Σιλβέν Τζορτζ, Οι στολίσκοι προς τη Γάζα ή το ημιτελές ως πολιτική μορφή. Sylvain George, The flotillas to Gaza or the unfinished as a political form

Εισαγωγή: Από ένα μοναδικό γεγονός σε μια ατελείωτη αλυσίδα

Τον περασμένο Ιούνιο, η αναχώρηση του Madleen θεωρήθηκε ως η εφεύρεση μιας μοναδικής πολιτικής μορφής: αυτής της ατελούς μορφής.[1] Μέσα από αυτή την εύθραυστη και διακεκομμένη χειρονομία, άνοιξε η δυνατότητα μιας πολιτικής που δεν είναι αυτή της κυρίαρχης ολοκλήρωσης, μιας οριστικής πράξης ή μιας ηχηρής νίκης, αλλά ενός θραύσματος, μιας επανέναρξης, μιας αποκάλυψης. Το πλοίο, που εμποδίστηκε να φτάσει στη Γάζα, έφερε ωστόσο ένα αμείωτο συμβολικό και υλικό βάρος: ενσωμάτωνε στην πραγματικότητα μια πράξη θαλάσσιας ανυπακοής, μια παραβίαση της καθιερωμένης τάξης, μια εικόνα που δεν μπορεί να κλείσει.

Θα πρέπει να θυμόμαστε, ωστόσο, ότι το Madleen δεν ήταν το πρώτο και ήρθε μετά από μια σειρά προσπαθειών, από τα τέλη της δεκαετίας του 2000, για τη διάσπαση του αποκλεισμού. Αλλά η αξία του ήταν ότι αναζωπύρωσε την προσοχή του κοινού, έριξε ένα σκληρό φως στη Γάζα και έδειξε ότι είναι ακόμα δυνατό να δημιουργηθεί μια εικόνα αντιφρονούντος σε έναν κόσμο γεμάτο συναίνεση και συνενοχή. Διότι, ενώ το πλοίο εμποδίστηκε να επιτύχει τον στόχο του, έφερε στη διεθνή σκηνή την απόδειξη ότι μια μικρή, ευάλωτη χειρονομία θα μπορούσε ακόμα να σπάσει το συμβολικό φράγμα της πολιορκίας.

Τώρα, λίγο μετά το Madleen και το Handala τον Ιούλιο του 2025, ένας νέος στολίσκος απέπλευσε την Κυριακή 31 Αυγούστου 2025, αυτή τη φορά με πολλά πλοία, ο «Παγκόσμιος Στόλος Sumud [Steadfast/Resilience]», ο οποίος σκοπεύει να σηματοδοτήσει μια αποφασιστική στροφή και να επιχειρήσει για άλλη μια φορά να σπάσει τον αποκλεισμό. Αυτή τη φορά, το Ισραήλ δεν θα χρειαστεί να αναχαιτίσει ούτε ένα πλοίο, αλλά θα αντιμετωπίσει έναν ολόκληρο στόλο. Ο συνασπισμός των ενώσεων (Στόλος της Ελευθερίας – The Freedom Flotilla Coalition, Παγκόσμια Πορεία προς τη Γάζα, Συνοδεία Sumud), ενισχυμένος από την παρουσία διεθνών προσωπικοτήτων και χιλιάδων εθελοντών από 160 εθνικότητες, ισχυρίζεται ότι θέλει να ξεκινήσει «τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική ναυτική αποστολή στην ιστορία».[2] Επομένως, είναι ένας ποικιλόμορφος, ετερογενής στόλος, αποτελούμενος από ακτιβιστές, γιατρούς, καλλιτέχνες και «απλούς ανθρώπους», που σαλπάρει για να αντιμετωπίσει τον ορίζοντα της πολιορκίας.

Το ερώτημα που προκύπτει, λοιπόν, είναι: πώς πρέπει να σκεφτούμε φιλοσοφικά αυτή τη νέα αρχή; Είναι μια απλή επανάληψη του ίδιου πράγματος, μια γραμμική συνέχεια ή μάλλον μια μετατόπιση που μεταμορφώνει το νόημα της πράξης; Αν το πρώτο πλοίο μπορούσε να εμφανιστεί ως ένα μεμονωμένο γεγονός, ηρωικό και ευάλωτο ταυτόχρονα, το γεγονός ότι ακολουθούν άλλα εμπλέκει ένα διαφορετικό καθεστώς χρονικότητας και σκέψης: αυτό μιας πολιτικής επιμονής – όχι μιας επιμονής που βασίζεται σε μια αμετάβλητη ουσία, αλλά μιας ασυνεχούς, αποσπασματικής επανέναρξης, όπου κάθε αποτυχία απαιτεί μια επανεκκίνηση, ή η επανάληψη γεννά διαφορά και όχι ταυτότητα – μιας επανεκκίνησης, της ημιτελούς αλυσίδας.

Κάποιος θα μπορούσε να μπει στον πειρασμό να υποβιβάσει αυτούς τους στολίσκους σε τακτικές αποτυχίες: κάθε πλοίο αναχαιτίζεται, κατάσχεται, παρεμποδίζεται. Αλλά ακριβώς σε αυτό το εμπόδιο έγκειται η δύναμή τους. Διότι η ατέλεια δεν είναι ένα ενδεχόμενο ελάττωμα εδώ, αλλά γίνεται η προϋπόθεση της δυνατότητας επανάληψης. Αυτό που δεν επιτυγχάνεται μία φορά μπορεί να επαναληφθεί διαφορετικά, με άλλη μορφή, σε έναν άλλο αστερισμό. Αυτό που δεν καταφέρνει να κλείσει ξαναγεννιέται ως θραύσμα, εκτίθεται σε κατάσχεση, αλλά και σε επανεγγραφή.

Έτσι, η χειρονομία των στολίσκων δεν εμπίπτει στο παράδειγμα ενός μεμονωμένου γεγονότος, ενός γεγονότος που, στην αιφνίδια έκβασή του, θα διατάρασσε την καθιερωμένη τάξη. Αντίθετα, είναι μια ασυνεχής σειρά εύθραυστων πράξεων, καθεμία καταδικασμένη σε ατέλεια, αλλά που όλες μαζί συνθέτουν μια μακροπρόθεσμη πολιτική γραφή ή αφήγηση . Κάθε βάρκα είναι μια σελίδα αποκομμένη από ένα ημιτελές βιβλίο, μια αποσπασματική εικόνα που επιμένει. Εδώ αναδύεται ένα πρόβλημα: πώς μπορούμε να φανταστούμε μια πολιτική δράση της οποίας η δύναμη δεν έγκειται στην ολοκλήρωσή της, αλλά στην επανάληψή της; Πώς μπορούμε να φανταστούμε μια πολιτική που αποδέχεται το γεγονός ότι δεν είναι ένα «μεγάλο γεγονός» αλλά μια σειρά από μικρές, διαλείπουσες, αλλά επίμονες χειρονομίες;

Samah Matar holds her malnourished son Ameer, who has cerebral palsy, at a school where their family is taking shelter in Gaza City on July 24. (Mahmoud Issa/Reuters)

Αυτό το ζήτημα αποκτά πλήρη σοβαρότητα όταν θυμόμαστε προς τα πού πλέουν αυτά τα πλοία: μια περιοχή που έχει μετατραπεί σε υπαίθριο στρατόπεδο, όπου η πείνα [3] έχει γίνει μέθοδος διακυβέρνησης, όπου μια μεθοδική εθνοκάθαρση εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας, καλυμμένη από τη δυτική και αραβική συνενοχή και από την καθιερωμένη συναίνεση των περισσότερων εθνών. Από αυτό, προκύπτει το βαθύ ερώτημα: τι σημαίνει η αναχώρηση μερικών πλοίων – ή ακόμα και δεκάδων πλοίων – μπροστά στη γενοκτονία;

Υπό αυτή την έννοια, ο «Παγκόσμιος Στόλος Sumud» δεν αποτελεί απλώς μια συνέχεια του προηγούμενου. Σηματοδοτεί μια μετατόπιση: τη μετάβαση από μια μεμονωμένη χειρονομία στο να γίνει κανείς στολίσκος, δηλαδή, σε μια πολιτική που βρίσκει τη δύναμή της στην επανάληψη, στο συνεχές άνοιγμα της πληγής του αποκλεισμού, στην πεισματική άρνηση του κλεισίματος. Εκεί που το Ισραήλ στοχεύει στην ομαλοποίηση της εξαίρεσης, στην φυσικοποίηση του αποκλεισμού ως έναν ανυπέρβλητο ορίζοντα, ο στολίσκος ανοίγει ξανά τον χρόνο, αναβιώνει το απαράδεκτο και εγγράφει μια επαναστατική χρονικότητα.

Αυτή ακριβώς η μετάβαση χρειάζεται ανάλυση: από το Madleen , το οποίο έριξε με επιτυχία φως στη Γάζα υλοποιώντας τη δύναμη της μη πληρότητας, στον νέο στολίσκο ως πολιτική επιμονής, ως μια εύθραυστη ετεροτοπία απέναντι στο στρατόπεδο, ως μια αποσπασματική γραφή που συνεχώς επανεγγράφεται παρά τα εμπόδια που αντιμετωπίζει.

