Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΠΟΛΙΤΙΚΗ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΠΟΛΙΤΙΚΗ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Δευτέρα 21 Φεβρουαρίου 2022

Γιουβάλ Νώε Χαράρι: Στην Ουκρανία διακυβεύεται η πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Yuval Noah Harari argues that what’s at stake in Ukraine is the direction of human history

Το μεγαλύτερο πολιτικό επίτευγμα της ανθρωπότητας ήταν η παρακμή του πολέμου. Αυτό κινδυνεύει τώρα. Humanity’s greatest political achievement has been the decline of war. That is now in jeopardy. Thomas Calloway “Tom” Lea III (1907-2001), The 2000 Yard Stare (1944), oil on canvas, 91.4 x 71.1 cm, U.S. Army Center of Military History, Fort Belvoir, VA. By US Army, Tom Lea, via Wikimedia Commons.

Μπορούν οι άνθρωποι να αλλάξουν τον τρόπο συμπεριφοράς τους ή η ιστορία επαναλαμβάνεται ατέρμονα, με τους ανθρώπους να είναι για πάντοτε καταδικασμένοι να αναπαράγουν τραγωδίες του παρελθόντος χωρίς να αλλάζουν τίποτα εκτός από το ντεκόρ;

Μια σχολή σκέψης αρνείται σταθερά τη δυνατότητα αλλαγής. Υποστηρίζει ότι ο κόσμος είναι μια ζούγκλα, ότι οι ισχυροί λυμαίνονται τους αδύναμους και ότι το μόνο πράγμα που εμποδίζει μια χώρα να κατακρεουργήσει μια άλλη είναι η στρατιωτική δύναμη. Έτσι ήταν πάντα, και έτσι θα είναι. Όσοι δεν πιστεύουν στο νόμο της ζούγκλας δεν αυταπατώνται απλώς, αλλά θέτουν σε κίνδυνο την ίδια τους την ύπαρξη. Δεν θα επιβιώσουν για πολύ.

Μια άλλη σχολή σκέψης υποστηρίζει ότι ο λεγόμενος νόμος της ζούγκλας δεν είναι επ’ ουδενί φυσικός νόμος. Τον δημιούργησαν οι άνθρωποι κι αυτοί μπορούν να τον αλλάξουν. Σε αντίθεση με την επικρατούσα εσφαλμένη αντίληψη, οι πρώτες σαφείς ενδείξεις περί οργανωμένου πολέμου εμφανίζονται στα αρχαιολογικά αρχεία μόλις πριν από 13.000 χρόνια. Ακόμα και μετά από αυτή την ημερομηνία υπήρξαν πολλές περίοδοι χωρίς αρχαιολογικά στοιχεία για πολέμους. Σε αντίθεση με τη βαρύτητα, ο πόλεμος δεν είναι μια θεμελιώδης δύναμη της φύσης. Η ένταση και η ύπαρξή του εξαρτώνται από τους υποκείμενους τεχνολογικούς, οικονομικούς και πολιτιστικούς παράγοντες. Καθώς αυτοί οι παράγοντες αλλάζουν, το ίδιο αλλάζει και ο πόλεμος.

O πόλεμος δεν είναι μια θεμελιώδης δύναμη της φύσης

George Bellows (1882–1925), The Barricade (1918), oil on canvas, 122.2 × 212.1 cm, Birmingham Museum of Art, Birmingham, AL. Wikimedia Commons.

Οι αποδείξεις αυτής της αλλαγής βρίσκονται παντού γύρω μας. Τις τελευταίες γενιές, τα πυρηνικά όπλα έχουν μετατρέψει τον πόλεμο μεταξύ των υπερδυνάμεων σε μια τρελή πράξη συλλογικής αυτοκτονίας, αναγκάζοντας τα ισχυρότερα έθνη της Γης να βρουν λιγότερο βίαιους τρόπους επίλυσης των συγκρούσεων. Ενώ οι πόλεμοι μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, όπως ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, σφράγισαν μεγάλο μέρος της ιστορίας, τα τελευταία εβδομήντα χρόνια δεν υπήρξε κανένας άμεσος πόλεμος μεταξύ υπερδυνάμεων.

Κατά την ίδια περίοδο, η παγκόσμια οικονομία μετατράπηκε από οικονομία των αγαθών σε οικονομία της γνώσης. Εκεί που κάποτε οι κύριες πηγές πλούτου ήταν τα υλικά αγαθά, όπως τα χρυσωρυχεία, οι σιτοβολώνες και οι πετρελαιοπηγές, σήμερα η κύρια πηγή πλούτου είναι η γνώση. Και ενώ μπορείτε να καταλάβετε τις πετρελαιοπηγές δια της βίας, η γνώση δεν μπορεί να αποκτηθεί με αυτό τον τρόπο. Ως αποτέλεσμα, το κέρδος της κατάκτησης έχει μειωθεί.

Τέλος, στον παγκόσμιο πολιτισμό έχει συντελεστεί μια τεκτονική μετατόπιση. Πολλές ελίτ στην ιστορία -Ούννοι οπλαρχηγοί, Βίκινγκ και Ρωμαίοι πατρίκιοι, για παράδειγμα- έβλεπαν τον πόλεμο θετικά. Οι ηγεμόνες, από τον Σαργκόν τον Μέγα μέχρι τον Μπενίτο Μουσολίνι, επιδίωκαν να περάσουν στην αιωνιότητα μέσω των κατακτήσεων (και άνθρωποι των τεχνών όπως ο Όμηρος και ο Σαίξπηρ ευχαρίστως ικανοποιούσαν τέτοιες φαντασιώσεις). Άλλες ελίτ, όπως η χριστιανική εκκλησία, θεωρούσαν τον πόλεμο ως αναγκαίο κακό.

O κόσμος κυριαρχείται από ελίτ που θεωρούν τον πόλεμο κακό και αποφεύξιμο

Pablo Picasso, La Guerre, The War, 1952. Huile sur bois aggloméré, 4,5x10,5 m. Musée Picasso, Paris. Wikimedia Commons.

Τις τελευταίες γενιές, ωστόσο, για πρώτη φορά στην ιστορία ο κόσμος κυριαρχείται από ελίτ που θεωρούν τον πόλεμο κακό και αποφεύξιμο. Ακόμη και οι Τζορτζ Μπους και Ντόναλντ Τραμπ- για να μην αναφέρουμε τις Μέρκελ και Άρντερν του κόσμου-, είναι πολύ διαφορετικοί τύποι πολιτικών από τον Αττίλα τον Ούννο ή τον Αλάριχο τον Γότθο. Συνήθως έρχονται στην εξουσία με όνειρα για εγχώριες μεταρρυθμίσεις και όχι για κατακτήσεις άλλων χωρών. Αλλά και στο βασίλειο της τέχνης και της σκέψης, οι περισσότερες πεφωτισμένες προσωπικότητες -από τον Πάμπλο Πικάσο έως τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ- είναι περισσότερο γνωστές για την απεικόνιση της παράλογης φρίκης της μάχης παρά για την εξύμνηση των αρχιτεκτόνων της.

Ως αποτέλεσμα όλων αυτών των αλλαγών, οι περισσότερες κυβερνήσεις έπαψαν να θεωρούν τους επιθετικούς πολέμους ως αποδεκτό εργαλείο για την προώθηση των συμφερόντων τους και τα περισσότερα έθνη σταμάτησαν να φαντασιώνονται την κατάκτηση και την προσάρτηση των γειτόνων τους. Απλώς δεν είναι αλήθεια ότι μόνο στρατιωτική δύναμη εμποδίζει τη Βραζιλία να κατακτήσει την Ουρουγουάη ή την Ισπανία να εισβάλει στο Μαρόκο.

