Νέα δεδομένα για τους νεκρούς του Βασιλικού Τάφου ΙΙ στη Βεργίνα. New evidence about the deceased of the royal tomb II at Vergina

Εικ. 1. Το εσωτερικό της χρυσής λάρνακας από το θάλαμο του τάφου ΙΙ στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας. Διακρίνονται πάνω από τα οστά το χρυσό στεφάνι βελανιδιάς και τα θραύσματα πορφύρας και χουντίτη. Fig. 1. The interior of the golden larnax from the chamber of Tomb II in the Great Tumulus of Vergina. On top of the bones one can see the golden oak wreath and fragments of royal purple and huntite.

Τα αποτελέσματα από την επανεξέταση των οστών του Βασιλικού Τάφου ΙΙ στη Βεργίνα θα παρουσιάσουν σήμερα στο Αρχαιολογικό Συνέδριο για τις Ανασκαφές του 2013 στη Μακεδονία και τη Θράκη η Χρυσούλα Παλιαδέλη, Καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ και Διευθύντρια της πανεπιστημιακής ανασκαφής στη Βεργίνα, οι δρες Θόδωρος Αντίκας και Λώρα Αντίκα, επικεφαλής της ανθρωπολογικής ομάδας, και ο δρ Γιάννης Μανιάτης, Ερευνητής Α’, ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος.

Τα αποτελέσματα από την επανεξέταση των οστών του Βασιλικού Τάφου ΙΙ στη Βεργίνα θα παρουσιάσουν σήμερα στο Αρχαιολογικό Συνέδριο για τις Ανασκαφές του 2013 στη Μακεδονία και τη Θράκη η Χρυσούλα Παλιαδέλη, Καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ και Διευθύντρια της πανεπιστημιακής ανασκαφής στη Βεργίνα, οι δρες Θόδωρος Αντίκας και Λώρα Αντίκα, επικεφαλής της ανθρωπολογικής ομάδας, και ο δρ Γιάννης Μανιάτης, Ερευνητής Α’, ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος.

Όπως αναφέρει η κα Παλιαδέλη στην περίληψη της ανακοίνωσής της: «Η επιστροφή στην επανεξέταση του σκελετικού υλικού από τον τάφο ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας στη Βεργίνα, από το 2010 μέχρι σήμερα, αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης διεπιστημονικής έρευνας που αποσκοπεί στην επανεκτίμηση παλαιότερων ερευνών, με τη συνδρομή ιατρικών και φυσικοχημικών εξετάσεων. Στόχος είναι η δημιουργία μιας βάσης δεδομένων που θα υποστηρίζεται από τρισδιάστατη ηλεκτρονική σάρωση, και θα παράσχει στην ελληνική και τη διεθνή επιστημονική κοινότητα τη δυνατότητα να μελετήσει ένα ευαίσθητο και πολύτιμο υλικό χωρίς να διακινδυνεύσει τη φθορά του.

Εικ. 2. Το εσωτερικό της χρυσής λάρνακας του προθαλάμου του τάφου ΙΙ στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας. Τα οστά ήταν τυλιγμένα σε χρυσοπόρφυρο ύφασμα. Fig. 2. The interior of the golden larnax from the antechamber of Tomb II in the Great Tumulus of Vergina. The bones were wrapped in gold and purple fabric. The re-examination of the skeletal material from the Tomb II of the Great Tumulus in Vergina from 2010 until today is part of a broader scientific research programme aiming at the re-evaluation of earlier surveys with the contribution of medical and physico-chemical examination methods. The aim of this survey is to create a database which will be supported by 3-dimensional scanning and which will give the Greek and international scientific community the opportunity to investigate a sensitive and valuable material without risking its damage.

«Η ανθρωπολογική έρευνα των δύο σκελετικών συνόλων από τον θάλαμο και τον προθάλαμο του τάφου ΙΙ (εικ. 1, 2), που κατέγραψε 350 οστά και θραύσματα, συνοδεύεται με 3.000 έγχρωμες ψηφιακές φωτογραφίες και υποστηρίχθηκε από αξονικές τομογραφίες, ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης (SEM) και φθορισμομετρία ακτίνων Χ (XRF) που εντόπισαν πάνω στα οστά και άλλα υλικά, όπως πορφύρα και χουντίτη, που ανήκουν σε άγνωστο μέχρι στιγμής αντικείμενο». The anthropological investigation of the two ensembles of the skeletal remains from the chamber and the antechamber of Tomb II (fig. 1, 2), during which 350 bones and fragments were registrated, is accompanied by 3,000 coloured digital photographs and supported by X-ray computed tomographies, scanning electron microscope (SEM) and X-rays fluorescence (XRF), methods that located additional materials on the bones, like royal purple and huntite, which belong to an object not yet identified.

