Το γέλιο θέτει τον εγκέφαλο σε κατάσταση… διαλογισμού. Laughing puts the brain into a 'true meditative state' and can improve your memory, researchers claim

Rembrandt. Portrait de Saskia Riant, Portrait of Laughing Saskia, 1633, 52,5x44 cm. Προκαλεί ευεργετικές νευροχημικές αλλαγές και βελτιώνει τη μνήμη. Researchers say that laughter can help minimise the damage stress hormones cause, and puts the brain into a 'true meditative state'.

Γελάστε, είναι... ευεργετικό για τον εγκέφαλο (και όχι μόνο), φωνάζουν αμερικανοί επιστήμονες οι οποίοι διαπίστωσαν ότι το γέλιο θέτει τον εγκέφαλο σε «κατάσταση πραγματικού διαλογισμού».

Μελετώντας τις επιδράσεις της ορμόνης του στρες κορτιζόλης στον εγκέφαλο οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Λόμα Λίντα στις ΗΠΑ αποφάσισαν να διερευνήσουν κατά πόσο το γέλιο μπορούσε να αλλάξει την καταστροφική για τον οργανισμό δράση της.

Διαπίστωσαν λοιπόν ότι το γέλιο περιορίζει την αρνητική επίδραση της κορτιζόλης και θα μπορούσε να αποτελέσει μια μορφή θεραπείας, προσφέροντας μια ευχάριστη λύση π.χ. σε ασθενείς με υπέρταση, με διαβήτη ή με καρδιολογικά προβλήματα.

«Τα πράγματα είναι απλά, όσο λιγότερο στρες έχει κανείς τόσο καλύτερη μνήμη έχει» αναφέρει ο δρ Λι Μπερκ, ο οποίος έλαβε μέρος στη μελέτη. «Το χιούμορ περιορίζει την καταστροφική δράση των ορμονών που σχετίζονται με το στρες όπως η κορτιζόλη η οποία επιδρά στους νευρώνες του ιππόκαμπου που σχετίζονται με τη μνήμη ενώ παράλληλα μειώνει τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης και αυξάνει τη ροή του αίματος, βελτιώνοντας  τη διάθεσή μας» εξηγεί ο ερευνητής.

'Joyful laughter immediately produces the same brain wave frequencies experienced by people in a true meditative state,' the researchers said.

«Το γέλιο - ή η απόλαυση του χιούμορ - αυξάνει την απελευθέρωση ενδορφινών και ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, προσφέροντάς μας μια αίσθηση ικανοποίησης και ανταμοιβής. Αυτές οι ευεργετικές νευροχημικές αλλαγές, με τη σειρά τους, κάνουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα να λειτουργεί καλύτερα» λέει ο δρ Μπεργκ.

Oπως είδαν οι αμερικανοί επιστήμονες, όταν γελάμε συντελούνται ακόμη αλλαγές στα εγκεφαλικά κύματα και συγκεκριμένα στα γ κύματα, οι οποίες φαίνεται να ενισχύουν τη διαδικασία της μνήμης και της ανάκλησης των αναμνήσεων.

«Το γέλιο οδηγεί στην παραγωγή εγκεφαλικών κυμάτων σε συχνότητες παρόμοιες με εκείνες που παρατηρούνται σε άτομα που βρίσκονται σε κατάσταση διαλογισμού» προσθέτει ο δρ Μπεργκ.

Το γέλιο στο μικροσκόπιο

Rembrandt. Soldat Riant sur cuivre, 1628, 15,5x12 cm. Συμπληρωματικές θεραπείες «χιούμορ» θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και να βοηθήσουν ηλικιωμένα άτομα που πάσχουν από διαβήτη, υπέρταση και καρδιαγγειακά νοσήματα, εκτιμούν οι αμερικανοί επιστήμονες. The researchers said that laughing could actually help improve the memory of some respondents.

Στο πλαίσιο της μελέτης τους οι επιστήμονες έδειξαν ένα κωμικό βίντεο διάρκειας 20 λεπτών σε μια ομάδα υγιών ηλικιωμένων και σε μια ομάδα ηλικιωμένων με διαβήτη.

