Βρέθηκε η περιοχή αναγνώρισης της μουσικής στον εγκέφαλο. Name that tune! Scientists find the part of the brain that lets us recognise music

Pablo Picasso. Musiciens aux masques, 1921, 200.7×222.9 εκ. Museum of Modern Art, Νέα Υόρκη. Ο αριστερός κροταφικός λοβός του εγκεφάλου έχει πολλαπλούς... αναγνωριστικούς ρόλους, όπως αποδεικνύεται. Μας επιτρέπει να αναγνωρίζουμε πρόσωπα, μέρη αλλά και τις μουσικές μελωδίες. Name that tune! Researchers discover the same area responsible for remembering names and and landmarks, the left temporal lobe, also deals with music.

Είναι κάτι που έχει συμβεί σε όλους μας – να σιγομουρμουρίζουμε ένα τραγούδι του οποίου ξαφνικά ξεχάσαμε τους στίχους ή τον τίτλο. Ερευνητές ανακάλυψαν την περιοχή του εγκεφάλου που μας επιτρέπει να αναγνωρίζουμε τη μουσική, τους στίχους και τους τίτλους των τραγουδιών.

Propylaea and Parthenon Athens. Previous research has shown the left temporal pole is important for recalling proper names, including names of famous people and landmarks.

Είδαν μάλιστα ότι πρόκειται για την ίδια περιοχή που εμπλέκεται στο να θυμόμαστε ονόματα και τοποθεσίες – ονομάζεται αριστερός κροταφικός λοβός. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Αϊόβα μελέτησαν 30 άτομα που είχαν καταγραφεί στο Αρχείο Νευρολογικών Ασθενών της Αϊόβα. Υπέβαλαν τους εθελοντές σε ένα «μελωδικό τεστ». Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε τρεις υπο-ομάδες: 10 εξ αυτών είχαν βλάβη στον αριστερό κροταφικό λοβό, 10 είχαν βλάβη σε άλλο σημείο του εγκεφάλου ενώ οι υπόλοιποι 10 δεν εμφάνιζαν βλάβες στον εγκέφαλο.

Το τεστ των διάσημων μελωδιών

Édouard Manet. Madame Manet au piano, Mrs Manet with the piano, 1868, 38x46 cm. Researchers enlisted 30 participants from the Iowa Neurological Patient Registry in a 'famous melodies naming task.' The participants were further divided into 10 patients with left temporal lobe (LTP) damage, 10 brain damaged comparison patients, and 10 participants with no brain damage. The task included listening to 52 famous melodies—some with and some without lyrics—ranging from 8-15 seconds in duration. After hearing each melody, participants were asked to rate their familiarity with the melody and identify it by name.

Το τεστ στο οποίο υπεβλήθησαν οι εθελοντές αφορούσε το να ακούσουν 52 διάσημες μελωδίες – ορισμένες με στίχους και ορισμένες χωρίς – που διαρκούσαν από 8 ως 15 δευτερόλεπτα η καθεμία.

Έχοντας ακούσει την κάθε μελωδία, οι συμμετέχοντες βαθμολογούσαν το πόσο οικεία τους ήταν ενώ καλούνταν και να αναφέρουν τον τίτλο της.

Όπως προέκυψε, οι ασθενείς με βλάβη στον αριστερό κροταφικό λοβό ήταν σε θέση να βρίσκουν τον τίτλο σε πολύ λιγότερες μελωδίες σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες των δύο άλλων ομάδων. Συνολικά οι ασθενείς με βλάβη στη συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου κατονόμασαν περίπου το 50% των μελωδιών που άκουσαν ενώ οι υπόλοιποι περίπου το 80%. Σε ό,τι αφορούσε την αναγνώριση των μελωδιών (χωρίς όμως αναγνώριση του τίτλου τους) δεν υπήρχε σημαντική διαφορά μεταξύ των ομάδων.

Ο τίτλος και η μελωδία

Fernand Léger, Les trois musiciens, Three musicians, 1930. Recognition of the song is different from remembering its title; the former refers to information that confers knowing, while the latter refers to a proper name, the UI researchers note.

Οι επιστήμονες σημειώνουν ότι η αναγνώριση ενός μουσικού κομματιού είναι διαφορετική από το να θυμάται κάποιος τον τίτλο του. Και αυτό διότι το να θυμάται κάποιος ονόματα – και ιδιαιτέρως κύρια ονόματα – είναι πιο δύσκολο αφού υπάρχει μόνο μια σωστή απάντηση. Η αναγνώριση μιας μελωδίας είναι ευκολότερη καθώς είναι γενικότερη και έτσι ο εγκέφαλος μπορεί να ακολουθήσει διαφορετικούς δρόμους ώστε να φθάσει στη σωστή απάντηση.

«Ο αριστερός κροταφικός λοβός φαίνεται να αποτελεί μια σημαντική ζώνη που εμπλέκεται σε διαφορετικά ερεθίσματα. Για παράδειγμα τα πρόσωπα και τα τοπία είναι οπτικά ερεθίσματα ενώ οι μουσικές μελωδίες ακουστικά» ανέφερε η Ειμι Μπέλφι, απόφοιτος του Τμήματος Νευροεπιστημών στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα και πρώτη συγγραφέας της σχετικής μελέτης που δημοσιεύεται αυτό τον μήνα στο επιστημονικό έντυπο «Neuropsychology» και προσέθεσε: «Τα ευρήματά μας ενισχύουν τη θεωρία ότι η συγκεκριμένη περιοχή είναι σημαντική για την αναγνώριση μοναδικών ‘αντικειμένων’, ασχέτως του είδους του ερεθίσματος».

