Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Δευτέρα 16 Οκτωβρίου 2017

Ελληνίδα αστρονόμος ανακάλυψε ασυνήθιστους γαλαξίες που μοιάζουν με άτρακτο. Greek Astronomer Discovers Unusual Cigar-Shaped Galaxies

Ένας ελλειπτικός γαλαξίας που περιστρέφεται. Το σχήμα του γαλαξία μοιάζει με πούρο και τα άστρα του περιστρέφονται γύρω από τον μεγάλο άξονά του. Παρόμοια είναι η εικόνα στο υπόβαθρο, από το στιγμιότυπο μιας προσομοίωσης. An elliptical galaxy in prolate rotation. The galaxy resembles the shape of a cigar, with its stars rotating around the galaxy’s long axis, similar to a spindle. the background image is a snapshot of a simulation by A. Tsatsi and colleagues. Image: J. Chang, PMO / T. Müller, HdA

Οι γαλαξίες είναι μαγευτικοί, περιστρεφόμενοι τροχοί των αστεριών; Όχι στην περίπτωση των γαλαξιών που μοιάζουν με άτρακτο, τους οποίους μελετά η Αθανασία Τσάτση από το Ινστιτούτο Αστρονομίας του Max Planck και οι συνεργάτες της. Χρησιμοποιώντας την έρευνα CALIFA, οι αστρονόμοι διαπίστωσαν ότι αυτοί οι λεπτοκαμωμένοι γαλαξίες, οι οποίοι περιστρέφονται κατά μήκος του μακρύτερου άξονα τους, είναι πολύ πιο συνηθισμένοι από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως. Τα νέα δεδομένα επέτρεψαν στους αστρονόμους να δημιουργήσουν ένα μοντέλο για το πώς σχηματίστηκαν πιθανότατα αυτοί οι ασυνήθιστοι γαλαξίες, δηλαδή από ένα ειδικό είδος συγχώνευσης δύο σπειροειδών γαλαξιών.

Athanasia Tsatsi of Max Planck Institute for Astronomy, Heidelberg with expertise in Newtonian Dynamics, Theoretical Physics, Cosmology.

Οι περισσότεροι γαλαξίες στο σύμπαν είναι ελλειπτικοί ή σπειροειδείς, υπάρχουν όμως και μερικοί πολύ πιο σπάνιοι, που έχουν σχήμα πούρου. Έως τώρα είχαν βρεθεί μόνο 12 τέτοιοι, αλλά μια ομάδα αστρονόμων με επικεφαλής μια Ελληνίδα ερευνήτρια ανακάλυψαν άλλους οκτώ, ανεβάζοντας πλέον σε 20 το συνολικό αριθμό τους. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τη δρα Αθανασία Τσάτση, μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Ινστιτούτου Αστρονομίας Μαξ Πλανκ στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστρονομίας και αστροφυσικής Astronomy & Astrophysics.

The formation of an elliptical galaxy in prolate rotation. The mechanism shown here was proposed by Athanasia Tsatsi and her colleagues in order to explain the recent discoveries of galaxies of this kind with the CALIFA survey. The formation involves a polar merger of two spiral galaxies. One of the spiral galaxies develops a marked elongated structure (a “bar,” to use the technical term) before the merger, which gives the resulting elliptical galaxy its cigar-like (prolate) shape. The stars of the second spiral galaxy end up orbiting around the bar of the first companion. Together they form a cigar-shaped elliptical galaxy that rotates like a spindle around its long axis. Credit: Movie: J. Chang, PMO / T. Müller, HdA

Η ανακάλυψη ακόμη οκτώ «πούρων», που περιστρέφονται σαν αδράχτια γύρω από τον επιμήκη άξονά τους, δείχνει ότι το εν λόγω είδος γαλαξιών είναι λιγότερο σπάνιο από ό,τι νόμιζαν έως τώρα οι αστρονόμοι. Τα νέα ευρήματα επέτρεψαν στους επιστήμονες να δημιουργήσουν ένα νέο μοντέλο για το πώς πιθανώς δημιουργήθηκαν αυτοί οι ασυνήθιστοι γαλαξίες, μάλλον από μια ειδικού τύπου συγχώνευση δύο σπειροειδών γαλαξιών που προϋπήρχαν.