Οι παράμετροι της ειρήνης

Pablo Picasso, La Paix, Peace, 1952. Huile sur bois aggloméré, 4,5x10,5 m. Musée Picasso, Paris. Wikimedia Commons.

Η παρακμή του πολέμου είναι εμφανής σε πολλές στατιστικές. Από το 1945, είναι σχετικά σπάνιο να επανασχεδιάζονται τα διεθνή σύνορα λόγω ξένης εισβολής και ούτε μία διεθνώς αναγνωρισμένη χώρα δεν έχει εξαφανιστεί εντελώς από τον χάρτη λόγω εξωτερικής κατάκτησης. Βεβαίως, δεν έλειψαν άλλα είδη συγκρούσεων, όπως οι εμφύλιοι πόλεμοι και οι εξεγέρσεις, αλλά ακόμη και αν όλα τα είδη συγκρούσεων κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα ληφθούν υπόψη, η ανθρώπινη βία έχει σκοτώσει λιγότερους ανθρώπους απ’ ό,τι οι αυτοκτονίες, τα τροχαία ή οι ασθένειες που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Η πυρίτιδα έχει καταστεί λιγότερο θανατηφόρα από τη ζάχαρη.

Η παρακμή του πολέμου υπήρξε τόσο ψυχολογικό όσο και στατιστικό φαινόμενο

Albin Egger-Lienz (1868–1926), Finale (1918), oil on canvas, 140 x 227 cm, Leopold Museum (Die Sammlung Leopold), Vienna, Austria. Wikimedia Commons.

Οι μελετητές διαφωνούν για τα ακριβή στατιστικά στοιχεία, αλλά είναι σημαντικό να βλέπουμε πέρα από τα μαθηματικά. Η παρακμή του πολέμου υπήρξε τόσο ψυχολογικό όσο και στατιστικό φαινόμενο. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του ήταν μια ουσιαστική αλλαγή στην ίδια την έννοια του όρου «ειρήνη». Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας η ειρήνη σήμαινε μόνο «”την προσωρινή απουσία πολέμου». Όταν οι άνθρωποι το 1913 έλεγαν ότι υπήρχε ειρήνη μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, εννοούσαν ότι ο γαλλικός και ο γερμανικός στρατός δεν συγκρούονταν άμεσα, αλλά, ωστόσο, όλοι γνώριζαν ότι ο πόλεμος μεταξύ τους θα μπορούσε να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή.

Τις τελευταίες δεκαετίες «ειρήνη» σημαίνει «μη πιθανότητα πολέμου». Για πολλές χώρες, η εισβολή και η κατάκτηση από τους γείτονες φαντάζει σχεδόν αδιανόητη. Ζω στη Μέση Ανατολή, οπότε γνωρίζω πολύ καλά ότι υπάρχουν και εξαιρέσεις σε αυτές τις τάσεις, αλλά η αναγνώριση των τάσεων είναι τουλάχιστον εξίσου σημαντική με το να μπορεί κανείς να επισημάνει τις εξαιρέσεις.

Η «νέα ειρήνη» δεν ήταν μια στατιστική σύμπτωση ή μια χίπικη φαντασίωση

Marc Chagall, Soldats, 1912, gouache sur carton, 38, à X. 31,7 cm, collection particulière. Wikimedia Commons.

Η «νέα ειρήνη» δεν ήταν μια στατιστική σύμπτωση ή μια χίπικη φαντασίωση. Αντανακλάται με μεγαλύτερη σαφήνεια στους ψυχρά μελετημένους προϋπολογισμούς. Τις τελευταίες δεκαετίες οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο αισθάνονται αρκετά ασφαλείς ώστε να ξοδεύουν κατά μέσο όρο μόνο το 6,5% του προϋπολογισμού τους στις ένοπλες δυνάμεις τους, ενώ ξοδεύουν πολύ περισσότερα για την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και την κοινωνική πρόνοια.

Τείνουμε να το θεωρούμε δεδομένο, αλλά αποτελεί μια εκπληκτική καινοτομία στην ανθρώπινη ιστορία. Για χιλιάδες χρόνια, οι στρατιωτικές δαπάνες αποτελούσαν μακράν το μεγαλύτερο κονδύλι στον προϋπολογισμό κάθε πρίγκιπα, ηγεμόνα, σουλτάνου και αυτοκράτορα. Δεν ξόδευαν σχεδόν ούτε δεκάρα στην εκπαίδευση ή την ιατρική βοήθεια για τις μάζες.

Η παρακμή του πολέμου δεν προέκυψε από κάποιο θεϊκό θαύμα ή από μια αλλαγή στους νόμους της φύσης. Προέκυψε από το γεγονός ότι οι άνθρωποι έκαναν καλύτερες επιλογές. Αποτελεί αναμφισβήτητα το μεγαλύτερο πολιτικό και ηθικό επίτευγμα του σύγχρονου πολιτισμού. Δυστυχώς, το γεγονός ότι απορρέει από ανθρώπινη επιλογή σημαίνει επίσης ότι είναι αναστρέψιμη.

Για να απολαύσουμε την ειρήνη, πρέπει σχεδόν όλοι να κάνουμε σωστές επιλογές

Η τεχνολογία, η οικονομία και ο πολιτισμός συνεχίζουν να αλλάζουν. Η άνοδος των κυβερνοόπλων, των οικονομιών που καθοδηγούνται από την Τεχνητή Νοημοσύνη και των νέων μιλιταριστικών πολιτισμών θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια νέα εποχή πολέμων, χειρότερη από οτιδήποτε έχουμε δει στο παρελθόν. Για να απολαύσουμε την ειρήνη, πρέπει σχεδόν όλοι να κάνουμε σωστές επιλογές. Αντίθετα, μια κακή επιλογή από μία μόνο πλευρά μπορεί να οδηγήσει σε πόλεμο.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ρωσική απειλή για εισβολή στην Ουκρανία πρέπει να ανησυχεί τους πάντες στη Γη. Αν γίνει και πάλι κανόνας για τις ισχυρές χώρες να κατατροπώνουν τους ασθενέστερους γείτονές τους, κάτι τέτοιο θα επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αισθάνονται και συμπεριφέρονται. Το πρώτο και πιο προφανές αποτέλεσμα μιας επιστροφής στο νόμο της ζούγκλας θα ήταν η απότομη αύξηση των στρατιωτικών δαπανών εις βάρος όλων των άλλων. Τα χρήματα που θα έπρεπε να πηγαίνουν σε δασκάλους, νοσηλευτές και κοινωνικούς λειτουργούς θα πήγαιναν σε τανκς, πυραύλους και κυβερνοόπλα.

Η επιστροφή στη ζούγκλα θα υπονόμευε επίσης την παγκόσμια συνεργασία σε προβλήματα όπως η πρόληψη της καταστροφικής κλιματικής αλλαγής ή η ρύθμιση ανατρεπτικών τεχνολογιών όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η γενετική μηχανική. Δεν είναι εύκολο να συνεργάζεσαι με χώρες που ετοιμάζονται να σε εξοντώσουν. Και καθώς τόσο η κλιματική αλλαγή όσο και η κούρσα των εξοπλισμών στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης επιταχύνονται, η απειλή των ένοπλων συγκρούσεων θα αυξηθεί περαιτέρω, κλείνοντας έναν φαύλο κύκλο που μπορεί κάλλιστα να στοιχειώσει το είδος μας.

Η πορεία της ιστορίας

Francisco Goya (1746–1828), Truth, Time and History (c 1812), oil on canvas, 294 x 244 cm, Nationalmuseum, Stockholm, Sweden. Wikimedia Commons.

