Αμφίπολη: Τι μπορούμε να περιμένουμε από την εξέταση του σκελετικού υλικού. Amphipolis: What can we expect from the examination of skeletal material

Λευκό δέρμα, καστανά ή κόκκινα μαλλιά και μέτριο ανάστημα, για την εποχή, περίπου 1,65 μ. Αυτά θα ήταν τα χαρακτηριστικά του νεκρού της Αμφίπολης σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των επιστημόνων που βασίζονται σε στοιχεία για τους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Ωστόσο η μελέτη του σκελετού και η ανάλυση του DNA αναμένεται να αποκαλύψει περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα χαρακτηριστικά και την ταυτότητά του. First sketch of Amphipolis dead resident published. In the months preceding the research now being done on the skeleton of the Amphipolis resident, archaeologists were able to reveal most of what the tomb had to show, including many items that could assist in identifying the Tomb resident’s identity and its dating. Artists attempt, now, to reconstruct the shape of the dead. Based on initial estimates of paleoanthropologists, dentists and specialists, with the assistance of sketch artists, they already attempted a first approximation, a first sketch of the deceased accompanied by possible scenarios of his appearance.

«Εντός και εκτός του τάφου, βρέθηκε ο σκελετός του νεκρού. Είναι προφανές ότι το ανθρωπολογικό υλικό θα εξεταστεί από ειδικούς επιστήμονες. Είναι, εξίσου, προφανές ότι θα γίνουν όλες οι έρευνες τις οποίες απαιτεί η σύγχρονη επιστήμη». Με αυτά τα λόγια, η ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού γνωστοποιούσε τα νέα, πολύ σημαντικά ευρήματα από την Αμφίπολη και τις ανασκαφές που διενεργεί η Εφορεία Αρχαιοτήτων Σερρών στον λόφο Καστά και συγκεκριμένα στον τρίτο θάλαμο του μνημείου. Ποιοι όμως είναι αυτοί οι ειδικοί επιστήμονες που εξετάζουν το ανθρωπολογικό υλικό, ποια στάδια περνάει μια τέτοια μελέτη και τι συμπεράσματα μπορούν να συναχθούν;

Οι βιοαρχαιολόγοι έχουν σίγουρα πολλά να δώσουν σε ανασκαφές με ανθρωπολογικά ευρήματα, όπως αυτά της Αμφίπολης.

«Η φυσική (ή βιολογική) ανθρωπολογία είναι κλάδος της ανθρωπολογίας με αντικείμενο τη μελέτη των φυσικών (ή βιολογικών) οστεολογικών καταλοίπων του ανθρώπου. Υποδιαίρεσή της είναι η βιοαρχαιολογία που αντικείμενό της έχει τη διεπιστημονική μελέτη των ανθρωπολογικών καταλοίπων του σύγχρονου ανθρώπου (homo sapiens) μέσα στο πολιτιστικό αρχαιολογικό τους πλαίσιο» δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η δρ Αναστασία Παπαθανασίου, αρχαιολόγος της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, με ειδίκευση στη βιοαρχαιολογία.

Όπως εξηγεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Τούμπινγκεν, παλαιοανθρωπολόγος, Κατερίνα Χαρβάτη, «μελετώντας τα οστά και ανάλογα με το πόσο πλήρης είναι η διατήρηση του σκελετού, μπορεί κανείς να προσδιορίσει πολλά στοιχεία για τη γενικότερη κατάσταση της υγείας του όσο ήταν εν ζωή, όπως και για τη διατροφή του». According to newspaper “Ta Nea”, the man published on the sketches was of moderate stature (1.65 meters), with white skin and brown or red hair.