I. Η ατέλεια ως πολιτική μορφή

Το Madleen, που δεν κατάφερε να φτάσει στη Γάζα, δεν «πέτυχε»: ούτε άνοιξε θαλάσσιο διάδρομο, ούτε έσπασε ουσιαστικά τον αποκλεισμό, ούτε παρείχε συγκεκριμένη ανακούφιση στον πολιορκημένο πληθυσμό. Αλλά το να υποβαθμίσουμε τη σημασία του σε αυτή την τακτική αποτυχία θα σήμαινε ότι θα χάναμε την ουσία της πολιτικής του επιχείρησης. Διότι το Madleen δεν ήταν πρωτίστως μια υλικοτεχνική ή στρατιωτική πράξη. Ήταν μια χειρονομία . Και αυτή η χειρονομία πρέπει να θεωρηθεί φιλοσοφικά ως η εφαρμογή μιας μοναδικής μορφής: αυτής της ατελούς ολοκλήρωσης.

Στη κυρίαρχη λογική των κρατών, μια πολιτική πράξη ορίζεται από την ολοκλήρωσή της. Είναι έγκυρη αν καταλήγει, αν παράγει ένα αποφασιστικό αποτέλεσμα, αν θέτει ένα τέλος. Η κυριαρχία, όπως μας υπενθυμίζει ο Σμιτ, συνίσταται στην εξουσία να αποφασίζει κανείς, δηλαδή να φέρνει το τέλος. Σε αυτή την πολιτική οικονομία της ολοκλήρωσης, το ατελές δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια έλλειψη, μια αποτυχία, ένα υπόλειμμα. Αλλά ο στολίσκος μετατοπίζει ριζικά αυτή τη λογική: προτείνει μια πολιτική της οποίας η αξία έγκειται όχι στο κλείσιμο αλλά στο άνοιγμα, όχι στην ολοκλήρωση αλλά στην αναβίωση. Μετατρέπει την ατέλεια ενός ελαττώματος σε έναν πόρο , μια παράδοξη δύναμη.

Διότι αυτό που η Madleen έχει εγγράψει στην πραγματικότητα δεν είναι μια ολοκληρωμένη νίκη, αλλά μια ρήξη, μια θαλάσσια ανυπακοή που, ακριβώς επειδή διακόπηκε, παραμένει διαθέσιμη, επανεγγράφεται, ικανή να επιστρέψει. Με αυτή την έννοια ο Benjamin, στις Θέσεις του για την Έννοια της Ιστορίας,[4] μας διδάσκει ότι η ιστορία των καταπιεσμένων δεν διαβάζεται ως μια νικηφόρα συνέχεια αλλά ως μια σειρά από θραύσματα, ημιτελείς αστερισμούς και επαναλήψεις. Η ατελότητα δεν είναι αυτό που καταδικάζει, αλλά αυτό που υπόσχεται: διατηρεί ανοιχτό τον χώρο της πιθανότητας. Αυτό που δεν είναι κλειστό, αυτό που δεν έχει ολοκληρωθεί, μπορεί να αναληφθεί σε έναν άλλο αστερισμό, σε ένα άλλο μοντάζ.

Έτσι, κάθε αναχαίτιση, κάθε εμπόδιο, δεν αποτελεί σκοπό, αλλά γίνεται συνθήκη επανάληψης. Η ατελής φύση δεν είναι η αποτυχία της δράσης· είναι ο τρόπος επιμονής της. Το Madleen, κατασχεμένο, διασκορπισμένο, δημευμένο, άφησε πίσω του μια εικόνα που απαιτεί άλλες εικόνες, μια δράση που απαιτεί άλλες δράσεις. Ακριβώς επειδή διακόπηκε, μπόρεσε να αναπαρασταθεί από την Handala και στη συνέχεια από τον νέο στολίσκο. Αντί να σβήσει τη χειρονομία, το εμπόδιο την αναγκάζει να επανεκκινήσει.

Η ατέλεια, όπως νοείται, είναι κάτι περισσότερο από μια απλή περίσταση. Είναι μια πολιτική κατηγορία. Ορίζει έναν τρόπο δράσης που αποστασιοποιείται από το παράδειγμα της κυριαρχίας, που απορρίπτει την ολοκλήρωση ως μοναδικό κριτήριο αξίας και που επινοεί μια κατακερματισμένη, εύθραυστη, αλλά επίμονη πολιτική. Αυτή η πολιτική δεν στοχεύει στην επιβολή ενός τελικού σκοπού, αλλά στο να κρατήσει ανοιχτή τη γραμμή σφάλματος, να ανοίξει ξανά τον χρόνο, να παράγει επιμονή εντός και μέσω της διακοπής.

II. Η Λογική της Επανάληψης: Από το Μοναδικό Γεγονός στον Γινόμενο-Στόλο

Ενώ το Madleen μπορεί να εμφανίστηκε ως ένα μεμονωμένο γεγονός, μια εύθραυστη λάμψη που σύντομα απορροφήθηκε από τον τεράστιο μηχανισμό του αποκλεισμού, η επανεμφάνιση του Handala, ακολουθούμενη από την αναχώρηση ενός νέου στολίσκου, σηματοδοτεί ένα αποφασιστικό σημείο καμπής. Αυτό που εκτυλίσσεται τώρα δεν είναι πλέον μια εφάπαξ πράξη, αλλά μια λογική επανάληψης. Ο στολίσκος γίνεται ένας στολίσκος γίγνεσθαι, μια πολιτική χρονικότητα που δεν μπορεί να εξαντληθεί στη μοναδικότητα μιας μόνο χειρονομίας.

Ωστόσο, η επανάληψη δεν σημαίνει ποτέ απλώς αναπαραγωγή. Όπως τονίζει ο Ντελέζ στο έργο του «Διαφορά και Επανάληψη», η αληθινή επανάληψη δεν είναι ταυτότητα, αλλά διαφοροποίηση. Δεν επαναλαμβάνει το ίδιο πράγμα. Εισάγει μια αλλοίωση, μια νέα ένταση, μια μετατόπιση στο νόημα. Η επανάληψη σημαίνει «ανύψωση της πρώτης φοράς στη «νιοστή» δύναμη», γράφει ο Ντελέζ.[5] Κάθε βάρκα, κάθε άλλο παρά αντίγραφο της προηγούμενης, είναι μια παραλλαγή που ξεδιπλώνει μια νέα μορφή της αρχικής χειρονομίας. Η Μαντλίν ονομάζεται Χαντάλα. Η Χαντάλα καλεί άλλα πλοία. και το καθένα, μέσω της διαφοράς του, σχηματίζει με τα άλλα μια ασυνεχή αλλά επίμονη αλυσίδα.

Εδώ, πρέπει να τονίσουμε την πολιτική σημασία αυτής της λογικής. Η κρατική κυριαρχία, όπως είπαμε, στοχεύει στο κλείσιμο: ορίζεται από την απόφαση, από τον επιβαλλόμενο σκοπό, από την ολοκλήρωση. Αντίθετα, ο στολίσκος ανοίγει. Η χειρονομία του, καταδικασμένη στην ατέλεια, δεν ξεθωριάζει. Παραμένει επανεκκινημένος και απαιτεί άλλες χειρονομίες. Όπου η κυρίαρχη πράξη τελειώνει στην ίδια της την αποτελεσματικότητα, η εύθραυστη, ημιτελής πράξη ξεδιπλώνεται σε μια εξεγερμένη χρονικότητα, φτιαγμένη από επαναλήψεις, επιστροφές και νέες αρχές.

Γι’ αυτό η επανάληψη των στολίσκων δεν πρέπει να νοείται ως πλεονασμός αλλά ως δημιουργική πεισματικότητα. Κάθε φορά, ο αποκλεισμός φαίνεται να επιβάλλεται οριστικά, σαν μια ανυπέρβλητη αναπόφευκτη κατάσταση. Κι όμως, κάθε φορά, τα πλοία σαλπάρουν ξανά, ανοίγοντας ξανά την πληγή, επανεγγράφοντας το απαράδεκτο στο παρόν. Η επανάληψή τους λέει: ο χρόνος του αποκλεισμού δεν είναι κλειστός. Μπορεί να τρυπηθεί, να ραγίσει, να διακοπεί…

Το να επαναλαμβάνουμε, εδώ, δεν σημαίνει ότι υποχωρούμε στην αδυναμία, αλλά ότι μετατρέπουμε την αποτυχία σε συνθήκη πιθανότητας, ότι κάνουμε τη διακοπή κινητήρια δύναμη της επιμονής. Το γίγνεσθαι-στολίδι είναι αυτή η παράδοξη χρονικότητα όπου η χειρονομία γνωρίζει ότι εμποδίζεται, κι όμως επιμένει να επαναλαμβάνεται, όχι παρά την αποτυχία, αλλά εξαιτίας της.

