορετικό σε κάθε
επανάληψη ανταποκρινόμενο στις προτροπές των θεατών.
Ο
πρωτοποριακός συνθέτης και παραγωγός Μπράιαν Ενο, ο οποίος μεταξύ άλλων έχει
συνεργαστεί με τους Roxy Music, David Bowie και Coldplay, είναι επίσης μεγάλος
λάτρης της χρήσης αλγορίθμων για τη δημιουργία μουσικής που αλλάζει διαρκώς.
Οι
Massive Attack χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη στις
συναυλίες τους. The band Massive Attack have been experimenting with
AI to create unique pieces of art. GETTY IMAGES
Ο
καθηγητής Γκρίρσον έχει συνεργαστεί και με τους Massive Attack για την ανανέωση
του Mezzanine με τεχνητή νοημοσύνη, με αφορμή την 20ή επέτειο του άλμπουμ. Έτσι,
οι επισκέπτες μιας έκθεσης στο Barbican του Λονδίνου θα μπορούν να επηρεάσουν
τον ήχο με τις κινήσεις τους.
Ενώ,
λοιπόν, η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ακόμη μια απειλή για
τους καλλιτέχνες, ο Γκρίρσον πιστεύει ότι οι μηχανές δεν θα γίνουν ποτέ
ανταγωνιστές τους: «Η τεχνητή νοημοσύνη
θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να μειώσει την ανθρώπινη δημιουργικότητα, από
ανθρώπους που θέλουν να κερδίσουν χρήματα, αλλά υπεύθυνοι για αυτό είναι
άνθρωποι (όχι η τεχνολογία)» λέει. «Η
τεχνολογία δεν πρόκειται ποτέ να είναι αρκετά καλή ώστε να παράγει καλύτερο
πολιτισμό από τους ανθρώπους που τη χρησιμοποιούν για να δημιουργήσουν τον δικό
τους».