Οι βιοαρχαιολόγοι έχουν σίγουρα πολλά να δώσουν σε ανασκαφές με ανθρωπολογικά ευρήματα, όπως αυτά της Αμφίπολης. «Η μελέτη των ανθρωπίνων οστών παρέχει μια σειρά από πληροφορίες που αφορούν τόσο την αιτία θανάτου όσο και τον τρόπο ζωής ενός συγκεκριμένου ανθρώπου άλλα και ενός ολόκληρου πληθυσμού» αναφέρει η κα Παπαθανασίου. Μεταξύ αυτών είναι το φύλο, η ηλικία, κάποια ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία, το ύψος, πιθανές ασθένειες και τραύματα, το βιοτικό επίπεδο, διατροφικές συνήθειες, μετακινήσεις από μια περιοχή σε άλλη.

Ένα νέο σενάριο που θέλει την «Σαρκοφάγο του Μεγάλου Αλεξάνδρου» να συνδέεται με τα ευρήματα του τάφου και το νεκρό της Αμφίπολης έχει αποκτήσει πολλούς υποστηρικτές. Η σαρκοφάγος βρέθηκε στον τελευταίο από τους επτά νεκρικούς θαλάμους στη βασιλική νεκρόπολη της Σιδώνας στη Φοινίκη και ονομάζεται έτσι, καθώς σε μια από τις πλευρές του έχει απεικονιστεί η μάχη της Ισσού, σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Σύμφωνα με πολλούς αρχαιολόγους, η σαρκοφάγος δεν συνδέεται με τον Μακεδόνα στρατηλάτη αλλά με τον σπουδαίο στρατηγό της Αμφίπολης Λαομέδοντα, ωστόσο η ομοιότητα των ευρημάτων -όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες- είναι απίστευτη. Τα γυάλινα και ξύλινα διακοσμητικά που βρέθηκαν στην ανασκαφή της Αμφίπολης είναι ολόιδια με τα μοτίβα που κοσμούν τη «Σαρκοφάγο του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Πιθανόν να πρόκειται για μια παρόμοια τεχνοτροπία, ωστόσο τα ευρήματα της Αμφίπολης αρχίζουν όλο και περισσότερο να συνδέονται με στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. The skeletons were carefully removed, untouched by human hands, while archaeologists examine the links between the sarcophagus with that of the famous Alexander Sarcophagus in Istanbul. The rectangular stone sarcophagus has also drawn attention as it bears incredible similarities to the so-called Alexander Sarcophagus dated at the late 4th Century B.C. with adornments of bas-relief carvings of Alexander the Great. the work, celebrated for its high aesthetic achievement, is displayed at the Istanbul Archaeology Museum.

Για να εκτιμηθούν όμως τα στοιχεία αυτά, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη μια σειρά από μακροσκοπικές, μικροσκοπικές και χημικές αναλύσεις. Αλλά πριν από όλα θα πρέπει να γίνει σωστή αποτύπωση. «Πριν ανασκαφούν τα οστά, είναι σημαντικό να αποτυπώνεται η θέση τους μέσα στον τάφο. Με αυτό τον τρόπο καταλαβαίνουμε αν έχουν διαταραχθεί ή αν είναι στην ανατομική τους θέση, αν πρόκειται για ανακομιδή ή πρωτογενή ταφή. Επίσης, θα πρέπει να γνωρίζουμε τη θέση που έχουν τα οστά και σε σχέση με τα υπόλοιπα ευρήματα. Είναι διαφορετικό να βρίσκεις ένα αγγείο σε κάποιο σημείο μέσα στον τάφο, άλλο πάνω στον νεκρό κι άλλο στο προσκεφάλι του. Είναι πολλές οι πληροφορίες από την πρώτη αποτύπωση. Είναι επίσης πολύ σημαντικό σε μια ανασκαφή που μπορεί να βρεθούν οστά, όπως σε τάφους, να υπάρχει εξ αρχής ένας ειδικός σε ανθρώπινα οστά» αναφέρει η βιοαρχαιολόγος.