Ο Χρόνος στην Φιλοσοφία και την Επιστήμη. The Time in Philosophy and Science

Chronos and his child by Giovanni Francesco Romanelli, National Museum in Warsaw, a 17th century depiction of Titan Cronus as "Father Time," wielding a harvesting scythe.

Ανατρέχοντας στις ρίζες του πολιτισμού θα ανακαλύψουμε ότι ο χρόνος αντιμετωπιζόταν πάντα ως πρωταρχική φιλοσοφική έννοια. Στην Ελληνική αρχαιότητα ο Χρόνος προσωποποιείτο μέσω της θεότητας της Αιωνιότητας, και το όνομά του προήλθε μάλλον από τον Θεό Κρόνο (Κρόνος = Χρόνος). Το δρεπάνι του, σύμβολο του θερισμού, ήταν κατά τους αρχαίους και το σύνεργο για να θερίζει τα χρόνια που περνούν.

Η σημασία του χρόνου αναγνωρίζεται επίσης ως βάση των Ορφικών Μυστηρίων, εφ’ όσον θεωρείται γι’ αυτά η «Αρχή του Κόσμου».

Από τη συσχέτιση της ουσίας του χρόνου με την ατέρμονα μεταβολή και φθορά των γήινων οργανισμών αναπτύχθηκε από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους Πλάτωνα και Αριστοτέλη η προσανατολισμένη, ευθύγραμμη και μη αναστρέψιμη εξέλιξη του χρόνου. Ο χρόνος γι’ αυτούς δεν ήταν παρά μια συνεχής σειρά χρονικών σημείων, στην οποία έχει τη θέση της κάθε στιγμιαία κατάσταση όλων όσων συμβαίνουν στην πραγματικότητα.

Ο Αριστοτέλης.

Ο Αριστοτέλης όμως προχώρησε περισσότερο, διατυπώνοντας τη σκέψη: «Αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο, μόνο όταν έχουμε έκδηλη κίνηση». Μέσα από τη διατύπωση αυτή, για πρώτη φορά στα επιστημονικά χρονικά, συνδέεται ο χρόνος με μια άλλη έννοια, αυτήν του χώρου, εφ’ όσον ως κίνηση θεωρούμε τη μεταβολή της θέσης ενός αντικειμένου στο χώρο.

Μέσα από μια τόσο απλή πρόταση ο Αριστοτέλης μας πείθει ότι από τότε υπήρχε η αίσθηση της αδιευκρίνιστης ενότητας του σχετικιστικού χωροχρόνου.

Τα νήματα όμως της αρχαίας ελληνικής σκέψης δεν σταματούσαν εκεί. Κι αυτός ακόμα ο αντικειμενικός χρόνος δεν επιδέχεται μια απόλυτη μέτρηση, εφ’ όσον η αρχή της μέτρησής του είναι άγνωστη ή, κατά άλλους, χαμένη μέσα στα πλέγματα του άπειρου παρελθόντος ή των σχημάτων του μέλλοντος. Έτσι αυτό που μπορούμε να μετρήσουμε είναι ένας εικονικός χρόνος, που προσδιορίζεται από τις έννοιες χρονική στιγμή, μια συγκεκριμένη δηλαδή θέση μέσα στον χρόνο, και χρονικό διάστημα, δηλαδή τη χρονική απόσταση μεταξύ δύο προσδιορισμένων χρονικών στιγμών.

«Εικών δ’ έστι τω αγεννάτω χρόνω, ον αιωνα ποταγορεύομες» (Πλατ. Τιμ. Λοκρ. 97D).

Anselm Feuerbach, Plato's Symposium, 1873.