Η ερευνήτρια σημείωσε ότι οι ασθενείς με βλάβη στον κροταφικό λοβό μπορούσαν να θυμούνται τους στίχους ενός τραγουδιού, αλλά να μην έχουν ιδέα ποιος είναι ο τίτλος του. «Αναμέναμε να υπάρχει ένα έλλειμμα, αλλά δεν θα εκπλησσόμασταν ακόμη και αν δεν υπήρχε. Η μουσική υπερβαίνει αυτά που γνωρίζουμε για τον εγκέφαλο. Για παράδειγμα τα άτομα που τραυλίζουν συχνά τραγουδούν πολύ καθαρά».

Η ερευνητική ομάδα σχεδιάζει να προχωρήσει τη… μελωδική μελέτη της. Η κυρία Μπέλφι σημειώνει ότι το επόμενο βήμα είναι η μελέτη ασθενών με βλάβη στον δεξιό κροταφικό λοβό. «Εκτιμούμε ότι αυτοί οι ασθενείς δεν θα αναγνωρίζουν τις μελωδίες» καταλήγει η επιστήμονας.

Σε εξέλιξη η έκτη μαζική εξαφάνιση ειδών, Has Earth's sixth mass extinction already arrived?

Βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα μαζική εξαφάνιση ειδών. Tigers are one of Earth's most critically endangered species. Extinction of the majority of such species would indicate the sixth mass extinction is in our near future. Credit: Anthony Barnosky, UC Berkeley

Ο πλανήτης μας βρίσκεται στα πρόθυρα μιας νέας μαζικής εξαφάνισης των ειδών του -της έκτης στα 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια της ύπαρξής του- καθώς τα ζώα και τα φυτά εξαφανίζονται με ρυθμό τουλάχιστον 1.000 φορές πιο γρήγορο σε σχέση με την φυσιολογική εξαφάνιση λόγω εξέλιξης, που συνέβαινε κατά την περίοδο προτού εμφανιστούν οι άνθρωποι στο προσκήνιο, σύμφωνα με μια νέα διεθνή επιστημονική έρευνα.

Το φυσικό περιβάλλον

The researchers say that unless action is taken now to reverse the harmful effects of human activity on eco-systems, a full-blown mass extinction could occur within a few centuries. Recovery from such an event, which could eradicate more than three-quarters of all life on Earth, may then take millions of years. Only five previous mass extinctions have occurred in the last 540million years. They are classified as the Ordovician event (443million years ago); the Devonian event (359million years ago); the Permian event (251million years ago); the Triassic event (200million years ago) and the Cretaceous event (65million years ago). The last mass extinction, thought to have been triggered by a meteor impact in Mexico, was marked by the loss of 76 per cent of species including the dinosaurs.

Η μελέτη εκτιμά ότι, 100 έως 1.000 είδη ανά εκατομμύριο εξαφανίζονται πια κάθε χρόνο, μερικά από τα οποία δεν έχουν καν ανακαλυφθεί από τους επιστήμονες. Μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί και «βαφτιστεί» περίπου 1,9 εκατ. είδη, αλλά πιστεύεται ότι υπάρχουν πολλά περισσότερα, από 5 έως 11 εκατ. Η κυριότερη ανθρωπογενής αιτία εξαφάνισης των ειδών στην εποχή μας, είναι η καταστροφή των ενδιαιτημάτων των ζώων και των φυτών, καθώς δεν μπορούν να βρουν μέρος να ζήσουν, αφού οι άνθρωποι συνεχώς επεμβαίνουν στη φύση, συχνά με καταστροφικό (και αυτοκαταστροφικό) τρόπο.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον βιολόγο Στιούαρτ Πιμ του Πανεπιστημίου Duke προχώρησαν σε επικαιροποίηση (προς το χειρότερο) μιας προηγούμενης εκτίμησής τους προ εικοσαετίας, σύμφωνα με την οποία η εξαφάνιση γινόταν με ταχύτητα 100 έως 1.000 φορές μεγαλύτερη από τη φυσιολογική. Η νέα εκτίμηση, μετά και τα νεότερα στοιχεία των τελευταίων δεκαετιών, δείχνει ότι τελικά πιο σωστό είναι δυστυχώς το χειρότερο σενάριο της πολύ ταχύτερης εξαφάνισης.

Τα ευρήματα

A new study of mammal populations raises the alarming prospect of a sixth mass extinction, this one a direct result of the effect humans are having on the planet. Scientists in the U.S. compared extinction rates from the fossil record with the speed at which mammals are vanishing today. Within the past 500 years, it is estimated that at least 80 species of mammals have become extinct out of a starting total of 5,570 species. This compares with an average extinction rate for mammals of less than two species disappearing every million years. The findings are published in the journal Nature.

Μελετώντας το DNA των ζώων διαχρονικά, οι βιολόγοι υπολόγισαν ότι κατά μέσο όρο ένα είδος σπονδυλωτού «γεννά» ένα άλλο συγγενικό είδος κάθε 10 εκατ. χρόνια. Είναι όμως πιο δύσκολο να υπολογιστεί το αντίθετο, δηλαδή κάθε πότε εξαφανίζεται ένα είδος χωρίς ο άνθρωπος να έχει βάλει το «χεράκι» του, δηλαδή με βάση αποκλειστικά τις εξελικτικές διαδικασίες στη φύση. Αυτό που θεωρείται σίγουρο, είναι ότι προτού εμφανιστεί ο άνθρωπος ως κυρίαρχο είδος στη Γη, τα νέα είδη εμφανίζονταν με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι τα παλαιά εξαφανίζονταν, περάγμα που οδηγούσε σταδιακά σε μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Σήμερα, αυτή η τάση φαίνεται πια να έχει αναστραφεί για τα καλά.