III. Ο κατακερματισμός ως πολιτική γραφή

Αν ο στολίσκος πρέπει να θεωρηθεί ως μια διαδικασία γίγνεσθαι, είναι επειδή δεν ολοκληρώνεται σε ένα μόνο επίτευγμα, αλλά ξεδιπλώνεται με τη μορφή θραυσμάτων. Κάθε αναχώρηση είναι ένα θραύσμα πολιτικής γραφής, ένα θραύσμα αποσπασμένο από τη θάλασσα και την ιστορία, το οποίο αποκτά νόημα μόνο σε σχέση με τα άλλα θραύσματα που προηγήθηκαν και αυτά που θα ακολουθήσουν. Ένας στολίσκος δεν μπορεί να διαβαστεί ως μια κλειστή αφήγηση, αλλά ως μια σκόρπια σελίδα ενός ημιτελούς βιβλίου, του οποίου η ενότητα δεν είναι ποτέ δεδομένη, αλλά πάντα ανασυντίθεται εκ των υστέρων, στο μοντάζ των ιχνών.

Αυτός ο αποσπασματικός χαρακτήρας δεν υποδηλώνει αδυναμία ή ενδεχομενικότητα. Αντιθέτως, αποτελεί μια μορφή αντίστασης. Διότι η κυρίαρχη εξουσία στοχεύει στο κλείσιμο, την απόφαση, την ολότητα. Το κράτος επιδιώκει να επιβάλει νόημα μέσω της ολοκλήρωσης: ένας νόμος που εκδίδεται, ένα σύνορο που σφραγίζεται, ένας πόλεμος που κερδίζετε. Ο στολίσκος, αντίθετα, απορρίπτει αυτή τη λογική. Είναι μέρος μιας πολιτικής που δεν ολοκληρώνει, που δεν ενώνει, που δεν στοχεύει στην ολοκλήρωση της ολότητας αλλά μάλλον στο άνοιγμα του αποσπάσματος. Επινοεί έναν τρόπο δράσης όπου η αξία έγκειται στη διαλειμματική λειτουργία, στην επανεγγραφή, στην επανέναρξη.

Ο Φουκώ υπενθύμιζε ότι το σκάφος είναι «η κατ’ εξοχήν ετεροτοπία»: ένας κινητός τόπος, ένας εναλλακτικός χώρος που φέρει μαζί του το δικό του εξωτερικό, έναν εύθραυστο αλλά πραγματικό αντι-χώρο. Η Γάζα, από την πλευρά της, συμπυκνώνει την ακραία εμπειρία του κλειστού χώρου: αναστολή του νόμου, ομαλοποίηση της εξαίρεσης, διαχείριση της επιβίωσης μέσω της στέρησης και της πείνας. Μεταξύ του περιβλήματος και της διέλευσης, μεταξύ του στρατοπέδου και της ετεροτοπίας, ανοίγει μια αποφασιστική αντίθεση. Το στρατόπεδο περικλείει, στερεώνει, παγώνει. Ο στολίσκος ανοίγει, εκτοπίζει, αποκεντρώνεται. Το στρατόπεδο επιδιώκει να καταστήσει τον περιορισμό απόλυτο. ο στολίσκος μας υπενθυμίζει ότι υπάρχουν πάντα άλλοι χώροι, ακόμη και φευγαλέοι, ακόμη και επισφαλείς.

Αυτή η αντίθεση φωτίζει το εύρος του κατακερματισμού. Διότι κάθε πλοίο αποτελεί ένα θραύσμα ετεροτοπίας που αντιτίθεται στο πειθαρχικό θραύσμα του στρατοπέδου. Κάθε στολίσκος αναπτύσσει ένα αντι-θραύσμα που διασπά τη χωρική και συμβολική τάξη του αποκλεισμού. Και επειδή αυτά τα θραύσματα δεν αθροίζονται για να σχηματίσουν ένα σταθερό σύνολο, αλλά επαναλαμβάνονται και μεταβάλλονται, η δύναμή τους έγκειται στην ικανότητά τους να επιμένουν μέσω της διακοπής.

Οι Blanchot και Nancy πρότειναν ότι η σύγχρονη κοινότητα δεν θα βασίζεται πλέον σε μια κλειστή ολότητα, αλλά στην αποκάλυψη θραυσμάτων, στην αντιπαράθεση ημιτελών μοναδικοτήτων που συγκρατούνται από τη μη σύμπτωσή τους. Ο στολίσκος ανανεώνει αυτή τη λογική: κάθε πλοίο είναι μια εκτεθειμένη μοναδικότητα, κάθε αναχώρηση ένα ευάλωτο θραύσμα, αλλά στη σύνδεσή τους, στον ασυνεχή αστερισμό τους, κατασκευάζεται μια πολιτική μορφή.

Έτσι, ο στολίσκος δεν είναι απλώς ένα μεμονωμένο γεγονός καταδικασμένο σε αποτυχία. Είναι μια αποσπασματική γραφή που αναιρεί τη λογική του περιφράγματος, που αντιπαραβάλλει στην επιβαλλόμενη ολότητα του στρατοπέδου έναν αστερισμό ευάλωτων αλλά επίμονων ετεροτοπιών. Είναι μια πολιτική που δεν στοχεύει στη συγκρότηση ενός συνόλου, αλλά στο να ζωντανέψει θραύσματα, να κρατήσει ανοιχτή την πιθανότητα ενός εξωτερικού.

IV. Προσωρινότητα των Επαναστατών: Σπάζοντας την Ομαλοποίηση του Αποκλεισμού

Ο αποκλεισμός της Γάζας δεν είναι απλώς ένα χωρικό κλείσιμο. Συνιστά επίσης, και πάνω απ’ όλα, μια τεχνική χρονικοποίησης, έναν τρόπο παραγωγής χρόνου ως μέσου κυριαρχίας. Από το 2007, το Ισραήλ επιδιώκει να καταστήσει τον αποκλεισμό όχι ένα εξαιρετικό και προσωρινό μέτρο, αλλά έναν ανυπέρβλητο ορίζοντα, μια καθιερωμένη κανονικότητα. Έτσι, η Γάζα περιορίζεται σε μια αιωρούμενη χρονικότητα, ένα παρόν χωρίς μέλλον, που διακόπτεται από ποσοστώσεις τροφίμων, ελλείψεις νερού, διακοπές ρεύματος και επαναλαμβανόμενους βομβαρδισμούς.

Αυτή η αναστολή του χρόνου δεν είναι τυχαία: είναι η καρδιά της στρατηγικής. Διότι ένα από τα πιο τρομακτικά χαρακτηριστικά του αποκλεισμού είναι η συστηματική χρήση της πείνας ως όπλου, όχι πολέμου με την κλασική έννοια, καθώς η ασυμμετρία μας εμποδίζει να μιλάμε για πόλεμο με την αυστηρή έννοια, αλλά για εξόντωση. Η πείνα δεν είναι έμμεση συνέπεια, αλλά μια σκόπιμη πολιτική. Στόχος είναι να στερηθεί ο πληθυσμός από τρόφιμα, νερό και φάρμακα, υποβάλλοντάς τον σε ένα ελάχιστο όριο καθημερινής επιβίωσης. Αυτό πρέπει να ονομάσουμε αργή εθνοκάθαρση, μια πολιτική μεθοδικής εξάλειψης που συνδυάζει την χωρική εξόντωση (την πολιορκία, την καταστροφή των υποδομών) και την χρονική εξόντωση (την επιβολή ενός timeout, αυτού της αναμονής, της δελτίωσης, της παρατεταμένης αγωνίας).

Crowds form in Gaza City as Palestinians wait to receive food distributed by a charity on July 22. The World Food Programme has warned that famine is looming and that 70,000 children in Gaza need urgent treatment for acute malnutrition. (Ali Jadallah/Anadolu/Getty Images)

Σε αυτή τη διαμόρφωση, όπως περιγράφεται παραπάνω, η Γάζα εμφανίζεται ως η παραδειγματική μορφή του στρατοπέδου, με την έννοια που του έδωσε ο Αγκάμπεν: ο χώρος όπου ο νόμος αναστέλλεται προκειμένου να επιβληθεί καλύτερα, όπου η εξαίρεση γίνεται ο κανόνας, όπου οι ζωές περιορίζονται στην κατάσταση της «γυμνής ζωής» που διοικείται, εκτίθεται και καταστρέφεται.[6] Το στρατόπεδο είναι ο χώρος όπου ο χρόνος κατάσχεται, όπου το μέλλον ακυρώνεται, όπου η ιστορία είναι σαν να έχει παγώσει στην επανάληψη της καταστροφής.

Αντιμέτωπος με αυτή τη λογική του κλεισίματος και της ακινητοποίησης, ο στολίσκος εισάγει έναν αντί-χρόνο. Κάθε αναχώρηση, ακόμα και όταν εμποδίζεται, ακόμα και όταν αναχαιτίζεται, παράγει μια διακοπή, μια ρήξη στον ομογενοποιημένο χρόνο της πολιορκίας. Εγγράφει μια δυσαρμονία στο παρόν, μια υπενθύμιση ότι ο αποκλεισμός δεν είναι ένας φυσικός ορίζοντας, αλλά μια πολιτική κατασκευή, και ότι ως εκ τούτου μπορεί να αμφισβητηθεί. Με αυτή την έννοια, κάθε στολίσκος ενσαρκώνει αυτό που ο Μπένγιαμιν ονόμασε Jetztzeit, έναν «χρόνο του τώρα» που αποσπά την ιστορία από την επιβαλλόμενη συνέχεια, από τη συνέχεια της καταστροφής, για να ανοίξει έναν νέο αστερισμό, αποκαθιστώντας την πυκνότητα στο παρόν όπου όλα φαίνονταν παγωμένα.

