Νέα
αρχαιολογικά ευρήματα που εντυπωσιάζουν ως κομψοτεχνήματα υψηλής καλλιτεχνικής αρτιότητας, ήρθαν στο
φως στο μεγάλο ψηφιδωτό δάπεδο, στο ρωμαϊκό λουτρό της ανασκαφής στην
Πλωτινόπολης Διδυμοτείχου. Another impressive mosaic, but this time on the floor
of a Roman bath, has been discovered by Greek archaeologists during the
excavations near the city of Didymoteicho in northeastern Greece, which was
called Plotinopolis in Roman times.
Δίχως
τέλος είναι ο αρχαιολογικός πλούτος της χώρας. Και μπορεί η Αμφίπολη να
μονοπωλεί το ενδιαφέρον, δεν εδρεύει όμως μόνο εκεί ανασκαφική ομάδα που φέρνει
στο φως ευρήματα που προκαλούν θαυμασμό. Το ίδιο συμβαίνει και αλλού, με
τελευταίο παράδειγμα την Πλωτινόπολη Διδυμοτείχου.
Ανασκαφή
Πλωτινόπολης Διδυμοτείχου Έβρου
Ανασκαφή
Πλωτινόπολης Διδυμοτείχου Έβρου. Τοπογραφική αποτύπωση του ανασκαμμένου χώρου. Copyright:
ΥΠΠΟ/ΙΘ΄ ΕΠΚΑ
Στη
ΝΑ πλευρά του Διδυμοτείχου υπάρχει ο λόφος της Αγίας Πέτρας, που έχει ταυτιστεί
από τον Καθηγητή Γ. Μπακαλάκη με την Πλωτινόπολη. Πρόκειται για μία ρωμαϊκή
πόλη που ιδρύθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τραϊανό, ο οποίος της έδωσε το
όνομα της γυναίκας του Πλωτίνης. Πριν από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο διαπιστώθηκε
ότι ο λόφος αυτός, με τη στρατηγική θέση, παρουσιάζει αρχαιολογικό ενδιαφέρον.
Η
χρυσή προτομή του Σεπτίμιου Σεβήρου που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο
Κομοτηνής.
Το
1965, κατά την κατασκευή χαρακώματος από στρατιώτες, βρέθηκε η χρυσή σφυρήλατη
προτομή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου (193-211 μ.Χ.). Συστηματική
ανασκαφική έρευνα πραγματοποιήθηκε στην Αγία Πέτρα από τη ΙΘ΄ ΕΠΚΑ το καλοκαίρι
του 1977 και στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Το φθινόπωρο του 1996 ξανάρχισαν
οι ανασκαφές στην Πλωτινόπολη.
Υπόκαυστο (από Νότια). Copyright: ΥΠΠΟ/ΙΘ΄ ΕΠΚΑ
Η
ανασκαφική έρευνα πραγματοποιείται στο μέσον περίπου της ανατολικής ομαλής
πλαγιάς του λόφου, απέναντι ακριβώς από τον ποταμό Έβρο, στην περιοχή όπου στα
μέσα της δεκαετίας του ’80 ανασκάφηκε κτήριο με ψηφιδωτά δάπεδα. Ανασκάφηκαν
λείψανα κτηρίων, τα οποία μαζί με το κτήριο με τα ψηφιδωτά φαίνεται να ανήκουν
σε ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα. Ο χώρος βρισκόταν σε χρήση από τον 2ο μέχρι
το τέλος του 6ου αι. μ.Χ. Επίσης αποκαλύφθηκε δάπεδο κτηρίου ρωμαϊκών χρόνων
και αγωγός. Βόρεια του κτηρίου αποκαλύφθηκε υπόκαυστο, γεγονός που επιβεβαιώνει
την αρχική υπόθεση ότι πρόκειται για λουτρό.
Το
ψηφιδωτό του τρικλίνιου του ρωμαϊκού κτιρίου
Σιγά
σιγά και παρά τις βεβηλώσεις των μεταγενέστερων φάσεων το ψηφιδωτό δάπεδο μας
αποκαλύπτεται και μας δίνει την εντύπωση ότι αποτελεί έναν Άτλαντα μυθολογικών
παραστάσεων και γεωμετρικών σχημάτων ιδιαίτερου συμβολισμού, που φιλοτέχνησαν
οι καλλιτέχνες μετά από εντολή του ιδιοκτήτη του ρωμαϊκού κτιρίου. Δεν είναι
υπερβολή, αν για την πλήρη αποκωδικοποίησή τους χρειαστεί ένα μεταπτυχιακό για
να προσεγγίσουμε τα κρυμμένα μυστικά και μηνύματα των παραστάσεων και των
σχημάτων.