Τα αποτελέσματα της επανεξέτασης είναι άκρως ενδιαφέροντα:

The tomb of Philip II of Macedon at Vergina museum.

«Για το νεκρό του θαλάμου τα νέα πορίσματα οδηγούν σε ακριβέστερο καθορισμό της ηλικίας του (41-49 ετών), και εντοπίζουν εκφυλιστικές αλλοιώσεις, χρόνιες παθήσεις και δείκτες δραστηριότητας που υποδεικνύουν μεσήλικο άνδρα με έντονη ιππευτική και πολεμική δραστηριότητα. Τα δεδομένα αυτά, σε συνδυασμό με τις μορφολογικές αλλοιώσεις στα οστά του –που βεβαιώνουν πως ο νεκρός κάηκε αμέσως μετά το θάνατό του– αποδυναμώνουν τη θεωρία της ταύτισής του με τον Φίλιππο Γ’ Αρριδαίο και ενισχύουν, αντίθετα, την απόδοση του τάφου στον Φίλιππο Β’. Regarding the chamber’s deceased, new finds lead to a more precise definition of age between 41 and 49 years old, while degenerative lesions, chronic conditions and activity indicators point to a middle-aged man with intense equestrian and military activity. This data, combined with the morphological alteration in his bones –indicating that he was cremated just after his death- weaken the theory of his identification to Philip III Arrhidaeus and strengthen the idea of ascribing the tomb to Philip II.

Εικ. 3. Κάποια από τα κτερίσματα του προθαλάμου που είχαν αποτεθεί μπροστά στη μαρμάρινη πόρτα μεταξύ του προθαλάμου και του θαλάμου. Διακρίνονται οι άνισες επίχρυσες κνημίδες. Fig. 3. Some of the burial goods from the antechamber, which were put in front of the marble door between the antechamber and the chamber. One can see the mismatched gilted greaves.

«Για τη νεκρή του προθαλάμου νέες παρατηρήσεις σε οστά που δεν είχαν εντοπιστεί στο παρελθόν προσδιορίζουν με ακρίβεια πλέον την ηλικία της (30-34 ετών), που αποκλείει οριστικά τρεις από τις πιθανές ταυτίσεις που έχουν μέχρις στιγμής προταθεί για την ταυτότητά της (Κλεοπάτρα και Μήδα, γυναίκες του Φιλίππου Β’ και Αδέα/Ευρυδίκη, γυναίκα του Φιλίππου Γ’ Αρριδαίου). Μορφολογικές αλλοιώσεις βεβαιώνουν πως η νεκρή κάηκε, όπως κι ο νεκρός του θαλάμου, αμέσως μετά το θάνατό της, ενώ οι δείκτες ιππικής δραστηριότητας δηλώνουν πως ίππευε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ένα κάταγμα στο άνω άκρο της αριστερής κνήμης που προκάλεσε βράχυνση, ατροφία και χωλότητα στο αριστερό της πόδι, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το ζεύγος των άνισων κνημίδων του προθαλάμου της ανήκει και πως το μεγαλύτερο μέρος του ανδρικού οπλισμού που βρέθηκε στο χώρο ταφής της είναι δικός της (εικ. 3). For the female deceased of the tomb’s antechamber, new observations in bones not previously identified give an accurate definition of her age (30-34 years old), which definitely precludes three of the possible identifications with historical personalities proposed so far: Cleopatra and Meda, both wives of Philip II and Adea/Eurydice, wife of Philip III Arrhidaeus. Morphological alterations make certain that the deceased was cremated just after her death, just like the deceased in the chamber, while the equestrian activity indicators suggest that she, as well, rode for a long time. A fracture in the upper end of her left leg, that caused the shortening and atrophy in her left leg leads to the conclusion that the pair of mismatched greaves found in the antechamber belongs to her, as well as the largest part of the weaponry found within her burial site.