Το πλοίο, όπως είδαμε, είναι αυτή η «ετεροτοπία κατ’ εξοχήν», ένας άλλος, κινητός, περιπλανώμενος χώρος, που φέρει μέσα του το δικό του εξωτερικό. Ο στολίσκος, με αυτή την έννοια, είναι μια εξεγερσιακή ετεροτοπία που αντιτίθεται στην κλειστή χωρικότητα του στρατοπέδου. Δεν θριαμβεύει ουσιαστικά επί του αποκλεισμού, αλλά αναπτύσσει έναν άλλο χωροχρόνο· έναν χώρο διέλευσης, έναν χρόνο επανέναρξης. Όπου ο αποκλεισμός επιδιώκει να επιβάλει την επανάληψη της επιβίωσης, ο στολίσκος επιβάλλει την επανάληψη της εξέγερσης.

Γι’ αυτό ο αγώνας των στολίσκων δεν είναι απλώς λογιστικός ή συμβολικός: είναι και πολιτικός. Αντιμετωπίζει τον νεκρό χρόνο της πολιορκίας με την έκρηξη ενός χρόνου που έρχεται, ενός παρόντος που επιμένει, μιας ανάδυσης που ανοίγεται. Ακόμα κι αν αναχαιτιστεί, ακόμα κι αν αποτραπεί, ο στολίσκος έχει ήδη σπάσει τον χρόνο του αποκλεισμού. Μας υπενθύμισε ότι η ιστορία δεν είναι κλειστή, ότι μπορεί να ξαναγραφεί, ότι άλλες διαμορφώσεις παραμένουν νοητές.

Έτσι, αντιμέτωποι με το στρατόπεδο που μας εγκλωβίζει σε μια παγωμένη χρονικότητα, ο στολίσκος δεν αναπτύσσει μια νέα συνέχεια, αλλά την εμπειρία μιας χρονικής ασυνέχειας, μιας εξεγερμένης χρονικότητας, εύθραυστης, διαλείπουσας, αλλά ικανής να σπάσει τα στοιχεία της καταστροφής, να μας υπενθυμίσει ότι είναι ακόμα δυνατό να δράσουμε και να αντισταθούμε.

V. Πολιτική της Επιμονής: Ευαλωτότητα και Πείσμα

Όλα φαίνεται να καταδικάζουν τους στολίσκους σε ασήμαντη κατάσταση. Έχουν αναχαιτιστεί και θα αναχαιτιστούν από έναν πανίσχυρο στρατό, που έχει καταληφθεί από ναυτικές δυνάμεις με συντριπτική τεχνολογική και στρατιωτική υπεροχή. Μεταφέρουν μόνο μικρά φορτία, ασήμαντα σε σύγκριση με τις τεράστιες ανάγκες ενός πεινασμένου πληθυσμού. Δεν μπορούν ουσιαστικά να σπάσουν την πολιορκία ή να αντιστρέψουν τη μηχανή καταστροφής που εξαπολύθηκε στη Γάζα. Πώς, λοιπόν, μπορούμε να κατανοήσουμε την αξία αυτών των εύθραυστων χειρονομιών μπροστά σε μια γενοκτονία που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια του κόσμου;

Ακριβώς σε αυτή τη δυσαναλογία έγκειται η σημασία τους. Η Τζούντιθ Μπάτλερ έχει δείξει ότι η ευαλωτότητα δεν πρέπει να νοείται αποκλειστικά ως έκθεση σε τραυματισμό, αλλά ως προϋπόθεση συλλογικής δράσης, ως ηθικός και πολιτικός πόρος.[7] Οι στολίσκοι ενσαρκώνουν αυτήν την ευαλωτότητα: εκθέτουν σκόπιμα τον εαυτό τους, γνωρίζουν τη σχετική τους αδυναμία, αποδέχονται την πιθανότητα αποτυχίας. Αλλά σε αυτήν ακριβώς την έκθεση έγκειται η δύναμή τους. Διότι η πρόκληση δεν είναι να ανταγωνιστούν το κράτος, αλλά να καταδείξουν, μέσω μιας χειρονομίας, την αδυναμία αποδοχής της γενικής συναίνεσης.

Η δυσαναλογία γίνεται έτσι αποκαλυπτική. Τι σημαίνουν μερικά σκάφη μπροστά σε μια γενοκτονία; Το ερώτημα δεν καταργεί το νόημα της πράξης, αλλά μάλλον το στηρίζει. Υπογραμμίζει τη συνενοχή των δυτικών εθνών, τα οποία οπλίζουν και υποστηρίζουν το Ισραήλ· την παθητικότητα, ακόμη και τη σιωπηρή συνεργασία, πολλών αραβικών καθεστώτων· τη σιωπή ή την αδιαφορία μιας διεθνούς κοινής γνώμης που κατέληξε να φυσικοποιήσει την πολιορκία και να θεωρήσει την πείνα ως τετελεσμένο γεγονός. Ο στολίσκος στη συνέχεια αντιτίθεται σε ένα μέτωπο άρνησης. Λέει: όχι· όχι στη σιωπή, όχι στην καθιερωμένη συναίνεση, όχι στην υποβάθμιση του εγκλήματος σε αναπόφευκτο.

Αυτή η εύθραυστη πεισματικότητα δεν είναι αφέλεια. Γνωρίζει ότι δεν μπορεί να κερδίσει στρατιωτικά. Αλλά επινοεί μια δευτερεύουσα πολιτική με την ντελεζιανή έννοια: μια πολιτική περιθωρίων, επανεκκίνησης, διαλειμμάτων. Αντιτίθεται στην κυριαρχία, η οποία κλείνει, όχι με μια συμμετρική αντι-κυριαρχία, αλλά με μια σειρά από ευάλωτες, ανοιχτές, επαναγράψιμες χειρονομίες. Δεν παράγει μια νίκη, αλλά μια επιμονή.

Αυτή η επιμονή πρέπει επομένως να θεωρηθεί ως μια μορφή αντίστασης τόσο σε χωρικό όσο και σε χρονικό επίπεδο. Αντιμέτωπος με το στρατόπεδο, έναν χώρο κανονικοποιημένης εξαίρεσης, ο στολίσκος ενσαρκώνει μια επισφαλή αλλά ανυπότακτη ετεροτοπία. Αντιμέτωπος με τον νεκρό χρόνο της πολιορκίας, αναπτύσσει έναν επαναστατικό χρόνο, αυτόν της επανέναρξης. Αυτό που αντιτίθεται στη γενοκτονία δεν είναι η εξουσία, αλλά η ευάλωτη πεισματικότητα μιας δράσης που αρνείται να εξαφανιστεί, που επιμένει παρά την αποτυχία, που έρχεται ξανά και ξανά παρά την ήττα.

Έτσι, ο στολίσκος δεν ορίζεται από αυτά που επιτυγχάνει, αλλά από αυτά που εμποδίζει. Αποτρέπει την ήττα από το να είναι ολοκληρωτική, τη σιωπή από το να είναι πλήρης, τη συναίνεση από το να είναι ομόφωνη. Εγγράφει ένα σφάλμα στη δολοφονική συναίνεση και μας υπενθυμίζει ότι ακόμη και μπροστά στην άβυσσο, είναι ακόμα δυνατό να ενεργούμε, αδύναμα, ως μειοψηφία, αλλά πεισματικά.

Συμπέρασμα: Ένας αστερισμός ημιτελών πράξεων

Οι στολίσκοι προς τη Γάζα δεν πρέπει να νοούνται ως μια διαδοχή αποτυχημένων προσπαθειών. Συνθέτουν έναν αστερισμό ημιτελών πράξεων, διάσπαρτων αλλά συνδεδεμένων θραυσμάτων, που δεν καταλήγουν ποτέ σε ένα τελικό επίτευγμα και που βρίσκουν τη δύναμή τους στην ίδια την επιμονή της ατελότητάς τους.

Το Madleen, σταματημένο, δεν θριάμβευσε, αλλά άνοιξε ξανά έναν χώρο ορατότητας και έριξε ένα σκληρό φως στη Γάζα. Το Handala επέκτεινε αυτή την χειρονομία. Ο νέος στολίσκος, με πολλά πλοία, επιβάλλει ένα πείσμα που υπερβαίνει το μοναδικό γεγονός. Επινοεί έναν στολίσκο-γίγνεσθαι, μια χρονικότητα δημιουργικής επανάληψης όπου κάθε εμπόδιο γίνεται η προϋπόθεση για μια νέα αρχή.