Οι επιστήμονες προς το παρόν δεν μπορούν να πουν με σιγουριά τι σημαίνει για την υγεία των οικοσυστημάτων αυτός ο αυξημένος ρυθμός εξαφάνισης των ειδών. Δεν υπάρχει ακόμη κάποιος επιστημονικός τρόπος να προβλεφτεί σε ποιό σημείο τελικά οι συσσωρευμένες εξαφανίσεις θα επιφέρουν την τελική κατάρευση ενός οικοσυστήματος. Όμως, όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, φαίνεται απίθανο να διαρκέσουν για πολύ καιρό ρυθμοί εξαφάνισης 1.000 τουλάχιστον φορές πιο γρήγοροι σε σχέση με τους αναμενόμενους από τους ρυθμούς της ίδιας της φύσης.

Οι εξαφανίσεις

The dodo was wiped out during the Sixth Mass Extinction. Researchers have delved into the fossil record to compare past animal extinctions, in particular the five "mass extinctions" that occurred within the past 540 million years, with today's extinctions. They find that, while the rate of extinctions today is higher than during past mass extinctions, we haven't yet lost too many animal species. Efforts to conserve threatened species could avoid the tipping point toward a sixth mass extinction.

Στην ιστορία της Γης έχουν συμβεί πέντε μαζικές εξαφανίσεις ειδών, που εξάλειψαν τουλάχιστον τα μισά είδη. Οι εξαφανίσεις αυτές συνέβησαν πριν από 440 εκατ. χρόνια, 375 έως 359 εκατ., 252 εκατ. (η μεγαλύτερη από όλες, προκάλεσε την καταστροφή τουλάχιστον του 90% των ειδών), 201 εκατ. και 66 εκατ. χρόνια (εξαφάνιση δεινοσαύρων πιθανώς από πτώση αστεροειδούς).

Το σχετικά πάντως αισιόδοξο μήνυμα της νέας μελέτης είναι ότι ακόμη υπάρχει κάποιος χρόνος για αλλαγή πορείας, ώστε να αποτραπεί μια νέα μαζική καταστροφή στη βιοποικιλότητα του πλανήτη μας. Η νέα τεχνολογία (π.χ. δορυφορικές φωτογραφήσεις απομονωμένων περιοχών) και η ενεργός εμπλοκή των πολιτών στις προσπάθειες προστασίας των ειδών αποτελούν παράγοντες ελπίδας για το μέλλον. «Είμαστε όχι στο μέσον, αλλά στα πρόθυρα μιας έκτης μαζικής εξαφάνισης. Το αν θα την αποφύγουμε, θα εξαρτηθεί από τις πράξεις μας», δήλωσε ο Πιμ. Η νέα μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Science».

Επετεύχθη κβαντική τηλεμεταφορά, Scientists achieve reliable quantum teleportation for first time

Η τηλεμεταφορά ανθρώπων βγαίνει από τα όρια της επιστημονικής φαντασίας αφού έγινε ένα πρώτο βήμα προς την υλοποίηση της. Scientists are now closer to definitively proving Einstein wrong in his early disbelief in the notion of entanglement, in which particles separated by light-years can still appear to remain connected.

Ολλανδοί επιστήμονες κατάφεραν να πραγματοποιήσουν ακριβή τηλεμεταφορά κβαντικών πληροφοριών σε απόσταση τριών μέτρων. Πρόκειται για ένα επίτευγμα που όμως απέχει ακόμη πολύ από τη διάσημη φράση «Διακτίνισέ με, Σκότι!» στο Σταρ Τρεκ όπου οι άνθρωποι τηλεμεταφέρονταν στο Διάστημα αλλά αποτελεί ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

An illustration of transferring the information contained in a quantum bit – the quantum analogue of a classical bit - to a different quantum bit 3 metres away. | Delft University of Technology

Αρκετοί επιστήμονες θεωρούν πλέον ότι κάποτε θα καταστεί εφικτή η τηλεμεταφορά ολόκληρων ανθρώπων από το ένα μέρος στο άλλο. Προς το παρόν πάντως -και για αρκετό ακόμη καιρό- θα πρέπει να αρκεστούμε στην τηλεμεταφορά κβαντικών πληροφοριών.

Ασφαλή δεδομένα

The demonstration was an important first step towards developing an internet-like network between ultra-fast quantum computers whose processing power dwarfs that of today's supercomputers.

Η εξέλιξη της συγκεκριμένης έρευνας θα συμβάλει στη δημιουργία του «κβαντικού διαδικτύου», που θα διασυνδέει αστραπιαία εξίσου γρήγορους κβαντικούς υπολογιστές. Ακόμη πιο άμεσα, προτού υλοποιηθεί το κβαντικό διαδίκτυο, η τηλεμεταφορά κβαντικών δεδομένων θα καταστήσει πιο ασφαλής από τους «ωτακουστές» τις σημερινές επικοινωνίες, καθώς η μετάδοση κβαντικών δεδομένων θεωρείται 100% ασφαλής (θεωρητικά τουλάχιστον).