Αν πιστεύετε ότι η ιστορική αλλαγή είναι αδύνατη και ότι η ανθρωπότητα δεν έφυγε ποτέ από τη ζούγκλα και δεν θα φύγει ποτέ, η μόνη επιλογή που απομένει είναι αν θα παίξουμε το ρόλο του θηρευτή ή του θηράματος. Με μια τέτοια επιλογή, οι περισσότεροι ηγέτες θα προτιμούσαν να μείνουν στην ιστορία ως αρπακτικά και να προσθέσουν τα ονόματά τους στον ζοφερό κατάλογο των κατακτητών που οι άτυχοι μαθητές είναι καταδικασμένοι να απομνημονεύουν για τις εξετάσεις ιστορίας.

Αλλά μήπως η αλλαγή είναι δυνατή; Μήπως ο νόμος της ζούγκλας είναι επιλογή και όχι αναπόφευκτο γεγονός; Αν είναι έτσι, κάθε ηγέτης που επιλέγει να κατακτήσει έναν γείτονα θα πάρει μια ξεχωριστή θέση στη μνήμη της ανθρωπότητας, πολύ χειρότερη από τον γνωστό ως «η μάστιγα του Θεού» Ταμερλάνο. Θα μείνει στην ιστορία ως ο άνθρωπος που κατέστρεψε το μεγαλύτερο επίτευγμά μας. Εκεί που νομίζαμε ότι βγήκαμε από τη ζούγκλα, μας τράβηξε πάλι μέσα.

Δεν ξέρω τι θα συμβεί στην Ουκρανία. Αλλά ως ιστορικός πιστεύω στη δυνατότητα αλλαγής. Δεν νομίζω ότι πρόκειται για αφέλεια – αλλά για ρεαλισμό. Η μόνη σταθερά της ανθρώπινης ιστορίας είναι η αλλαγή. Και αυτό είναι κάτι που ίσως μπορούμε να μάθουμε από τους Ουκρανούς. Για πολλές γενιές, οι Ουκρανοί γνώρισαν μόνο τυραννία και βία. Υπέμειναν δύο αιώνες τσαρικής απολυταρχίας (η οποία τελικά κατέρρευσε εν μέσω του κατακλυσμού του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου). Μια σύντομη απόπειρα ανεξαρτησίας συνετρίβη γρήγορα από τον Κόκκινο Στρατό που επανέφερε τη ρωσική κυριαρχία. Στη συνέχεια οι Ουκρανοί έζησαν τον τρομερό ανθρωπογενή Γολοντόμορ [ο Μεγάλος Λιμός της Ουκρανίας (1932-1933)], τη σταλινική τρομοκρατία, τη ναζιστική κατοχή και δεκαετίες ψυχοφθόρου κομμουνιστικής δικτατορίας. Όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε, η ιστορία φαινόταν να εγγυάται ότι οι Ουκρανοί θα ακολουθούσαν και πάλι τον δρόμο της βάναυσης τυραννίας – άλλωστε, τι άλλο ήξεραν;

Αυτοί όμως επέλεξαν διαφορετικά. Παρά την ιστορία, παρά την εξοντωτική φτώχεια και παρά τα φαινομενικά ανυπέρβλητα εμπόδια, οι Ουκρανοί εγκαθίδρυσαν δημοκρατικό πολίτευμα. Στην Ουκρανία, σε αντίθεση με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, οι υποψήφιοι της αντιπολίτευσης αντικατέστησαν επανειλημμένα τους κατεστημένους. Όταν βρέθηκαν αντιμέτωποι με την απειλή της απολυταρχίας το 2004 και το 2013, οι Ουκρανοί εξεγέρθηκαν δύο φορές για να υπερασπιστούν την ελευθερία τους. Η δημοκρατία τους είναι νέα. Το ίδιο και η “νέα ειρήνη”. Και οι δύο είναι εύθραυστες και μπορεί να μην διαρκέσουν για πολύ. Αλλά και οι δύο είναι πιθανές, και μπορούν να αποκτήσουν βαθιές ρίζες. Κάθε τι παλιό ήταν κάποτε νέο. Όλα τελικά είναι θέμα επιλογής.

Photo: AFP

Ο Yuval Noah Harari είναι ιστορικός, φιλόσοφος και συγγραφέας των βιβλίων “Sapiens” (2014), “Homo Deus” (2016) και της σειράς “Sapiens: A Graphic History” (2020-21). Είναι λέκτορας στο τμήμα ιστορίας του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ και συνιδρυτής της Sapienship, μιας εταιρείας με κοινωνικό αντίκτυπο.

Πηγές: https://www.economist.com/by-invitation/2022/02/09/yuval-noah-harari-argues-that-whats-at-stake-in-ukraine-is-the-direction-of-human-history - https://www.tovima.gr/2022/02/18/world/giouval-noe-xarari-stin-oukrania-diakyveyetai-i-poreia-tis-anthropinis-istorias/

 







 

Σάββατο 27 Νοεμβρίου 2021

Black Friday, η Μαύρη Παρασκευή για τον πλανήτη. Boycott Black Friday if you care about the planet

Ας κάνουμε την Black Friday, Buy Nothing Day. From the energy it takes to use the internet to the e-waste created by dumped electronics, Black Friday is an environmental nightmare. Kevin Grass, Black Friday. Acrylic on canvas, 72" x 48," 2016. In a Private Collection.

Κι άλλο email για την Black Friday; Κι άλλη διαφήμιση; Πόσες προσφορές έχουν περάσει μπροστά από τα μάτια μας αυτές τις μέρες; Η “γιορτή” του υπερκαταναλωτισμού έφτασε και φέτος: άλλη μία χρονιά που οι εταιρείες, κυρίως οι μεγάλες (παρόλο που έχουν τα περισσότερα κέρδη), δημιουργούν ανάγκες που συχνά δεν υπάρχουν. Κι άλλα παπούτσια, κι άλλα ρούχα, καινούργιο κινητό ή τάμπλετ, κι άλλα, κι άλλα, κι άλλα. Πολύ συχνά, χαλάμε χρήματα που δεν σκοπεύαμε να ξοδέψουμε καν, επειδή βομβαρδιζόμαστε από όλες αυτές τις προσφορές.

Η Black Friday είναι μία από τις μέρες με τα υψηλότερα ποσοστά κατανάλωσης στην καταναλωτική κοινωνία που ζούμε, ειδικά στις μεγαλύτερες πόλεις. Το 55% του παγκόσμιου πληθυσμού σήμερα ζει σε αστικές περιοχές και το ποσοστό αυτό θα ανέβει στο 70% ως το 2050. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στις μεγάλες πόλεις δημιουργούν 60% περισσότερες εκπομπές απ’ ό,τι είχε αρχικά υπολογιστεί, όταν ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις του εμπορίου σε προϊόντα και υπηρεσίες μεταξύ των πόλεων και του υπόλοιπου κόσμου.   

Μπορεί ο καθένας μας να παρασύρεται από αυτή την “πλύση εγκεφάλου” τις μέρες αυτές και να κάνει μία παραπανω αγορά, όμως η ευθύνη βαραίνει και τις εταιρείες αλλά και τις κυβερνήσεις, οι οποίες προωθούν τον υπερκαταναλωτισμό ως τη λύση στην οικονομική κρίση που προκλήθηκε από την πανδημία. Πέρσι, το ηλεκτρονικό εμπόριο εκτοξεύθηκε: οι εταιρείες ηλεκτρονικού εμπορίου παγκοσμίως δέχτηκαν 22 δισεκατομμύρια επισκέψεις στις ιστοσελίδες τους τον Ιούνιο του 2020, ενώ μόλις λίγους μήνες πριν, τον Ιανουάριο του 2020, είχαν 16 δισεκατομμύρια επισκέψεις. 