Στη συνέχεια, ζήτησαν από τους εθελοντές να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο με σκοπό την αξιολόγηση των ικανοτήτων τους ως προς τη μάθηση, την ανάκληση των αναμνήσεων και την αναγνώριση εξ όψεως.

Οι επιδόσεις τους συγκρίθηκαν με εκείνες μιας ομάδας ελέγχου, της ίδιας ηλικιακής κατηγορίας, η οποία όμως δεν είχε παρακολουθήσει το ξεκαρδιστικό βίντεο.

Οι ερευνητές προχώρησαν στη μέτρηση των επιπέδων της κορτιζόλης τόσο στην αρχή του πειράματος όσο και στο τέλος του. Εντόπισαν λοιπόν σημαντική μείωση ως προς τα επίπεδα της ορμόνης του στρες και στις δύο ομάδες που είχαν παρακολουθήσει το βίντεο και εμφάνιζαν βελτίωση ως προς την ικανότητα ανάκλησης των αναμνήσεών τους συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου.

Συγκεκριμένα, στην περίπτωση της ομάδας των εθελοντών με διαβήτη παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη πτώση ως προς τα επίπεδα της κορτιζόλης, ενώ τα μέλη της ομάδας των υγιών εθελοντών εμφάνισαν το υψηλότερο σκορ ως προς τα τεστ μνήμης.

«Τα ευρήματα της μελέτης μας προσφέρουν πιθανά κλινικά οφέλη και δυνατότητες αποκατάστασης που θα μπορούσαν να βρουν εφαρμογή ιδιαίτερα σε περίπτωση ατόμων προχωρημένης ηλικίας» αναφέρει ο δρ Μπερκ.

Πέτρα-ψαλίδι-χαρτί και ισορροπία Nash. Study reveals a way to improve chances of winning at rock-paper-scissors

Η βέλτιστη στρατηγική για να νικήσετε στο πέτρα-ψαλίδι-χαρτί. Easy as one-two-three... but winning is more complicated.

Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, το ερώτημα του πώς μπορεί κανείς να νικήσει στο «πέτρα-ψαλίδι-χαρτί» έχει απασχολήσει σπουδαίους μαθηματικούς της θεωρίας των παιγνίων, οι οποίοι είχαν μάλιστα καταλήξει σε μια θεωρητική απάντηση. Τώρα, ένα πείραμα με εκατοντάδες φοιτητές στην Κίνα αποκαλύπτει ένα κενό στη θεωρία και δείχνει να προσφέρει μια νέα στρατηγική νίκης.

Game theorists in China say that how most people play this classic game is predictable, and knowing the opponent's next move is possible.

Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Ζεζιάνγκ παρατήρησαν ότι ο παίκτης που κερδίζει έναν γύρο του παιχνιδιού τείνει να παραμένει σταθερός στην επιλογή του, ενώ ο παίκτης που χάνει περνά στην επόμενη κίνηση της αλληλουχίας πέτρα-ψαλίδι-χαρτί. Και, εφόσον κάποιος γνωρίζει αυτόν τον άτυπο κανόνα, είναι εύκολο να μαντέψει την επόμενη κίνηση του αντιπάλου του για να κερδίσει στους επόμενους γύρους.

Θεωρητικά, η βέλτιστη τακτική για να κερδίσει κανείς σε αυτό το παιχνίδι είναι να επιλέγει τις κινήσεις του τυχαία, έτσι ώστε ο αντίπαλος να μην μπορεί να κάνει προβλέψεις.

Game theory pioneer John Forbes Nash Jr was played by Russell Crowe in the film A Beautiful Mind.

Αυτό αντιστοιχεί στη λεγόμενη «ισορροπία Νας», η οποία παίρνει το όνομά της από τον Τζον Φορμπς Νας, τον αμφιλεγόμενο πρωτοπόρο της θεωρίας των παιγνίων που καθόρισε τις στρατηγικές του Ψυχρού Πολέμου (η ζωή του μεταφέρθηκε μάλιστα στο σινεμά το 2001 στην ταινία Ένα Υπέροχο Μυαλό).