Την έρευνα πραγματοποίησαν ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Ρόναλντ Χάνσον του Ινστιτούτου Νανοεπιστήμης του Πανεπιστημίου Τεχνολογίας Delft στην Ολλανδία. Κατάφεραν να τηλεμεταφέρουν (και μάλιστα με αξιοπιστία 100%) πληροφορίες, κωδικοποιημένες σε υποατομικά σωματίδια, ανάμεσα σε δύο σημεία που απέχουν τρία μέτρα. Η τηλεμεταφορά βασίζεται στο μυστηριώδες φαινόμενο της κβαντικής «εμπλοκής» ή κβαντικού «εναγκαλισμού», κατά την οποία η κατάσταση ενός σωματιδίου επηρεάζει αυτόματα την κατάσταση ενός άλλου μακρινού σωματιδίου (κάτι που καθόλου δεν άρεσε στον Αϊνστάιν, επειδή δεν μπορούσε να το εξηγήσει).

A forest of optical elements that was part of the quantum teleportation device used by the team of physicists in the Netherlands. Credit Hanson lab@TUDelft

Στο πείραμα χρησιμοποιήθηκαν «εναγκαλισμένα» ηλεκτρόνια παγιδευμένα μέσα σε κρύσταλλο διαμαντιού σε πολύ χαμηλή θερμοκρασία. Οι ερευνητές πέτυχαν την τηλεμεταφορά τεσσάρων διαφορετικών καταστάσεων των υποατομικών σωματιδίων, που η κάθε μία αντιστοιχούσε σε μια μονάδα κβαντικής πληροφορίας (qubit) - κατ' αντιστοιχία των συμβατικών δυαδικών μονάδων ψηφιακής πληροφορίας (bit). Ένας βασικός στόχος των επιστημόνων είναι να δημιουργήσουν έναν ισχυρό κβαντικό υπολογιστή, που θα μπορεί να δουλεύει με έναν μεγάλο αριθμό «εναγκαλισμένων» κβαντικών μονάδων πληροφοριών (qubits), κάτι που όμως ακόμη δεν έχει καταστεί εφικτό. Το επίτευγμα δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Science».

Κάποτε και ο άνθρωπος

Star Treks transportation room: Researchers now say the technique is possible - although a 'long way off'.

Ο Χάνσον υποστηρίζει ότι οι νόμοι της Φυσικής δεν απαγορεύουν την τηλεμεταφορά μεγάλων αντικειμένων, άρα και ανθρώπων. Όπως ανέφερε, κάποια στιγμή στο απώτερο μέλλον δεν αποκλείεται οι άνθρωποι να διακτινίζονται ακόμη και στο διάστημα.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η τηλεμεταφορά αφορά κατά βάση την κατάσταση ενός σωματιδίου. «Εφόσον πιστεύει κανείς ότι δεν είμαστε παρά μια συλλογή ατόμων συνενωμένων με ένα συγκεκριμένο τρόπο, θεωρητικά φαίνεται δυνατό να τηλεμεταφέρουμε τους εαυτούς μας από το ένα μέρος στο άλλο. Πρακτικά, κάτι τέτοιο θα είναι πολύ απίθανο, αλλά το να πούμε ότι ποτέ δεν θα γίνει, αυτό θα ήταν επικίνδυνο. Δεν θα το απέκλεια, επειδή κανείς θεμελιώδης φυσικός νόμος δεν το εμποδίζει. Αν όμως συμβεί ποτέ, θα είναι στο μακρινό μέλλον», δήλωσε ο Χάνσον.

Η ερευνητική ομάδα σχεδιάζει μια πολύ πιο φιλόδοξη τηλεμεταφορά σε απόσταση 1.300 μέτρων στο χώρο του πανεπιστημίου. Η προσπάθεια αυτή θα γίνει τον προσεχή Ιούλιο. Συνολικά σε όλο τον κόσμο, πέντε έως έξι επιστημονικές ομάδες ανταγωνίζονται για το ποιά θα πετύχει πρώτη την κβαντική τηλεμεταφορά σε μεγάλες αποστάσεις, ίσως και με ταχύτητα μεγαλύτερη και από του φωτός.

Απόκρυφες στιγμές της Ιστορίας της Άλωσης. Hidden Moments in the History of Fall of Constantinople

The last siege of Constantinople, contemporary 15th century French miniature. The Turkish army of Mehmet II attacks Constantinople in 1453. Some soldiers are pointing canons to the city and others are pulling boats to the Golden Horn. The city looks like quite gothic.

Η Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ θυμάται παλαιότερα τους- ξένους φοιτητές της στη Σορβόννη να της στέλνουν... συλλυπητήριο τηλεγράφημα κάθε 29η Μαΐου, την ίδια ώρα που τα περισσότερα Ελληνόπουλα αν τα ρωτούσες τι έγινε τη μέρα εκείνη δεν ήξεραν ακριβώς. Τα τελευταία χρόνια η κατάσταση αντιστράφηκε. Στην Ελλάδα έγινε, λίγο έως πολύ, μόδα να θυμόμαστε κάθε χρόνο τέτοια μέρα την Άλωση της Πόλης- μερικοί από κεκτημένη ταχύτητα ή άγνοια μιλούν για «εορτασμό», αντί για επέτειο, και να μην αρκούμαστε στον εορτασμό της έναρξης της Επανάστασης, κάθε 25 του Μαρτίου. Μεγάλη η σημασία της Πόλης, θα πει κανείς, για τους Έλληνες. Σωστό. Οπότε και η συμβολική σημασία της Άλωσης είναι εξίσου μεγάλη. Έστω και αν η πολιορκία της από τους Οθωμανούς ήταν απλώς μία από τις πολλές, έστω και αν το κλίμα της εποχής ήταν τέτοιο, η κατάσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήταν τέτοια, που έκπληξη θα ήταν το να μην αλωθεί η Πόλη.