They have so far
discovered the images depicted on 90 square metres of the total area of 140
square metres, which is covered with mosaics. Archaeologists define the sea and
mythical creatures depicted as very unusual for this region. The right side of
the central scene depicts ichthyocentaurs, dolphins, the Nereids (sea nymphs in
Greek mythology) and young Evros, the son of Thracian king Cassander, which
today is also the name of the part of the River Maritsa that passes through
Greece.
Η
αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως νέες εντυπωσιακές παραστάσεις. Στα δυτικά
της κεντρικής παράστασης, όπου κυριαρχούν ιχθυοκένταυροι, δελφίνια, Νηρηίδες,
αλλά και ο νεαρός Έβρος, γιος του βασιλιά της Θράκης Κάσσανδρου, που αναδύεται
από το νερό, αποκαλύφθηκε φέτος μία παράσταση με θαλάσσιο ίππο και δύο θεούς
Έρωτες, που συμπληρώνουν διάχωρα με πτηνά και φυσικά μοτίβα. Ο ένας κρατάει τα
χαλινάρια του ίππου και ο άλλος το κεφάλι του σε στάση «σκεπτόμενος».
The western part of
the mosaic depicts geometric patterns, one of which is "Solomon’s
cube" full of meanders, whereas there are two separate parts at the
bottom, decorated with birds and natural motifs.
Στη
νότια πλευρά της κεντρικής παράστασης αποκαλύφθηκαν Θαλάσσιος ίππος με έρωτα
που κρατάει τα χαλινάρια του αλόγου ενώ βόρεια της κεντρικής παράστασης δυο
διάχωρα με γεωμετρικό μοτίβο στο ένα και στο άλλο ο κόμβος του Σολομώντα που
είναι εγγεγραμμένος σε πέλτες. Νότια της κεντρικής παράστασης αποκαλύφθηκαν
άλλα δυο διάχωρα με πτηνά και φυτικά μοτίβα, τα οποία αποτελούν συνέχεια των
πτηνών που αποκαλύφθηκαν κατά την ανασκαφική περίοδο του 2011. Πλωχμός
περικλείει την κεντρική παράσταση και αποκαλύφθηκε τμήμα ενός διάχωρου όπου η
παράσταση είναι κατεστραμμένη και δεν είναι δυνατόν να διακρίνουμε τι
απεικονίζει.
The middle part of the mosaic depicts a walrus and two figures of Eros. One of the men holds the reins of the walrus and the other rests his head on his hand in the pose of a "thinker". "This is an impressive composition that, upon being uncovered in its entirety, will present a "sea group" consisting of dolphins, Cupids, the Nereids who ride mythical sea creatures, and ichthyocentaurs and horses. Similar themes have been discovered in compositions in the region of Ostia in Italy and in the house with red pillars in Tunisia," Mateos Koutsoumanis, archaeologist from the regional office for prehistoric and classical ancient discoveries, told.
«Είναι μια εντυπωσιακή παράσταση που όταν αποκαλυφθεί στο σύνολό της θα φέρει στο φως έναν ‘‘θαλάσσιο θίασο’‘, με δελφίνια, ερωτιδείς, Νηρηίδες, που ιππεύουν θαλάσσια μυθικά όντα, όπως ιχθυοκένταυρους και ίππους. Παρόμοια θέματα βρίσκουμε σε παραστάσεις στην Όστια της Ιταλίας, αλλά και την οικία των κόκκινων κιόνων στην Τυνησία», είπε ο επικεφαλής της ανασκαφής, αρχαιολόγος της ΙΘ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Ματθαίος Κουτσουμανής.
Το
ρωμαϊκό ψηφιδωτό που αποκαλύπτεται στην Πλωτινόπολη.
Μέχρι
στιγμής έχουν ανασκαφεί τα 90 από τα 140 τ.μ. του τεράστιου ψηφιδωτού δαπέδου
με το εξαιρετικά ασυνήθιστο για την περιοχή θέμα, με τα θαλάσσια, μυθικά όντα. Το
ψηφιδωτό χρονολογείται στο β’ μισό του 2ου μ.Χ. αιώνα και στις αρχές του 3ου
μ.Χ. αιώνα και ανήκει σε triclinium
(αίθουσα συνεστιάσεων με τρεις κλίνες) λουτρού.
Όσο
προχωρά η ανασκαφή, οι αρχαιολόγοι καταλήγουν στο ότι το spa ήταν δημόσιο και δεν αποτελούσε τμήμα
πολυτελούς έπαυλης, ενώ οι τοίχοι, καθώς επίσης τέσσερις λίθινοι τροχοί, αξίνες
και λόγχες, που βρέθηκαν φέτος, αποδεικνύουν ότι στους παλαιοχριστιανικούς
χρόνους (4ος-5ος αιώνας) λειτουργούσε εκεί εργαστήριο κεραμικής.
