Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Σάββατο 13 Οκτωβρίου 2012

Τόμας Στερνς Έλιοτ, ΟΙ ΚΟΥΦΙΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ. T. S. ELIOT, THE HOLLOW MEN

Painting by Edvard Munch. All other materials from the web.


Κύριο Κουρτς – πέθανε

Μια δεκάρα για τον Γέρο-Γκάι

I

Είμαστε οι κούφιοι άνθρωποι

Είμαστε οι παραφουσκωμένοι άνθρωποι

Γέρνοντας μαζί

Με την περικεφαλαία γεμάτη με άχυρο. Αλίμονο!

Οι εξαντλημένες μας φωνές όταν

Μαζί ψιθυρίζουμε

Είναι βουβές και άσκοπες

Όπως ο αέρας στο ξερό χορτάρι

Ή τα πόδια των ποντικών πάνω σε σπασμένα γυαλιά

στο ξηρό μας κελάρι

Μορφή δίχως φόρμα, σκιά δίχως χρώμα,

Δύναμη παραλυμένη, χειρονομία δίχως κίνηση˙

Εκείνοι που διέσχισαν

Με το βλέμμα ευθύ, στου θανάτου την άλλη Βασιλεία

Μας θυμούνται —όπως ήμασταν— όχι σαν χαμένες

λυσσαλέες ψυχές, αλλά μοναχά

Σαν τους κούφιους ανθρώπους

Του παραφουσκωμένους ανθρώπους.

ΙΙ


Edvard Munch, The Murderess , 1906

Βλέμματα που δεν τολμώ στο όνειρο να αντικρίσω

Στου θανάτου το ονειρικό βασίλειο

Αυτά δεν εμφανίζονται:

Εκεί, τα βλέμματα είναι

Ηλιόφως σε έναν σπασμένο κίονα

Εκεί, είναι ένα δέντρο που ταλαντεύεται

Και υπάρχουν φωνές

Στου ανέμου το τραγούδι

Πιότερο μακρινές και ακόμα πιο ιερές

Απ’ ότι ένα αστέρι που σβήνει.

Ας μη βρεθώ πιο κοντά

Στου θανάτου το ονειρικό βασίλειο

Κι ακόμα ας ντυθώ

Με μια τέτοια προμελετημένη μεταμφίεση

Τη δορά του ποντικού, το πετσί του κορακιού,  σανίδια σταυρωτά  Σε ένα λιβάδι

Και όπως φυσάει ο άνεμος τα πάει

Όχι πιο κοντά—

Όχι αυτή η τελική συνάντηση

Στο βασίλειο του λυκόφωτος.

ΙΙΙ


James Abbott McNeil, Nocturne, 1870-1877

Αυτή είναι η νεκρή χώρα

Αυτή είναι  του κάκτου η χώρα

Εδώ τα λίθινα ειδώλια

Υψώνονται, εδώ δέχονται

Την ικεσία από το χέρι ενός νεκρού ανθρώπου

Κάτω από την μαρμαρυγή ενός αστεριού που σβήνει.

Κάπως έτσι είναι

Στου θανάτου την άλλη βασιλεία

Ξυπνάς μοναχός

Εκείνη την ώρα που εμείς

τρέμουμε με τρυφερότητα

Χείλη που θα φιλούσαν

Πλάθουν προσευχές για τη σπασμένη πέτρα.

IV

Edvard Munch, The Lonely Ones, 1935

Τα βλέμματα δεν είναι εδώ

Εδώ δεν υπάρχουν βλέμματα

Σ’ αυτή την κοιλάδα των άστρων που πεθαίνουν

Σ’ αυτή την κούφια κοιλάδα

Το σπασμένο αυτό σαγόνι των χαμένων βασιλείων μας

Σε αυτόν τον ύστατο τόπο συνάντησης

Μαζί ψαχουλεύουμε

Και αποφεύγουμε τα λόγια

Συγκεντρωμένοι  στην αμμούδα του ξεχειλισμένου ποταμού

Τυφλοί, εκτός κι αν

Τα μάτια επανέλθουν

Όπως το αιώνιο άστρο

Ρόδο εκατόφυλλο

Της λυκόφωτης του θανάτου βασιλείας

Η ελπίδα μόνο

Των κενών ανθρώπων.