Τμήμα των Θεοδοσιανών τειχών, με διπλή στοίχιση και πυργίσκους, όπως διασώζονται σήμερα. Restored section of the Walls of Constantinople.

«Βρισκόμαστε στα μέσα του 15ου αιώνα, γύρω στο 1450. Η Πόλη είναι μια μικρή πόλη πια- έχει δεν έχει 70.000 κατοίκους, όταν άλλοτε είχε περάσει το μισό εκατομμύριο» αφηγείται η Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ, επιχειρώντας να βάλει τα πράγματα στη θέση τους, να καταγράψει αλήθειες και μύθους της Άλωσης έτσι όπως μόνο μία βυζαντινολόγος με τη δική της διαδρομή μπορεί να κάνει. «Η Πόλη έχει αποδεκατιστεί από την πανώλη και τις αλλεπάλληλες πολιορκίες των Τούρκων. Αλλά και από τις διαμάχες των Δυτικών, αφού οι προστριβές Γενοβέζων και Βενετσιάνων γίνονταν στο λιμάνι της μέσα. Υπήρχε και μια τάση ανεξαρτητοποίησης των λίγων χωρών που παρέμεναν ελεύθερες- όχι μόνο του Μυστρά που παρεμπιπτόντως έπεσε το 1460, επίσης στις 29 Μαΐου! Η κατάσταση ήταν μιας ανασφάλειας γενικής».

Ο διχασμός

Eugène Delacroix. L'Entrée des croisés à Constantinople, 1841. Huile sur Toile, 410x498 cm.

Και σαν να μην έφθαναν αυτά, «υπήρχε μια μεγάλη ενωτική και ανθενωτική διαμάχη, υπέρ και εναντίον της Ένωσης των Εκκλησιών. Οι αντίθετοι στην Ένωση συμμαχούσαν και με τους Τούρκους ήταν οι λεγόμενες παρά φύσιν συμμαχίες. Οι υπέρμαχοι της Ένωσης διακήρυσσαν: "Όταν οι δύο Ρώμες ήταν ενωμένες διαφεντεύαμε τον κόσμο. Όταν διχάστηκαν, χάσαμε τα πρωτεία". Με αυτή την έννοια η πραγματική πτώση της Πόλης χρονολογείται από το 1204 και μετά. Η ανθενωτική διαμάχη πήρε μάλιστα τεράστιες διαστάσεις μετά το 1438 και τη Σύνοδο της Φερράρας. Εκεί ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ ξεσήκωσε την Εκκλησία σε μια τελευταία προσπάθεια Ένωσης, αλλά ενώ η διανόηση ήθελε να είναι αναγεννησιακή, η Εκκλησία παρέμενε προσηλωμένη στα πάτρια κατά τρόπο φανατικό, αν όχι τίποτα παραπάνω», λέει χωρίς να μασάει τα λόγια της η ελληνίδα βυζαντινολόγος, η πρώτη γυναίκα πρύτανης της Σορβόννης στα 700 χρόνια ιστορίας του μεγάλου γαλλικού πανεπιστημίου.

The Dardanelles Gun, cast in 1464 and based on the Orban bombard that was used for the Ottoman besiegers of Constantinople in 1453 (British Royal Armouries collection).

Και συνεχίζει: «Υπήρχε όμως ακόμη ένας παράγοντας παρακμής. Ήταν η γενική δεισιδαιμονία που τρεφόταν από τις προφητείες. Ήδη από τον 6ο αιώνα υπήρχαν προφητείες, τότε ήταν όμως αισιόδοξες. Τώρα προφήτευαν το τέλος της Πόλης και μαζί το τέλος του κόσμου και της Ιστορίας. Αυτό ήταν, λοιπόν, το κλίμα στην Κωνσταντινούπολη της εποχής. Δεισιδαιμονία, διχόνοια, φτώχεια, κακομοιριά. Οι Βυζαντινοί ζούσαν σε μια πόλη ερημωμένη. Και στα ανάκτορα του Πορφυρογέννητου πολύ λίγα δωμάτια χρησιμοποιούνταν. Όπως λέει και ο Παλαμάς στον "Δωδεκάλογο του Γύφτου": "Και ήταν οι καιροί που η Πόλη/ πόρνη σε μετάνοιες ξενυχτούσε/ και τα χέρια της δεμένα τα κρατούσε/ και καρτέραγ΄ ένα μακελάρη (...) Και καρτέραγε τον Τούρκο να την πάρει"».