Το
κτίριο ήταν σε συνεχή χρήση έως τον 7ο αιώνα, όπως μαρτυρά ένα νόμισμα του Φωκά
(602 μ.Χ.), αρκετά παρακμασμένο ωστόσο τους τελευταίους αιώνες και μετά
εγκαταλείφθηκε, όπως και ολόκληρη η πόλη. Σε κάποια φάση πιθανόν
χρησιμοποιήθηκε εκτός από εργαστήριο κεραμικής και ως πιθεώνας, καθώς βρέθηκαν
τεράστια πιθάρια αποθήκευσης σιτηρών.
Με
τα νέα ευρήματα ο μυθολογικός κύκλος στην Πλωτινόπολη αποκτάει εξαιρετικό
ενδιαφέρον. Στο βιβλίο των μυθολογικών παραστάσεων και γεωμετρικών σχημάτων
ιδιαίτερου συμβολισμού προστίθενται φέτος ο Θαλάσσιος ίππος με τον έρωτα να
κρατάει τα χαλινάρια του, ένας έρωτας σκεπτόμενος, ένας μαίανδρος με παραλλαγή,
δυο πουλιά με φυτικά μοτίβα, ένας πολύχρωμος κόμβος του Σολομώντα, ενώ η όλη
παράσταση περικλείεται από βλαστόσπειρες και κισσόφυλλα, που μας προϊδεάζουν
για τη λατρεία του Διόνυσου. Η Θρακική γη δεν μας έχει αποκαλύψει όλα τα
μυστικά της για την Πλωτινόπολη. Η ανασκαφή μπορεί να εξελιχθεί σε μια από τις
σημαντικότερες των τελευταίων ετών. Σ’ αυτό συνηγορεί η μέχρι τώρα πορεία των
ανασκαφικών εργασιών με τα εντυπωσιακά ευρήματα.
Μεγάλη
πρόκληση η ταυτοποίηση της μορφής του ήρωα – Θεού
Ο
Απόλλωνας ή ο Διόνυσος στο ρωμαϊκό ψηφιδωτό της Πλωτινόπολης.
Η σύνθεση της παράστασης είναι μνημειώδης για
τους συμβολισμούς της. Έχουμε τον ερωτιδέα, το δελφίνι, τον Τρίτωνα, τον
δράκοντα, τον Ιχθυο-Κένταυρο, την κύρια μορφή του ήρωα-Θεού, η ταυτοποίηση της
οποίας συνιστά για την αρχαιολογική έρευνα μια μεγάλη πρόκληση. Τα στοιχεία μας
παραπέμπουν σε πολλές εκδοχές. Είναι ο Απόλλωνας; Είναι ο Ποσειδώνας; Είναι ο
Έβρος; Ή ακόμη ο Διόνυσος με την καταλυτική επίδραση σε πανάρχαιες μορφές
λατρείας που επιβιώνουν στο χώρο της Θράκης μέχρι τις μέρες μας; Ο κισσός που
κυριαρχεί στο ψηφιδωτό είναι το ιερό φυτό του Διόνυσου.
Τα γεωμετρικά
διακοσμητικά θέματα και σύμβολα έλκουν την καταγωγή τους από προγενέστερες
περιόδους.
Το ίδιο ισχύει και το πουλί που αν επιβεβαιωθεί ότι είναι το αηδόνι,
τότε μέσω αυτού έχουμε το συμβολισμό ενός από τους αρχαιότερους μύθους της
ελληνικής μυθολογίας, της Πρόκνης και της Φιλομήλας, που είναι συγκλονιστικός
με την καταγραφή αιματηρών τελετών ανθρωποθυσίας και ανθρωποφαγίας στον
ελληνικό χώρο!
Ο
ανθρωπομορφισμός με τις μορφές των Τριτώνων και των Κενταύρων είναι μια
επιβίωση προγενέστερων θρησκευτικών και λατρευτικών δοξασιών. Η θεότητα του
ποταμού Έβρου είναι ένα ακόμη θέμα προς διερεύνηση καθώς ως υδάτινος δρόμος
διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στη γεωγραφία και στην οικονομία της περιοχής και
ασφαλώς στην ίδρυση της πόλης των Ρωμαϊκών χρόνων, όταν ο αυτοκράτορας της
εποχής Σεπτήμιος Σεβήρος θεμελιώνει τη νέα πόλη προς τιμήν της συζύγου της
Πλωτίνης σε μια στρατηγική τοποθεσία, σε ένα λόφο που επιτρέπει την εύκολη
αμυντική οχύρωσή της και την πρόσβασή της σε δυο ποτάμια, αφού είναι πολύ κοντά
στις εκβολές του Ερυθροποτάμου στον ποταμό Έβρο. Είναι προφανές ότι οι
αρχαιολόγοι και οι λαογράφοι έχουν μπροστά τους πεδίο δόξης λαμπρό και σίγουρα
πάνω σ’ αυτά και μόνο τα ευρήματα μπορούν να γίνουν στο μέλλον πολλές μεταπτυχιακές
έρευνες.