«Τα δεδομένα αυτά ενισχύουν την παλιά υπόθεση του N.G.L.Hammond για την ταύτιση της νεκρής με μιαν άγνωστη Σκύθισσα, ίσως κόρη του βασιλιά Ατέα, χωρίς να αποκλείουν το ενδεχόμενο στη νεκρή του προθαλάμου να αναγνωρίσουμε την Αυδάτα, γυναίκα του Φιλίππου Β’ από την Ιλλυρία. These data reinforce the assumption made on her identity by N.G.L. Hammond, who suggested her identification with an unknown Scythian woman, maybe the daughter of King Ateas, without excluding the possibility of identifying her with Aydata, Philip II’s Illyrian wife.

«Κυρίως όμως υποστηρίζουν όχι μόνον από αρχαιολογική αλλά και από ανθρωπολογική άποψη την απόδοση του τάφου ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας στον Φίλιππο Β’ και τη χρονολόγησή του στα 336 π.Χ.».

Victory medal (niketerion) struck in Tarsus, 2nd century BC, Cabinet des Médailles, Paris.

«Κυρίως όμως υποστηρίζουν όχι μόνον από αρχαιολογική αλλά και από ανθρωπολογική άποψη την απόδοση του τάφου ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας στον Φίλιππο Β’ και τη χρονολόγησή του στα 336 π.Χ.». So, from an archaeological as well as anthropological aspect, the research results point to ascribing Tomb II at the Great Tumulus to Philip II and to dating it to 336 BC.

«Τα πρώτα πορίσματα από τη διεπιστημονική επανεξέταση του σκελετικού υλικού από τους βασιλικούς τάφους της Μεγάλης Τούμπας συμβάλλουν στην αρχαιογνωσία μας και αναδεικνύουν την επείγουσα ανάγκη για τη χρηματοδότησή της» καταλήγει η ανακοίνωση.

Η ανακοίνωση θα γίνει σήμερα, Πέμπτη 13 Μαρτίου 2014 και ώρα 17.30 στην Αίθουσα Τελετών του παλαιού κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ.

Πηγή: Αρχαιολογία Online

Ηφαιστειακή έκρηξη με τα «μάτια» ενός drone! Try Getting This Close To An Active Volcano Without A GoPro

Watch this amazing video as a Dji Phantom quad-copter flies to the Yasur volcano on Tanna Island in Vanuatu as it erupts.

Πάνω από το εκρηγνυόμενο ηφαίστειο Γιασούρ, στη νήσο Τάνα του Βανουάτου, στον νότιο Ειρηνικό, πέταξε ένα μη επανδρωμένο ιπτάμενο όχημα (drone) καταγράφοντας μοναδικές εικόνες καταστροφής.

Το «αθεόφοβο» drone αξίας περίπου 300 ευρώ που ονομάζεται DJI Phantom, ανήκει στον Σον Ο’Κάλαχαν, ο οποίος βρισκόταν στο νησί σε διακοπές και χειριζόταν το ιπτάμενο όχημα κατά τη διάρκεια της έκρηξης.

Σύμφωνα με τον ίδιο, το DJI Phantom ήταν εξοπλισμένο με μια κάμερα υψηλής ευκρίνειας τύπου GoPro, η οποία και κατέγραψε τη «βροχή» πυκνού καπνού και λάβας.

Ιπτάμενος φαντομάς με φαν κλαμπ

Η επικίνδυνη αποστολή στην καρδιά του ηφαιστείου εξετελέσθη με απόλυτη επιτυχία από πλευράς του DJI Phantom, χάρη στον ικανό χειριστή του. The videographer got the footage in a fairly direct way: He hooked up his camera to a DJI Phantom quadcopter, got it up to speed, and sent it straight into the fire. Amazingly, he didn’t come out of it with a $400 drone destroyed, and if you see the video, you’ll understand why that’s such a miracle.

Ο Ο’Κάλαχαν ανέβασε το βιντεάκι στο YouTube, το οποίο απέσπασε εκατοντάδες σχόλια αγωνίας από πλευράς του κοινού, γύρω από το αν… σώθηκε το drone από τη μανία της φύσης.

O δημιουργός της εντυπωσιακής ταινίας, έσπευσε να απαντήσει ότι: «Κανένας φαντομάς δεν τραυματίστηκε κατά τη διάρκεια της κινηματογράφησης».

«Ωκεανοί» νερού κρύβονται μέσα στη Γη. Are Oceans of Water Hiding Beneath Earth’s Surface?

