Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Κυριακή 11 Φεβρουαρίου 2018

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας. At Archaeological Museum of Pella

Το μουσείο της Πέλλας βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα του αρχαιολογικού χώρου, σε άμεση γειτνίαση με το σύγχρονο οικισμό της Πέλλας ανατολικά. Στο μουσείο, όπου καταλήγει ο επισκέπτης μετά την περιήγησή του στον αρχαιολογικό χώρο, μπορεί να ανασυνθέσει τα αρχαιολογικά στοιχεία που του παρείχαν τα μνημεία και να κατανοήσει τις ποικίλες πτυχές της καθημερινής, αλλά και της δημόσιας ζωής της μακεδονικής πρωτεύουσας. Πριν να εισέλθει στην πρώτη ενότητα του μουσείου, τον επισκέπτη υποδέχεται στον εκθεσιακό χώρο ένα σημαντικό εύρημα της Πέλλας, η μαρμάρινη κεφαλή του Αλεξάνδρου Γ΄, της μεγάλης ιστορικής προσωπικότητας που γεννήθηκε και ανδρώθηκε στην Πέλλα, απ’ όπου και ξεκίνησε η μεγαλειώδης εκστρατεία του.

Η κεντρική παράσταση με κυνήγι ελαφιού από ψηφιδωτό δάπεδο χώρου συμποσίων. 325 - 300 π.Χ. 

Ψηφιδωτό δάπεδο με παράσταση του Διονύσου πάνω σε πάνθηρα. 325 - 300 π.Χ. 

Η πρώτη ενότητα του κυρίως εκθεσιακού χώρου έχει ως θέμα την καθημερινή ζωή των κατοίκων της Πέλλας. Την είσοδο στην ενότητα σηματοδοτεί η αναπαράσταση ξύλινης θύρας με προσαρμοσμένα πάνω της χάλκινα εξαρτήματα θυρών που βρέθηκαν στις ανασκαφές της πόλης. Κύρια εκθέματα της ενότητας αποτελούν τα ψηφιδωτά δάπεδα των οικιών του Διονύσου και της Ελένης (325-300 π.Χ.) και η αποκατεστημένη με πολύχρωμα κονιάματα εσωτερική διακόσμηση ενός τοίχου της λεγόμενης οικίας των κονιαμάτων. Τα ψηφιδωτά δάπεδα είναι τοποθετημένα στο δάπεδο του εκθεσιακού χώρου, όπως ακριβώς και στις αίθουσες συμποσίων, που διακοσμούσαν στην αρχαιότητα. 


Ψηφιδωτό με παράσταση από κυνήγι λιονταριού. Λεπτομέρεια. 325-300 π.Χ. 

Στο κυνήγι του λιονταριού, που έχει αποκολληθεί από τη λεγόμενη οικία του Διονύσου, τα περιγράμματα και οι λεπτομέρειες των σωμάτων των μορφών αποδίδονται με λεπτές ταινίες ψημένου πηλού, ενώ στα σώματα χρησιμοποιούνται κυρίως λευκές, γκρίζες και λιγότερες χρωματιστές ψηφίδες. Έχει υποστηριχθεί ότι το θέμα του ψηφιδωτού είναι όμοιο μ’ αυτό ενός αναθήματος που κατασκεύασε ο γλύπτης Λεωχάρης και ανέθεσε ο στρατηγός Κρατερός στο ιερό των Δελφών. Γι’ αυτό και προτάθηκε η ταύτιση της παράστασης με μια σκηνή κυνηγιού στην περιοχή του Γρανικού ποταμού της Μικράς Ασίας, όπου ο Κρατερός διέσωσε το βασιλιά και φίλο του Αλέξανδρο από την επίθεση λιονταριού.

Πήλινη προτομή θηλυκής θεότητας της Ελληνιστικής περιόδου. 

Λεπτομέρεια γυναικείου ειδωλίου με στεφάνι. Εντυπωσιάζει η κομψότητα της μορφής με την πλούσια κόμη, τα κοσμήματα και τον τονισμό των χαρακτηριστικών του προσώπου με χρώματα. 




Η δεύτερη θεματική ενότητα της έκθεσης έχει ως αντικείμενο τη δημόσια ζωή στην Πέλλα. Τα εκτεθειμένα ευρήματα, προερχόμενα κυρίως από την Αγορά, δίνουν σημαντικές πληροφορίες για τη διοίκηση, αλλά και τις παραγωγικές και εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων της πόλης. Δεξιά: Πήλινη προτομή θεϊκής μορφής. Αρχές 1ου αι. π.Χ.



Δεξιά: Πήλινο αγαλματίδιο Αφροδίτης. Αρχές 1ου αι. π.Χ.


Έρως και Ψυχή. Αγαλματίδια από τερακότα. Αρχές 1ου αι. π.Χ.