Η τυχαιότητα της ισορροπίας Νας είναι θεωρητικά η βέλτιστη στρατηγική, ωστόσο ο Ζιζιάν Ουάνγκ και οι συνεργάτες του παρατήρησαν ένα διαφορετικό μοτίβο στο πείραμά τους. Οι ερευνητές στρατολόγησαν 300 φοιτητές, οι οποίοι χωρίστηκαν σε ομάδες των έξι και έπαιξαν 300 γύρους του παιχνιδιού ο καθένας.

Η ανάλυση των αποτελεσμάτων, η οποία αναρτήθηκε στην υπηρεσία προδημοσίευσης arXiv, έδειξε ότι κάθε επιλογή του παιχνιδιού (πέτρα, ψαλίδι ή χαρτί) εμφανιζόταν χονδρικά στο ένα τρίτο των περιπτώσεων, ένδειξη ότι οι παίκτες συμμορφώνονταν με την ισορροπία Νας.

The Rock-Paper-Scissors game. (A) Each matrix entry specifies the row action’s payoff. (B) Non-transitive dominance relations (R beats S, P beats R, S beats P) among the three actions. (C) The social state plane for a population of size N = 6. Each filled circle denotes a social state (nR, nP , nS); the star marks the centroid c0; the arrows indicate three social state transitions at game rounds t = 1, 2, 3. Credit: arXiv:1404.5199 [physics.soc-ph]

Όμως μια προσεκτικότερη ματιά αποκάλυψε ένα διαφορετικό μοτίβο: οι νικητές έτειναν να επαναλαμβάνουν την κίνηση που τους χάρισε τον πρώτο γύρο, ενώ οι χαμένοι επέλεγαν άλλη κίνηση, και μάλιστα την επόμενη κίνηση στην αλληλουχία πέτρα-ψαλίδι-χαρτί του ονόματος του παιχνιδιού.

Στη θεωρία των παιγνίων η στρατηγική αυτή ονομάζεται «εξαρτημένη απόκριση», επισημαίνουν οι ερευνητές. Εικάζουν μάλιστα ότι αυτό το μοτίβο λήψης αποφάσεων, στο οποίο ο παίκτης αλλάζει τακτική μόνο όταν χάνει, είναι ριζωμένο στον ανθρώπινο εγκέφαλο -μια υπόθεση που σκοπεύουν να διερευνήσουν σε επόμενες μελέτες τους.

Προς το παρόν, το μόνο που μπορεί κανείς να πει είναι ότι κάποιος που γνωρίζει τον κανόνα της μελέτης είναι πιθανότερο να κερδίσει έναν αντίπαλο που δεν γνωρίζει τον κανόνα. Παραμένει ωστόσο ασαφές ποιος θα νικήσει, αν και οι δύο έχουν υπόψη τελευταία μελέτη.

Ηρωικές ταφές από την Παλαίπαφο, Heroic burials from Palaipaphos

Λεπτομέρεια σκηνής πολιορκίας πόλεως από τον Ηρακλή. Σαρκοφάγος του πρώιμου 5ου αι. π.Χ. από την Παλαίπαφο. Detail from a scene of town seize by Herakles on an early 5th c. BC larnax from Palaipaphos. Efstathios Raptou (Archaeological Officer, Department of Antiquities, Cyprus) will give a lecture about the heroic burials from Palaipaphos in the framework of the Cyprus Seminar series of the Cycladic Art Museum. As Mr. Raptou will elaborate in his lecture: “Paphos (Palaipaphos), one of the most ancient cities of Cyprus and a place inherently linked with the cult of Aphrodite, has been of fundamental importance for the development of Cypriot culture. Although written documentation for the early stages of Paphian history is limited, our knowledge is enriched by the numerous monuments of the city, and new finds brought to light through ongoing archaeological investigations. These finds, which are often impressive in style, are constantly renewing scholarly interest in this major city.