Στο εσωτερικό της Γης είναι πιθανό να κρύβονται γιγάντιες ποσότητες νερού. The evidence comes from a water-loving mineral called ringwoodite that came from the so-called transition zone sandwiched between the upper and lower layers of Earth's mantle.

Ερευνητές που μελετούσαν ένα μικρό και χαμηλής αξίας διαμάντι εντόπισαν στοιχεία που υποδεικνύουν την παρουσία τεράστιων αποθεμάτων νερού βαθιά στο εσωτερικό της Γης. Σύμφωνα με τους ερευνητές είναι πιθανό σε βάθος εκατοντάδων χλμ. στο εσωτερικό του πλανήτη μας να υπάρχει μια ζώνη που περιέχει όσο νερό διαθέτουν συνολικά όλοι οι ωκεανοί μαζί!

Αν επιβεβαιωθεί ότι σε τόσο μεγάλο βάθος υπάρχει νερό σε υγρή μορφή αυτό θα δημιουργήσει νέα δεδομένα στη μελέτη της Γης και την κατανόηση των γεωλογικών της διεργασιών. Επιπλέον θα ανοίξει νέους δρόμους στη διαστημική εξερεύνηση αφού, αν η Γη διαθέτει στο εσωτερικό της νερό, το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και σε άλλους βραχώδεις πλανήτες.

Η διαμαντένια διαδρομή

Graham Pearson holds the first terrestrial sample of ringwoodite ever found - which led to the discovery.

Τα περισσότερα διαμάντια που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή κοσμημάτων δημιουργούνται σε βάθος περίπου 150- 200 χιλιομέτρων. Αυτά που δημιουργούνται σε μεγαλύτερο βάθος, στη λεγόμενη «ζώνη μετάβασης» του μανδύα κάτω από τον φλοιό, ξεχωρίζουν γιατί είναι πολύ ταλαιπωρημένα στην εμφάνισή τους και έχουν διαφορετική χημική σύσταση.

Ένα τέτοιο μικρό ακατέργαστο διαμάντι από τα βάθη της Γης βρέθηκε τυχαία στη ρηχή κοίτη ενός ποταμού στη δυτική Βραζιλία. Ειδικοί με επικεφαλής τον Γκράχαμ Πίρσον του Πανεπιστήμιου Αλμπέρτα στον Καναδά μελέτησαν το διαμάντι η αξία του οποίου εκτιμάται ότι δεν ξεπερνά τα 20 δολάρια. Οι αναλύσεις έδειξαν ότι το διαμάντι δημιουργήθηκε σε βάθη 410-660 χλμ. Ο μήκους μόλις πέντε χιλιοστών και βάρους 0,09 γραμμαρίου πολύτιμος κρύσταλλος εκτιμάται ότι εκτινάχτηκε από βάθος 500 χλμ στην επιφάνεια της Γης μέσω κάποιας ηφαιστειακής έκρηξης. «Είναι ένα αρκετά άσχημο διαμάντι. Δείχνει να πήγε στην κόλαση και να επέστρεψε» αναφέρει ο Πίρσον.

Το υγρό περιεχόμενο

To διαμάντι που μελέτησαν οι ειδικοί και αποκάλυψε την παρουσία νερού στο εσωτερικό της Γης. The $20 diamond that led to the discovery: Diamond sample JUc29, from Juina, Brazil, containing the hydrous ringwoodite inclusion. The rough diamond has been naturally sculptured to its unusual shape by corrosive mantle fluids during transport to the surface.

Η φασματοσκοπική ανάλυση του συγκεκριμένου μικρού διαμαντιού αποκάλυψε στο εσωτερικό του την ύπαρξη ενός σπάνιου ορυκτού, ενός ρινγκουδίτη, μιας μορφής ολιβίνη που σχηματίζεται υπό τρομακτικά υψηλή πίεση στο υπέδαφος και από τον οποίο αποτελείται το μεγαλύτερο μέρος του ανώτερου μανδύα. Κανείς μέχρι σήμερα δεν είχε δει με τα μάτια του ρινγκουδίτη από τόσο μεγάλο βάθος. Το ορυκτό ανακαλύφθηκε το 1969 και πήρε το όνομά του από τον Αυστραλό γεωλόγο Τεντ Ρίνγκγουντ που είχε προτείνει την ύπαρξή του δέκα χρόνια νωρίτερα.

Where it is: Researchers say the rongwoodite reveals the Earth's transition zone could be a vast reservoir of water.

