Paul Signac, Au temps d'harmonie: l'âge d'or n'est pas dans le passé, il est
dans l'avenir, In the Time of
Harmony. The Golden Age is not in the Past, it is in the Future, 1893-95. «Στη φύση δεν υπάρχει εξουσία, υπάρχει
ηγεσία», «Η διαφορά μεταξύ αναρχίας και αναρχοαυτονομίας» και άλλα, σ’ ένα
διαχρονικό κείμενο του Βασίλη Ραφαηλίδη.
Η
αναρχία είναι μια κατάσταση φυσική. Κάθε φυσιολογικός άνθρωπος δε μπορεί παρά
να νιώθει άσχημα όταν κάποιος ή κάποιοι προσπαθούν να περιορίσουν τη φυσική για
κάθε άνθρωπο τάση να φέρεται φυσικά. Η εξουσία είναι κάτι το παρά φύση. Στη
φύση δεν υπάρχει εξουσία, υπάρχει ηγεσία. Ηγέτης είναι αυτός που ηγείται, που
προηγείται και δείχνει το δρόμο στους άλλους για να μη χαθούν. Το κριάρι δεν
ασκεί εξουσία στο κοπάδι, απλώς ηγείται του κοπαδιού.
Μια
μικρή ή μεγάλη ομάδα ανθρώπων εύκολα δέχεται ως φυσικό ηγέτη αυτόν που
αναδεικνύεται φυσικά, μέσα από φυσικές, μη καταναγκαστικές, αυτόματες
διαδικασίες. Οι άνθρωποι, ακόμα κι όταν δεν το δείχνουν, πάντα δυσφορούν όταν ο
ηγέτης έρχεται έτοιμος απέξω ή πέφτει με αλεξίπτωτο από πάνω.
Αναρχία,
λοιπόν, είναι η άρνηση κάθε μορφής εξουσίας που δεν είναι φυσική και κοινά
αποδεκτή από όλους και όχι μόνον από την πλειοψηφία. Η αναρχία πάει σταθερά
κόντρα σε κάθε είδους αρχή, σε κάθε μορφή εξουσίας, θρησκευτική, πολιτική,
κομματική.
Camille Pissarro, Les Trimardeurs or Les Sans-gîte from
the album of Les Temps Nouveaux, 3
April 1898, lithograph (Rijksmuseum Amsterdam). Camille Pissarro was the most
consistently and actively a member of the anarchist movement. He was exiled
after the Commune and in 1894 he had to take refuge in Belgium to avoid the
persecution of the anarchists in France after the murder of President Carnot. Some
of his lithographs, such as Les Porteuses
du bois and Les Sans-Gite, were
executed for anarchist periodicals, and he designed a cover for a pamphlet by
Kropotkin. He was a friend of the anarchist editor and publicist, Jean Grave,
and had read a considerable amount of political theory, including Marx as well
as Kropotkin.
Η
αναρχία και η ελευθερία είναι σχεδόν συνώνυμα. Οι προσπάθειες των φιλοσόφων να
τοποθετήσουν τα όρια της ατομικής ελευθερίας ενός ανθρώπου δίπλα στα όρια της
ατομικής ελευθερίας του κάθε ανθρώπου, δεν είναι παρά μια θεωρητική επιβεβαίωση
του κύριου αιτήματος του αναρχισμού για σεβασμό της ατομικότητας και της
προσωπικότητας του καθένα.
Detail view of Jan
Van Eyck, The Last Judgment, ca.