Στις αρχές του 12ου αιώνα π.Χ. κτίστηκε μεγαλοπρεπές ιερό της Μεγάλης Θεάς, που στα ιστορικά χρόνια ταυτίστηκε με την Αφροδίτη (Εικ. 2). Η λατρεία της θεάς αυτής που σχετίζεται με τη γονιμότητα, είχε βαθειές ρίζες στην περιοχή της Πάφου, ήδη στην 4η χιλιετία, όπως δείχνουν οι πρόσφατες ανασκαφές στο Χαλκολιθικό οικισμό Κισσόνεργα. Το ιερό αυτό της Μεγάλης Θεάς έγινε κέντρο λατρείας με παγκύπρια ακτινοβολία και σε μεταγενέστερες περιόδους απέκτησε τεράστια πολιτική δύναμη. Γύρω από τη λατρεία της Θεάς αναπτύχθηκαν πολιτιστικές εκδηλώσεις, που θα 'χαν την αρχή τους στο μυθικό βασιλιά της Πάφου Κινύρα, γνωστό στον Όμηρο και στον Πίνδαρο. Χαρακτηριστικό της ακτινοβολίας της Πάφου είναι το γεγονός πως ο Ησύχιος την αναφέρει μαζί με τους Δελφούς ως τον «Ομφαλό της Γης».

Η Πάφος (Παλαίπαφος), μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Κύπρου ταυτισμένη με τη λατρεία της Αφροδίτης, καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την εξελικτική πορεία του κυπριακού πολιτισμού. Παρά την έλλειψη γραπτών πηγών για την πρώιμη ιστορία της πόλης, η γνώση μας πλουτίζεται από τα μνημεία της και από τα ευρήματα που φέρνει συνεχώς στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη.

Δεν είναι εύκολο να προσδιορίσουμε την έκταση της Παλαιπάφου κατά τον 11ο αιώνα Π.χ. και συνεπώς ούτε και τον πληθυσμό της πόλης. Αν όμως λάβουμε υπόψη την έκταση των νεκροταφείων της, ιδίως τώρα με την ανακάλυψη του νέου νεκροταφείου στη θέση Πλάκες, η Παλαίπαφος πρέπει νάταν μιά από τις μεγαλύτερες σε έκταση και πληθυσμό, αν όχι η μεγαλύτερη, πόλη της Κύπρου. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως στις αρχές του 11 ου αιώνα Π.χ. κάνουν την εμφάνισή τους στην Κύπρο οι πρώτοι τάφοι καθαρά Μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής, λαξευμένοι στο βράχο, με στενόμακρο «δρόμο»και τετράπλευρο μικρό θάλαμο (Εικ. 3). Τέτοιοι τάφοι, που είναι γνωστοί στη Μυκηναϊκή Ελλάδα και στην Κρήτη, βρέθηκαν και σ' άλλα μέρη του νησιού, όπως στη Σαλαμίνα, στο Κούριο, στη Λάπηθο, στην Αμαθούντα.

Τα ευρήματα αυτά συχνά εντυπωσιάζουν και ανανεώνουν το επιστημονικό ενδιαφέρον για την Παλαίπαφο. Καθοριστική για την κατανόηση των πρώιμων φάσεων του βασιλείου της Πάφου, του υλικού πολιτισμού του και της κοινωνικής οργάνωσης, υπήρξε η ανασκαφή των νεκροταφείων της περιοχής, ιδιαίτερα εκείνου στη θέση Κούκλια-Σκάλες, που έτυχε άμεσης δημοσίευσης.

Στους τάφους του 11ου και 10oυ αι. π.χ. στην Παλαίπαφο βρέθηκαν πλούσια κτερίσματα. Η κεραμεική είναι ευφάνταστη και συχνά παρουσιάζει ομοιότητες με την κεραμεική της Κρήτης του 11ου αιώνα. Αξιοπρόσεκτοι είναι οι ζωόμορφοι ασκοί και οι οινοχόες με ανθρωπόμορφη προχοή (Εικ. 5-6).

Η πρόσφατη ανασκαφική δραστηριότητα σε αρχαία νεκροταφεία περιλαμβάνει συστηματικές έρευνες στη νέα θέση Κούκλια-Πλάκες, συνέχιση των ανασκαφών στη θέση Κούκλια-Σκάλες, καθώς και μικρότερης κλίμακας ανασκαφές σε άλλες νέες θέσεις, που χρονολογούνται από τις αρχές του 11ου αι. π.Χ. μέχρι την Κλασική περίοδο. Μεταξύ των ευρημάτων, έχει εντοπιστεί μεγάλος αριθμός ταφών πολεμιστών, του τύπου που αποκαλούνται «ηρωικές ταφές».