V

Edvard Munch, By the Roulette, 1892

Γύρω-γύρω όλοι

Φραγκόσυκο στη μέση

Γύρω-γύρω όλοι

Στις πέντε ξημερώνει


Μεταξύ της ιδέας

Και της πραγματικότητας

Μεταξύ της κίνησης

Και της πράξης

Ενσκήπτει η Σκιά

Ότι Σου εστίν η Βασιλεία

Μεταξύ της επινόησης

Και της δημιουργίας

Μεταξύ του αισθήματος

Και της ανταπόκρισης

Ενσκήπτει η Σκιά

Η ζωή είναι μακριά πολύ


Μεταξύ της επιθυμίας

Και του σπασμού

Μεταξύ της ισχύος

Και της ύπαρξης

Μεταξύ της ουσίας

Και της πτώσης

Ενσκήπτει η Σκιά

Ότι Σου εστίν η Βασιλεία

Ότι Σου εστίν

Είναι η ζωή

Ότι Σου εστίν


Έτσι τελειώνει ο κόσμος

Έτσι τελειώνει ο κόσμος

Έτσι τελειώνει ο κόσμος

Όχι με έναν κρότο αλλά με ένα κλαψούρισμα

T. S. ELIOT, NOVEMBER 1925

Μετάφραση: Γιάννης Αντιόχου

Οι δυο επιγραφές που χρησιμοποιεί ως motto ο Έλιοτ προέρχονται η μεν που μεταφράζεται: «Κύριο Κουρτς-πέθανε» από το κλασικό μυθιστόρημα του Τζόζεφ Κόνραντ  «Η καρδιά του σκότους», όπου ο Κουρτς είναι μυθιστορηματικός ήρωας, η δε  που μεταφράζεται ως: «μια δεκάρα για τον Γέρο-Γκάι» είναι λαϊκή αγγλική έκφραση, την οποία λένε τα παιδιά στην Αγγλία την 5η Νοεμβρίου.

Ο Γέρο-Γκάι είναι ο Γκάι Φοκς (Guy Fawkes) που μαζί με άλλους συνωμότησε στο να ανατιναχθεί η Βουλή των Λόρδων ως διαμαρτυρία απέναντι στους αντικαθολικούς νόμους. O Γκάι Φοκς συνελήφθηκε στις 5 Νοεμβρίου του 1605 σε ένα υπόγειο της βουλής και μετά από βασανιστήρια ομολόγησε και κατέδωσε και τους συνεργάτες του. Η 5η Νοεμβρίου γιορτάζεται στην Αγγλία με πυροτεχνήματα και φωτιές αχυρένιων ομοιωμάτων. Η συσχέτιση «οι κούφιοι άνθρωποι», «οι παραγεμισμένοι άνθρωποι» είναι φανερή με τα ομοιώματα από άχυρο που καίγονται.

Το ποίημα έχει ακόμα αναφορές από τον «Ιούλιο Καίσαρα» του Σαίξπηρ και την «Κόλαση» του Δάντη, ιδιαίτερα στη στροφή όπου είναι συγκεντρωμένοι όλοι μαζί στην αμμούδα του ξεχειλισμένου ποταμού.

Στο ποίημα παρακολουθούμε τη διαδρομή της ψυχής μέσα: (1) Στου θανάτου το ονειρικό βασίλειο, (2) Στο βασίλειο του λυκόφωτος και (3) Στου θανάτου την άλλη βασιλεία

Ο Έλιοτ περιγράφει πως εμείς οι ζωντανοί γινόμαστε αντιληπτοί από εκείνους που «διέσχισαν με το βλέμμα ευθύ, στου θανάτου την άλλη Βασιλεία» και γράφτηκε στις 25 Νοεμβρίου του 1925. Η έκδοση του έγινε για πρώτη φορά στο βιβλίο του Έλιοτ “Collected Poems 1920-1925”. 

today's art: Modigliani, Nu couché (sur le côté gauche), 1917, Huile sur Toile, 89 x 146 cm, Paris, Collection Particulière