Το πιο σημαντικό εύρημα όμως ήταν ότι ο ρινγκουδίτης περιείχε περίπου 1,5% νερό σε βάρος. «Η αναλογία αυτή δεν ακούγεται μεγάλη, αλλά αν υπολογίσει κανείς τις τεράστιες ποσότητες ρινγκουδίτη που εκτιμάται ότι υπάρχουν στα μεγάλα βάθη της Γης, τότε η ποσότητα νερού εκεί κάτω πρέπει να είναι ισοδύναμη με το νερό όλων των ωκεανών του πλανήτη μαζί» υποστηρίζει ο Πίρσον που έσπευσε να σημειώσει ότι ο όγκος συγκρατείται εντός των ορυκτών και δεν ρέει. Δεν είναι δηλαδή, ένας ωκεανός όπως αυτός που περιέγραψε ο Ιούλιος Βερν στο «Ταξίδι στο Κέντρο της Γης» όπου μπορεί να πλέει μια βάρκα. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature».

Η «πηγή»

Schematic partial cross section of the Earth showing the location of ringwoodite, which make up approximately 60% by volume of this part of the transition zone. The diamond containing the water-bearing ringwoodite inclusion found by originated from approximately 500 km beneath the Earth's surface, where a large mass of water may accumulate by the subduction and recycling of oceanic lithosphere, into the transition zone.

Η ανακάλυψη (αν επιβεβαιωθεί) θα δώσει απάντηση και σε έναν  γεωλογικό γρίφο που απασχολεί τους επιστήμονες. Το αν το εσωτερικό της Γης είναι ξερό, αν είναι υγρό ή αν είναι μερικώς υγρό με την παρουσία νερού απομονωμένου σε κάποιες περιοχές.

Σε σχέση με την προέλευση του νερού σε τόσο μεγάλο βάθος έχουν διατυπωθεί δύο θεωρίες. Είτε φθάνει εκεί συνεχώς από τον ωκεανό μαζί με τη διαδικασία καταβύθισης των τεκτονικών πλακών, είτε προϋπήρξε από την αρχή της δημιουργίας του πλανήτη, ως μέρος των πρωταρχικών υλικών που σχημάτισαν τη Γη.

Επιπλέον η ανακάλυψη δείχνει ότι μεγάλες ποσότητες νερού μπορεί να κρύβονται στο εσωτερικό άλλων βραχωδών πλανητών, όπως του Άρη. Οι ειδικοί σημειώνουν ότι έχουν βρεθεί ρινγκουβίτες σε μετεωρίτες που έπεσαν στη Γη, γεγονός που ενισχύει τη θεωρία της ύπαρξης νερού στο εσωτερικό και άλλων πλανητών.

Ερευνητές προσδιόρισαν πότε εξερράγη το ηφαίστειο της Σαντορίνης. Santorini tree rings support the traditional dating of the volcanic eruption

Το ηφαίστειο της Σαντορίνης εξερράγη τον 16ο αιώνα π.Χ. και όχι νωρίτερα, σύμφωνα με μια νέα διεθνή επιστημονική έρευνα, που αξιολόγησε ως αναξιόπιστη τη δενδροχρονολόγηση, στην οποία είχαν βασιστεί προηγούμενες εκτιμήσεις ότι η έκρηξη είχε συμβεί πριν από ένα αιώνα περίπου. Aerial view of the inner part of Santorini's caldera, characterised by visible tephra layers, where a branch of an olive tree was found and used to date the Minoan eruption (Friedrich et al. Science 2006). Credit: Turi Humbel, WSL and University of Zurich

Η ακριβής χρονολόγηση της διάσημης έκρηξης στο προϊστορικό Αιγαίο έχει διχάσει τους επιστήμονες εδώ και χρόνια. Ωστόσο, όπως διαπίστωσαν, το ηφαίστειο της Σαντορίνης εξερράγη τον 16ο αιώνα π.Χ. και όχι έναν αιώνα νωρίτερα, όπως είχε προκύψει από τη δενδροχρονολόγηση.

Santorini 3D version. Will the dating of the volcanic eruption of Santorini remain an unsolved mystery? The question whether this natural disaster occurred 3,500 or 3,600 years ago is of great historiographical importance and has indeed at times been the subject of heated discussion among experts.