Παρόλο λοιπόν που δεν έχουμε εμείς την αποκλειστική ευθύνη, αυτό που σίγουρα έχουμε είναι η τεράστια καταναλωτική μας δύναμη. Επειδή όσο αυξάνονται τα νούμερα της υπερκατανάλωσης, τόσο πιο γρήγορα εξαντλούνται οι πόροι του πλανήτη και καταστρέφεται το κλίμα, μέρες σαν την Black Friday είναι ευκαιρία να κάνουμε τη διαφορά και να προστατέψουμε τον πλανήτη μας. Υπάρχουν τρόποι να συμμετέχουμε κι εμείς στην προστασία του: μπορούμε να αλλάξουμε καταναλωτικές συνήθειες και να σκεφτούμε ξανά τον τρόπο που κάνουμε τα ψώνια μας. 

ΕΙΝΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟ ΟΤΑΝ… 

  • Αγοράζουμε μόνο όσα χρειαζόμαστε
  • Αγοράζουμε τοπικά, προτιμώντας τα μαγαζιά της γειτονιάς
  • Αν δεν υπάρχει το κατάστημα που χρειαζόμαστε στη γειτονιά, τότε πάμε σε άλλο κατάστημα πιο μακριά (έτσι κάνουμε οικονομία στις μετακινήσεις μας, που εκπέμπουν κι αυτές ρύπους)
  • Χρησιμοποιούμε απλή αποστολή στις ηλεκτρονικές αγορές, και βάζουμε σημείο παραλαβής (έτσι μοιράζουμε την απόσταση)
  • Τα περιτυλίγματα και οι συσκευασίες διατηρούνται στο ελάχιστο, ή είναι επαναχρησιμοποιούμενες, ή μπορούν να επιστραφούν
  • Αποφεύγουμε τις επιστροφές, ή αν δεν γίνεται αλλιώς, φροντίζουμε η εταιρεία που προτιμήσαμε να μην καταστρέφει τις επιστροφές, αλλά τα προϊόντα να ξαναδίνονται προς πώληση

ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΙ ΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΟΤΑΝ…


  • Αγοράζουμε αυθόρμητα, χωρίς να σκεφτούμε αν πραγματικά έχουμε ανάγκη κάτι
  • Αγοράζουμε από μεγάλα διαδικτυακά καταστήματα κι αυτό που αγοράζουμε έρχεται από πολλά χιλιόμετρα μακριά, αυξάνοντας το κέρδος των μεγάλων εταιρειών που ρυπαίνουν περισσότερο τον πλανήτη
  • Έχουμε στη γειτονιά το μαγαζί που χρειαζόμαστε και μπορούμε να πάμε με τα πόδια ή με μέσα μεταφοράς, αλλά δεν πηγαίνουμε εκεί
  • Χρησιμοποιούμε αποστολή εξπρές και στο σπίτι μας (για να μας φέρουν κάτι γρήγορα και ατομικά, χρησιμοποιείται 3 φορές περισσότερη ενέργεια)
  • Τα προϊόντα έρχονται με πολλές συσκευασίες και πλαστικό, δημιουργώντας τόνους απορριμμάτων
  • Δεν αποφεύγουμε τις επιστροφές, και η εταιρεία καταστρέφει τα προϊόντα που επιστρέφονται αντί να τα επισκευάσει και να τα δώσει ξανά προς πώληση

Έχεις τη δύναμη! Μπορούμε να αγοράζουμε λιγότερα αλλά καλύτερα, πιο ποιοτικά αντικείμενα. Ας μην ξεχειλίζουν οι πόλεις μας από σκουπίδια κάθε χρόνο τέτοια μέρα (που μετά τα σκουπίδια αυτά απλά μεταφέρονται αλλού αλλά δεν εξαφανίζονται). 

Ώρα να στραφούμε στην επαναχρησιμοποίηση, την επιδιόρθωση, την ανταλλαγή και να φροντίσουμε τις μικρές, τοπικές επιχειρήσεις κι όχι τις αλυσίδες. Η ανακύκλωση είναι το τελευταίο βήμα στη ζωή ενός προϊόντος, γι’ αυτό εμείς πρέπει να φροντίσουμε να μειωθούν οι πόροι που παίρνουμε από τον πλανήτη ώστε να τον φροντίσουμε και να μειώσουμε τα απορρίμματα που παράγουμε.

Πηγές: https://www.greenpeace.org/greece/issues/perivallon/45675/black-friday-2021/ - https://physicsgg.me/2021/11/26/ - https://www.independent.co.uk/climate-change/opinion/black-friday-climate-impact-emissions-b1964659.html

 







 

Πέμπτη 15 Απριλίου 2021

Shoshana Zuboff: Τι είναι ο Καπιταλισμός της Επιτήρησης; Shoshana Zuboff: What Is Surveillance Capitalism?

Όπως ακριβώς ο βιομηχανικός πολιτισμός άκμασε εις βάρος της φύσης και τώρα απειλεί να μας κοστίσει τη γη, ένας πληροφοριακός πολιτισμός διαμορφωμένος από τον καπιταλισμό της επιτήρησης και την καινούρια του εργαλειακή εξουσία θα ανθίσει σε βάρος της ανθρώπινης φύσης και θα απειλήσει να μας κοστίσει την ανθρωπιά μας. η βιομηχανική κληρονομιά του κλιματικού χάους μας γεμίζει με απόγνωση, τύψεις, και φόβο. Καθώς ο καπιταλισμός της επιτήρησης γίνεται η κυρίαρχη μορφή του καπιταλισμού της πληροφορίας στο καιρό μας, ποια νέα κληρονομιά καταστροφής και τύψεων θα θρηνούν οι μελλοντικές γενιές;  What began as advertising is now a threat to freedom and democracy argues the author and scholar. Time to wake up - and fight for a different digital future.

Ο καπιταλισμός της επιτήρησης διεκδικεί για λογαριασμό του την ανθρώπινη εμπειρία ως μια ελεύθερη πρώτη ύλη προς μετατροπή σε συμπεριφορικά δεδομένα. Αν και κάποια από αυτά τα δεδομένα χρησιμοποιούνται για την βελτίωση προϊόντων ή υπηρεσιών, τα υπόλοιπα χαρακτηρίζονται ως ιδιοταγές συμπεριφορικό πλεόνασμα, που τροφοδοτείται σε μια προηγμένη μεταποιητική διαδικασία γνωστή ως «νοημοσύνη της μηχανής», και μετατρέπεται σε προϊόντα πρόβλεψης που προβλέπουν τι θα κάνεις τώρα, σε λίγο ή αργότερα. Τέλος αυτά τα προϊόντα πρόβλεψης ανταλλάσσονται σε ένα νέο είδος αγοράς για συμπεριφορικά προϊόντα που ονομάζω συμπεριφορικές προθεσμιακές (futures) αγορές. Οι καπιταλιστές της επιτήρησης έχουν γίνει τρομερά πλούσιοι μέσω αυτών των δραστηριοτήτων, γιατί πολλές εταιρίες είναι πρόθυμες να στοιχηματίσουν στην μελλοντική μας συμπεριφορά. 

The old cycle of “behavioral reinvestment” — exemplified by Google using behavior data to create search suggestions for users (diagram from The age of surveillance capitalism, Zuboff).