Ο Αμεντέο Μοντιλιάνι, (Amedeo Clemente Modigliani 1884-1920) ήταν Ιταλός, ήταν Εβραίος, ήταν ζωγράφος, ήταν γλύπτης και ήταν πάντα νέος. Γεννημένος στο Λιβόρνο παιδί της αριστοκρατικής Ευγενίας (κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια) και του Φλαμίνιο, ενώ όλα έδειχναν αρχικά ρόδινα, αποδείχθηκαν κόντρα: Η καλή οικονομική κατάσταση του σπιτιού σύντομα εξανεμίστηκε λόγω των πολεμικών συνθηκών, η υγεία του από παιδί κλονίστηκε μετά τη φυματίωση, οι φίλοι τον φώναζαν «Μοντί», ομόηχο του γαλλικού maudit = καταραμένος! Κι αν στα 14 άρχισε τα μαθήματα ζωγραφικής στη Σχολή Γυμνού της Φλωρεντίας ήδη στα 19 συναντά το χασίς και παρέα θα συνεχίσουν ως το τέλος, στο πνεύμα του Νίτσε που ήθελε την αληθινή δημιουργικότητα μέσω της ανυπακοής και της αντιδραστικής αταξίας.

Modigliani, Portrait de l'artiste par lui-même, 1919, Huile sur Toile, 100 x 65 cm, Sao Paulo, collection Matarazzo

Τον έλκει το Παρίσι της belle époque, όπου βρίσκει μια γωνιά να σπιτωθεί, στο επίκεντρο της αβάν γκαρντ, στο Λε Μπατό Λαβουά (Le Bateau-Lavoir), ένα κοινόβιο για τους αδέκαρους καλλιτέχνες που πολλοί από δαύτους στην πορεία του αιώνα θα αναδεικνύονταν σε μορφές της παγκόσμιας Τέχνης. Νέος φίλος του εκεί θα είναι το αλκοόλ, και φυσικά οι δημιουργίες του Τουλούζ Λωτρέκ, όσο και του Σεζάν που θα τον επηρεάσουν βαθιά. Ο αγοραίος έρωτας έδωσε έξαψη σ’ όλες τις ηδονιστικές του τάσεις, εντούτοις οι ελαφρών ηθών κοπέλλες της Μονμάρτρης γίνονται και οι μούσες του αφού ούτε φίλους ούτε αληθινές ερωμένες ζωγράφισε ποτέ σε γυμνό.


  Modigliani, Le Grand Nu, 1917, 73x116 cm, new York, moma

Μια τέτοια συναισθηματική τρέλα ήταν και η παντρεμένη ποιήτρια Άννα Αχμάτοβα, η οποία όμως μετά από έναν περίπου χρόνο, δαρμένη και κακοποιημένη, εγκαταλείπει τον θυελλώδη τους έρωτα για να γυρίσει στον άνδρα της. Μέσα στον κυκεώνα των καταχρήσεων γνωρίζεται με το Ρουμάνο γλύπτη Κονσταντίν Μπρανκούζι που τον μυεί στα μυστήρια της γλυπτικής, κι αφιερώνεται για μια εξαετία περίπου ως το 1915 αποκλειστικά στην πλαστική με πηγές έμπνευσης κυρίως αφρικανικά και καμποτζιανά αρχέτυπα. Τα προς το ζην τα αντλούσε μέσα στα καφέ κρατώντας χαρτί και μολύβι, όπου ζωγράφιζε χωρίς δεύτερη σκέψη τα σχέδια του και τα αντάλλασσε με μερικά ποτήρια κρασί.

Modigliani, Portrait de Lunia Czechowska, 1919, 100 x 65 cm, Paris, musée Municipal d'Art Moderne

Σχετίζεται με την δημοσιογράφο Μπεατρίς Χάστινγκς που υποφέρει τα πάνδεινα από τις βίαιες εξάρσεις του, σερνάμενη απ΄ τα μαλλιά, κι η οποία ζει ένα κολασμένο πάθος να του αντεπιτίθεται με σπασμένες καρέκλες! Ο έμπορος τέχνης Ζμπορόφσκι του δίνει κάποιες λύσεις στην απόγνωση, και από το 1915 έως το 1920, ο Μοντιλιάνι ζωγράφισε πάνω από τριακόσιους πίνακες -κατά βάση σκανδαλώδη γυμνά, για τα οποία πολλές φορές η αστυνομία τον καταζητεί… Γνωρίζεται με τη 19χρονη Ζαν Εμπιτέρν, αποκτούν ένα παιδί και χάνονται στην Κυανή Aκτή ζώντας ένα παράφορο πάθος αλληλοεξάρτησης. Δεκάδες πορτρέτα της πανέμορφης θεάς του φιλοτεχνούνται εκεί, αρκεί να τονιστεί για την αξία τούτων των έργων πως, το 2005, ένας πίνακας της μορφής της, πωλήθηκε για περισσότερο από 4 εκ. ευρώ !