Όπως αναφέρει σχετικό άρθρο του ΑΜΠΕ, η μεγάλη φυσική καταστροφή -με τις σημαντικές ιστορικές επιπτώσεις της- εκτιμάται ότι συνέβη πριν από 3.500 έως 3.600 χρόνια.

This cross section of a branch from an olive tree currently growing on Santorini displays rings which are very difficult to be distinguished and dated. Photo: Turi Humbel, WSL and University of Zurich

Η παραδοσιακή άποψη -που επιβεβαιώνεται και από τη νέα μελέτη- είναι ότι το ηφαίστειο εξερράγη κάποια στιγμή στη διάρκεια του 16ου αιώνα π.χ. Νεότερες εκτιμήσεις μετά τη δεκαετία του '80 πρότειναν ότι η έκρηξη έλαβε χώρα σχεδόν ένα αιώνα νωρίτερα. Τα τελευταία στοιχεία για αυτή την άποψη προσκόμισε μια δανική μελέτη, που χρησιμοποίησε την μέθοδο της χρονολόγησης με τον ραδιενεργό άνθρακα-14 σε ξύλα από ελιές, που προέρχονται από την εποχή της έκρηξης.

Όμως, νέα μελέτη αντιτείνει ότι η ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα-14 μεμονωμένων κομματιών ελιάς, σκεπασμένων από ηφαιστειακές στάχτες, είναι πολύ αναξιόπιστη μέθοδος. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Πάολο Κερουμπίνι του Ελβετικού Ομοσπονδιακού Ινστιτούτου Ερευνών Δασών και Χιονιού, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο αρχαιολογικό περιοδικό "Antiquity", μελέτησαν πολλούς γέρικους κορμούς ελαιόδενδρων από την Ελλάδα και τη λοιπή νότια Ευρώπη.

«Η ανάλυση δειγμάτων ξύλου έχει νόημα μόνο αν μπορεί να αποδειχτεί ότι τα εν λόγω δέντρα ήσαν ακόμα ζωντανά τη στιγμή της έκρηξης. Όμως στην περίπτωση των γέρικων ελαιόδενδρων στην περιοχή της Μεσογείου, δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο νεκρά κλαδιά να μένουν πεσμένα για αρκετές δεκαετίες», δήλωσε ο Κερουμπίνι.

Όπως είπε, για μια πραγματικά σωστή χρονολόγηση με άνθρακα-14, θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί μια διεθνής καμπύλη αναφοράς, η οποία, στην προκειμένη περίπτωση της Σαντορίνης, πρέπει να βασίζεται σε μετρήσεις δενδροχρονολόγησης (δακτυλίων στο εσωτερικό των κορμών) από δένδρα ηλικίας μεγαλύτερης των 4.000 ετών.

Image and wood density profile, achieved through Neutron Imaging of a branch cross-section from an olive tree currently growing on Santorini: no clear annual rings can be distinguished because of several intra-annual density fluctuations (Cherubini et al. PLoS ONE 2013). (Photo David Mannes, Paul Scherrer Institute).

Σύμφωνα με το ΑΜΠΕ, ο Κερουμπίνι ανέλυσε δείγματα ξύλου από πολλές ελιές της νοτίου Ευρώπης και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα ελαιόδενδρα συχνά παράγουν πολλούς ψευδο-δακτύλιους στο εσωτερικό τους, πράγμα που μπερδεύει την πραγματική ηλικία τους, γεγονός που δείχνει τα περιορισμένα όρια της δενδροχρονολόγησης.

Αυτό, όπως είπε, συμβαίνει ιδιαίτερα σε θερμά μέρη όπως η Σαντορίνη με τις συχνές ξηρές περιόδους τα καλοκαίρια και τους χειμώνες σαν άνοιξη, που έχουν ως αποτέλεσμα να παράγουν μπερδεμένους δακτύλιους μέσα στους κορμούς και έτσι να προκαλούν σύγχυση ακόμα και στους ειδικούς. Ενδεικτικά, ανέφερε, ότι ένα κομμάτι ξύλου ελιάς που χρονολογείται πως έχει ηλικία 72 ετών, στην πραγματικότητα μπορεί να είναι μόνο 30.

Ο Κερουμπίνι πήρε δείγματα από ελαιόδενδρα που βρίσκονται σήμερα στη Σαντορίνη και έκανε ένα «τυφλό τεστ», δίνοντάς τα ίδια ακριβώς σε δέκα ειδικούς σε πέντε εργαστήρια δενδροχρονολόγησης σε διάφορες χώρες. Η συγκριτική ανάλυση ανέδειξε το πρόβλημα: οι μετρήσεις των δακτυλίων (και άρα της εκτιμώμενης ηλικίας του κάθε δένδρου) διέφεραν πάνω από 44% μεταξύ των εργαστηρίων.