Έτσι, ξεδιπλώνεται μια παράδοξη λογική: η αποτυχία δεν κλείνει, ανοίγει. Η ατέλεια δεν καταδικάζει, υπόσχεται. Ο κατακερματισμός δεν διαλύει, συνθέτει. Η ευαλωτότητα δεν μειώνει, εντείνει. Αυτό είναι που ο Μπένγιαμιν ονόμασε δύναμη των θραυσμάτων, αυτό που ο Ντελέζ θεωρούσε ως διαφοροποιητική επανάληψη, αυτό που ο Μπάτλερ αναγνωρίζει στην εκτεθειμένη ευαλωτότητα, αυτό που οι Φουκώ και Αγκάμπεν φωτίζουν μέσα από την αντίθεση μεταξύ ετεροτοπίας και στρατοπέδου.

Διότι εδώ παίζεται η ουσιαστική διαλεκτική: αφενός, η Γάζα ως ένα υπαίθριο στρατόπεδο εξόντωσης, μια παραδειγματική φιγούρα της εξαίρεσης που έχει γίνει ο κανόνας, ένα εργαστήριο για μια πολιτική λιμοκτονίας και μεθοδικής εξάλειψης, υποστηριζόμενης από τη δυτική και την αραβική συνενοχή· αφετέρου, ο στολίσκος ως μια εξεγερσιακή ετεροτοπία, ένας άλλος, κινητός, εύθραυστος χώρος, αλλά ικανός να αποσπάσει ένα εξωτερικό, να διασπάσει τον περίφραξη, να παράγει μια εξεγερσιακή χρονικότητα που θυμίζει το απαράδεκτο.

Εδώ πρέπει για άλλη μια φορά να θέσουμε το ερώτημα σε όλη του την πικρία: τι σημαίνουν μερικά σκάφη μπροστά στη γενοκτονία; Η δυσαναλογία είναι αβυσσαλέα. Αλλά ακριβώς σε αυτή τη δυσαναλογία έγκειται η δύναμη αυτών των χειρονομιών. Δεν διεκδικούν τη νίκη· αρνούνται να συναινέσουν. Δεν ισχυρίζονται ότι τερματίζουν τον αποκλεισμό· αρνούνται να τον πολιτογραφήσουν. Δεν ισχυρίζονται ότι καταργούν τη γενοκτονία· απορρίπτουν τη σιωπή που την περιβάλλει.

Κάθε αναχώρηση σηματοδοτεί μια διαφωνία, όσο φευγαλέα κι αν είναι, σε έναν κόσμο γεμάτο συνενοχή. Κάθε βάρκα μαρτυρά ότι είναι ακόμα δυνατό να δράσουμε, όσο αδύναμα και «μικρή» κι αν είναι η μειοψηφία που δρα. Κάθε θραύσμα μας υπενθυμίζει ότι η ιστορία δεν έχει τελειώσει, ότι μπορεί να ξαναγραφεί, ότι υπάρχουν ακόμα χειρονομίες ικανές να σπάσουν τις επιβαλλόμενες καταστάσεις κανονικότητας.

Έτσι, οι στολίσκοι συνθέτουν μια επαναστατική μνήμη. Όχι μια μνήμη νίκης, αλλά μια μνήμη επιμονής. Όχι την ολοκλήρωση, αλλά την ατελότητα ως πολιτική μορφή. Όχι το σύνολο, αλλά τον αποσπασματικό αστερισμό ευάλωτων και πεισματικών πράξεων που, εν μέσω καταστροφής, υπενθυμίζουν την επείγουσα ανάγκη για δράση και την άρνηση συναίνεσης.

«Αν είναι γραμμένο ότι πρέπει να πεθάνω / Τότε είθε ο θάνατός μου να φέρει ελπίδα / Είθε ο θάνατός μου να γίνει ιστορία»,[8] έγραψε ο Refaat Alareer, ένας 43χρονος ποιητής που δολοφονήθηκε από ισραηλινό βομβαρδισμό στις 6 Δεκεμβρίου 2023. Αυτά τα λόγια, που λένε ότι η ελπίδα γεννιέται από την ίδια τη διακοπή, ότι το ημιτελές κομμάτι γίνεται υπόσχεση, ότι ο βίαιος θάνατος μετατρέπεται σε κάλεσμα για επιμονή, ηχούν, ενάμιση αιώνα αργότερα, η φόρμουλα του Blanqui: «μόνο το κεφάλαιο των διακλαδώσεων είναι ανοιχτό στην ελπίδα».[9] Γιατί είναι στη διακλάδωση μετά την αποτυχία, στην αρχή ξανά μετά την παρεμπόδιση, στην άρνηση του κλεισίματος, που παραμένει η πιθανότητα ενός άλλου μέλλοντος. Ίσως αυτό να είναι το σιωπηλό μάθημα, ή το μυστικό σήμα, που στέλνουν οι στολίσκοι: σαν το νερό που στρέφεται συνεχώς ενάντια στο ανάχωμα, κάθε φορά ανοίγουν ένα ρήγμα, υπενθυμίζοντάς μας ότι κανένας αποκλεισμός, όσο αδιαπέραστος κι αν είναι, δεν μπορεί να καταργήσει για πάντα την κίνηση της θάλασσας και την πεισματική ελπίδα όσων τη διασχίζουν.

Γάζα, δεν θα εξαφανιστείς.

Σημειώσεις:

1] Sylvain George, «Le Madleen ou l’inachevé comme forme politique», στο AOC , 10 Ιουνίου 2025.

2] https://globalsumudflotilla.org/press/

3] Sylvain George, “L’affamement comme technologie politique”, στο AOC , προσεχώς.

4] Walter Benjamin, «Sur le concept d’histoire », στο Oeuvre III , Παρίσι, Gallimard, συντ. Essai, 2000.

5] Gilles Deleuze, Différence et répétition, Παρίσι, PUF, συλλογή “Épiméthée”, 1968, σ. 7. Αυτός ο τύπος συνοψίζει έναν από τους κύριους άξονες του βιβλίου: τη διάκριση της επανάληψης, η οποία παράγει κάτι νέο, από την απλή γενικότητα, η οποία ανανεώνει το ίδιο. Η αληθινή επανάληψη δεν αναπαράγει μια ήδη δεδομένη ταυτότητα, αλλά δημιουργεί μια διαφορά σε κάθε εμφάνιση. Με αυτή την έννοια, το να επαναλαμβάνεις δεν σημαίνει ποτέ να επαναλαμβάνεις, αλλά να ανοίγεις μια πρώτη φορά που συμβαίνει ξανά.

6] Giorgio Agamben, Homo Sacer. Le pouvoir souverain et la vie nue, Παρίσι, Σεούλ, 1997. Εδώ δανειζόμαστε από τον Agamben την διαίσθηση ότι η Γάζα συμπυκνώνει ορισμένα παραδειγματικά χαρακτηριστικά του στρατοπέδου: αναστολή του νόμου, ομαλοποίηση της εξαίρεσης, διαχείριση της επιβίωσης. Αλλά είναι άμεσα σημαντικό να αποστασιοποιηθούμε από την προσέγγισή του: ενώ ο Agamben τείνει να υποστατίζει το στρατόπεδο, να το καταστήσει τον αποκλειστικό νόμο της σύγχρονης πολιτικής σε μια ανάγνωση που σηματοδοτείται από τον Heidegger, προτιμούμε να σκεφτόμαστε αυτούς τους χώρους όχι ως μια κορεσμένη ολότητα αλλά ως τοποθετημένες, ιστορικά καθορισμένες διαμορφώσεις, τις οποίες άλλοι χώροι (ετεροτοπίες, εξεγερμένα θραύσματα, μορφές επιμονής) σχίζουν.

7] Judith Butler, Ce qui fait une vie: Essai sur la dhune, la guerre et le deuil. Παρίσι, Ζώνες, 2010; Συναρμολόγηση. Pluralité, performativité et politique, Παρίσι, Fayard, 2016.

8] Refaat Alareer, «S’il est écrit que je dois mourir…» στο Orient XXI, https://orientxxi.info/magazine/s-il-est-ecrit-que-je-dois-mourir,6951; https:/ http://www.france-palestine.org/Que-ma-mort-apporte-l-espoir-poemes-de-Gaza

9] Louis Auguste Blanqui, Instructions pour une prize d’armes. L’Éternité par les astres et autres textes, Miguel Abensour and Valentin Pelosse eds., Παρίσι, Édition de la Tête des Feuilles, 1972. Σχετικά με το εκλεκτικό κείμενο από τις όμορφες συγγένειες, βλ. Abensour, «W. Benjamin entre mélancolie et révolution. Passages Blanqui», στο Heinz Wismann ed., Walter Benjamin et Paris, Παρίσι, ed. du Cerf, 1986.

Για νέα σχετικά με τον Παγκόσμιο Στόλο Sumud, κάντε κλικ εδώ και για τον Συνασπισμό του Παγκόσμιου Στόλου της Ελευθερίας, κάντε κλικ εδώ. 

Προτεινόμενες παράλληλες αναγνώσεις σχετικά με και με τον Sylvain George:

Jacques Rancière, «Εκρήξεις Φωτός», Σημειώσεις e-flux , 14/05/2024

Άρτα Μπαρζαντζί, «Η Σκοτεινή Νύχτα του Σώματος: Η Τριλογία της Άγνωστης Νύχτας του Σιλβέν Τζορτζ Αποκαλύπτει Εμπειρίες Μετανάστευσης», Διεθνής Ένωση Ντοκιμαντέρ – IDA , 05/01/2025.

