today's art: Modigliani, Nu couché (sur le côté gauche), 1917, Huile sur Toile, 89 x 146 cm, Paris, Collection Particulière

Ο Αμεντέο Μοντιλιάνι, (Amedeo Clemente Modigliani 1884-1920) ήταν Ιταλός, ήταν Εβραίος, ήταν ζωγράφος, ήταν γλύπτης και ήταν πάντα νέος. Γεννημένος στο Λιβόρνο παιδί της αριστοκρατικής Ευγενίας (κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια) και του Φλαμίνιο, ενώ όλα έδειχναν αρχικά ρόδινα, αποδείχθηκαν κόντρα: Η καλή οικονομική κατάσταση του σπιτιού σύντομα εξανεμίστηκε λόγω των πολεμικών συνθηκών, η υγεία του από παιδί κλονίστηκε μετά τη φυματίωση, οι φίλοι τον φώναζαν «Μοντί», ομόηχο του γαλλικού maudit = καταραμένος! Κι αν στα 14 άρχισε τα μαθήματα ζωγραφικής στη Σχολή Γυμνού της Φλωρεντίας ήδη στα 19 συναντά το χασίς και παρέα θα συνεχίσουν ως το τέλος, στο πνεύμα του Νίτσε που ήθελε την αληθινή δημιουργικότητα μέσω της ανυπακοής και της αντιδραστικής αταξίας.

Modigliani, Portrait de l'artiste par lui-même, 1919, Huile sur Toile, 100 x 65 cm, Sao Paulo, collection Matarazzo

Τον έλκει το Παρίσι της belle époque, όπου βρίσκει μια γωνιά να σπιτωθεί, στο επίκεντρο της αβάν γκαρντ, στο Λε Μπατό Λαβουά (Le Bateau-Lavoir), ένα κοινόβιο για τους αδέκαρους καλλιτέχνες που πολλοί από δαύτους στην πορεία του αιώνα θα αναδεικνύονταν σε μορφές της παγκόσμιας Τέχνης. Νέος φίλος του εκεί θα είναι το αλκοόλ, και φυσικά οι δημιουργίες του Τουλούζ Λωτρέκ, όσο και του Σεζάν που θα τον επηρεάσουν βαθιά. Ο αγοραίος έρωτας έδωσε έξαψη σ’ όλες τις ηδονιστικές του τάσεις, εντούτοις οι ελαφρών ηθών κοπέλλες της Μονμάρτρης γίνονται και οι μούσες του αφού ούτε φίλους ούτε αληθινές ερωμένες ζωγράφισε ποτέ σε γυμνό.

  Modigliani, Le Grand Nu, 1917, 73x116 cm, new York, moma

Μια τέτοια συναισθηματική τρέλα ήταν και η παντρεμένη ποιήτρια Άννα Αχμάτοβα, η οποία όμως μετά από έναν περίπου χρόνο, δαρμένη και κακοποιημένη, εγκαταλείπει τον θυελλώδη τους έρωτα για να γυρίσει στον άνδρα της. Μέσα στον κυκεώνα των καταχρήσεων γνωρίζεται με το Ρουμάνο γλύπτη Κονσταντίν Μπρανκούζι που τον μυεί στα μυστήρια της γλυπτικής, κι αφιερώνεται για μια εξαετία περίπου ως το 1915 αποκλειστικά στην πλαστική με πηγές έμπνευσης κυρίως αφρικανικά και καμποτζιανά αρχέτυπα. Τα προς το ζην τα αντλούσε μέσα στα καφέ κρατώντας χαρτί και μολύβι, όπου ζωγράφιζε χωρίς δεύτερη σκέψη τα σχέδια του και τα αντάλλασσε με μερικά ποτήρια κρασί.

Modigliani, Portrait de Lunia Czechowska, 1919, 100 x 65 cm, Paris, musée Municipal d'Art Moderne

Σχετίζεται με την δημοσιογράφο Μπεατρίς Χάστινγκς που υποφέρει τα πάνδεινα από τις βίαιες εξάρσεις του, σερνάμενη απ΄ τα μαλλιά, κι η οποία ζει ένα κολασμένο πάθος να του αντεπιτίθεται με σπασμένες καρέκλες! Ο έμπορος τέχνης Ζμπορόφσκι του δίνει κάποιες λύσεις στην απόγνωση, και από το 1915 έως το 1920, ο Μοντιλιάνι ζωγράφισε πάνω από τριακόσιους πίνακες -κατά βάση σκανδαλώδη γυμνά, για τα οποία πολλές φορές η αστυνομία τον καταζητεί… Γνωρίζεται με τη 19χρονη Ζαν Εμπιτέρν, αποκτούν ένα παιδί και χάνονται στην Κυανή Aκτή ζώντας ένα παράφορο πάθος αλληλοεξάρτησης. Δεκάδες πορτρέτα της πανέμορφης θεάς του φιλοτεχνούνται εκεί, αρκεί να τονιστεί για την αξία τούτων των έργων πως, το 2005, ένας πίνακας της μορφής της, πωλήθηκε για περισσότερο από 4 εκ. ευρώ !

Modigliani, Portrait de Jeanne Hebuterne assis, 1918, 92 x 60 cm, Paris, Collection Particulière

Ήταν άραγε ακριβής η προσωπογραφία της;  Μάλλον όχι. Οι γυναικείες φιγούρες του Μοντιλιάνι έχουν σχεδόν πανομοιότυπα χαρακτηριστικά: Πρόσωπα οβάλ που γέρνουν, αμυγδαλωτά μάτια συνήθως μεγάλα, μικρό στόμα, μύτη μακρουλή σαν σπάτουλα που χωρίζει το πρόσωπο στα δύο, λαιμός ευαίσθητα σωληνοειδής σαν μίσχος, αισθησιασμός άκρατα προκλητικός. Την 24 Ιανουαρίου 1920, πεθαίνει από φυματιώδη μηνιγγίτιδα και την άλλη κιόλας μέρα η συντετριμμένη Ζαν, εγκυμονούσα στον ένατο μήνα, πέφτει από το μπαλκόνι του πέμπτου ορόφου στο παγωμένο χειμωνιάτικο πεζοδρόμιο.

Έμειναν βέβαια και μερικά ερωτήματα αναπάντητα: Πώς μπορούσε ένας τόσο εθισμένος στις ηδονές καταχρήσεις και βία χαρακτήρας να εκφράζει τόση αισθαντικότητα; Πώς θα εξελισσόταν αν δεν είχε αυτοκαταστροφικά πεθάνει τόσο νέος; Πού θα τον κατατάσσαμε σήμερα άραγε, στους ιμπρεσσιονιστές, στους ρεαλιστές ή στους εξπρεσσιονιστές; Η απάντηση υπάρχει σαφής μόνο στο τελευταίο αίνιγμα: Πουθενά!. Ο Μοντιλιάνι τόσο με τη ζωή του όσο κυρίως με έργο του αποτελεί μια Εξαίρεση, μια εξαίρεση εκτός και μακριά κάθε κατάταξης.