Modigliani, Portrait de Jeanne Hebuterne assis, 1918, 92 x 60 cm, Paris, Collection Particulière

Ήταν άραγε ακριβής η προσωπογραφία της;  Μάλλον όχι. Οι γυναικείες φιγούρες του Μοντιλιάνι έχουν σχεδόν πανομοιότυπα χαρακτηριστικά: Πρόσωπα οβάλ που γέρνουν, αμυγδαλωτά μάτια συνήθως μεγάλα, μικρό στόμα, μύτη μακρουλή σαν σπάτουλα που χωρίζει το πρόσωπο στα δύο, λαιμός ευαίσθητα σωληνοειδής σαν μίσχος, αισθησιασμός άκρατα προκλητικός. Την 24 Ιανουαρίου 1920, πεθαίνει από φυματιώδη μηνιγγίτιδα και την άλλη κιόλας μέρα η συντετριμμένη Ζαν, εγκυμονούσα στον ένατο μήνα, πέφτει από το μπαλκόνι του πέμπτου ορόφου στο παγωμένο χειμωνιάτικο πεζοδρόμιο.

Έμειναν βέβαια και μερικά ερωτήματα αναπάντητα: Πώς μπορούσε ένας τόσο εθισμένος στις ηδονές καταχρήσεις και βία χαρακτήρας να εκφράζει τόση αισθαντικότητα; Πώς θα εξελισσόταν αν δεν είχε αυτοκαταστροφικά πεθάνει τόσο νέος; Πού θα τον κατατάσσαμε σήμερα άραγε, στους ιμπρεσσιονιστές, στους ρεαλιστές ή στους εξπρεσσιονιστές; Η απάντηση υπάρχει σαφής μόνο στο τελευταίο αίνιγμα: Πουθενά!. Ο Μοντιλιάνι τόσο με τη ζωή του όσο κυρίως με έργο του αποτελεί μια Εξαίρεση, μια εξαίρεση εκτός και μακριά κάθε κατάταξης.




Αστρικό επιθανάτιο σόου σε ακτίνες Χ - Toν θάνατο των μικρομεσαίων άστρων θα καταγράφει το διαστημικό τηλεσκόπιο Chandra της NASA, The incredible X-ray images of dying stars that astronomers say are 'uncharted territory'


To νεφέλωμα «Μάτι της Γάτας». Η εικόνα συνδυάζει παρατηρήσεις του Hubble στο ορατό φως (κόκκινο, πράσινο, μπλε) και παρατηρήσεις του Chandra στις ακτίνες Χ (μοβ). A composite image of the Cat’s Eye nebula, as seen by the Chandra X-Ray Observatory and the Hubble Space Telescope. Photo: X-ray: NASA/CXC/RIT/J.Kastner et al.; Optical: NASA/STScI

Ο εκρηκτικός θάνατος των μικρομεσαίων άστρων, από τον οποίο προκύπτουν φαντασμαγορικοί σχηματισμοί σαν αέρινα πέπλα, είναι το αντικείμενο νέου ερευνητικού προγράμματος για το διαστημικό τηλεσκόπιο Chandra της NASΑ, σχεδιασμένο να βλέπει στο φάσμα των ακτίνων Χ.

Περίπου 59 «πλανητικά νεφελώματα», όπως ονομάζονται τα κοσμικά απομεινάρια, θα μελετηθούν για πρώτη φορά στο φάσμα των ακτίνων Χ, σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν τα βίαια φαινόμενα που συνοδεύουν το θάνατο άστρων σαν τον Ήλιο.

Το νεφέλωμα NGC 7009 σε παρατηρήσεις του Hubble και του Chandra (Πηγή: NASA/J.KASTNER et al.)

The nebulae NGC 7009 from the first systematic survey of these dying, Sun-like stars in the solar neighborhood using the Chandra X-Ray Observatory.

Σε γενικές γραμμές, τα άστρα με μάζα πάνω από οκτώ φορές τη μάζα του Ήλιου μετατρέπονται σε υπερκαινοφανείς αστέρες, ή σουπερνόβα όπως έχει επικρατήσει, όταν φτάσουν στο τέλος της ζωής τους.