Αν ο 12ος αιώνας είναι ο αιώνας της μαζικής άφιξης των Αχαιών, ο 11ος είναι η περίοδος της δημιουργίας τους. Κι αυτό δεν το συμπεραίνουμε μόνο από εύγλωττη μαρτυρία των κεραμεικών ρυθμών, που εμπνέονται κυρίως από την Αιγαιακή κεραμεική από τις αρχές κιόλας του 12ου αιώνα π.χ., αλλά και από ένα άλλο φαινόμενο, τη γλώσσα. Για πρώτη φορά μπορούμε να πούμε τώρα με βεβαιότητα πως τον 11ο αιώνα Π.χ. η ελληνική γλώσσα ήταν σε χρήση στην Πάφο. Αυτό είναι η πιο αδιάσειστη μαρτυρία για την Ελληνική παρουσία στο νησί τουλάχιστο από τον 11ο αιώνα. Μπορεί να πει κανείς πως η αλλαγή των ρυθμών στην τέχνη μπορεί να είναι αποτέλεσμα ανταλλαγών ή άλλων επαφών, η γλώσσα όμως προϋποθέτει ζωντανή παρουσία. Πάνω σ' ένα χάλκινο οβελό, που βρέθηκε σε τάφο του 11ου αιώνα Π.χ. στη θέση Σκάλες, υπάρχει μια εγχάρακτη επιγραφή στο Κυπριακό Συλλαβάριο (το αρχαιότερο δείγμα του Συλλαβαρίου που βρέθηκε ως τώρα) (Εικ. 4). Με τη βοήθεια του καθηγητή του Πανεπιστημίου της Σορβόνης Olivier Masson, η επιγραφή αυτή αποκρυπτογραφήθηκε ως εξής: O-pe-Ie-ta-u = (του) Οφέλτου. Ένα κύριο όνομα που απαντάται κυρίως στην Αρκαδία, ,στη γενική πτώση: (ο οβελός του) Οφέλτου. Σύμφωνα με τους ειδικούς φιλολόγους, ο τύπος της γενικής σε -U είναι χαρακτηριστικό της αρκαδικής διαλέκτου, ενώ στην κοινή Μυκηναϊκή θα ανέμενε κανείς μια γενική σε -ο. Το φαινόμενο αυτό είναι πολύ σημαντικό για τις ρίζες της κυπριακής διαλέκτου, και έρχεται να επιβεβαιώσει την αρκαδική προέλευσή της, γεγονός που γνωρίζουμε ως τώρα μόνο από κείμενα της Αρχαϊκής - Κλασικής περιόδου. Μπορούμε τώρα να πούμε με βεβαιότητα ότι τον 11ο αιώνα Π.Χ. στην Πάφο μιλιόταν η αρκαδική διάλεκτος, γεγονός με ευρύτατη σημασία, που αποτέλεσε και τη βάση των συζητήσεων σε πολλά διεθνή συμπόσια και δημοσιεύσεις.

Για τις «ηρωικές ταφές από την Παλαίπαφο» θα μιλήσει ο Ευστάθιος Ράπτου, Αρχαιολογικός Λειτουργός του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου, τη Δευτέρα 5 Μαΐου 2014 και ώρα 19.00, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Στους τάφους ανδρών αφθονούν τα όπλα: χάλκινα και σιδηρά. Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα σιδηρά ξίφη, αλλά Μυκηναϊκού τύπου (Εικ. 7-8). Είναι σήμερα γενικά αποδεκτή η θεωρία ότι η χρήση του σιδήρου για την κατασκευή όπλων εισήχθη στην κυρίως Ελλάδα από την Κύπρο. Εκτός από αυτή τη νέα «τεχνολογία», οι Έλληνες και τα παιδιά τους που έζησαν τον 11ο αιώνα στην Κύπρο μεταναστεύοντας στο Αιγαίο, μετέφεραν και άλλους ρυθμούς στη μεταλλοτεχνία, όπως π.χ. τους χάλκινους τρίποδες (Εικ. 9) που αφθονούν στην Κύπρο και απομιμήσεις τους απαντούμε κυρίως στην Κρήτη. Στον τάφο της περιοχής Σκάλες, όπου βρέθηκε ο οβελός του Οφέλτη, ανακαλύφθηκε μέσα στο θάλαμο ασάμινθος (μπανιέρα) από ασβεστόλιθο. Δεν περιείχε ταφή, αλλά τοποθετήθηκε στον τάφο για να χρησιμοποιηθεί από το νεκρό στη δεύτερη ζωή (Εικ. 10). Παρόμοιοι ασάμινθοι βρέθηκαν πρόσφατα και σ' άλλους τάφους της νεκρόπολης της Παλαιπάφου καθώς και σε τάφο του Κουρίου της ίδιας περιόδου.