Όπως μπορούμε να δούμε, η ανταγωνιστική δυναμική αυτών των νέων αγορών οδηγούν τους καπιταλιστές της επιτήρησης να αποκτήσουν ακόμη πιο προγνωστικές πηγές συμπεριφορικού πλεονάσματος: τις φωνές μας, τις προσωπικότητες, και τα συναισθήματα. Στο τέλος, οι καπιταλιστές της επιτήρησης ανακάλυψαν πως τα πιο προγνωστικά συμπεριφορικά δεδομένα προέρχονται από την παρέμβαση στη κατάσταση των πραγμάτων ώστε να σπρώξουν, να στρέψουν, να συντονίσουν και να οδηγήσουν τη συμπεριφορά προς επικερδή αποτελέσματα. Ανταγωνιστικές πιέσεις παρήγαγαν αυτή την αλλαγή, στην οποία αυτοματοποιημένες μηχανικές διαδικασίες όχι μόνο ξέρουν τη συμπεριφορά μας αλλά επίσης διαμορφώνουν τη συμπεριφορά μας σε μαζική κλίμακα. Με τον αναπροσανατολισμό αυτό από την γνώση προς την δύναμη, δεν είναι αρκεί πλέον η αυτοματοποίηση ροών πληροφοριών για εμάς· ο στόχος πλέον είναι να αυτοματοποιήσουν εμάς. Σε αυτή τη φάση της εξέλιξης του καπιταλισμού της επιτήρησης, τα μέσα της παραγωγής είναι υποταγμένα σε όλο και πιο περίπλοκα και συνολικά «μέσα συμπεριφορικής τροποποίησης». Με το τρόπο αυτό, ο καπιταλισμός της επιτήρησης γεννά ένα νέο είδος εξουσίας που ονομάζω εργαλειακή (instrumentarianism). Η εργαλειακή εξουσία γνωρίζει και διαμορφώνει την ανθρώπινη συμπεριφορά προς το σκοπό τρίτων. Αντί για εξοπλισμούς και στρατούς, ασκεί την θέληση της μέσα από το αυτοματοποιημένο μέσο μιας όλο και ευρύτερης υπολογιστικής αρχιτεκτονικής «έξυπνων» δικτυωμένων συσκευών, πραγμάτων και χώρων.

The entirely new layer of production added by surveillance capitalism: making prediction products about you for advertisers (diagram from The age of surveillance capitalism, Zuboff).

Θα δούμε την ανάπτυξη και την διάδοση αυτών των δραστηριοτήτων και της εργαλειακής εξουσίας που τα συντηρεί. Πράγματι, έχει γίνει δύσκολο να ξεφύγεις από αυτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο αγοράς, τα πλοκάμια της οποίας εκτείνονται από την ήπια καθοδήγηση του κοπαδιού των αθώων παιχτών του Pokémon Go να φάνε, να πιούν, και να αγοράσουν στα εστιατόρια, τα μπαρ και τα φαστφουντάδικα, και καταστήματα που πληρώνουν για να παίξουν στις συμπεριφορικές προθεσμιακές αγορές ως την ανελέητη εκμετάλλευση του πλεονάσματος από τα προφίλ στο Facebook για το σκοπό της διαμόρφωσης ατομικής συμπεριφοράς, είτε είναι η αγορά αλοιφής για σπυράκια στις 17:45 την Παρασκευή, στο πάτημα «ναι» σε μια προσφορά για νέα παπούτσια τρεξίματος καθώς οι ενδορφίνες ορμούν στο εγκέφαλό σας μετά το μακρύ κυριακάτικο πρωϊνό τρέξιμο, ή τι να ψηφίσετε την επόμενη Κυριακή. Όπως ακριβώς ο βιομηχανικός καπιταλισμός σπρώχνονταν προς την συνεχή εντατικοποίηση των μέσων παραγωγής, έτσι και οι καπιταλιστές της επιτήρησης και οι παίκτες τους στην αγορά είναι εγκλωβισμένοι στη συνεχή εντατικοποίηση των μέσων συμπεριφορικής τροποποίησης και την συγκέντρωση της δύναμης της εξουσίας της εργαλειακής εξουσίας.

Your existence has been claimed as a raw material by a parasitic economic logic, with human rights undermined in the process. Oh, and marketers are funding it. Welcome to the age of surveillance capitalism.

Ο καπιταλισμός της επιτήρησης είναι αντίθετος από το πρώιμο ψηφιακό όνειρο, εξορίζοντας το Ενσυνείδητο Σπίτι στην αρχαία ιστορία. Αντίθετα, καταστρέφει την ψευδαίσθηση πως η δικτυωμένη μορφή φέρει κάποιου είδους εγγενούς ηθικού περιεχομένου, το πως να είσαι «συνδεδεμένος» είναι με κάποιος τρόπο από φυσικού του φιλοκοινωνικό, εγγενώς περιεκτικό, ή πως έχει φυσική τάση προς τον εκδημοκρατισμό της γνώσης. Η ψηφιακή σύνδεση είναι πλέον το μέσο προς τον εμπορικό στόχο τρίτων. Στο πυρήνα του, ο καπιταλισμός της επιτήρησης είναι παρασιτικός και αυτοαναφορικός. Ανασταίνει την παλιά απεικόνιση του καπιταλισμού από τον Karl Marx ως βρυκόλακα που τρέφεται από την εργασία, αλλά με μια απροσδόκητη αλλαγή. Ο καπιταλισμός της επιτήρησης αντί με εργασία, τρέφεται από κάθε πτυχή της ανθρώπινης εμπειρίας.

Ως πρωτοπόρος του καπιταλισμού της επιτήρησης, η Google εγκαινίασε μια δίχως προηγούμενο επιχείρηση αγοράς στους αχαρτογράφητους χώρους του ίντερνετ, όπου  αντιμετώπισε ελάχιστα εμπόδια από το νόμο ή ανταγωνιστές, όπως ένα χωροκατακτητικό είδος σε ένα περιβάλλον ελεύθερο από φυσικούς θηρευτές. Οι ηγέτες της έσπρωξαν την συστημική συνέχεια της επιχείρησης τους με ένα καταιγιστικό ρυθμό που ούτε οι δημόσιοι θεσμοί ούτε άτομα μπορούσαν να ακολουθήσουν. Η Google επίσης ευνοήθηκε από ιστορικά γεγονότα όταν ένας μηχανισμός εθνικής ασφάλειας κινητοποιημένος από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου είχε την τάση να φροντίζει, να μιμείται, να προστατεύει, και να οικειοποιείται τις αναδυόμενες ικανότητες του καπιταλισμού της επιτήρησης για χάρη της απόλυτης γνώσης και την υπόσχεση του για βεβαιότητα.

Οι καπιταλιστές της επιτήρησης σύντομα συνειδητοποίησαν πως μπορούσαν να κάνουν οτιδήποτε ήθελαν, και το έκαναν. Μεταμφιέστηκαν με τα ρούχα του υπερασπιστή και της χειραφέτησης, επικαλούμενοι και εκμεταλλευόμενοι τις σύγχρονες αγωνίες, με την αληθινή δράση να είναι κρυμμένη μακριά από το προσκήνιο. Ο χιτώνας αορατότητας τους ήταν υφασμένος με ίσα μέρη από την χειραφετική γλώσσα του διαδικτύου, την ικανότητα για γρήγορη κίνηση, την βεβαιότητα τεράστιων ροών εισοδήματος, και την άγρια, ανυπεράσπιστη φύση της περιοχής που θα κατακτούσαν και θα αξίωναν. Ήταν προστατευμένοι από την εγγενή ασάφεια των αυτοματοποιημένων διαδικασιών που εξουσιάζουν, την άγνοια που δημιουργούν αυτές οι διαδικασίες, και η αίσθηση της βεβαιότητας που δημιουργούν.