Πηγές: lundimatin – autonomidrasi.com

Γιουβάλ Νώε Χαράρι: Στην Ουκρανία διακυβεύεται η πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Yuval Noah Harari argues that what’s at stake in Ukraine is the direction of human history

Το μεγαλύτερο πολιτικό επίτευγμα της ανθρωπότητας ήταν η παρακμή του πολέμου. Αυτό κινδυνεύει τώρα. Humanity’s greatest political achievement has been the decline of war. That is now in jeopardy. Thomas Calloway “Tom” Lea III (1907-2001), The 2000 Yard Stare (1944), oil on canvas, 91.4 x 71.1 cm, U.S. Army Center of Military History, Fort Belvoir, VA. By US Army, Tom Lea, via Wikimedia Commons.

Μπορούν οι άνθρωποι να αλλάξουν τον τρόπο συμπεριφοράς τους ή η ιστορία επαναλαμβάνεται ατέρμονα, με τους ανθρώπους να είναι για πάντοτε καταδικασμένοι να αναπαράγουν τραγωδίες του παρελθόντος χωρίς να αλλάζουν τίποτα εκτός από το ντεκόρ;

Μια σχολή σκέψης αρνείται σταθερά τη δυνατότητα αλλαγής. Υποστηρίζει ότι ο κόσμος είναι μια ζούγκλα, ότι οι ισχυροί λυμαίνονται τους αδύναμους και ότι το μόνο πράγμα που εμποδίζει μια χώρα να κατακρεουργήσει μια άλλη είναι η στρατιωτική δύναμη. Έτσι ήταν πάντα, και έτσι θα είναι. Όσοι δεν πιστεύουν στο νόμο της ζούγκλας δεν αυταπατώνται απλώς, αλλά θέτουν σε κίνδυνο την ίδια τους την ύπαρξη. Δεν θα επιβιώσουν για πολύ.

Μια άλλη σχολή σκέψης υποστηρίζει ότι ο λεγόμενος νόμος της ζούγκλας δεν είναι επ’ ουδενί φυσικός νόμος. Τον δημιούργησαν οι άνθρωποι κι αυτοί μπορούν να τον αλλάξουν. Σε αντίθεση με την επικρατούσα εσφαλμένη αντίληψη, οι πρώτες σαφείς ενδείξεις περί οργανωμένου πολέμου εμφανίζονται στα αρχαιολογικά αρχεία μόλις πριν από 13.000 χρόνια. Ακόμα και μετά από αυτή την ημερομηνία υπήρξαν πολλές περίοδοι χωρίς αρχαιολογικά στοιχεία για πολέμους. Σε αντίθεση με τη βαρύτητα, ο πόλεμος δεν είναι μια θεμελιώδης δύναμη της φύσης. Η ένταση και η ύπαρξή του εξαρτώνται από τους υποκείμενους τεχνολογικούς, οικονομικούς και πολιτιστικούς παράγοντες. Καθώς αυτοί οι παράγοντες αλλάζουν, το ίδιο αλλάζει και ο πόλεμος.

O πόλεμος δεν είναι μια θεμελιώδης δύναμη της φύσης

George Bellows (1882–1925), The Barricade (1918), oil on canvas, 122.2 × 212.1 cm, Birmingham Museum of Art, Birmingham, AL. Wikimedia Commons.

Οι αποδείξεις αυτής της αλλαγής βρίσκονται παντού γύρω μας. Τις τελευταίες γενιές, τα πυρηνικά όπλα έχουν μετατρέψει τον πόλεμο μεταξύ των υπερδυνάμεων σε μια τρελή πράξη συλλογικής αυτοκτονίας, αναγκάζοντας τα ισχυρότερα έθνη της Γης να βρουν λιγότερο βίαιους τρόπους επίλυσης των συγκρούσεων. Ενώ οι πόλεμοι μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, όπως ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, σφράγισαν μεγάλο μέρος της ιστορίας, τα τελευταία εβδομήντα χρόνια δεν υπήρξε κανένας άμεσος πόλεμος μεταξύ υπερδυνάμεων.

Κατά την ίδια περίοδο, η παγκόσμια οικονομία μετατράπηκε από οικονομία των αγαθών σε οικονομία της γνώσης. Εκεί που κάποτε οι κύριες πηγές πλούτου ήταν τα υλικά αγαθά, όπως τα χρυσωρυχεία, οι σιτοβολώνες και οι πετρελαιοπηγές, σήμερα η κύρια πηγή πλούτου είναι η γνώση. Και ενώ μπορείτε να καταλάβετε τις πετρελαιοπηγές δια της βίας, η γνώση δεν μπορεί να αποκτηθεί με αυτό τον τρόπο. Ως αποτέλεσμα, το κέρδος της κατάκτησης έχει μειωθεί.

Τέλος, στον παγκόσμιο πολιτισμό έχει συντελεστεί μια τεκτονική μετατόπιση. Πολλές ελίτ στην ιστορία -Ούννοι οπλαρχηγοί, Βίκινγκ και Ρωμαίοι πατρίκιοι, για παράδειγμα- έβλεπαν τον πόλεμο θετικά. Οι ηγεμόνες, από τον Σαργκόν τον Μέγα μέχρι τον Μπενίτο Μουσολίνι, επιδίωκαν να περάσουν στην αιωνιότητα μέσω των κατακτήσεων (και άνθρωποι των τεχνών όπως ο Όμηρος και ο Σαίξπηρ ευχαρίστως ικανοποιούσαν τέτοιες φαντασιώσεις). Άλλες ελίτ, όπως η χριστιανική εκκλησία, θεωρούσαν τον πόλεμο ως αναγκαίο κακό.

O κόσμος κυριαρχείται από ελίτ που θεωρούν τον πόλεμο κακό και αποφεύξιμο

Pablo Picasso, La Guerre, The War, 1952. Huile sur bois aggloméré, 4,5x10,5 m. Musée Picasso, Paris. Wikimedia Commons.

Τις τελευταίες γενιές, ωστόσο, για πρώτη φορά στην ιστορία ο κόσμος κυριαρχείται από ελίτ που θεωρούν τον πόλεμο κακό και αποφεύξιμο. Ακόμη και οι Τζορτζ Μπους και Ντόναλντ Τραμπ- για να μην αναφέρουμε τις Μέρκελ και Άρντερν του κόσμου-, είναι πολύ διαφορετικοί τύποι πολιτικών από τον Αττίλα τον Ούννο ή τον Αλάριχο τον Γότθο. Συνήθως έρχονται στην εξουσία με όνειρα για εγχώριες μεταρρυθμίσεις και όχι για κατακτήσεις άλλων χωρών. Αλλά και στο βασίλειο της τέχνης και της σκέψης, οι περισσότερες πεφωτισμένες προσωπικότητες -από τον Πάμπλο Πικάσο έως τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ- είναι περισσότερο γνωστές για την απεικόνιση της παράλογης φρίκης της μάχης παρά για την εξύμνηση των αρχιτεκτόνων της.

Ως αποτέλεσμα όλων αυτών των αλλαγών, οι περισσότερες κυβερνήσεις έπαψαν να θεωρούν τους επιθετικούς πολέμους ως αποδεκτό εργαλείο για την προώθηση των συμφερόντων τους και τα περισσότερα έθνη σταμάτησαν να φαντασιώνονται την κατάκτηση και την προσάρτηση των γειτόνων τους. Απλώς δεν είναι αλήθεια ότι μόνο στρατιωτική δύναμη εμποδίζει τη Βραζιλία να κατακτήσει την Ουρουγουάη ή την Ισπανία να εισβάλει στο Μαρόκο.

Οι παράμετροι της ειρήνης

Pablo Picasso, La Paix, Peace, 1952. Huile sur bois aggloméré, 4,5x10,5 m. Musée Picasso, Paris. Wikimedia Commons.

Η παρακμή του πολέμου είναι εμφανής σε πολλές στατιστικές. Από το 1945, είναι σχετικά σπάνιο να επανασχεδιάζονται τα διεθνή σύνορα λόγω ξένης εισβολής και ούτε μία διεθνώς αναγνωρισμένη χώρα δεν έχει εξαφανιστεί εντελώς από τον χάρτη λόγω εξωτερικής κατάκτησης. Βεβαίως, δεν έλειψαν άλλα είδη συγκρούσεων, όπως οι εμφύλιοι πόλεμοι και οι εξεγέρσεις, αλλά ακόμη και αν όλα τα είδη συγκρούσεων κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα ληφθούν υπόψη, η ανθρώπινη βία έχει σκοτώσει λιγότερους ανθρώπους απ’ ό,τι οι αυτοκτονίες, τα τροχαία ή οι ασθένειες που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Η πυρίτιδα έχει καταστεί λιγότερο θανατηφόρα από τη ζάχαρη.

Η παρακμή του πολέμου υπήρξε τόσο ψυχολογικό όσο και στατιστικό φαινόμενο

Albin Egger-Lienz (1868–1926), Finale (1918), oil on canvas, 140 x 227 cm, Leopold Museum (Die Sammlung Leopold), Vienna, Austria. Wikimedia Commons.

