Ο λοιμός που έπληξε την
Αθήνα στην εποχή της ακμής της ίσως οφειλόταν στον ιό έμπολα. Λοιμός σε
αρχαία πόλη, πίνακας του 17ου αιώνα του Μίχιελ Σουίερτς (Michiel Sweerts), ο
οποίος θεωρείται πως αναφέρεται στο λοιμό των Αθηνών. The first Ebola outbreak took place around
2,400 years ago in Athens. This is according to professor of infectious
diseases, Powel Kazanji, who says the symptoms displayed during the Plague of
Athens were similar to that caused by Ebola.
Ο λοιμός που έπληξε την
αρχαία Αθήνα στα χρόνια του Περικλή και στον οποίο αναφέρεται εκτενώς ο
Θουκυδίδης κατά την εξιστόρηση του Πελοπονησιακού Πολέμου, ίσως ήταν η πρώτη
καταγραφή του ιού Έμπολα στην ιστορία, υποστηρίζει Αμερικανός ερευνητής, ένας
ισχυρισμός που έχει γίνει και από άλλους επιστήμονες στο παρελθόν.
Τα στοιχεία
Could the first recorded Ebola outbreak have
occurred not in Africa less than 40 years ago, but rather, more than 2,400
years ago, in ancient Greece? That's what one professor of infectious diseases
and history now suggests. The Parthenon is one of the buildings on the
acropolis of Athens. Credit: Anastasios71/Shutterstock.com
Ο Πάουελ Καζαντζιάν,
καθηγητής ιστορίας και λοιμωδών νοσημάτων του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, σε
μια νέα μελέτη του που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Clinical Infectious Diseases» θεωρεί πιθανό ότι ο
λοιμός που ξεκίνησε στην Αθήνα το 430 π.Χ οφειλόταν στον ιό Έμπολα.
Ο Θουκυδίδης ως αυτόπτης
μάρτυρας είναι η κύρια πηγή για τα χαρακτηριστικά του λοιμού.
Αυτή την εκτίμηση τη
βασίζει σε τρία στοιχεία: στην ομοιότητα των συμπτωμάτων όπως αυτά έχουν
καταγραφεί από τον Θουκυδίδη (υψηλός πυρετός, συνεχείς εμετοί, πονοκέφαλοι,
εξάντληση, πόνοι στο στομάχι, διάρροια, αιμορραγία από το στόμα, αφυδάτωση
κ.α.), στον μεγάλο αριθμό θανάτων μεταξύ των αρρώστων (μετά από επτά έως εννέα
μέρες ασθένειας), καθώς και στην προέλευση της άγνωστης νόσου από μια περιοχή
νότια της Αιγύπτου, που ο Θουκυδίδης αποκάλεσε «Αιθιοπία», όρο που οι αρχαίοι
Έλληνες χρησιμοποιούσαν για να αναφερθούν γενικότερα στην υποσαχάρια Αφρική,
εκεί δηλαδή όπου είναι γνωστό ότι πρωτοεμφανίσθηκε ο Έμπολα στην εποχή μας.
«Ασθένειες όπως ο Έμπολα,
που συνήθως κατατάσσουμε στην κατηγορία των νέων ή αναδυόμενων ασθενειών, στην
πραγματικότητα μπορεί να είναι πολύ παλαιότερες από ό,τι συνειδητοποιούμε»
δήλωσε ο Καζαντζιάν. Όπως εκτιμά, Αφρικανοί που είχαν έλθει στην αρχαία Αθήνα
ως δούλοι (υπηρέτες, αγρότες κ.α.), μπορεί να μετέφεραν τον ιό στην πόλη μέσω
του λιμανιού του Πειραιά, όπου κατέφθασαν με το πλοίο. Θεωρεί επίσης σημαντικό
ότι, όπως συνέβη και στην εποχή μας, οι πρώτοι που πέθαναν από τον λοιμό,
σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, ήσαν οι ίδιοι οι γιατροί.