The model then moved to Facebook, personally due to Sheryl Sandberg’s move between the companies (leading Zuboff to name her the “Typhoid Mary of surveillance capitalism”, 92). Other companies then followed suit (96).

Ο καπιταλισμός της επιτήρησης δεν περιορίζεται πλέον μόνο στα δράματα του ανταγωνισμού των μεγάλων εταιριών του διαδικτύου, όπου οι προθεσμιακές συμπεριφορικές αγορές αρχικά στόχευαν στην διαδικτυακή διαφήμιση. Οι μηχανισμοί και τα οικονομικά κίνητρα του έχουν γίνει το τυπικό μοντέλο για τις περισσότερες εταιρίες που βασίζονται στο διαδίκτυο. Τελικά, η πίεση του ανταγωνισμού έσπρωξαν την επέκταση στον φυσικό κόσμο, όπου οι ίδιοι θεμελιώδεις μηχανισμοί που οικειοποιούνται τον διαδικτυακή μας περιήγηση, τα like και τα click εκπαιδεύονται κατά τη διάρκεια του τρεξίματος στο πάρκο, στη συζήτηση στο πρωινό, ή στο κυνήγι για χώρο στάθμευσης. Σήμερα τα προϊόντα πρόγνωσης ανταλλάσσονται σε συμπεριφορικές προθεσμιακές αγορές που εκτείνονται πέρα από τις στοχευμένες διαδικτυακές διαφημίσεις σε πολλούς  άλλους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των ασφαλίσεων, του εμπορίου, των οικονομικών, και μια όλο και ευρύτερη γκάμα από εταιρίες αγαθών και υπηρεσιών αποφασισμένων να συμμετάσχουν σε αυτές τις νέες και κερδοφόρες αγορές. Είτε πρόκειται για μια «έξυπνη» οικιακή συσκευή, αυτό που οι ασφαλιστικές εταιρίες αποκαλούν «συμπεριφορική ασφάλιση», ή κάποια από χιλιάδες άλλες συναλλαγές, τώρα πληρώνουμε για την ίδια μας την υποδούλωση.

Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες του καπιταλισμού της επιτήρησης δεν είναι αντικείμενα μιας ανταλλαγής αξίας. Δεν δημιουργούν δημιουργικές ανταλλαγές παραγωγού-καταναλωτή. Αντίθετα, είναι τα «δολώματα» που προσελκύουν τους χρήστες στις αποσπαστικές τους δραστηριότητες στην οποία οι προσωπικές μας εμπειρίες συγκεντρώνονται και συσκευάζονται ως τα μέσα για σκοπούς τρίτων. Δεν είμαστε οι «πελάτες» του καπιταλισμού της επιτήρησης. Αν και το ρητό μας λέει «Αν είναι τζάμπα, τότε το προϊόν είσαι εσύ», είναι και αυτό λάθος. Είμαστε οι πηγές του κρίσιμου πλεονάσματος του καπιταλισμού της επιτήρησης: τα αντικείμενα μιας τεχνολογικά προηγμένης και όλο και περισσότερο αναπόφευκτη δραστηριότητα απόσπασης πρώτης ύλης. Οι πραγματικοί πελάτες του καπιταλισμού της επιτήρησης είναι οι εταιρίες που συναλλάσσονται στις αγορές του για μελλοντικές συμπεριφορές.

Ary Scheffer (1795–1858), Faust in his Study (c 1840), further details not known. Wikimedia Commons.

Αυτή η λογική μετατρέπει την συνηθισμένη ζωή σε μια καθημερινή ανανέωση μιας φαουστικής συμφωνίας του 21ου αιώνα. «Φαουστική» επειδή είναι σχεδόν αδύνατο να απομακρύνουμε τους εαυτούς μας, παρά το γεγονός πως αυτό που θα πρέπει να δώσουμε σε αντάλλαγμα θα καταστρέψει τη ζωή όπως την ξέρουμε. Σκεφτείτε πως το ίντερνετ έχει γίνει απαραίτητη για την κοινωνική συμμετοχή, που πλέον η αγορά έχει κορεστεί με εμπορεύματα, και αυτό το εμπόρευμα είναι πλέον υποταγμένο στον καπιταλισμό της επιτήρησης. Η εξάρτηση μας είναι στην καρδιά του σχεδίου του καπιταλισμού της επιτήρησης, στο οποίο οι ουσιαστικές μας ανάγκες για αποτελεσματική ζωή ανταγωνίζονται εναντίον της τάσης για αντίσταση για τις όλο θράσος εισβολές του. Αυτή η σύγκρουση παράγει ένα ψυχικό μούδιασμα που μας εξοικειώνει με την πραγματικότητα του να παρακολουθείσαι, να αναλύεσαι, να είσαι υπό εκμετάλλευση, να τροποποιείσαι. Μας προδιαθέτει στο να εκλογικεύσουμε την κατάσταση με παραιτημένο κυνισμό, δημιουργεί δικαιολογίες που λειτουργούν σαν μηχανισμοί άμυνας («Δεν έχω τίποτα να κρύψω»), ή να βρούμε άλλους τρόπους για να χώσουμε τα κεφάλια μας στην άμμο, επιλέγοντας την άγνοια λόγω αγανάκτησης και αδυναμίας. Με το τρόπο αυτό, ο καπιταλισμός της επιτήρησης επιβάλει μια ουσιαστικά αισχρή επιλογή που οι άνθρωποι του 21ου αιώνα δεν θα έπρεπε να χρειάζεται να κάνουν, και η κανονικοποίηση του μας αφήνει να τραγουδάμε αλυσοδεμένοι.

Ο καπιταλισμός της επιτήρησης δραστηριοποιείται μέσα από, δίχως προηγούμενο, ασυμμετρίες  στη γνώση και τη δύναμη που παράγει γνώση. Οι καπιταλιστές της επιτήρησης γνωρίζουν τα πάντα για εμάς, ενώ οι δραστηριότητες τους είναι σχεδιασμένες για να είναι άγνωστες σε εμάς. Συσσωρεύουν τεράστιες εκτάσεις νέας γνώσης από εμάς, αλλά όχι για εμάς. Προβλέπουν τις μελλοντικές μας πράξεις για το κέρδος άλλων, όχι το δικό μας. όσο ο καπιταλισμός της επιτήρησης και οι προθεσμιακές συμπεριφορικές αγορές του επιτρέπεται να ακμάζουν, η ιδιοκτησία των νέων μέσων συμπεριφορικής τροποποίησης επισκιάζει την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής ως τη πηγή του καπιταλιστικού πλούτου και εξουσίας στον 21ο αιώνα.

Αυτά τα γεγονότα και οι συνέπειες τους για τις προσωπικές μας ζωές, τις κοινωνίες μας, τις δημοκρατίες μας, και τον αναδυόμενο πληροφοριακό πολιτισμό μας εξετάζονται λεπτομερώς αλλού. Τα στοιχεία και η επιχειρηματολογία που χρησιμοποιούνται εδώ δείχνουν πως ο καπιταλισμός της επιτήρησης είναι μια ανεξέλεγκτη δύναμη που κινητοποιείται από πρωτόγνωρες οικονομικές επιταγές που αδιαφορούν για τους κοινωνικούς κανόνες και εξουδετερώνουν τα στοιχειώδη δικαιώματα που συσχετίζονται με την προσωπική αυτονομία που είναι ουσιώδη για την ίδια την πιθανότητα μιας δημοκρατικής κοινωνίας.