Σύμφωνα με την περί ιδεών φιλοσοφική αρχή, ο Πλάτωνας καλεί αιώνα την ιδέα του χρόνου, σε αντίθεση με την εικόνα του, τον «γεννητόν» χρόνο που μετράται σε έτη και στα υποπολλαπλάσιά τους. Παράλληλα ο Αριστοτέλης αναφέρει για τον αιώνα.

«Το τον πάντα χρόνον και την απειρίας περιέχον αιών εστί».

Σύμφωνα με την κοσμοθεωρία του Ζωροαστρισμού, τη μονοθεϊστική θρησκεία των αρχαίων Περσών, που διατηρήθηκε μέχρι την ισλαμική κατάκτηση της Περσίας, ο χρόνος ήταν ένας δεκαπεντάχρονος πανέμορφος άγγελος, διαφορετικός όμως από τους εβραϊκούς αγγέλους, αφού δεν ήταν όργανο της θέλησης του θεού.

Faravahar (or Ferohar), one of the primary symbols of Zoroastrianism, believed to be the depiction of a Fravashi (guardian spirit). Faravahar carved in stone at Persepolis, Iran.

Η ιστορία της γέννησής του είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Οι «φραβάσι», τα διπλά αντίτυπα των ανθρώπων, βρέθηκαν κάποτε μπροστά σε ένα τρομερό δίλημμα, που τους τέθηκε επιτακτικά. Θα προτιμούσαν να ζήσουν άχρονα και αιώνια, απαλλαγμένοι από την πίεση του υπάρχοντος κακού, στον υπερβατικό χωρόχρονο, ή θα επέλεγαν να αγωνιστούν μέσα στον χρόνο και τον χώρο, ενάντια στα κακοποιά πνεύματα με στόχο να τα νικήσουν;

Η επιλογή από μέρους τους του δρόμου του αγώνα γέννησε τον χρόνο, που κατά συνέπεια έχει για τον ζωροαστρισμό την ιδιότυπη αξία ενός πολύτιμου όπλου στη μάχη ενάντια του κακού. Αυτονόητο είναι ότι στο τέλος της μεγάλης μάχης, μετά την καταστροφή του κακού και την επαναφορά του Σύμπαντος στην αρχική θετική κατάσταση της δημιουργίας, ο χρόνος ως «ήδη υπάρχων» δεν θα καταργηθεί παρά μόνο θα εξαγνιστεί.

Στο Μιθραϊσμό όμως, αίρεση του ζωροαστρισμού, βρίσκουμε μια πλήρη αναφορά στον αιώνιο και ατέρμονα χρόνο. Κατά τη θεολογία του Μιθραϊσμού, η κυριότερη θεία ιδιότητα και δύναμη ήταν ο «Άπειρος Χρόνος», που περιέκλειε, δημιουργούσε και κατέστρεφε τα πάντα. Από τον Χρόνο δημιουργήθηκαν ο Ουρανός, η Γη, τα άστρα, ο Ωκεανός και όλες οι άλλες δυνάμεις, που συμμετέχουν ταυτόχρονα στην έννοια του Θείου με τη μορφή του Καλού.

Representation of a Maya astronomer from p34 of the Madrid Codex with their eye outstretched.

Στην άλλη πλευρά του κόσμου, στην Κεντρική Αμερική, οι Μάγια δεν έβλεπαν τον χρόνο να εξελίσσεται ευθύγραμμα, όπως δηλαδή κυλάει το τρεχούμενο νερό ενός ποταμού, που ποτέ δεν ξαναγυρίζει στην κοίτη του. Μέσα από τη μυστηριακή λατρεία του θεού Ήλιου, οι ιερείς τους αντιμετώπιζαν τον χρόνο σαν μια συνεχή, ρέουσα κυκλικά πρωταρχική ουσία, που ανάγκαζε τον κόσμο να λειτουργεί μέσα από συνεχείς καταστροφές και αναγεννήσεις οι οποίες επαναλαμβάνονταν κάθε 260 χρόνια.

