O ανδριάντας του Τζορντάνο Μπρούνο στο Κάμπο
ντε Φιόρι. Statue of Giordano Bruno, erected at Campo de' Fiori in
Rome, 1889. Photograph: /flickr
Σαν
σήμερα, το 1600, καίγεται στην πυρά ο «αιρετικός» Τζορντάνο Μπρούνo,
ένας φιλόσοφος, κοσμολόγος και αποκρυφιστής που αρνείται να αποκηρύξει τη δική
του θρησκεία, την επιστήμη και τη φιλοσοφία. Το επικίνδυνο – για την Καθολική
Εκκλησία και τον ίδιο- έργο του, συνδυάζει αστρονομικές ιδέες για ένα άπειρο
και ομοιογενές σύμπαν, πανθεϊστικά πιστεύω, καθώς και την τέχνη της
απομνημόνευσης.
The earliest
depiction of Bruno is an engraving published in 1715 in Germany, presumed based
on a lost contemporary portrait.
Γεννιέται
στη Νόλα της Ιταλίας, το 1548,
και σε ηλικία μόλις 11 ετών μετακομίζει για σπουδές στη Νάπολη, όπου εντάσσεται
στο Τάγμα των Δομινικανών, και το 1572 γίνεται ιερέας.
Woodcut illustration of one of Giordano Bruno's less complex mnemonic
devices.
Παράλληλα, αναπτύσσει
ένα μοναδικό και ιδιαίτερα πολύπλοκο μνημονικό σύστημα, το οποίο βασίζεται
στην οργάνωση της γνώσης, και καλείται να το παρουσιάσει ενώπιον του Πάπα, ο
οποίος τον τιμά για την εξέχουσα ικανότητά του. Ωστόσο, ο
Τζορντάνο Μπρούνο έχει μια κακή συνήθεια: σκέφτεται ελεύθερα.
Illuminated
illustration of the Ptolemaic geocentric conception of the universe. The
outermost text reads "The heavenly empire, dwelling of God and all the
selected".
Η
κοσμολογική του αντίληψη ξεπερνά, όχι μόνο το δόγμα της Εκκλησίας,
αλλά και το ριζοσπαστικό μοντέλο του Κοπέρνικου, καθώς αρνείται
τον ηλιοκεντρισμό και αντιλαμβάνεται τον Ήλιο ως ένα μόνο από τα
άπειρα κινούμενα ουράνια σώματα.
Ο Αβερρόης σε πίνακα του Andrea Bonaiuto, 14ος
αιώνας. Averroes in a 14th-century painting by Andrea
di Bonaiuto.
Είναι
ο πρώτος Ευρωπαίος που κοιτάει τα αστέρια και τα βλέπει ως ήλιους. Επιρροές του είναι η αραβική
αστρονομία, ο νεοπλατωνισμός και ο ερμητισμός της
Αναγέννησης, ενώ διαβάζει με μεγάλο πάθος για τη φιλοσοφία τα έργα του Θωμά
Ακινάτη, του Ερμή του Τρισμέγιστου, του νεοπλατωνιστή Μαρσίλιο Φιτσίνο, του
Νικόλαου της Κιούζα και του Αβερρόη, με τον οποίο ταυτίζεται στην ιδέα για ένα
«παγκόσμιο μυαλό».
Woodcut from
"Articuli centum et sexaginta adversus huius tempestatis mathematicos
atque philosophos", Prague 1588.
Κάπως
έτσι, ο Μπρούνο αρχίζει να αμφισβητεί το θεολογικό δόγμα, και αναπτύσσει
ένα πανθεϊστικό υλοζωιστικό σύστημα το οποίο, ναι μεν
αποδέχεται τη ύπαρξη του θεού, αλλά αντιβαίνει απόλυτα στις χριστιανικές
τριαδικές πεποιθήσεις.
Όπως
θα ομολογήσει αργότερα, κάνει μια μάλλον «άτακτη» μοναστική ζωή:
δύο φορές αφαιρεί τα αγαλματίδια Αγίων, αφήνοντας μόνο το σταυρό, ενώ διδάσκει
αμφιλεγόμενες θεολογικές ερμηνείες στους μαθητές του. Κατηγορείται πως
υπερασπίζεται την αίρεση του αρειανισμού και κρύβει κάτω από το στρώμα
του απαγορευμένα κείμενα του Έρασμου.