Οι μελετητές διαφωνούν για τα ακριβή στατιστικά στοιχεία, αλλά είναι σημαντικό να βλέπουμε πέρα από τα μαθηματικά. Η παρακμή του πολέμου υπήρξε τόσο ψυχολογικό όσο και στατιστικό φαινόμενο. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του ήταν μια ουσιαστική αλλαγή στην ίδια την έννοια του όρου «ειρήνη». Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας η ειρήνη σήμαινε μόνο «”την προσωρινή απουσία πολέμου». Όταν οι άνθρωποι το 1913 έλεγαν ότι υπήρχε ειρήνη μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, εννοούσαν ότι ο γαλλικός και ο γερμανικός στρατός δεν συγκρούονταν άμεσα, αλλά, ωστόσο, όλοι γνώριζαν ότι ο πόλεμος μεταξύ τους θα μπορούσε να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή.

Τις τελευταίες δεκαετίες «ειρήνη» σημαίνει «μη πιθανότητα πολέμου». Για πολλές χώρες, η εισβολή και η κατάκτηση από τους γείτονες φαντάζει σχεδόν αδιανόητη. Ζω στη Μέση Ανατολή, οπότε γνωρίζω πολύ καλά ότι υπάρχουν και εξαιρέσεις σε αυτές τις τάσεις, αλλά η αναγνώριση των τάσεων είναι τουλάχιστον εξίσου σημαντική με το να μπορεί κανείς να επισημάνει τις εξαιρέσεις.

Η «νέα ειρήνη» δεν ήταν μια στατιστική σύμπτωση ή μια χίπικη φαντασίωση

Marc Chagall, Soldats, 1912, gouache sur carton, 38, à X. 31,7 cm, collection particulière. Wikimedia Commons.

Η «νέα ειρήνη» δεν ήταν μια στατιστική σύμπτωση ή μια χίπικη φαντασίωση. Αντανακλάται με μεγαλύτερη σαφήνεια στους ψυχρά μελετημένους προϋπολογισμούς. Τις τελευταίες δεκαετίες οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο αισθάνονται αρκετά ασφαλείς ώστε να ξοδεύουν κατά μέσο όρο μόνο το 6,5% του προϋπολογισμού τους στις ένοπλες δυνάμεις τους, ενώ ξοδεύουν πολύ περισσότερα για την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και την κοινωνική πρόνοια.

Τείνουμε να το θεωρούμε δεδομένο, αλλά αποτελεί μια εκπληκτική καινοτομία στην ανθρώπινη ιστορία. Για χιλιάδες χρόνια, οι στρατιωτικές δαπάνες αποτελούσαν μακράν το μεγαλύτερο κονδύλι στον προϋπολογισμό κάθε πρίγκιπα, ηγεμόνα, σουλτάνου και αυτοκράτορα. Δεν ξόδευαν σχεδόν ούτε δεκάρα στην εκπαίδευση ή την ιατρική βοήθεια για τις μάζες.

Η παρακμή του πολέμου δεν προέκυψε από κάποιο θεϊκό θαύμα ή από μια αλλαγή στους νόμους της φύσης. Προέκυψε από το γεγονός ότι οι άνθρωποι έκαναν καλύτερες επιλογές. Αποτελεί αναμφισβήτητα το μεγαλύτερο πολιτικό και ηθικό επίτευγμα του σύγχρονου πολιτισμού. Δυστυχώς, το γεγονός ότι απορρέει από ανθρώπινη επιλογή σημαίνει επίσης ότι είναι αναστρέψιμη.

Για να απολαύσουμε την ειρήνη, πρέπει σχεδόν όλοι να κάνουμε σωστές επιλογές

Η τεχνολογία, η οικονομία και ο πολιτισμός συνεχίζουν να αλλάζουν. Η άνοδος των κυβερνοόπλων, των οικονομιών που καθοδηγούνται από την Τεχνητή Νοημοσύνη και των νέων μιλιταριστικών πολιτισμών θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια νέα εποχή πολέμων, χειρότερη από οτιδήποτε έχουμε δει στο παρελθόν. Για να απολαύσουμε την ειρήνη, πρέπει σχεδόν όλοι να κάνουμε σωστές επιλογές. Αντίθετα, μια κακή επιλογή από μία μόνο πλευρά μπορεί να οδηγήσει σε πόλεμο.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ρωσική απειλή για εισβολή στην Ουκρανία πρέπει να ανησυχεί τους πάντες στη Γη. Αν γίνει και πάλι κανόνας για τις ισχυρές χώρες να κατατροπώνουν τους ασθενέστερους γείτονές τους, κάτι τέτοιο θα επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αισθάνονται και συμπεριφέρονται. Το πρώτο και πιο προφανές αποτέλεσμα μιας επιστροφής στο νόμο της ζούγκλας θα ήταν η απότομη αύξηση των στρατιωτικών δαπανών εις βάρος όλων των άλλων. Τα χρήματα που θα έπρεπε να πηγαίνουν σε δασκάλους, νοσηλευτές και κοινωνικούς λειτουργούς θα πήγαιναν σε τανκς, πυραύλους και κυβερνοόπλα.

Η επιστροφή στη ζούγκλα θα υπονόμευε επίσης την παγκόσμια συνεργασία σε προβλήματα όπως η πρόληψη της καταστροφικής κλιματικής αλλαγής ή η ρύθμιση ανατρεπτικών τεχνολογιών όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η γενετική μηχανική. Δεν είναι εύκολο να συνεργάζεσαι με χώρες που ετοιμάζονται να σε εξοντώσουν. Και καθώς τόσο η κλιματική αλλαγή όσο και η κούρσα των εξοπλισμών στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης επιταχύνονται, η απειλή των ένοπλων συγκρούσεων θα αυξηθεί περαιτέρω, κλείνοντας έναν φαύλο κύκλο που μπορεί κάλλιστα να στοιχειώσει το είδος μας.

Η πορεία της ιστορίας

Francisco Goya (1746–1828), Truth, Time and History (c 1812), oil on canvas, 294 x 244 cm, Nationalmuseum, Stockholm, Sweden. Wikimedia Commons.

Αν πιστεύετε ότι η ιστορική αλλαγή είναι αδύνατη και ότι η ανθρωπότητα δεν έφυγε ποτέ από τη ζούγκλα και δεν θα φύγει ποτέ, η μόνη επιλογή που απομένει είναι αν θα παίξουμε το ρόλο του θηρευτή ή του θηράματος. Με μια τέτοια επιλογή, οι περισσότεροι ηγέτες θα προτιμούσαν να μείνουν στην ιστορία ως αρπακτικά και να προσθέσουν τα ονόματά τους στον ζοφερό κατάλογο των κατακτητών που οι άτυχοι μαθητές είναι καταδικασμένοι να απομνημονεύουν για τις εξετάσεις ιστορίας.

Αλλά μήπως η αλλαγή είναι δυνατή; Μήπως ο νόμος της ζούγκλας είναι επιλογή και όχι αναπόφευκτο γεγονός; Αν είναι έτσι, κάθε ηγέτης που επιλέγει να κατακτήσει έναν γείτονα θα πάρει μια ξεχωριστή θέση στη μνήμη της ανθρωπότητας, πολύ χειρότερη από τον γνωστό ως «η μάστιγα του Θεού» Ταμερλάνο. Θα μείνει στην ιστορία ως ο άνθρωπος που κατέστρεψε το μεγαλύτερο επίτευγμά μας. Εκεί που νομίζαμε ότι βγήκαμε από τη ζούγκλα, μας τράβηξε πάλι μέσα.

Δεν ξέρω τι θα συμβεί στην Ουκρανία. Αλλά ως ιστορικός πιστεύω στη δυνατότητα αλλαγής. Δεν νομίζω ότι πρόκειται για αφέλεια – αλλά για ρεαλισμό. Η μόνη σταθερά της ανθρώπινης ιστορίας είναι η αλλαγή. Και αυτό είναι κάτι που ίσως μπορούμε να μάθουμε από τους Ουκρανούς. Για πολλές γενιές, οι Ουκρανοί γνώρισαν μόνο τυραννία και βία. Υπέμειναν δύο αιώνες τσαρικής απολυταρχίας (η οποία τελικά κατέρρευσε εν μέσω του κατακλυσμού του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου). Μια σύντομη απόπειρα ανεξαρτησίας συνετρίβη γρήγορα από τον Κόκκινο Στρατό που επανέφερε τη ρωσική κυριαρχία. Στη συνέχεια οι Ουκρανοί έζησαν τον τρομερό ανθρωπογενή Γολοντόμορ [ο Μεγάλος Λιμός της Ουκρανίας (1932-1933)], τη σταλινική τρομοκρατία, τη ναζιστική κατοχή και δεκαετίες ψυχοφθόρου κομμουνιστικής δικτατορίας. Όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε, η ιστορία φαινόταν να εγγυάται ότι οι Ουκρανοί θα ακολουθούσαν και πάλι τον δρόμο της βάναυσης τυραννίας – άλλωστε, τι άλλο ήξεραν;

Αυτοί όμως επέλεξαν διαφορετικά. Παρά την ιστορία, παρά την εξοντωτική φτώχεια και παρά τα φαινομενικά ανυπέρβλητα εμπόδια, οι Ουκρανοί εγκαθίδρυσαν δημοκρατικό πολίτευμα. Στην Ουκρανία, σε αντίθεση με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, οι υποψήφιοι της αντιπολίτευσης αντικατέστησαν επανειλημμένα τους κατεστημένους. Όταν βρέθηκαν αντιμέτωποι με την απειλή της απολυταρχίας το 2004 και το 2013, οι Ουκρανοί εξεγέρθηκαν δύο φορές για να υπερασπιστούν την ελευθερία τους. Η δημοκρατία τους είναι νέα. Το ίδιο και η “νέα ειρήνη”. Και οι δύο είναι εύθραυστες και μπορεί να μην διαρκέσουν για πολύ. Αλλά και οι δύο είναι πιθανές, και μπορούν να αποκτήσουν βαθιές ρίζες. Κάθε τι παλιό ήταν κάποτε νέο. Όλα τελικά είναι θέμα επιλογής.