After investigating tree rings, an international team of scientists led by the Swiss Federal Institute for Forest, Snow and Landscape Research (WSL) has concluded that the volcano erupted in the 16th century BC, rather than any earlier than that.

Με αυτό το δεδομένο της αναξιοπιστίας, η νέα μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν είναι ρεαλιστικό να θεωρείται ακριβής μια χρονολόγηση της έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης, η οποία βασίζεται μόνο σε ένα κομμάτι ελιάς από την εποχή εκείνη.

Με άλλα λόγια, οι νεότερες εκτιμήσεις ότι η έκρηξη έγινε περίπου έναν αιώνα νωρίτερα, δεν μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστες με βάση τη δενδροχρονολόγηση και, συνεπώς, προς το παρόν τουλάχιστον, ισχύει η εκτίμηση ότι η εντυπωσιακή καλδέρα του νησιού δημιουργήθηκε από την έκρηξη τον 16ο αιώνα π.Χ.

Αλκυονίδες μέρες: Το αρχαίο ελληνικό δράμα ως μετεωρολογικό δελτίο. Halcyon Days: Ancient Greek Theater Helps Scientists Reconstruct Past Climate

Οι χειμωνιάτικες παραστάσεις στο Θέατρο του Διονύσου πρέπει συνέπεφταν με τις αλκυονίδες μέρες. Header Image: Present-day remains of the Theatre of Dionysus Eleuthereus, Athens: WikiPedia. The open air plays of the ancient Greeks may offer us a valuable insight into the Mediterranean climate of the time, reports new research in Weather. Using historical observations from artwork and plays, scientists identified ‘halcyon days’, of theatre friendly weather in mid-winter.

Τα έργα των αρχαίων δραματουργών φαίνεται ότι μπορούν να προσφέρουν στοιχεία για το αρχαίο κλίμα: Η μελέτη 43 έργων που παίζονταν στα ελληνικά θέατρα κατά τον Χρυσό Αιώνα του Περικλή υποδεικνύει ότι οι περίφημες αλκυονίδες μέρες είναι ένα σταθερό μετεωρολογικό φαινόμενο που χάριζε και τότε λίγη λιακάδα στη χειμωνιάτικη Αθήνα.

Θεατρικές αλκυονίδες

Roman mosaic in Pompeii. Image credit: Marie-Lan Nguyen. According to a new study led by Dr Christina Chronopoulou from the National and Kapodestrian University of Athens, the open air plays of the ancient Greeks offer insights into the past Mediterranean climate. Using historical observations from artwork and plays, Dr Chronopoulou and her colleague investigated a meteorological phenomenon known as the Halcyon days under which the audience of the open theater of Dionysus in Athens would have watched drama in the middle of winter.

Έλληνες ερευνητές ήταν περίεργοι να μάθουν κάτω από ποιες καιρικές συνθήκες παίζονταν οι θεατρικές παραστάσεις στα Λήναια, μια γιορτή προς τιμήν του Διονύσου που λάμβανε χώρα στην Αθήνα κατά τον μήνα Γαμηλιώνα του αττικού ημερολογίου, από τις 15 Ιανουαρίου έως τις 15 Φεβρουαρίου.

Στη διάρκεια των Ληναίων δίνονταν παραστάσεις στο Θέατρο του Διονύσου κάτω από την Ακρόπολη, ένδειξη ότι ο καιρός πρέπει να ήταν καλός αυτές τις μέρες του καταχείμωνου.

Αλκυόνες, εσείς που δίπλα στα αιώνια κύματα της θάλασσας με κύματα κουβεντιάζετε. Βάτραχοι του Αριστοφάνη, 405 π.Χ.

Για να επιβεβαιώσουν τις υποψίες τους ότι τα Λήναια έπεφταν σε μέρες καλοκαιρίας, τις αλκυονίδες μέρες, η Χριστίνα Μαυροπούλου του Εθνικού και Καποδιστρειακού Πανεπιστημίου Αθηνών και ο Αναστάσιος Μαυρίδης του Παντείου αναζήτησαν αναφορές για τις καιρικές συνθήκες σε 43 έργα του Αισχύλου, του Σοφοκλή, του Ευριπίδη και του Αριστοφάνη από τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ.