Πάνω στα χνάρια των Μάγια οι Αζτέκοι προσδιόρισαν το διάστημα ανάμεσα σε δύο διαδοχικές αναγεννήσεις του κόσμου σε 52 χρόνια, πιστεύοντας ότι ανάμεσα στο τέλος αυτής της περιόδου, μέσα από οδυνηρούς πόνους «τοκετού», γεννιόταν η νέα κοσμική περίοδος, μέσω της σύνδεσης των ετών των δύο περιόδων.

Στην μακρινή Ινδία, ο Βουδισμός δίδασκε ότι ο εξωτερικός κόσμος είναι το προϊόν μιας συνεχούς, κυκλικής ροής, χρόνου. Σύμφωνα με τη βουδιστική άποψη, η αίσθηση της ουσιαστικής ύπαρξης των «πραγμάτων» αποτελεί μια ψευδαίσθηση που οφείλεται στο γεγονός ότι δημιουργούμε αυθαίρετες τομές στη συνεχή και άτομο ροή του χρόνου και του συντελουμένου εντός αυτού «γίγνεσθαι». Σύμφωνα με την Ινδική φιλοσοφία, το «Εγώ» της ανθρώπινης ύπαρξης είναι το αποτέλεσμα της συνεχούς μεταβολής πέντε σωματικών και ψυχικών καταστάσεων, των Skandhas, που – σύμφωνα με τη θεώρηση της βουδιστικής σχολής Χιναγιάνα – διαδέχονταν η μία την άλλη κάθε 1/6.400.099.080 του 24ώρου.

Detail of a wall painting depicting Laozi as a baby. Laozi is considered to be the founder and that who revealed Taoism. Gray Goat Temple, Chengdu, Sichuan, China.

Η ανατολική όμως φιλοσοφία δεν σταματά εδώ. Από τα Ταό γνωρίζουμε ότι οι ανατολικοί μυστικιστές έβλεπαν, πολύ πριν ανατείλει η εποχή του Αϊνστάιν, την αδιατάραχτη ενότητα χώρου και χρόνου, έτσι ώστε οι δύο αυτές έννοιες να βρίσκονται σε μια διαρκή και συνεχή σχέση αλληλεπίδρασης. Με τον τρόπο αυτό καμιά από τις δύο δεν μπορούσε να υπάρχει χωρίς την ύπαρξη της άλλης.

Από όλα τα προηγούμενα γίνεται κατανοητό ότι δύο ήταν μέχρι τότε τα κύρια φιλοσοφικά συστήματα περιγραφής της φύσης του χρόνου. Το πρώτο υιοθετούσε την ιδέα της συνεχούς ανακύκλησης και το δεύτερο υπεράσπιζε τη γραμμική ακατάπαυστη ροή του προς το μέλλον. Μετά σκληρό αγώνα, περί τα μέσα του 18ου αιώνα, επικράτησε στην Ευρώπη η θεωρία του γραμμικού χρόνου, κυρίως κάτω από το βάρος των απόψεων του Καντ (Immanuel Kant, 1724-1804).

O Kαντ αρνιόταν την αντικειμενική ύπαρξη της αρχής της αιτιότητας, που είχε διατυπωθεί πριν 100 χρόνια από τον Καρτέσιο (René Descartes, 1596-1650) και ήθελε, «τίποτα να μην γίνεται από το μηδέν». Σύμφωνα με την άποψή του, ο χρόνος και ο χώρος δεν αποτελούν ιδιότητες της φύσης, αλλά δυνατότητες της ανθρώπινης γνωστικής ικανότητας. Δηλαδή ο χρόνος, σύμφωνα με τον Καντ, είναι ένα υποκειμενικό μέσο γνώσης των πραγμάτων.

Ο Ισαάκ Νεύτων (1643-1727).