Μετά τον καθαρισμό των οστών, το δεύτερο βήμα είναι η μακροσκοπική μελέτη. «Δηλαδή να διαπιστωθεί το φύλο, η ηλικία, το ανάστημα και αν υπάρχουν παθολογικές αλλοιώσεις. Πιθανόν να μπορείς να δεις την αιτία θανάτου, τα στρες που ίσως πέρασε κατά τη διάρκεια της ζωής του, κάποια μορφολογικά χαρακτηριστικά και ιδιαίτερα στοιχεία που έχει το άτομο, το ύψος του, οτιδήποτε μπορείς να παρατηρήσεις από τα οστά και δόντια» αναφέρει και συμπληρώνει ότι μια μικροσκοπική και ακτινογραφική μελέτη μπορεί να δώσει επιπλέον στοιχεία για κακώσεις, κατάγματα, όγκους, μικροτριβές στα δόντια, την πυκνότητα της οστικής μάζας κ.λ.π.

Το τρίτο στάδιο είναι οι χημικές αναλύσεις, με τη ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα 14 να έρχεται πρώτη, καθώς μπορεί να προσδιορίσει χρονολογήσεις ευρημάτων με πολύ μικρό εύρος λάθους. «Αυτό είναι το πρώτο πράγμα που πρέπει να γίνει, ειδικά όταν υπάρχουν ερωτήματα σχετικά με τη χρονολόγηση ενός ευρήματος και εφόσον ξέρουμε ότι τα οστά είναι αδιατάρακτα, δηλαδή δεν έχουν μεταφερθεί από αλλού. Το επόμενο βήμα είναι οι αναλύσεις με σταθερά ισότοπα, όπως άνθρακα, αζώτου, θείου και στροντίου που δίνουν πολύτιμα στοιχεία για τη διατροφή και την κινητικότητα των ανθρώπων του παρελθόντος» σημειώνει η κα Παπαθανασίου. Προσθέτει: «Τα ισότοπα γενικά βασίζονται στην αρχή ότι παίρνεις από το περιβάλλον σου τα στοιχεία που σου δίνει. Για παράδειγμα, τα δόντια δημιουργούνται μόνο στην παιδική ηλικία, τα οστά όμως ανανεώνονται συνεχώς, συνεπώς αν υπάρχουν διαφορές στα δόντια από τα οστά, σημαίνει ότι κάτι άλλαξε κατά τη διάρκεια της ζωής, κάποια διαφορετική διατροφή ή μετακίνηση. Ανάλογα με το ισότοπο που μετράς κάθε φορά».

Όσο για τη δυνατότητα προσδιορισμού του DNA, η κα Παπαθανασίου επισημαίνει πως αυτό «μπορεί να προσδιορίσει συγγενικές σχέσεις ή συγκεκριμένες γενετικές ασθένειες. Άλλο όμως το σύγχρονο DNA, που είναι εύκολο να το απομονώσεις, κι άλλο το αρχαίο και κυρίως το πυρηνικό, στο οποίο υπάρχει μεγάλη επιμόλυνση. Επίσης μπορεί να μη σώζεται αρκετή ποσότητα κολλαγόνου, ώστε να είναι δυνατό να γίνει χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα ή να εξαχθούν ασφαλή σταθερά ισότοπα. Στην περίπτωση βέβαια των ιστορικών χρόνων μπορεί να βρεθούν όλα αυτά, εκτός αν οι συνθήκες του χώματος είναι πολύ κακές ή τα οστά είναι καμένα, όπου εκεί τα πράγματα δυσκολεύουν. Γενικά η διατήρηση παίζει πολύ μεγάλο ρόλο» εξηγεί, υπογραμμίζοντας ότι κάθε υλικό και θέση διαφοροποιείται στις συνθήκες διατήρησης και είναι καθαρά στην κρίση του κάθε ανασκαφέα η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί. Τέλος, όσον αφορά στον χρόνο που χρειάζεται για την εξαγωγή συμπερασμάτων, αυτό εξαρτάται από το εργαστήριο και το φόρτο εργασίας που μπορεί να έχει και μπορεί να κυμαίνεται από μερικές βδομάδες έως μερικούς μήνες.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Ελ. Μάρκου).