Πανάρχαιος
The theory contradicts the common belief that
the first outbreak of Ebola happened relatively recently in 1976 in the
Democratic Republic of Congo. In a research paper published in June's Clinical
Infectious Diseases, University of Michigan professor of history and
infectious diseases Powel Kazanjian makes a compelling case that the 430 AD
Plague of Athens was an outbreak of Ebola.
Οι περισσότεροι
επιστήμονες θεωρούν ότι το πρώτο ξέσπασμα του Έμπολα συνέβη το 1976 στη
Δημοκρατία του Κογκό (τότε Ζαϊρ). Όμως επίσης δέχονται ότι ο ιός Έμπολα είναι
πανάρχαιος και δεν αποκλείουν ότι μόλυνε ζώα ακόμη και πριν από 20 εκατομμύρια
χρόνια, πολύ πριν πλήξει και τους ανθρώπους.
Κατά καιρούς, έχουν
προταθεί διάφορες νόσοι ως αιτία για τον πενταετή λοιμό της αρχαίας Αθήνας,
γνωστό και ως «σύνδρομο του Θουκυδίδη», που άρχισε το 430 π.Χ., όπως ο τύφος, η
ευλογιά, η ιλαρά, ο άνθρακας, η βουβωνική πανώλη (πανούκλα) κ.α. Ο αμερικανός
επιστήμονας υποστηρίζει ότι καμίας άλλης ασθένειας τα συμπτώματα δεν ταιριάζουν
τόσο στις αρχαίες περιγραφές, όσο της νόσου Έμπολα. Ο Καζαντζιάν παραδέχθηκε
πάντως ότι η εκτίμησή του δεν μπορεί να θεωρηθεί οριστική απάντηση και ότι
συνεπώς το ζήτημα παραμένει ανοικτό.
Ο Ουίλιαμ Σάφνερ,
καθηγητής προληπτικής ιατρικής και λοιμωδών νοσημάτων του Ιατρικού Κέντρου του
Πανεπιστημίου Βάντερμπιλτ του Τενεσί, δήλωσε ότι «μάλλον ποτέ δεν θα μάθουμε τι
προκάλεσε την αθηναϊκή επιδημία. Θεωρώ κάπως τραβηγμένο όμως ότι ο λοιμός της
Αθήνας οφειλόταν στον Έμπολα, αν και είναι ευχάριστο ότι νέοι άνθρωποι
ασχολούνται με το ζήτημα και κάνουν εικασίες».
Ανακατασκευή του προσώπου
της Μύρτιδος, ενός εντεκάχρονου κοριτσιού που πέθανε κατά το λοιμό και το κρανίο
της βρέθηκε στον μαζικό τάφο του Κεραμεικού κατά τις εργασίες κατασκευής του Μετρό
Αθηνών - Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Α reconstructed appearance of Myrtis, an 11 year old girl who
died during the plague of Athens and whose skeleton was found in the Kerameikos
mass grave, National Archaeological Museum of Athens.
Σε κάθε περίπτωση, ο
Καζαντζιάν επεσήμανε πως οι παρατηρήσεις του Θουκυδίδη (ο οποίος είχε ο ίδιος
νοσήσει, αλλά επέζησε) προσφέρουν μαθήματα για τον σύγχρονο κόσμο. Ο Έλληνας
ιστορικός παρατήρησε ότι ο φόβος των Αθηναίων επιδείνωσε το πρόβλημα, καθώς οι
άνθρωποι συχνά εγκατέλειπαν τις ευθύνες τους απέναντι στους άλλους, ενώ
παράλληλα συνωστίζονταν σε ορισμένους χώρους, με συνέπεια να εξαπλώνεται η
νόσος πιο εύκολα. Κάτι ανάλογο, σύμφωνα με τον Αμερικανό ερευνητή, παρατηρείται
και στην εποχή μας, εμποδίζοντας έτσι τις προσπάθειες ελέγχου του Έμπολα στην
Αφρική.