Photo: AFP

Ο Yuval Noah Harari είναι ιστορικός, φιλόσοφος και συγγραφέας των βιβλίων “Sapiens” (2014), “Homo Deus” (2016) και της σειράς “Sapiens: A Graphic History” (2020-21). Είναι λέκτορας στο τμήμα ιστορίας του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ και συνιδρυτής της Sapienship, μιας εταιρείας με κοινωνικό αντίκτυπο.

Πηγές: https://www.economist.com/by-invitation/2022/02/09/yuval-noah-harari-argues-that-whats-at-stake-in-ukraine-is-the-direction-of-human-history - https://www.tovima.gr/2022/02/18/world/giouval-noe-xarari-stin-oukrania-diakyveyetai-i-poreia-tis-anthropinis-istorias/

 

 

Black Friday, η Μαύρη Παρασκευή για τον πλανήτη. Boycott Black Friday if you care about the planet

Ας κάνουμε την Black Friday, Buy Nothing Day. From the energy it takes to use the internet to the e-waste created by dumped electronics, Black Friday is an environmental nightmare. Kevin Grass, Black Friday. Acrylic on canvas, 72" x 48," 2016. In a Private Collection.

Κι άλλο email για την Black Friday; Κι άλλη διαφήμιση; Πόσες προσφορές έχουν περάσει μπροστά από τα μάτια μας αυτές τις μέρες; Η “γιορτή” του υπερκαταναλωτισμού έφτασε και φέτος: άλλη μία χρονιά που οι εταιρείες, κυρίως οι μεγάλες (παρόλο που έχουν τα περισσότερα κέρδη), δημιουργούν ανάγκες που συχνά δεν υπάρχουν. Κι άλλα παπούτσια, κι άλλα ρούχα, καινούργιο κινητό ή τάμπλετ, κι άλλα, κι άλλα, κι άλλα. Πολύ συχνά, χαλάμε χρήματα που δεν σκοπεύαμε να ξοδέψουμε καν, επειδή βομβαρδιζόμαστε από όλες αυτές τις προσφορές.

Η Black Friday είναι μία από τις μέρες με τα υψηλότερα ποσοστά κατανάλωσης στην καταναλωτική κοινωνία που ζούμε, ειδικά στις μεγαλύτερες πόλεις. Το 55% του παγκόσμιου πληθυσμού σήμερα ζει σε αστικές περιοχές και το ποσοστό αυτό θα ανέβει στο 70% ως το 2050. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στις μεγάλες πόλεις δημιουργούν 60% περισσότερες εκπομπές απ’ ό,τι είχε αρχικά υπολογιστεί, όταν ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις του εμπορίου σε προϊόντα και υπηρεσίες μεταξύ των πόλεων και του υπόλοιπου κόσμου.   

Μπορεί ο καθένας μας να παρασύρεται από αυτή την “πλύση εγκεφάλου” τις μέρες αυτές και να κάνει μία παραπανω αγορά, όμως η ευθύνη βαραίνει και τις εταιρείες αλλά και τις κυβερνήσεις, οι οποίες προωθούν τον υπερκαταναλωτισμό ως τη λύση στην οικονομική κρίση που προκλήθηκε από την πανδημία. Πέρσι, το ηλεκτρονικό εμπόριο εκτοξεύθηκε: οι εταιρείες ηλεκτρονικού εμπορίου παγκοσμίως δέχτηκαν 22 δισεκατομμύρια επισκέψεις στις ιστοσελίδες τους τον Ιούνιο του 2020, ενώ μόλις λίγους μήνες πριν, τον Ιανουάριο του 2020, είχαν 16 δισεκατομμύρια επισκέψεις. 

Παρόλο λοιπόν που δεν έχουμε εμείς την αποκλειστική ευθύνη, αυτό που σίγουρα έχουμε είναι η τεράστια καταναλωτική μας δύναμη. Επειδή όσο αυξάνονται τα νούμερα της υπερκατανάλωσης, τόσο πιο γρήγορα εξαντλούνται οι πόροι του πλανήτη και καταστρέφεται το κλίμα, μέρες σαν την Black Friday είναι ευκαιρία να κάνουμε τη διαφορά και να προστατέψουμε τον πλανήτη μας. Υπάρχουν τρόποι να συμμετέχουμε κι εμείς στην προστασία του: μπορούμε να αλλάξουμε καταναλωτικές συνήθειες και να σκεφτούμε ξανά τον τρόπο που κάνουμε τα ψώνια μας. 

ΕΙΝΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟ ΟΤΑΝ… 

• Αγοράζουμε μόνο όσα χρειαζόμαστε
• Αγοράζουμε τοπικά, προτιμώντας τα μαγαζιά της γειτονιάς
• Αν δεν υπάρχει το κατάστημα που χρειαζόμαστε στη γειτονιά, τότε πάμε σε άλλο κατάστημα πιο μακριά (έτσι κάνουμε οικονομία στις μετακινήσεις μας, που εκπέμπουν κι αυτές ρύπους)
• Χρησιμοποιούμε απλή αποστολή στις ηλεκτρονικές αγορές, και βάζουμε σημείο παραλαβής (έτσι μοιράζουμε την απόσταση)
• Τα περιτυλίγματα και οι συσκευασίες διατηρούνται στο ελάχιστο, ή είναι επαναχρησιμοποιούμενες, ή μπορούν να επιστραφούν
• Αποφεύγουμε τις επιστροφές, ή αν δεν γίνεται αλλιώς, φροντίζουμε η εταιρεία που προτιμήσαμε να μην καταστρέφει τις επιστροφές, αλλά τα προϊόντα να ξαναδίνονται προς πώληση

ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΙ ΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΟΤΑΝ…

• Αγοράζουμε αυθόρμητα, χωρίς να σκεφτούμε αν πραγματικά έχουμε ανάγκη κάτι
• Αγοράζουμε από μεγάλα διαδικτυακά καταστήματα κι αυτό που αγοράζουμε έρχεται από πολλά χιλιόμετρα μακριά, αυξάνοντας το κέρδος των μεγάλων εταιρειών που ρυπαίνουν περισσότερο τον πλανήτη
• Έχουμε στη γειτονιά το μαγαζί που χρειαζόμαστε και μπορούμε να πάμε με τα πόδια ή με μέσα μεταφοράς, αλλά δεν πηγαίνουμε εκεί
• Χρησιμοποιούμε αποστολή εξπρές και στο σπίτι μας (για να μας φέρουν κάτι γρήγορα και ατομικά, χρησιμοποιείται 3 φορές περισσότερη ενέργεια)
• Τα προϊόντα έρχονται με πολλές συσκευασίες και πλαστικό, δημιουργώντας τόνους απορριμμάτων
• Δεν αποφεύγουμε τις επιστροφές, και η εταιρεία καταστρέφει τα προϊόντα που επιστρέφονται αντί να τα επισκευάσει και να τα δώσει ξανά προς πώληση

Έχεις τη δύναμη! Μπορούμε να αγοράζουμε λιγότερα αλλά καλύτερα, πιο ποιοτικά αντικείμενα. Ας μην ξεχειλίζουν οι πόλεις μας από σκουπίδια κάθε χρόνο τέτοια μέρα (που μετά τα σκουπίδια αυτά απλά μεταφέρονται αλλού αλλά δεν εξαφανίζονται). 

Ώρα να στραφούμε στην επαναχρησιμοποίηση, την επιδιόρθωση, την ανταλλαγή και να φροντίσουμε τις μικρές, τοπικές επιχειρήσεις κι όχι τις αλυσίδες. Η ανακύκλωση είναι το τελευταίο βήμα στη ζωή ενός προϊόντος, γι’ αυτό εμείς πρέπει να φροντίσουμε να μειωθούν οι πόροι που παίρνουμε από τον πλανήτη ώστε να τον φροντίσουμε και να μειώσουμε τα απορρίμματα που παράγουμε.

Πηγές: https://www.greenpeace.org/greece/issues/perivallon/45675/black-friday-2021/ - https://physicsgg.me/2021/11/26/ - https://www.independent.co.uk/climate-change/opinion/black-friday-climate-impact-emissions-b1964659.html