Όπως ακριβώς ο βιομηχανικός πολιτισμός άκμασε εις βάρος της φύσης και τώρα απειλεί να μας κοστίσει τη γη, ένας πληροφοριακός πολιτισμός διαμορφωμένος από τον καπιταλισμό της επιτήρησης και την καινούρια του εργαλειακή εξουσία θα ανθίσει σε βάρος της ανθρώπινης φύσης και θα απειλήσει να μας κοστίσει την ανθρωπιά μας. η βιομηχανική κληρονομιά του κλιματικού χάους μας γεμίζει με απόγνωση, τύψεις, και φόβο. Καθώς ο καπιταλισμός της επιτήρησης γίνεται η κυρίαρχη μορφή του καπιταλισμού της πληροφορίας στο καιρό μας, ποια νέα κληρονομιά καταστροφής και τύψεων θα θρηνούν οι μελλοντικές γενιές; Μέχρι να διαβάσετε αυτές τις λέξεις, το εύρος αυτής της νέας μορφής θα έχει μεγαλώσει καθώς περισσότεροι τομείς, εταιρίες, startups, δημιουργοί εφαρμογών, και επενδυτές συγκεντρώνονται γύρω από αυτή τη μοναδική πιθανή εκδοχή του καπιταλισμού της πληροφορίας. Αυτή η κινητοποίηση και η αντίσταση γεννά θα καθορίσουν ένα σημαντικό πεδίο αντιπαράθεσης πάνω στο οποίο η πιθανότητα για ένα ανθρώπινο μέλλον στο νέο όριο της εξουσίας δοκιμαστεί.

Απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power (PublicAffairs, 2019). Η Shoshana Zuboff είναι ακαδημαϊκός και συγγραφέας. Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας.




















  

 

Τρίτη 13 Οκτωβρίου 2020

Μάνος Χατζιδάκις, «Ο νεοναζισμός δεν είναι οι άλλοι». Manos Hadjidakis, “Neonazism is not the others”

David Haughton, Eight Angry Men (Germany & England), 2018. Acrylic on Hardboard, 34 x 48 inches. Copyright David A. Haughton.

«Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενο συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία. Είναι η μεγεθυμένη έκφραση-εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας χωρίς εμπόδιο στην ανάπτυξή του, όταν κοινωνικές ή πολιτικές συγκυρίες συντελούν, βοηθούν, ενισχύουν τη βάρβαρη και αντιανθρώπινη παρουσία του.

Édouard Vuillard (1868–1940), Children Reading (1909), oil on board, 14.5 x 26 cm, MuMa Musée d’art moderne André Malraux, Le Havre, France. Wikimedia Commons.

Η μόνη αντιβίωση για την καταπολέμηση του κτήνους που περιέχουμε είναι η Παιδεία. Η αληθινή παιδεία και όχι η ανεύθυνη εκπαίδευση και η πληροφορία χωρίς κρίση και χωρίς ανήσυχη αμφισβητούμενη συμπερασματολογία. Αυτή η παιδεία που δεν εφησυχάζει ούτε δημιουργεί αυταρέσκεια στον σπουδάζοντα, αλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα και την ανασφάλεια. Όμως μια τέτοια παιδεία δεν ευνοείται από τις πολιτικές παρατάξεις και από όλες τις κυβερνήσεις, διότι κατασκευάζει ελεύθερους και ανυπότακτους πολίτες μη χρήσιμους για το ευτελές παιχνίδι των κομμάτων και της πολιτικής. Κι αποτελεί πολιτική «παράδοση» η πεποίθηση πως τα κτήνη, με κατάλληλη τακτική και αντιμετώπιση, καθοδηγούνται, τιθασεύονται.

William Blake (1757–1827), The Great Red Dragon and the Beast from the Sea (c 1805), pen and ink with watercolor over graphite on paper, 40.1 x 35.6 cm, The National Gallery of Art (Rosenwald Collection), Washington, DC. Courtesy of The National Gallery of Art.

Ενώ τα πουλιά… Για τα πουλιά, μόνον οι δολοφόνοι, οι άθλιοι κυνηγοί αρμόζουν, με τις «ευγενικές παντός έθνους παραδόσεις». Κι είναι φορές που το κτήνος πολλαπλασιαζόμενο κάτω από συγκυρίες και με τη μορφή «λαϊκών αιτημάτων και διεκδικήσεων» σχηματίζει φαινόμενα λοιμώδους νόσου που προσβάλλει μεγάλες ανθρώπινες μάζες και επιβάλλει θανατηφόρες επιδημίες.

Thomas Calloway “Tom” Lea III (1907-2001), The 2000 Yard Stare (1944), oil on canvas, 91.4 x 71.1 cm, U.S. Army Center of Military History, Fort Belvoir, VA. By US Army, Tom Lea, via Wikimedia Commons.

Πρόσφατη περίπτωση ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Μόνο που ο πόλεμος αυτός μας δημιούργησε για ένα διάστημα μιαν αρκετά μεγάλη πλάνη, μιαν ψευδαίσθηση. Πιστέψαμε όλοι μας πως σ’ αυτό τον πόλεμο η Δημοκρατία πολέμησε το φασισμό και τον νίκησε. Σκεφθείτε: η «Δημοκρατία», εμείς με τον Μεταξά κυβερνήτη και σύμμαχο τον Στάλιν, πολεμήσαμε το ναζισμό, σαν ιδεολογία άσχετη από μας τους ίδιους. Και τον… νικήσαμε. Τι ουτοπία και τι θράσος. Αγνοώντας πως απαλλασσόμενοι από την ευθύνη του κτηνώδους μέρους του εαυτού μας και τοποθετώντας το σε μια άλλη εθνότητα υποταγμένη ολοκληρωτικά σ’ αυτό, δεν νικούσαμε κανένα φασισμό αλλά απλώς μιαν άλλη εθνότητα επικίνδυνη που επιθυμούσε να μας υποτάξει.

Ένας πόλεμος σαν τόσους άλλους από επικίνδυνους ανόητους σε άλλους ανόητους, περιστασιακά ακίνδυνους. Και φυσικά όλα τα περί «Ελευθερίας», «Δημοκρατίας», και «λίκνων πνευματικών και μη», για τις απαίδευτες στήλες των εφημερίδων και τους αφελείς αναγνώστες. Ποτέ δεν θα νικήσει η Ελευθερία, αφού τη στηρίζουν και τη μεταφέρουν άνθρωποι, που εννοούν να μεταβιβάζουν τις δικές τους ευθύνες στους άλλους.

Émile Friant (1863–1932), All Saints’ Day (1888), oil on canvas, 254 × 334 cm, Musée des beaux-arts de Nancy, Nancy, France. Wikimedia Commons.

(Κάτι σαν την ηθική των γερόντων χριστιανών. Το καλό και το κακό έξω από μας. Στον Χριστό και τον διάβολο. Κι ένας Θεός που συγχωρεί τις αδυναμίες μας εφόσον κι όταν τον θυμηθούμε μες στην ανευθυνότητα του βίου μας. Επιδιώκοντας πάντα να εξασφαλίσουμε τη μετά θάνατον εξακολουθητική παρουσία μας. Αδυνατώντας να συλλάβουμε την έννοια της απουσίας μας. Το ότι μπορεί να υπάρχει ο κόσμος δίχως εμάς και δίχως τον Καντιώτη τον Φλωρίνης).

Δεν θέλω να επεκταθώ. Φοβάμαι πως δεν έχω τα εφόδια για μια θεωρητική ανάπτυξη, ούτε την κατάλληλη γλώσσα για τις απαιτήσεις του όλου θέματος. Όμως το θέμα με καίει. Και πριν πολλά χρόνια επιχείρησα να το αποσαφηνίσω μέσα μου. Σήμερα ξέρω πως διέβλεπα με την ευαισθησία μου τις εξελίξεις και την επανεμφάνιση του τέρατος. Και δεν εννοούσα να συνηθίσω την ολοένα αυξανόμενη παρουσία του. Πάντα εννοώ να τρομάζω.