Ο ρόλος της Εκκλησίας

«Άθλιοι ρωμαίοι, εις τι επλανήθητε και απεμακρύνατε εκ τής ελπίδος τού Θεού και ηλπίσατε εις την δύναμιν των φράγκων και συν τη Πόλει εν ή μέλλει φθαρήναι, εχάσατε και την ευσέβειάν σας. Ίλεός μοι, Κύριε, μαρτύρομαι ενώπιόν σου, ότι αθώος ειμί τού τοιούτου πταίσματος. Γινώσκετε άθλιοι πολίται τί ποιείτε; Και συν τω αιχμαλωτισμώ, ος μέλλει γενέσθαι εις υμάς, εχάσατε και το πατροπαράδοτον και ομολογήσατε την ασέβειαν· ουαί υμίν εν τω κρίνεσθαι». (Δούκα, σελ. 254). Ο Σχολάριος ανταμείφθηκε από τους οθωμανούς για τη φιλότουρκη στάση του· ανακηρύχθηκε πατριάρχης αμέσως μετά την άλωση με τα γνωστά προνόμια. Παρατηρείστε, πως ακόμη και τις τελευταίες ώρες τού Βυζαντίου ο Σχολάριος αποκαλεί τους βυζαντινούς ρωμαίους κι όχι βέβαια έλληνες. Το όνομα έλλην ήταν επί αιώνες υπό διωγμόν. Gennadios II Sholarios - Fresco from the monastery "St. John the Baptist" near Serres, Greece.

Ο Γεννάδιος Σχολάριος από τη μονή Παντοκράτορα, που ήταν το αρχηγείο και το θρησκευτικό κέντρο των ανθενωτικών, έβγαλε την παρακάτω προκήρυξη, που έλεγε πως η Πόλη θα πέσει στα χέρια των τούρκων και εξ αιτίας των ενωτικών θα καταστραφεί και θα πάθουν πολλά οι βυζαντινοί: Sultan Mehmed II's entry into Constantinople, painting by Fausto Zonaro (1854–1929).

O oρθόδοξος κλήρος της εποχής της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, ως γνωστόν, εκήρυττε, ότι ήταν «θέλημα θεού η Πόλη να τουρκέψει», «θεϊκή βούληση και τιμωρία», «θεία πρόνοια» και άλλα. Μέσα στα πλαίσια της θέσης αυτής της Εκκλησίας ήταν η εχθρότητά της κατά των καθολικών της Ευρώπης, για την οποία καυχάται έως σήμερα. Αποτέλεσμα της εχθρότητας αυτής ήταν η αποτυχία της ένωσής της με την Καθολική Εκκλησία και η πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Τούρκους, που κι αυτή συντελέστηκε με εσωτερική προδοσία. Κεντρικό πρόσωπο της τραγωδίας αυτής αποτέλεσε ο ανακηρυχθείς άγιος και στυλοβάτης της Ορθοδοξίας, μητροπολίτης Εφέσου, Μάρκος ο Ευγενικός.

The religious distribution in 1054.

Σχετικά με τον προδοτικό ρόλο της Εκκλησίας στην άλωση της Κωνσταντινούπολης, παραθέτουμε παρακάτω μερικές άγνωστες σε πολλούς σελίδες της Ιστορίας, όπως τις περιγράφουν ντόπιοι και ξένοι ιστορικοί της εποχής και μεταγενέστεροι.

- Οι ανθενωτικοί, όσο περνούσε ο καιρός, τόσο γίνονταν φανατικότεροι και καταντούσαν φιλότουρκοι με το μίσος, που εκδήλωναν ενάντια στους ενωτικούς. Ο φιλοτουρκισμός ήταν ισχυρός και στις επαρχίες, γι΄αυτό οι τούρκοι στη Μακεδονία, στη Θεσσαλία, στη Στερεά Ελλάδα και στην Ήπειρο δεν βρίσκανε αντίσταση, όταν προχωρούσαν στα μέρη αυτά. (Γ. Κορδάτου, «Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου»).

- Στα 1396, όταν ο Βαγιαζήτ περνούσε από τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, οι πιο πολλές πόλεις (Τρίκαλα, Λάρισα, Σάλωνα, Δομοκός) παραδόθηκαν θεληματικά. («Προέλαυνε δε εις τα πρόσω (ο Βαγιαζήτ), το δε Ζητούνιν, το εν Θερμοπύλαις και Πάτραις τας εν τω πεδίω προς τη υπωρεία των Λοκρών όρους κατεστρέψατο, και αυτώ προσεχώρησε και άλλα δε των ταύτη πολισμάτων ουκ ολίγα προσεχώρησαν αυτώ καθομολογίη», Χαλκοκονδύλη, τ. Β΄, σελ. 67).

- Ο μητροπολίτης, μάλιστα, στα Σάλωνα προσκάλεσε τον τούρκο σουλτάνο να κυνηγήσουν μαζί. («Του δε Φωκαίων αρχιερέως επαγομένου σφίσιν επί χώραν κυνηγήσαι τε κρατίστην και λιμώνας γεράνους παρεχομένους πλήθος άπλετον και πεδία ενιππεύσαι τα καλλιστα», Xαλκοκονδύλη, τ. Β΄, σελ. 67).

 Χιλιάδες χριστιανοί στο στρατό του Μωάμεθ

Πορτραίτο του Μωάμεθ Β, από τον Τζεντίλε Μπελλίνι (Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη). Σύμφωνα με μια παράδοση ο Μωάμεθ διαφώνησε με τον Μπελλίνι για το πώς έπρεπε να απεικονίζεται ο ανθρώπινος λαιμός. Για να λύσει το πρόβλημα, ο σουλτάνος διέταξε να φέρουν μπροστά τους έναν δούλο, τον οποίο έβαλε να αποκεφαλίσουν επιτόπου. The Portrait of Ottoman Sultan Mehmed the Conqueror by İtalian painter Gentile Bellini, 1480.