Στην τρίτη θεματική ενότητα της έκθεσης εκτίθενται ευρήματα των ιερών της Πέλλας και παρέχονται πληροφορίες για τους λατρευόμενους θεούς, καθώς και για την οργάνωση και τη λειτουργία των θρησκευτικών κτιρίων.


Δυο αστικά ιερά, ενταγμένα σε οικοδομικά τετράγωνα της πόλης, εκπροσωπούνται στην έκθεση με τα ευρήματά τους. Το πρώτο από αυτά είναι το κτιριακό συγκρότημα του ιερού του Δάρρωνος, τοπικού θεραπευτή θεού, που η λατρεία του βεβαιώθηκε με την ανεύρεση μιας αναθηματικής επιγραφής, βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα της πόλης και είναι προσιτά από μνημειακό πλακοστρωμένο δρόμο, που ξεκινούσε από το λιμάνι και έφθανε ως την Αγορά. Στο δάπεδο του χώρου εκτίθενται δυο ψηφιδωτά που διακοσμούσαν το δάπεδο ενός κυκλικού χώρου μεγάλου κυκλικού κτιρίου και την είσοδο μιας αίθουσας συμποσίων σε κτίριο που έχει ταυτισθεί με εστιατόριο. Το πρώτο ψηφιδωτό έχει πλούσια φυτική διακόσμηση, ενώ στο δεύτερο εικονίζεται κενταυρίνα που κάνει σπονδή κρατώντας τα σχετικά αγγεία μπροστά σε μια σπηλιά. Και τα δυο ψηφιδωτά χρονολογούνται στις αρχές του 3ου αι. π.Χ.




Πήλινο ειδώλιο γυμνής Αφροδίτης στον τύπο της αποσανδαλίζουσας. Β' μισό 2ου αι. π.Χ. 



Η τέταρτη θεματική ενότητα της έκθεσης, όπου εκτίθενται ευρήματα των νεκροταφείων της Πέλλας, είναι η μόνη αποκλεισμένη από τις υπόλοιπες, λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα των ταφικών κτερισμάτων. Εδώ εκτίθενται κάποια από τα παλιότερα ευρήματα των ανασκαφών, προερχόμενα από τα νεκροταφεία των οικιστικών εγκαταστάσεων που προϋπήρχαν της μακεδονικής πρωτεύουσας στην ίδια θέση : ένας ενταφιασμός σε πήλινο πίθο της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (2440-2140 π.Χ), αγγεία-κτερίσματα τάφων της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου (9ος-7ος αι. π.Χ.) και ένας ενταφιασμός του τέλους του 5ου αι. π.Χ. σε αναπαράσταση κιβωτιόσχημου τάφου με τα κτερίσματά του. Τα υπόλοιπα εκτεθειμένα ευρήματα προέρχονται από το νεκροταφείο της κλασικής πόλης που αποκαλύφθηκε στην περιοχής της Αγοράς (τέλος 5ου αι. π.Χ.-γ΄ τέταρτο 4ου αι. π.Χ.) και το ανατολικό νεκροταφείο του 4ου αι. π.Χ. και των ελληνιστικών χρόνων. Τα κτερίσματα των τάφων ήταν συνήθως αντικείμενα που χρησιμοποιούνταν στις ταφικές τελετές, π.χ. αγγεία για αρωματικά έλαια (ληκύθια, μυροδοχεία), αλλά και προσωπικά αντικείμενα του νεκρού που τον συνόδευαν στον τάφο. Μερικά κτερίσματα σχετίζονταν με την εναπόθεση τροφών και ποτών, π.χ. τα σκυφίδια, ενώ άλλα έχουν καθαρά συμβολικό χαρακτήρα, όπως τα ειδώλια και τα νομίσματα, το ναύλο για το ταξίδι του νεκρού στον Κάτω Κόσμο. Η συνήθεια της τοποθέτησης στους τάφους προσωπικών αντικειμένων των νεκρών σχετίζεται με την πίστη για την ύπαρξη ζωής μετά το θάνατο, στην οποία ο νεκρός έχει τις ίδιες ανάγκες που είχε και στην επίγεια ζωή. Τα ταφικά έθιμα της Πέλλας είναι σε γενικές γραμμές όμοια με αυτά του υπόλοιπου ελληνικού χώρου, στοιχείο που βεβαιώνει κοινή καταγωγή και παράλληλη πολιτισμική εξέλιξη των κατοίκων.

Περισσότερα πυκνά είναι τα νεκροταφεία που έχουν ανασκαφεί κοντά στα τείχη, ενώ σε μεγαλύτερη απόσταση εντοπίζονται κυρίως μακεδονικού τύπου τάφοι και κιβωτιόσχημοι τάφοι μεγάλου μεγέθους. Η νεκρόπολη καλύπτει το χρονικό διάστημα από τον 4ο αιώνα π. Χ. ως το τέλος των ρωμαϊκών χρόνων και περιλαμβάνει όλα τα είδη των ταφικών κτισμάτων και κατασκευών που εντοπίζονται κατά την περίοδο αυτή σε νεκροταφεία του υπόλοιπου ελληνικού χώρου. Από τις εκατοντάδες τάφων που έχουν ανασκαφεί, εκτίθενται στο Μουσείο πολυάριθμα κτερίσματα που φωτίζουν πολλαπλά τη ζωή και τα ταφικά έθιμα των κατοίκων της πόλης. Ανάγλυφη επίχρυση λεπτομέρεια από αττική ερυθρόμορφη πελίκη. Γ΄τέταρτο του 4ου αι. π.Χ.