Ο διαγαλαξιακός άνεμος ξεγυμνώνει τους γαλαξίες. The Answer is Blowing in the Intergalactic Wind

Μια σύνθετη εικόνα που δείχνει: (α) τον γαλαξία NGC 4522 στο σμήνος της Παρθένου, το πλησιέστερο μεγάλο σμήνος γαλαξιών στη δική μας τοπική ομάδα γαλαξιών και (β) τα αέρια συστατικά του να διασκορπίζονται εξαιτίας του διαγαλαξιακού «άνεμου». Ο γαλαξίας NGC 4522 φαίνεται στην εικόνα (από την φωτογραφία του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble) με μπλε χρώμα, ενώ με κόκκινο χρώμα βλέπουμε (από τα δεδομένα από το τηλεσκόπιο Spitzer) τα αέρια συστατικά, κυρίως υδρογόνο, που διαφεύγουν από τον γαλαξία. Ο Γαλαξίας στην εικόνα κινείται προς τα κάτω και προς τα μέσα σε σχέση με το επίπεδο της εικόνας. A composite image shows the galaxy NGC 4522 in the Virgo Cluster, the nearest large cluster of galaxies to our own local group of galaxies, and the “wake” of gas and dust being blown from the galaxy. The galaxy appears blue in the Hubble Space Telescope image in visible light. The superimposed red image is from Spitzer data and shows emissions from dust that traces molecular hydrogen. In the image, the galaxy is moving down and into the plane of the photo. Image credit: Suresh Sivanandam; Dunlap Institute for Astronomy & Astrophysics

Αστρονόμοι από τα πανεπιστήμια του Τορόντο και της Αριζόνα επιβεβαίωσαν για πρώτη φορά με παρατηρησιακά δεδομένα την αιτία που η δημιουργία καινούριων άστρων είναι πιο περιορισμένη στα σμήνη γαλαξιών απ’ ό,τι στους «μοναχικούς» γαλαξίες. Σύμφωνα με  την ερευνητική ομάδα, όταν ένας γαλαξίας εντάσσεται σε μια τέτοια ομάδα, τότε ο διαγαλαξιακός «άνεμος» διασκορπίζει τα αέρια συστατικά του, που είναι η «πρώτη ύλη» για να «γεννηθούν» νέοι αστέρες.

This image shows one of the observed galaxies, ESO 137-001, with a stream of gas trailing behind it. It's believed that stars can actually form in this stream of material behind the galaxy as it heads through the centre of a cluster of other galaxies.

Οι επιστήμονες εδώ και χρόνια υπέθεταν πως καθώς ένας γαλαξίας προσεγγίζει ένα σμήνος, τότε αλληλεπιδρά με το νέφος θερμού αερίου που βρίσκεται στο κέντρο της ομάδας. Με δεδομένο ότι ο γαλαξίας κινείται με ταχύτητα χιλιάδων χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, το νέφος λειτουργεί σαν «άνεμος», διασκορπίζοντας τα αέρια χωρίς να διαταράξει τα άστρα του.

Μέχρι σήμερα, ωστόσο, οι ειδικοί θεωρούσαν πως από αυτή τη διαδικασία δεν επηρεάζονται τα πυκνά νέφη υδρογόνου, από τα οποία δημιουργούνται οι νέοι αστέρες. «Αντίθετα, εμείς βρήκαμε πως ούτε το υδρογόνο μπορεί να αντισταθεί στον “άνεμο”», λέει ο Σούρες Σιβαναντάμ από το πανεπιστήμιο του Τορόντο.

This remarkable image shows MACS J0152.5-2852 in the middle, a massive galaxy cluster not associated with this study. Almost every object seen in the image is a galaxy, each containing billions of stars.