Τα έργα περιείχαν συνολικά επτά αναφορές για ηλιόλουστες μέρες μέσα στο καταχείμωνο, αναφέρουν οι ερευνητές στην επιθεώρηση Weather.

«Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, ειδικά αυτές που παρουσιάζονταν στα Λήναια, συχνά αναφέρονται στις αλκυονίδες μέρες» γράφουν οι ερευνητές.

Η τιμωρία του Δία

Herbert James Draper, Halcyone, 1915. In Greek mythology, Alcyone (Ἁλκυόνη, Halkyónē) was the daughter of Aeolus, either by Enarete or Aegiale. She married Ceyx, son of Eosphorus, the Morning Star. They were very happy together in Trachis, and according to Pseudo-Apollodorus's account, often sacrilegiously called each other "Zeus" and "Hera". This angered Zeus, so while Ceyx was at sea (going to consult an oracle according to Ovid's account), the god threw a thunderbolt at his ship. Soon after, Morpheus (god of dreams) disguised as Ceyx appeared to Alcyone as an apparition to tell her of his fate, and she threw herself into the sea in her grief. Out of compassion, the gods changed them both into halcyon birds, named after her.

Στην αρχαιοελληνική μυθολογία, η θεά Αλκυόνη, κόρη του Αίολου, προσέβαλε τον Δία, ο οποίος για να την τιμωρήσει τη μετέτρεψε σε πτηνό που μπορούσε να γεννά τα αβγά του μόνο τον χειμώνα. Αργότερα όμως υποχώρησε στα παρακάλια της και της προσέφερε δύο εβδομάδες καλοκαιρίας το χειμώνα για να τη βοηθήσει στο φώλιασμα.

Η αλκυόνη, πανέμορφο μεταναστευτικό θαλασσοπούλι, περνά το χειμώνα στην Ελλάδα και φωλιάζει σε αμμώδεις ή θαμνώδεις πλαγιές κοντά στη θάλασσα ή σε ποτάμια.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι η καλοκαιρία δεν οφείλεται σε παιχνίδια των θεών αλλά σε στάσιμα συστήματα υψηλής ατμοσφαιρικής πίεσης. Οι αλκυονίδες μέρες, γράφουν οι ερευνητές, παρατηρούνται στη νοτιοανατολική Ευρώπη, και ειδικά στην Ελλάδα και την Αττική, ανάμεσα στις 15 Δεκεμβρίου και τις 15 Φεβρουαρίου, πιο συχνά όμως ανάμεσα στις 15 και τις 31 Ιανουαρίου.

Σταθερό φαινόμενο

Delphi – photo by Leonidtsvetkov at en.wikipedia. In this case the team turned to the writings of 43 plays by Aeschylus, Sophocles, Euripides and Aristophanes and several were found to contain references about the weather. Greece enjoys long, hot, dry summers, yet in contrast the rare theatre friendly ‘halcyon days’ of clear, sunny weather during winter appeared to be especially noteworthy. “The comedies of Aristophanes, often invoke the presence of the halcyon days,” concluded said Dr. Chronopoulou. “Combining the fact that dramatic contests were held in mid-winter without any indication of postponement, and references from the dramas about the clear weather and mild winters, we can assume that those particular days of almost every January were summery in the fifth and maybe in the fourth centuries BC.”

Δεδομένου ότι ο μύθος είναι αρχαίος, οι αλκυονίδες μέρες προφανώς υπήρχαν και στην αρχαιότητα. Η τελευταία μελέτη όμως υποδεικνύει ότι ήταν ένα σχετικά σταθερό μετεωρολογικό φαινόμενο που συνέβαινε «σχεδόν κάθε χρόνο» κατά τον 5ο και πιθανώς και τον 4ο αιώνα π.Χ.

Το συμπέρασμα δεν βασίζεται μόνο στην ανάλυση των αρχαίων κειμένων αλλά και σε εικονογραφήσεις αγγείων και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία δείχνουν για παράδειγμα ότι οι Αθηναίοι φορούσαν μάλλον ελαφρές ενδυμασίες στη διάρκεια των Λήναιων.

Τότε όπως και τώρα, οι Αθηναίοι έχουν να ευχαριστήσουν την αλκυόνη για αυτή την ευχάριστη μετεωρολογική παράδοση.