1440–1441
Αρκεί,
βέβαια, τούτη η προσωπικότητα να μην είναι χονδροειδώς ετεροκαθορισμένη, και με
τον ψυχολογικό μηχανισμό της «ψευδούς συνειδήσεως» να γίνεται αντιληπτή από το
άτομο σαν αβίαστα αυτοκαθορισμένη. Δεν είναι δυνατόν κάποιος να πιστεύει πως
είναι άνθρωπος με προσωπικότητα, όταν είναι καταφάνερο πως το συνειδησιακό
περιεχόμενο της προσωπικότητάς του δε δημιουργήθηκε κάτω από μια πολύ μεγάλη
δέσμη ανεμπόδιστων επιδράσεων, αλλά μπήκε στη συνείδηση με «μετάγγιση» από μια
κοινή δεξαμενή, ας πούμε από τον Θεό, από την κομματική ιδεολογία, από τη
συλλογική «εθνική ψυχή», από τον Αρχηγό.
Camille Pissarro, Apple Harvest, 1888. Pissarro employed
beautiful combinations of light and color to convey a sense of the utopia that
he believed could be achieved in an anarchist society. His paintings Apple-Picking and Apple-Harvest, which depict workers in Pissarro’s future
anarchistic utopia, feature a bright hue created by thousands of carefully
placed dots of colorful paint. The sun radiates across the rural landscape, and
the workers appear happy and peaceful as they harvest apples from the trees.
Το
αναρχικό κίνημα, με τις πολλές και ποικίλες παραλλαγές του, αποσκοπεί στην
εγκαθίδρυση στην κοινωνία καθεστώτος πραγματικής ισότητας, πραγματικής
αδελφοσύνης, πραγματικής δικαιοσύνης, έξω και πέρα από κάθε καταναγκασμό που
βάζει όρια και στην ισότητα, και στην αδελφοσύνη, και στη δικαιοσύνη. Ο
αναρχισμός, η απόρριψη της Αρχής, της εξουσίας σε όλες της τις μορφές, είναι
ένα ιδανικό για την αβίαστα και ελεύθερα αυτορυθμιζόμενη προσωπικότητα.
Μια
συγκεκριμένη «κοινωνία ζώων» δεν αλληλοσπαράσσεται. Τα μέλη της ανακαλύπτουν
την αξία της φυσικής κοινωνικότητας μόνα τους, με βάση το ένστικτο της
αυτοσυντήρησης. Το φυσικό δίκαιο δεν είναι το δίκαιο της ζούγκλας. Γίνεται,
όμως, δίκαιο της ζούγκλας όσον αφορά στις «εξωτερικές σχέσεις». Μια ομάδα ζώων
του ίδιου είδους μπορεί να βρίσκεται σε σταθερά εχθρικές σχέσεις με μια άλλη
ομάδα ζώων διαφορετικού είδους.
Leon
Golub, Interrogation II, 1981
Αν
αντιμετωπίζουμε τις ανθρώπινες φυλές σαν διαφορετικά ζωικά είδη που
αλληλοσπαράσσονται μέχρι εξοντώσεως, τότε δεν είμαστε μόνο ρατσιστές, είμαστε
ζώα, αφού ξέρουμε πως όλοι οι άνθρωποι, ασχέτως φυλής, ανήκουν στο ίδιο
βιολογικό είδος.
Κανένας
άνθρωπος δε διαφέρει από τον άλλο όσον αφορά στις βιολογικές λειτουργίες. Κάθε
διαφορά στην εξωτερική εμφάνιση έχει σχέση μάλλον με το περιβάλλον παρά με τη
βιολογία. Όταν ζεις στη διακεκαυμένη ζώνη είναι σαν να κάνεις μια διαρκή,
καταναγκαστική ηλιοθεραπεία. Το δέρμα σου μαυρίζει και το επίκτητο
χαρακτηριστικό γίνεται κληρονομικό με την εγγραφή του στο DNA. Κάθε λευκός θα μαυρίσει ύστερα από χίλιες
γενιές απογόνων, αν εγκατασταθεί σήμερα στη Νιγηρία, για παράδειγμα. Κάθε
διαφορά, λοιπόν, ανάμεσα σε φυλές είναι διαφορά ανάμεσα σε συμφέροντα και όχι
σε αίματα.