Όπως αναφέρει ο κ. Ράπτου: «Οι ταφές αυτές χαρακτηρίζονται από τον εντυπωσιακό πλούτο των κτερισμάτων και από τις ιδιαίτερες τιμές που αποδίδονται στους νεκρούς. Οι πρακτικές που παρατηρούνται σε ορισμένες ηρωικές ταφές της Γεωμετρικής και της Αρχαϊκής περιόδου παραπέμπουν σαφώς σε ομηρικά έθιμα. Το ίδιο ισχύει για μια σαρκοφάγο της Κλασικής περιόδου, η εικονογράφηση της οποίας εμπνέεται εξ ολοκλήρου από την παράδοση των Ομηρικών επών. “Among the new finds, particularly notable are a number of warrior burials of the so-called ‘heroic’ type. These burials are distinguished by the impressive wealth of their contents and the elaborate rituals performed in honour of the dead. The practices observed in several warrior graves of the Geometric and Archaic periods refer clearly to customs mentioned in the Homeric epics. A similar dependence of epic tradition is identified on a larnax of the Classical period, the decoration of which is obviously inspired by Homeric narratives. ”

Στους τάφους γυναικών βρέθηκαν πάμπολλα χρυσά και αργυρά κοσμήματα: πόρπες, ρόδακες από λεπτά φύλλα χρυσού που διακοσμούσαν ίσως ενδύματα (τα φάρεα χρυσά του Ομήρου), καθώς και ένα χρυσό βελόνι! Πλακίδια από χρυσό, με έκτυπο διάκοσμο βρέθηκαν σε διάφορους τάφους της Παλαιπάφου. Παριστάνουν γυναίκα που φορεί «τιάρα» και αποτελούσαν ίσως μέρος της ίδιας τιάρας. Συνδέονται μεταξύ τους με χάλκινα ελάσματα (Εικ. 11). “The quantity and quality of the new finds reveal the high level of material culture, art and technology in early Paphos. At the same time it allows for a reappraisal of questions concerning the historical development of the city, the structure of the local society and its affinity with other areas in the Mediterranean.”

«Η ποιότητα και η ποσότητα των νέων ευρημάτων μας επιτρέπει να κατανοήσουμε το υψηλό επίπεδο του υλικού πολιτισμού, της τέχνης και της τεχνογνωσίας των Παφίων, και να επανεξετάσουμε θέματα που άπτονται της ιστορικής πορείας της Πάφου, των δομών της τοπικής κοινωνίας και των επαφών της με άλλες περιοχές της Μεσογείου».

Μωσαϊκό δαπέδου από ρωμαϊκή οικία στα Κούκλια της Πάφου. 2ος - 3ος αι. μ.Χ. Εικονίζει τη Λήδα και τον κύκνο. Μουσείο Παλαιπάφου, Κούκλια.

Μετά την ομιλία, που εντάσσεται στο πλαίσιο του κύκλου διαλέξεων με τίτλο «Κυπριακό Σεμινάριο: Πρόσφατες εξελίξεις στην αρχαιολογία της ανατολικής Μεσογείου» που διοργανώνει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης με στόχο την ευρύτερη προβολή της κυπριακής αρχαιολογίας στην Ελλάδα, θα ακολουθήσει σχολιασμός από τον καθηγητή Νικόλαο Χρ. Σταμπολίδη.

Πηγές:

http://www.archaiologia.gr

http://www.evagoras.org/arthra/keimena/palaipafos.htm