Βλέποντας
τη «θεϊκή νέμεση» να πλησιάζει, ο Μπρούνο εγκαταλείπει τη Νάπολη και
ξεκινά τις περιπλανήσεις του, που θα τον φέρουν στις
σπουδαιότερες πόλεις της Ευρώπης. Πηγαίνει στη Γενεύη, όπου θα
αφοριστεί, θα απογοητευτεί με το δογματισμό των καλβινιστών και θα φύγει για
τη Γαλλία.
Στη Λυών,
στην Τουλούζ, όπου γίνεται λέκτορας φιλοσοφίας, και μετά στο Παρίσι,
όπου δίνει διαλέξεις και αποκτά μεγάλη φήμη, λόγω του αξιοθαύμαστου
ταλέντου του στην απομνημόνευση. Αποκτά την εύνοια του βασιλιά Ερρίκου ΙΙΙ
και άλλων ισχυρών Γάλλων, και γράφει ασταμάτητα.
Ο
Ερρίκος ΙΙΙ στέλνει τον Τζορντάνο Μπρούνο στην Αγγλία, όπου
αποτυγχάνει να γίνει καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και αρχίζει
να προκαλεί την κοινή γνώμη με τις αμφιλεγόμενες ιδέες του και τον
έντονα σαρκαστικό του τρόπο. Δέχεται επίθεση από τον εξοργισμένο
όχλο και εγκαταλείπει το Λονδίνο, αυτή τη φορά για τη Γερμανία.
Στο
Βίτενμπεργκ, δίνει διαλέξεις πάνω στον Αριστοτέλη, αλλά όταν
τα ιδεολογικά ρεύματα της Γερμανίας θα μετατοπιστούν, αναγκάζεται να φύγει για
την Πράγα. Εκεί, θα αφοριστεί από τους Λουθηρανούς και το 1591 θα
βρεθεί στη Φρανκφούρτη, όπου τον βρίσκει ο Ιταλός πατρίκιος Τζοβάνι
Μοτσένιγκο και του ζητάει να τον ακολουθήσει στη Βενετία και να του
μεταδώσει την τέχνη της απομνημόνευσης.
Ο
Μπρούνο δέχεται, παραδίδει για δύο μήνες μαθήματα κατ’ οίκον στο
Μοτσένιγκο, αλλά στη συνέχεια ανακοινώνει στο μαθητή του πως πρέπει να τον
εγκαταλείψει. Η ιστορία θέλει το Μοτσένιγκο να στρέφεται κατά του Μπρούνο, σαν
άλλος Ιούδας, καταγγέλλοντας το δάσκαλό του στην Ιερά Εξέταση της
Βενετίας, που τον συλλαμβάνει στις 22 Μαΐου 1592. Τον βαραίνουν οι κατηγορίες
της βλασφημίας, της αίρεσης και της ηθικής παρεκτροπής, λόγω των
πεποιθήσεών του για τη μορφή του σύμπαντος, και κυρίως για τις
πανθεϊστικές αντιλήψεις του.
The trial of
Giordano Bruno by the Roman Inquisition. Bronze relief by Ettore Ferrari, Campo
de' Fiori, Rome.
Ο
Τζορντάνο Μπρούνο αρνείται να αποκηρύξει τα πιστεύω του και για τα επόμενα 7 χρόνια βασανίζεται στις
φυλακές της Ρώμης. Στις αρχές του 1600, ο Πάπας αποφασίζει να τον καταδικάσει
σε θάνατο στην πυρά και το δικαστήριο ανακοινώνει την ποινή στον Μπρούνο, που
βρίσκεται πεσμένος στα γόνατα. Ο πρώτος μάρτυρας της επιστήμης θα σηκωθεί και
θα απαντήσει: «Πιθανόν εσείς, κριτές μου, να ανακοινώνετε την
καταδίκη εναντίον μου με μεγαλύτερο φόβο απ’ ό,τι τη δέχομαι εγώ».
The philosopher
Giordano Bruno, burned for heresy in 1600, has become a symbol of free
expression and tolerance. An Italian Post postmark commemorating the 400th
anniversary of the execution of Giordano Bruno. Photograph: EPA
Ο
Τζορντάνο Μπρούνο θανατώθηκε δια της πυράς στις 17 Φεβρουαρίου του 1600.