Πέρα όμως από τις αντιλήψεις του Καντ, ο αντικειμενικός χρόνος για τον Νεύτωνα (Isaac Newton, 1642-1727), εξαρτάται από το χώρο μέσα στον οποίο εξελίσσεται. Κατά τον Νεύτωνα, ο απόλυτος μαθηματικός ή αληθινός χρόνος έχει αφ’ εαυτού την ιδιότητα να ρέει ομαλά. Χάρη στο φαινόμενο της κίνησης, που γεννά το μέγεθος της ταχύτητας, μας δίνεται η δυνατότητα να κάνουμε φανταστικές τομές στη συνεχή ροή του, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση της ύπαρξης πεπερασμένων κομματιών χρόνου που καλύπτονται κάτω από τον γενικό όρο «διάρκεια». Η έννοια της διάρκειας αντικαθιστά στην καθημερινή μας ζωή τον απόλυτο, αληθινό και συνεχώς ρέοντα χρόνο και μετριέται σε ώρες, ημέρες, μήνες και χρόνια.

Οι νόμοι του Νεύτωνα ορίζουν ότι η ταχύτητα ενός σώματος, αν πάνω του δεν επενεργούν εξωτερικές δυνάμεις, παραμένει σταθερή. Δηλαδή το απλό μηχανικό ρολόι του σπιτιού μας είναι καλό, αν οι δείκτες του σε ίσους χρόνους διανύουν ίσα τόξα πάνω στον 12ωρο κύκλο του.

Portrait of physicist Albert Einstein sitting in an armchair with a pipe, circa 1934.

Το γαλήνιο όμως και τακτικό σύστημα χρόνου που δόμησε ο Νεύτωνας ήρθε να το σαρώσει ο Αϊνστάιν (Αlbert Einstein, 1879-1955), με την Ειδική και Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Σύμφωνα με αυτήν ο χρόνος δεν αποτελεί μία ακατάπαυστα ρέουσα ουσία αλλά ένα σχετικό μέγεθος, που η τιμή του εξαρτάται από την ταχύτητα του παρατηρητή ο οποίος κάνει τη μέτρηση. Επαναφέροντας ο Αϊνστάιν, σε εφαρμοσμένη μορφή, την παλαιά φιλοσοφική άποψη της αναπόσπαστης ενότητας χώρου και χρόνου και ανάγοντας, ουσιαστικά πλέον, τον χρόνο στα επίπεδα μιας τέταρτης διάστασης, αντικαθιστά τον τρισδιάστατο κόσμο που μας περιβάλλει σε μια νέα τετραδιάστατη συμπαντική πραγματικότητα, αυτήν του χωροχρόνου.

Έτσι ενώ ο «Χρόνος του Αϊνστάιν» για ταχύτητες που προσεγγίζουν ή φθάνουν θεωρητικά την ταχύτητα του φωτός είναι στην ουσία μια νέα διάσταση που υπόκειται, ανάλογα με τις συνθήκες, σε συστολές και διαστολές, για πολύ μικρές ταχύτητες, σαν αυτές που παρουσιάζονται πάνω στη Γη, ταυτίζεται με τον Νευτώνειο χρόνο, που –μετρούμενος σε ώρες, ημέρες, μήνες, χρόνια- διευκολύνει την καθημερινή ζωή μας.

Μπορούμε, λοιπόν να πούμε ότι το Νευτώνειο σύστημα δεν είναι παρά ένας περιορισμός του σχετικιστικού μοντέλου για πολύ μικρές ταχύτητες.

Τι είναι λοιπόν επιτέλους ο Χρόνος. Ασφαλώς η σύγχρονη επιστήμη και διανόηση δεν έχουν πει την τελευταία τους λέξη. Τελευταία λέξη όμως δεν υπάρχει όταν προσπαθούμε να προσεγγίσουμε το Θεό χρησιμοποιώντας τα μοναδικά θεϊκά στοιχεία μας: την ψυχή και τον νου μας.

Από το βιβλίο των Στράτου Θεοδοσίου και Μάνου Δανέζη: «Μετρώντας τον Άχρονο Χρόνο – Ο Χρόνος στην Αστρονομία», Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα 1994.