- Όταν ο Μωάμεθ πολιορκούσε την Κωνσταντινούπολη, στο στρατό του υπηρετούσαν και πολλοί χριστιανοί. Ήταν διάφοροι τυχοδιώχτες, που κατατάχτηκαν στο στρατό τού σουλτάνου, για να αρπάξουν και να κλέψουν. Ήξεραν, πως μέσα στην Πόλη, στις εκκλησίες, στο παλάτι και στα πλουσιόσπιτα υπήρχε πολύ χρυσάφι και ασήμι, καθώς και αλλά πολύτιμα πράγματα. Ανάμεσα τους ήταν και ρωμιοί.

- Ο Barbaro, τους χριστιανούς στο στρατό του Μωάμεθ τους ανεβάζει σε 50 χιλιάδες. Ο ανώνυμος λαϊκός ποιητής τού θρήνου της Πόλης λέει, πώς υπηρετούσαν στο στρατό του Μωάμεθ «φραζήδες χριστιανούς κακούς τριάντα χιλιάδες» (βλ. Εllissen: Αnalekten κ.λπ., Λειψία 1857, μερ. Γ΄, σ. 56, στίχ. 752). Από αυτούς οι πιο πολλοί ήταν σέρβοι, λατίνοι, γερμανοί, ούγγροι και ρωμιοί. Την ίδια στιγμή, ο στρατός του Παλαιολόγου ήταν δεν ήταν 6 - 7 χιλιάδες πολεμιστές.

- Οι χριστιανοί, που ήταν στο στρατό του σουλτάνου, στα βέλη που έριχναν με τις σαΐτες τους πάνω στο κάστρο έδεναν ή κολλούσαν χαρτιά (προκηρύξεις) καλώντας τους αμυνόμενους να παραδοθούν ειρηνικά και δεν είχαν να πάθουν τίποτα. (Εβλιά Τσελεμπή, τούρκος χρονογράφος, αρχές ιζ΄ αιώνα).

Η Πόλη θα μπορούσε να είχε πέσει πολύ νωρίτερα

Device of the Emperor John VIII Palaiologos, featuring the Byzantine double-headed eagle and the sympilema (the family cypher) of the Palaiologos dynasty. Byzantine miniature.

Η Πόλη θα μπορούσε να είχε πέσει στα χέρια των Τούρκων πολύ νωρίτερα. «Ο λόγος που δεν έγινε αυτό και ανάσανε για πενήντα χρόνια ήταν ότι ο Βαγιαζίτ έπεσε στα χέρια των Μογγόλων» λέει η Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ. «Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν μπορούσε να σταθεί μόνη της όρθια. Ο Μανουήλ έτρεχε να δει τους Καρόλους, ο Ιωάννης πήγε στη Φερράρα. Είναι η εποχή των επαιτών αυτοκρατόρων. Πήγαιναν επαίτες στη Δύση, έστω και αν τους δέχονταν εκεί με τιμές και δόξες. Κάτι που συνήθως οι Έλληνες δεν δέχονται είναι ότι ο Πάπας προσπάθησε να βοηθήσει. Διέθεσε τις ιντουλγκέντσιες- τα επί πληρωμή συγχωροχάρτια- του 1450, που ως ιντουλγκέντσιες Ιωβηλαίου ήταν πιο προσοδοφόρες, στον πόλεμο κατά των Τούρκων. Άλλο αν αυτό δεν ήταν αποτελεσματικό, αφού έδωσε τα χρήματα στους Αραγωνέζους που τα χρησιμοποίησαν για δικούς τους σκοπούς».

Ιωάννης Πίος Β΄, Πάπας (Επίσκοπος Ρώμης). Pope Pius II.

«Πολλοί λένε ότι η Δύση δεν βοήθησε. Όταν όμως μιλάμε για Δύση τι εννοούμε; Οι Βυζαντινοί ήταν όλη η Ανατολή. Η Δύση ήταν πολυδιασπασμένη και ο Πάπας είχε ένα σχίσμα στην πλάτη του και την Ανατολική Εκκλησία εναντίον του. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν ο Παλαιολόγος πολεμάει τους Τούρκους μαζί με τον απεσταλμένο του Πάπα, Ισίδωρο του Κιέβου, και τους Γενοβέζους, ο Γεννάδιος- ο Γεώργιος Σχολάριος, πρώτος Πατριάρχης μετά την Άλωση τοιχοκολλούσε ανάθεμα εναντίον του Παλαιολόγου. Και επίσης: μετά την πτώση της Πόλης, οι Δυτικοί έτρεμαν. Όταν ανέλαβε Πάπας ο Ενιο Σίβλιο Πικολομίνι, δηλαδή ο Πίος Β΄, έγραψε μια πραγματεία για την Άλωση στην οποία μιλούσε για καταστροφή της Χριστιανοσύνης. Αντίθετα οι Ρώσοι, που είναι μάλιστα φανατικοί ανθενωτικοί, δεν γράφουν σχεδόν τίποτα για την πτώση της Πόλης. Πέρασαν χρόνια για να αρχίσουν οι σλαβικοί θρήνοι. Εκείνοι που θρήνησαν από την αρχή για την Πόλη είναι στην Τραπεζούντα. "Πάρθεν η Πόλη, πάρθεν η Ρωμανία", έλεγαν».

Η συμφωνία του σουλτάνου με τον Πατριάρχη

Γενική άποψη του Ρούμελι Χισάρ. Διακρίνονται οι τρεις μεγάλοι πύργοι.