Τα πλανητικά νεφελώματα σχηματίζονται αντίθετα από άστρα μεσαίας και μικρής μάζας, μέχρι 0,8 ηλιακές μάζες. Η ονομασία τους είναι μάλλον ατυχής αφού δεν έχουν καμία σχέση με πλανήτες: βαφτίστηκαν έτσι από τον μεγάλο αστρονόμο Ουίλιαμ Χέρσελ, ο οποίος τα παρατήρησε με το τηλεσκόπιο και, χωρίς να γνωρίζει τη φύση τους, τα παρομοίασε με τους αέριους πλανήτες όπως ο Ουρανός.

Στα τελευταία στάδια της ζωής τους, όταν πια αρχίζουν να εξαντλούν το υδρογόνο που τα τροφοδοτούσε για δισεκατομμύρια χρόνια, τα μικρομεσαία άστρα περνούν σε μια νέα, πιο βίαιη φάση θερμοπυρηνικών αντιδράσεων, οπότε διογκώνονται και μετατρέπονται σε «κόκκινους γίγαντες».

Σε επόμενο στάδιο, οι κόκκινοι γίγαντες αρχίζουν να εξασθενούν και να καταρρέουν υπό το ίδιο τους το βάρος. Ο πυρήνας τους συμπιέζεται και φτάνει σε ακραίες θερμοκρασίες, γύρω στα 100 εκατομμύρια βαθμούς Κελσίου, ενώ τα εξωτερικά στρώματα διογκώνονται και τελικά εκτινάσσονται απότομα στο Διάστημα.

Αυτό που απομένει είναι ένα αμυδρό λείψανο που ονομάζεται λευκός νάνος, και ο οποίος περιβάλλεται από συμμετρικά νέφη αερίου, κατάλοιπα της ατμόσφαιρας που εκτινάχθηκε.
Από τα περίπου 120 πλανητικά νεφελώματα που έχουν εντοπιστεί σε απόσταση μέχρι 5.000 έτη φωτός από τον Ήλιο, πολλά έχουν μελετηθεί στο ορατό και το υπέρυθρο μέρος του φάσματος. Σε αυτά τα μήκη κύματος, όμως, τα νέφη αερίου είναι σχεδόν αδιαφανή και ο αστρικός πυρήνας που βρίσκεται στο κέντρο του νεφελώματος παραμένει αόρατος.

Το νέο ερευνητικό πρόγραμμα του Chandra είναι το πρώτο που εξετάζει μαζικά τα πλανητικά νεφελώματα καταγράφοντας τις εκπομπές ακτίνων Χ, οι οποίες διαπερνούν τα αέρινα πέπλα και αποκαλύπτουν την πραγματική εσωτερική δομή.

«Με την εξαιρετική όραση ακτίνων-Χ του τηλεσκοπίου Chandra, μπορούμε να ανιχνεύσουμε το πλάσμα [ιονισμένο αέριο] του ενός εκατομμυρίου βαθμών Κελσίου, το οποίο βρίσκεται μέσα στο κέλυφος του άστρου, αλλά και να μετρήσουμε την ενέργεια του αστρικού ανέμου που τα σχηματίζει» αναφέρει ο Τζόελ Κάστνερ του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Rochester, ο οποίος ανέλαβε την πρώτη φάση του προγράμματος.

Μεταξύ άλλων, το Chandra θα μπορούσε να προσφέρει μια εξήγηση για τα νεφελώματα με ασύμμετρο, αντί σφαιρικό σχήμα. Η γεωμετρία των νεφελωμάτων παραμένει σε πολλές περιπτώσεις δυσεξήγητη, και το τηλεσκόπιο θα μπορούσε να διακρίνει αν δίπλα στο νεκρό άστρο υπάρχουν άλλα σώματα που επηρεάζουν το σχήμα του νεφελώματος.

Four planetary nebulae are shown here from the first systematic survey of these dying, Sun-like stars in the solar neighborhood using the Chandra X-Ray Observatory. X-ray emission from Chandra is colored purple and optical emission from the Hubble Space Telescope is colored red, green and blue. The nebulae are NGC 6543, also known as the Cat's Eye (top left), NGC 7662 (top right), NGC 7009 (bottom left) and NGC 6826 (bottom right). X-ray: NASA/CXC/RIT/J.Kastner et al.; Optical: NASA/STScI