David Haughton, Three Angry Men (Greece and USA), 2018. Acrylic on Hardboard, 30 x 40 inches. Copyright David A. Haughton.

Ο νεοναζισμός δεν είναι οι άλλοι. Οι μισητοί δολοφόνοι, που βρίσκουν όμως κατανόηση από τις διωκτικές αρχές λόγω μιας περίεργης αλλά όχι και ανεξήγητης συγγενικής ομοιότητος. Που τους έχουν συνηθίσει οι αρχές και οι κυβερνήσεις σαν μια πολιτική προέκτασή τους ή σαν μια επιτρεπτή αντίθεση, δίχως ιδιαίτερη σημασία που να προκαλεί ανησυχία. (Τελευταία διάβασα πως στην Πάτρα, απέναντι στο αστυνομικό τμήμα άνοιξε τα γραφεία του ένα νεοναζιστικό κόμμα. Καμιά ανησυχία ούτε για τους φασίστες, ούτε για τους αστυνομικούς. Ούτε φυσικά για τους περιοίκους).

Ο εθνικισμός είναι κι αυτός νεοναζισμός. Τα κουρεμένα κεφάλια των στρατιωτών, έστω και παρά τη θέλησή τους, ευνοούν την έξοδο της σκέψης και της κρίσης, ώστε να υποτάσσονται και να γίνονται κατάλληλοι για την αποδοχή διαταγών και κατευθύνσεων προς κάποιο θάνατο. Δικόν τους ή των άλλων. Η εμπειρία μου διδάσκει πως η αληθινή σκέψη, ο προβληματισμός οφείλει κάπου να σταματά. Δεν συμφέρει. Γι’ αυτό και σταματώ. Ο ερασιτεχνισμός μου στην επικέντρωση κι ανάπτυξη του θέματος κινδυνεύει να γίνει ευάλωτος από τους εχθρούς. Όμως οφείλω να διακηρύξω το πάθος μου για μια πραγματική κι απρόσκοπτη ανθρώπινη ελευθερία.

William McTaggart (1835–1910), The Emigrants Leaving the Hebrides (1883–89), oil on canvas, 94.6 x 141 cm, The Tate Gallery (Purchased 1931), London. © The Tate Gallery and Photographic Rights © Tate (2016)

Ο φασισμός στις μέρες μας φανερώνεται με δυο μορφές. Ή προκλητικός, με το πρόσχημα αντιδράσεως σε πολιτικά ή κοινωνικά γεγονότα που δεν ευνοούν την περίπτωσή τους ή παθητικός μες στον οποίο κυριαρχεί ο φόβος για ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Ανοχή και παθητικότητα λοιπόν. Κι έτσι εδραιώνεται η πρόκληση. Με την ανοχή των πολλών. Προτιμότερο αργός και σιωπηλός θάνατος από την αντίδραση του ζωντανού και ευαίσθητου οργανισμού που περιέχουμε.

David Haughton, Two Angry Men V (USA - Young Trump Supporter), 2018. Acrylic on Clayboard, 16 x 20 inches. Copyright David A. Haughton.

Το φάντασμα του κτήνους παρουσιάζεται ιδιαιτέρως έντονα στους νέους. Εκεί επιδρά και το marketing. Η επιρροή από τα Μ.Μ.Ε. ενός τρόπου ζωής που ευνοεί το εμπόριο. Κι όπως η εμπορία ναρκωτικών ευνοεί τη διάδοσή τους στους νέους, έτσι και η μουσική, οι ιδέες, ο χορός και όσα σχετίζονται με τον τρόπο ζωής τους έχουν δημιουργήσει βιομηχανία και τεράστια κι αφάνταστα οικονομικά ενδιαφέρονται.

Και μη βρίσκοντας αντίσταση από μια στέρεη παιδεία όλα αυτά δημιουργούν ένα κατάλληλο έδαφος για να ανθίσει ο εγωκεντρισμός η εγωπάθεια, η κενότητα και φυσικά κάθε κτηνώδες ένστιχτο στο εσωτερικό τους. Προσέξτε το χορό τους με τις ομοιόμορφες στρατιωτικές κινήσεις, μακρά από κάθε διάθεση επαφής και επικοινωνίας. Το τραγούδι τους με τις συνθηματικές επαναλαμβανόμενες λέξεις, η απουσία του βιβλίου και της σκέψης από τη συμπεριφορά τους και ο στόχος για μια άνετη σταδιοδρομία κέρδους και εύκολης επιτυχίας.

David Haughton, One Angry Man III (Poland), 2018. Acrylic on Clayboard, 16 x 20 inches. Copyright David A. Haughton.

Βιώνουμε μέρα με τη μέρα περισσότερο το τμήμα του εαυτού μας – που ή φοβάται ή δεν σκέφτεται, επιδιώκοντας όσο γίνεται περισσότερα οφέλη. Ώσπου να βρεθεί ο κατάλληλος «αρχηγός» που θα ηγηθεί αυτό το κατάπτυστο περιεχόμενό μας. Και τότε θα ‘ναι αργά για ν’ αντιδράσουμε. Ο νεοναζισμός είμαστε εσείς κι εμείς – όπως στη γνωστή παράσταση του Πιραντέλο. Είμαστε εσείς, εμείς και τα παιδιά μας. Δεχόμαστε να ‘μαστε απάνθρωποι μπρος στους φορείς του AIDS, από άγνοια αλλά και τόσο «ανθρώπινοι» και συγκαταβατικοί μπροστά στα ανθρωποειδή ερπετά του φασισμού, πάλι από άγνοια, αλλά κι από φόβο κι από συνήθεια.

Jacek Malczewski (1854–1929), Thanatos II (1899), oil on canvas, 124 × 73 cm, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź, Poland. Wikimedia Commons.

Και το Κακό ελλοχεύει χωρίς προφύλαξη, χωρίς ντροπή. Ο νεοναζισμός δεν είναι θεωρία, σκέψη και αναρχία. Είναι μια παράσταση. Εσείς κι εμείς. Και πρωταγωνιστεί ο Θάνατος.»

Ο κορυφαίος Έλληνας συνθέτης, ποιητής, τραγουδοποιός, μαέστρος και πιανίστας Μάνος Χατζιδάκις έγραψε τον Φεβρουάριο του 1993, λίγους μήνες πριν τον θάνατό του, το παραπάνω κείμενο το οποίο είχε δημοσιευτεί στο πρόγραμμα αντιναζιστικής συναυλίας που είχε δώσει η Ορχήστρα των Χρωμάτων με έργα Βάιλ, Λίστ και Μπάρτον. Το ίδιο κείμενο παράλληλα είχε δημοσιευτεί και στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία».

Ο Μάνος Χατζιδάκις εξηγεί το σκεπτικό της συναυλίας της Ορχήστρας των Χρωμάτων κατά του νεοναζισμού (από συνέντευξη στον Κώστα Κωβαίο, ΕΡΤ, 1993). Manos Hadjidakis express his disgust of neonazism in an interview given in 1993. A few days later, he conducted his last concert with the Orchestra of Colours in works by Kurt Weill, Béla Bartók and Franz Liszt.

Πηγές: https://www.athensvoice.gr/politics/684597_o-neonazismos-den-einai-oi-alloi-keimeno-toy-manoy-hatzidaki» - http://panagiotisandriopoulos.blogspot.com/2012/05/blog-post_12.html