Το Ρούμελι Χισάρ, το κάστρο που έχτισε ο Μωάμεθ το 1452 για να ελέγχει το πέρασμα ανάμεσα στη Μαύρη Θάλασσα και τη Θάλασσα του Μαρμαρά, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην έκβαση της πολιορκίας, λέει η Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ. «Διούλκησε και τον στόλο περνώντας τα πλοία του στον Κεράτιο. Από την άλλη πλευρά, μόνο 3-4 πλοία γενοβέζικα πέρασαν και αυτά για να φέρουν τροφή στους πολιορκημένους». Βέβαια, δεν ήταν μόνο αυτή η αιτία της ήττας των Βυζαντινών. «Ο Μωάμεθ είχε μαζέψει Σέρβους, Αλβανούς, Τούρκους. Απέναντι στους τουλάχιστον 100.000 άντρες του- μερικοί μιλούν για 120.000, άλλοι τους ανεβάζουν σε 200.000- αντιπαρατάσσονταν περίπου 4.500 άνθρωποι το πολύ, μαζί με τους ξένους. Και πολλοί ήταν παιδιά και γυναίκες που πολεμούσαν με αγκωνάρια. Μεγάλη ήταν η βοήθεια των Γενοβέζων, αλλά όταν σκοτώθηκε ο Τζουστινιάνι έχασαν το ηθικό τους και υποχώρησαν. Όσοι πολέμησαν, πάντως, πολέμησαν ηρωικά. Όταν ο Μωάμεθ έστειλε αποκρισάριο στον Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την Πόλη, πήρε την απάντηση ότι η Πόλη δεν είναι δικό του πράγμα και πως "με τη δική μας θέληση αποφασίσαμε να πεθάνουμε". Ακόμη και ο περίφημος Νοταράς που είχε τρεις υπηκοότητες και όλη του την περιουσία στο εξωτερικό, και που είπε ότι είναι καλύτερο το τουρκικό καφτάνι από τη λατινική τιάρα, πολέμησε και εν τέλει εκτελέστηκε από τους Τούρκους. Χαρακτηριστικό του ηρωισμού είναι ότι όταν στην Πύλη του Ρωμανού οι Τούρκοι άρχισαν να ανεβαίνουν πάνω και πέρασαν μέσα, έψαχναν τους αντίπαλους πολεμιστές και δεν πίστευαν ότι ήταν τόσοι λίγοι. Και πρέπει να πούμε και για τον Μωάμεθ, που συνηθίζουμε να τον ταυτίζουμε με τη βαρβαρότητα, ότι δεν ήταν βάρβαρος ή δεν ήταν μόνο βάρβαρος. Ήταν από τους μεγαλύτερους μεταρρυθμιστές της Τουρκίας. Ήξερε τι ήθελε και πώς να το κάνει».

Η Πύλη του Χαρίσιου από την οποία μπήκε στην Κωνσταντινούπολη ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής όπως είναι σήμερα. Υπάρχει στα δεξιά μαρμάρινη επιγραφή που υπενθυμίζει το γεγονός. Η Ελένη Αρβελέρ διαλύει τους μύθους για την Άλωση: «Κερκόπορτα; Αστεία πράγματα»…

Όσο για την Κερκόπορτα... «Ανοιγμένη ή ξεχασμένη. Αστεία πράγματα. Ήταν χιλιάδες έξω, τα καράβια τους στον Κεράτιο, οι Γενοβέζοι έφευγαν. Τι να πεις για την Κερκόπορτα; Σε συμβολικό επίπεδο μόνο μπορείς κάτι να πεις. Αλλά είναι σαν να λέμε ότι αντί να σκοτώνονταν τρεις Τούρκοι κατά την είσοδό τους στην Πόλη, θα σκοτώνονταν δέκα αν η πόρτα ήταν κλειστή. Και λοιπόν; Αφού είχαν ανεβάσει σκάλες και έμπαιναν από όπου ήθελαν».

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο. Ψηφιδωτό από τον Πατριαρχικό Οίκο στην Κωνσταντινούπολη. Patriarch Gennadios with Mehmet II depicted on a 20th-century mosaic.

«Ο Μωάμεθ έδωσε το πατριαρχικό αξίωμα στον Γεννάδιο Σχολάριο, ορίζοντάς τον αμέσως αρχηγό του Μιλιέτ, δηλαδή όλων των ορθοδόξων. Κάπως έτσι ξέρουμε γιατί η Εκκλησία κράτησε όλα τα κτήματά της και η αυτοκρατορία τα έχασε», λέει δηκτικά η Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ. «Κάπως έτσι φτάσαμε και στα σημερινά βατοπεδινά βακούφια. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε, σε αντίθεση με άλλες συμπεριφορές της πολιτείας, ότι όταν ο Μανουήλ Παλαιολόγος είναι στη Θεσσαλονίκη και υπάρχει κίνδυνος καταστροφής, δημεύει όλα τα κτήματα του Άθω. Και ότι ο Κομνηνός δημεύει όλη την εκκλησιαστική περιουσία για να αντιμετωπίσει τους Σελτζούκους». Την εποχή της Άλωσης, εξάλλου, υπήρχε έξαρση του μοναχισμού. «Σε όλη τη διαμάχη των ανθενωτικών οι καλόγεροι στα μοναστήρια της Πόλης και του Άθω ήταν πρώτοι. Είναι πολλοί και δεν πολεμούν. Αντίθετα με τους δυτικούς μοναχούς που μπορούν να φέρουν όπλα, οι ορθόδοξοι δεν μπορούν», σημειώνει η ελληνίδα βυζαντινολόγος.

Πηγές:

http://www.tanea.gr/

www.freeinquiry.gr