«Για περισσότερα από 40 χρόνια, προσπαθούμε να καταλάβουμε για ποιον λόγο τα σμήνη γαλαξιών έχουν πολύ λιγότερους αστέρες μικρής “ηλικίας”, συγκριτικά με τον Γαλαξία μας. Τώρα όμως παρατηρήσαμε σε δράση τον μηχανισμό που προκαλεί αυτό το φαινόμενο και ο οποίος αποτελεί μια σημαντική φάση στην εξέλιξη των γαλαξιών, από την εποχή του πρώιμου σύμπαντος μέχρι σήμερα», προσθέτει ο Τζορτζ Ρίκε από το πανεπιστήμιο της Αριζόνα.

Τα αποτελέσματα της ομάδας δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Astrophysical Journal στις 10 Νοεμβρίου. Καθώς προέρχονται από την παρατήρηση τεσσάρων διαφορετικών γαλαξιών, σε φάση «ένταξης» σε σμήνη, υποδεικνύουν πως ο μηχανισμός αποτελεί κανόνα στην ιστορία του σύμπαντος.

The research was carried out by astronomers using Nasa's Spitzer Space Telescope (illustration shown) and the Hubble Space Telescope. It was previously suggested that so-called 'field galaxies' would have their gas stripped away but this is the first direct evidence.

Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν μετρήσεις από τα τηλεσκόπια Spitzer και Hubble στο ορατό, το υπέρυθρο και στο φάσμα εκπομπής του υδρογόνου, όπως επίσης και παλιότερα δεδομένα από επίγεια τηλεσκόπια. Όπως καταλήγει ο Ρίκε, με αυτό τον τρόπο κατάφεραν να δουν να εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια τους η διαδικασία που υπέθεταν πριν ξεκινήσουν τις αναλύσεις.

Πηγή: dunlap.utoronto.ca

Στο φως μοναδικής τέχνης ψηφιδωτά στη αρχαία ελληνιστική πόλη Ζεύγμα. New mosaics unearthed in ancient city of Zeugma

Μπροστά σε ένα απίστευτο θέαμα βρέθηκαν Τούρκοι αρχαιολόγοι που πραγματοποιούσαν ανασκαφικές εργασίες στην αρχαία ελληνική πόλη Ζεύγμα, στη νότια Τουρκία, κοντά στα σύνορα με τη Συρία, καθώς έφεραν στο φως της δημοσιότητας εκπληκτικά ψηφιδωτά. Στο ψηφιδωτό με τις Μούσες, το όνομα της καθεμιάς είναι γραμμένο στα ελληνικά. Archaeologists discovered three unique mosaics at the Ancient Greek city of Zeugma, in south Turkey, near the borders of Syria. The first mosaic depicts the nine Muses in portraits. This mosaic was originally in a large room of a house that archaeologists have named “House of Muses”. In the center of the mosaic is Muse Calliope and she is surrounded by her sisters. According to ancient Greek poet Isiodos, Calliope was the greatest and finest of the nine Muses, the protector of Epic poetry and arts.

Μοναδικά ψηφιδωτά εκπληκτικής τέχνης έφερε τις τελευταίες μέρες στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στην αρχαία ελληνιστική πόλη Ζεύγμα, στη νότια Τουρκία, κοντά στα σύνορα με τη Συρία.

Τα τρία ψηφιδωτά ανακτήθηκαν σε άριστη κατάσταση. Το πρώτο απεικονίζει τις εννέα Μούσες και βρισκόταν αρχικά σε μεγάλη αίθουσα σπιτιού στο οποίο  οι αρχαιολόγοι έχουν δώσει την ονομασία  «Οίκος των Μουσών».

Στο κέντρο του - εξαιρετικής ομορφιάς - ψηφιδωτού απεικονίζεται η Καλλιόπη που περιβάλλεται από τις αδελφές της. Σύμφωνα με τον αρχαίο Έλληνα ποιητή Ησίοδο η Καλλιόπη ήταν η μεγαλύτερη και η καλύτερη από τις εννέα Μούσες, προστάτιδα της επικής ποίησης και των τεχνών.