Ο
εθνικισμός είναι πολιτιστικό δεδομένο. Στηρίζεται στη διαφορετικότητα των
πολιτισμών ή μάλλον στην ιεράρχηση των πολιτισμών, αν δεχτούμε πως θα ήταν
δυνατό να υπάρξει μια τέτοια ιεράρχηση, πράγμα που ο μεγάλος εθνολόγος και
δημιουργός του δομισμού (στρουχτουραλισμού) Λεβί-Στρός το απορρίπτει με τον πιο
κατηγορηματικό τρόπο.
Δεν
υπάρχει ανώτερος και κατώτερος πολιτισμός, λέει ο Λεβί-Στρος. Κάθε πολιτισμός
υπάρχει «καθ’ εαυτόν και διά τον εαυτό του», όπως θα έλεγαν οι υπαρξιστές. Μόνο
η τερατώδης αλαζονεία του αποικιοκράτη ευρωπαίου θα κάνει τον ευρωπαϊκό
πολιτισμό μέτρο σύγκρισης για όλους τους άλλους.
Camille Pissarro, The Gardener--Old Peasant With Cabbage, 1883-1895. The influence of Pissarro’s
anarchist beliefs can also be seen by examining the precision and detail
afforded to the figures in his paintings. He painted his subjects laboriously
and painstakingly—oftentimes spending years revising and reworking his pieces—a
work ethic that was conventionally only afforded to wealthy, important patrons.
In The Gardener—Old Peasant with Cabbage, Pissarro painted a rural
worker harvesting cabbages with immense precision. He used thousands of
brushstrokes to paint the cabbages that fill the background.
Γιατί
οι ινδιάνοι της Αμερικής να μη βλέπουν σαν κατώτερο του δικού τους τον
εξοντωτικό ευρωπαϊκό πολιτισμό που τους καθυπόταξε; Και τι θα μπορούσε να
σημαίνει η νοσταλγία του «πολιτισμένου» για το «χαμένο παράδεισο», αν όχι μια
αναγνώριση της αξίας πολιτισμών που δε μοιάζουν με το δικό του; Ο αναρχισμός
πριν απ’ όλα είναι μια αποδοχή της ετερότητας, ένας σεβασμός του διαφορετικού,
μια συνεργασία με το «όλως άλλο», όπως θα έλεγε ο Κροπότκιν.
Franz Marc, The Wolves (Balkan War), 1913
Ο
αναρχισμός, δίνοντας έμφαση στην αυτοκαθοριζόμενη προσωπικότητα, είναι φυσικό
να απεχθάνεται κάθε αγελαία συμπεριφορά ακόμα και την εθνικιστική, πολύ
περισσότερο τη ρατσιστική. Ωστόσο, κάθε τόσο εμφανίζονται αγέλες «αναρχικών».
Βέβαια,
δεν πρόκειται για κλασικού τύπου αναρχικούς, αλλά για «αναρχοαυτόνομους», που
είναι το ακριβώς αντίθετο των αναρχικών. Οι αναρχικοί είναι εξόχως
κοινωνικοποιημένα άτομα. Κύριος στόχος τους είναι η δημιουργία μιας όσο το
δυνατόν πιο φυσικής κοινωνίας, χωρίς καταναγκασμούς και καταπίεση. Οι
αναρχοαυτόνομοι, αντίθετα, είναι τέρατα εγωισμού, επιδεικτικά εχθρικοί όχι μόνο
προς τον αντιφρονούντα, αλλά και προς τον ομοϊδεάτη τους. Είναι αυτοί ακριβώς
που γελοιοποιούν σταθερά και μόνιμα το αναρχικό κίνημα, με την ίδια περίπου
έννοια που οι γραφειοκράτες κομμουνιστές γελοιοποιούν σταθερά και μόνιμα το
κομμουνιστικό κίνημα.
Carlo Carrà, Funeral of the Anarchist Galli (I funerali del anarchico Galli),
1910-11, oil on canvas, 198.7 x 259.1 cm (The Museum of Modern Art, New York)