Από τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. μέχρι την αναδιοργάνωση της Πέλλας από τον Κάσσανδρο, το νεκροταφείο της πρωτεύουσας της αρχαίας Μακεδονίας αναπτύχθηκε κυρίως έξω από το βόρειο τείχος της πόλης με πυκνότερο πυρήνα στο νότιο τμήμα της μεταγενέστερης Αγοράς των ελληνιστικών χρονών. Οι ταφές εντοπίστηκαν κατά την ανασκαφή της Αγοράς, η κατασκευή της οποίας είχε καταστρέψει ή είχε καλύψει πολλές από αυτές. Η πλειοψηφία των ταφών έχει τη μορφή ενός απλού ορύγματος, ορισμένες φορές με μικρές πέτρες να ενισχύουν τα τοιχώματα. Υπάρχουν όμως και μεγαλύτεροι ορθογώνιοι τάφοι, με μήκος μέχρι 7 μέτρα και βάθος μέχρι 4 μέτρα, λαξευμένοι στο φυσικό, βραχώδες υπέδαφος. Τα παιδιά θάβονταν συχνά μέσα σε αμφορείς. Μικροί χωμάτινοι τύμβοι και επιτύμβια μνημεία είχαν στηθεί πάνω από ορισμένους μεμονωμένους τάφους ή συστάδες τάφων. Επιτύμβια στήλη νέου. Τέλη 5ου-αρχές 4ου αι. π.Χ. 

Παράσταση ανόδου της θεάς Αφροδίτης πλαισιωμένη από σφυροκόπους σατύρους σε αττικό ερυθρόμορφο κρατήρα. Α΄ τέταρτο 4ου αι. π.Χ. 



Ψηφιδωτή διακόσμηση δαπέδου αίθουσας συμποσίων της κατοικίας της Ελένης, με παράσταση του μύθου της απαγωγής της Ελένης από τον Θησέα. Η μορφή ταυτίζεται με την επιγραφή ΦΟΡΒΑΣ. 325-300 π.Χ.


The exhibition is structured in five sections that present the inhabitation of the area of Pella through the ages. It situates the presence of its inhabitants within the natural environment, highlights the historical continuity and distinguishes historical periods, without disconnecting them. Concise texts frame and support each section, marking each period with a distinctive trait, comprehensible to specialists and non-specialists alike. At the same time, the life-size reconstruction of domestic utilities found at prehistoric Archontiko and the placement of the grave goods in a position that reproduces their arrangement in the grave aim to enhance experiential learning for the public. Lastly, screens with visual material from the monuments of the area, the excavations, and the setting up of the exhibition provide a fuller sense of the wider historical and institutional context.

The first section «On a narrow strip of land: the evolution of the landscape» is devoted to the geomorphological evolution of the area, presented through a series of maps based on the latest geomorphological research. The rest of the sections follow the archaeological periodisation, without fully identifying with it. In each section there is an attempt to highlight some of the distinct traits that characterize the communities of each period. A special emphasis is placed on the diachronic inhabitation of Archontiko that acted as the centre of the area for a long period. 

The second setion «The prehistory of the area of Pella: the dominion of clay» is concerned with the prehistoric phases, the Neolithic and the Bronze Age, and foregrounds the dominant material of the period, clay. 

The third section «Early Iron Age: the charm of metals» resituates the main focus on the world of the dead, presenting a small group of graves from Giannitsa, Agrosykia and Archontiko that contained grave goods characteristic of the period. Of special interest are the items of personal adornment made of bronze. 

The fourth section «The gold nobility of Archontiko» spotlights once again the world of the dead. The section presents 22 Archaic graves from the western cemetery of Archontiko, which spans a period from the 7th to the beginning of the 3rd century BC and at which more than 1000 graves have been excavated to date. The selected graves are among the wealthiest in artifacts that testify to the presence of social hierarchy. 

The fifth and last section «Before and after the great capital» puts on display graves from the area of Archontiko dated to the Classical and Hellenistic periods, a time when Pella emerges as the undeniable centre of the area. The comparatively wealthy graves reveal the economic strength and the stature of the families of the area alongside the aristocracy of Pella.







Υδροροή στέγης σε σχήμα λεοντοκεφαλής. Μέσα του 4ου αι. π.Χ.

Πήλινο κεραμίδι με την επιγραφή 'ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ'. Αρχές του 2ου αι. π.Χ.

Φωτογραφίες: © Κωνσταντίνος Βακουφτσής