Η Τηθύς και ο Ωκεανός. The second mosaic depicts Ocean and Tithys. What is really striking about this mosaic is the wonderful and vivid colors used as well as the beauty of the heroes’ faces. Experts say that special glass mosaic pieces have been created for this mosaic alone.

Το δεύτερο ψηφιδωτό, με την απεικόνιση του Ωκεανού και της Τηθύος,  χαρακτηρίζεται από υπέροχα και ζωηρά χρώματα τα οποία προσδίδουν ιδιαίτερη ομορφιά στα πρόσωπα των ηρώων του έργου. Οι ειδικοί  αναφέρουν  πως ειδικά κομμάτια από γυαλί δημιουργήθηκαν αποκλειστικά γι’ αυτό το ψηφιδωτό.

Mosaic of Poseidon - 2nd/3rd Century - Zeugma Mosaic Museum - Gaziantep - Turkey. Photo credit: Adam Jones

Τέλος, στο τρίτο έργο που ήρθε στο φως - επίσης σε πολύ καλή κατάσταση -, το οποίο είναι το μικρότερο σε μέγεθος μωσαϊκό, απεικονίζεται ένας νεαρός άνδρας. Και τα τρία ψηφιδωτά είναι του 2ου αιώνα μ.Χ., έχουν δηλαδή δημιουργηθεί κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Στο ψηφιδωτό με τις Μούσες, το όνομα της καθεμιάς είναι γραμμένο στα ελληνικά, καθώς η ελληνιστική κοινή ήταν η διεθνής γλώσσα της εποχής.

Το 80% του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται από το 2000 βυθισμένο στη τεχνητή λίμνη που σχηματίστηκε από το φράγμα Μπιρετσίκ. Η περιοχή εκείνη την εποχή ήταν τμήμα της Άνω Συρίας, ανήκε στο βασίλειο των Σελευκιδών και για ένα διάστημα στο βασίλειο της Κομμαγηνής.

Roman mosaic of a gypsy girl, Gaziantep Zeugma. Photo credit: James Gordon

Η παρουσίαση των ευρημάτων έγινε  από τη δήμαρχο της πόλης Γκαζιαντέπ, Φατμά Σαχίν, και τον επικεφαλής της ανασκαφικής ομάδας, Κουταλμίς Γκιορκάι.  Σε δηλώσεις  στους δημοσιογράφους, ο Γκιορκάι τόνισε ότι το έργο των επιστημόνων θα επικεντρωθεί στην προστασία και συντήρηση των ψηφιδωτών,  ενώ για τον σκοπό αυτό θα τοποθετηθεί  ειδικό στέγαστρο. «Υπολογίζουμε πως η αρχαία πόλη είχε περί τις 2.000 - 3.000 κατοικίες. Είκοσι πέντε από αυτά τα κτίσματα παραμένουν κάτω από το νερό. Οι έρευνες στον “Οίκο των Μουσών” θα ολοκληρωθούν το επόμενο έτος» είπε.

Experts see many patterns in the mosaics such as ropes, geometric shapes and flowers, and they are all designed as a composition arrangement. AA photos.

Σύμφωνα με τον ίδιο, το ποσό της χρηματοδότησης των ανασκαφών στην Ζεύγμα αναπροσαρμόζεται κάθε χρόνο. Ωστόσο, από το 2005 μέχρι σήμερα έχουν διατεθεί περίπου 7 εκατομμύρια  λίρες Τουρκίας, δηλαδή σχεδόν 2,5 εκατομμύρια  ευρώ.

Η ιστορία της πόλης

The ancient city of Zeugma was originally founded as a Greek settlement by Seleucus I Nicator, one of the generals of Alexander the Great, in 300 BC. The population of the city at its peak was approximately 80,000 inhabitants. Zeugma is 80 percent underwater, after it was flooded with the waters of a nearby artificial lake. The mosaics, which were recovered in excellent condition, belong to the 2nd century B.C.

Τα ευρήματα στολίζουν, πλέον, τις σελίδες  της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, πλουτίζουν όμως και τη δική μας, την ελληνική, καθώς εντοπίστηκαν  στην αρχαία πόλη Ζεύγμα της ελληνιστικής εποχής,  που  ιδρύθηκε το 300 π.Χ. από τον Σέλευκο Α΄ τον Νικάτορα, διάδοχο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στις όχθες του Ευφράτη. Η  κατοίκηση στη περιοχή ξεκινά από την νεολιθική εποχή. Το όνομά της το οφείλει στη γέφυρα που έγινε στη πόλη από τον Σέλευκο με λέμβους, ώσπου ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τραϊανός έκτισε νέα λίθινη.

Η πόλη είχε δύο τμήματα - συνοικίες, στην ουσία ξεχωριστές πόλεις, τη Σελεύκεια στην ανατολική όχθη του Ευφράτη και την Απάμεια στην δυτική. Εκεί παντρεύτηκε ο Αντίοχος Γ΄ ο Μέγας ενώ η πόλη χρησιμοποιήθηκε σαν πέρασμα για τον στρατό των Σελευκιδών στις εκστρατείες τους στη Παρθία και τη Βακτριανή. Τον 1ο αιώνα π.Χ. ο βασιλιάς της Αρμενίας Τιγράνης ο Μέγας συνέλαβε, φυλάκισε και σκότωσε, στη ακρόπολη που βρισκόταν στη Σελεύκεια, την Κλεοπάτρα Σελήνη.

Νόμισμα που εκδόθηκε από τον αυτοκράτορα Φίλιππο τον Άραβα. Στην πίσω πλευρά γράφει «ΖΕΥΓΜΑΤΕΩΝ» και έχει έναν ναό του Ζεύγματος καθώς και τον Αιγόκερω, σύμβολο της 5ης Σκυθικής λεγεώνας της οποίας ήταν έδρα το Ζεύγμα.

Τον 1ο π.Χ. αιώνα η Ζεύγμα έγινε τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Την ίδια εποχή οι Πάρθοι κατέλαβαν την Απάμεια και χώρισαν την Ζεύγμα κάνοντας τον Ευφράτη σύνορο. Η πόλη γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη ενώ έγινε και έδρα της IV Σκυθικής λεγεώνας που παρέμεινε εκεί μέχρι το 252 μ.Χ., που ο ρωμαϊκός στρατός ηττήθηκε από τον Σαπώρ Α΄ στη Βαρβαλλισό. Η πόλη πέρασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και διατηρήθηκε έως το 637 μ.Χ. όταν καταλήφθηκε και λεηλατήθηκε από τους Άραβες, ενώ σταδιακά εγκαταλείφθηκε.

Ανασκαφικές έρευνες

Mosaic of Oceanos and Tethys - 2nd/3rd Century - Zeugma Mosaic Museum - Gaziantep - Turkey. Photo credit: Adam Jones

Οι πρώτες ανασκαφικές έρευνες πραγματοποιήθηκαν από τον Τόμας Έντουαρντ Λόρενς το 1917 και συνεχίστηκαν το 1970 από τον Τζον Βάγκνερ. Από το 1990 οι έρευνες συνεχίστηκαν με εντατικούς ρυθμούς λόγω της ανόδου του νερού.

Έχουν ανεβρεθεί θέσεις της νεολιθικής εποχής κοντά στη Ζεύγμα, καθώς ανασκάφτηκε σχεδόν το μεγαλύτερο τμήμα της πόλης. Βρέθηκαν πολλά ψηφιδωτά με θέματα από την ελληνική μυθολογία, όπως Ωκεανός και Τηθύς, Δαίδαλος και Ίκαρος, ο Αχιλλέας στην αυλή του βασιλιά Λυκομήδη και ο Διόνυσος με την Αριάδνη. Βρέθηκαν τοιχογραφίες, νομίσματα, κεραμικές σφραγίδες, αγάλματα και εκατοντάδες κινητά ευρήματα που κοσμούν το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης Γκαζιαντέπ.