Γιάννης Τσαρούχης, Τα ποιήματα της πνευματικότητος

«Βάκχες» του Γιάννη Τσαρούχη, σύνθεση η οποία εμπνέεται από τις Βάκχες του Ευριπίδη και παραπέμπει σε έργα της Αναγέννησης.

Α΄

Ένας άνθρωπος έστησε μια πνευματικότητα κοντά

στη θάλασσα. Ήταν από τσίγκο, σ’ ένα τελάρο ξύλινο

βαμμένο με λαδομπογιά. Το βράδυ την έριξε ο αέρας

και σκότωσε ένα περαστικό.

«Ο ζεϊμπέκικος»

Β΄

Είχε πει πως η δική του πνευματικότης δε φοβάται τίποτα, ήταν νέου συστήματος. Το τελάρο ήταν από ξύλο, εν συνδυασμώ με σιδερογωνιές. Ήταν ωραία και μεγάλη, βαμμένη με ριπολίνα άσπρη, θαλασσιά και χρυσή. Έγιναν και εγκαίνια. Υπήρχε κι ένας αρχιμανδρίτης. Και χωρίς να φυσάει άνεμος, από κακό υπολογισμό, έπεσε η πνευματικότης την ώρα του αγιασμού. Το τι γίνηκε δεν περιγράφεται. Ο παπάς πληγώθηκε. Η γυναίκα του δημάρχου έπαθε διάσειση. Τους πήγαν όλους στο νοσοκομείο.

1961. Φωτ. Henri Cartier-Bresson/Magnum.

Γ’

Οι άλλες πνευματικότητες που πέσανε, πέφτουνε γιατί κάτι τους λείπει. Κάποιος κακός υπολογισμός γίνεται. Εγώ ετοιμάζω να στήσω μια καινούργια και είμαι αισιόδοξος. Μα κι αν πέσει θα κάνω μιαν άλλη, ακόμα πιο τέλεια. Ξέρω καλά την τέχνη μου.

1949. Φωτ. Herbert List/Magnum.

Δ’

Εγώ δεν θα στήσω ποτέ μου πια πνευματικότητα και υπερηφανεύομαι γι’ αυτή μου την απόφαση. Ατυχήματα και σκοτωμοί είναι το τέλος κάθε πνευματικότητος. Άνθρωποι και ζώα σκοτώνονται από την πτώση τους, άντρες στο άνθος της ηλικίας τους, θύματα της περιέργειάς των, κι ανύποπτα άλογα, σκύλοι και γάτες και πρόβατα, που κατά τύχην περνούν από κει. Όχι πια άλλες πνευματικότητες. Αλλά ποιος είναι πρόθυμος να σ’ ακούσει;

Πίνακας αφιερωμένος στον ποιητή Νίκο Καββαδία, με τον οποίον, από το σχολείο ήδη, συνδεόταν ο Γιάννης Τσαρούχης με άσβεστη φιλία.

Ε’

Τρεις πνευματικότητες είχε στήσει στο παρελθόν, όλες νέου συστήματος, τελειοποιημένες, μεγάλες κι ωραίες, κοντά στη θάλασσα. Θες ο άνεμος, θες κακός υπολογισμός και οι τρεις πέσανε. Τώρα ετοιμάζεται για τέταρτη. Γίνεται λόγος για συρματόσχοινα που θα βαστάνε κόντρα και για πολλές άλλες τεχνικές λεπτομέρειες και τελειοποιήσεις. Αμφιβάλλω. Αμφιβάλλω πολύ. Αλλά γιατί θέλουν καλά και σώνει να στήνουν πνευματικότητες κοντά στη θάλασσα, που φυσάει ο άνεμος και τις σκουριάζει η υγρασία;

«Οφθαλμαπάτη». Έργο με την τεχνική της οφθαλμαπάτης που απεικονίζει ένα νέο στο παράθυρο του σπιτιού του όπως φαίνεται από την είσοδο.

ΣΤ’

Δεν θα με υπερνικήσει η αμφιβολία μου και θα στήσω κι εγώ την πνευματικότητά μου. Κανένα δυσάρεστο προηγούμενο δεν θα με σταματήσει.

«Σύλληψη τριών κομμουνιστών», πίνακας του 1944.

Ζ’

Θα πέσει! Θα πέσει! Εφώναζαν μερικοί άγγελοι, προς το δεξιό μέρος του ουρανού. Ενώ μερικοί άλλοι, αριστερά ανεστραμμένοι εφώναζαν: «Έπεσε! Έπεσε! Αχ, έπεσε η τόση λαμπρή πνευματικότης!».

(1935)

Γιάννης Τσαρούχης, “Τα ποιήματα της πνευματικότητος”, (Ποιήματα, 1934-1937, εκδ. Άγρα).

Είναι το σύμπαν μας ένα δισδιάστατο ολόγραμμα; Do we live in a 2-D hologram? New Fermilab experiment will test the nature of the universe

Ολόμετρο: ένα πείραμα για το ολογραφικό σύμπαν. A Fermilab scientist works on the laser beams at the heart of the Holometer experiment. The Holometer will use twin laser interferometers to test whether the universe is a 2-D hologram. Credit: Fermilab

Το “Ολόμετρο” (Holometer), η συντομογραφία του “Ολογραφικό Συμβολόμετρο“, είναι ένα πείραμα που εξελίσσεται στο εργαστήριο Fermilab, και φιλοδοξεί να απαντήσει σε ένα θεμελιώδες κοσμολογικό ερώτημα: είναι το σύμπαν μας ένα ολόγραμμα.

Σύμφωνα με την ολογραφική αρχή – που έχει τις ρίζες της στην περίφημη φράση του Wheeler “it from bit”, την έμπνευση του Jacob Bekenstein σχετικά με την εντροπία των μαύρων τρυπών, τις εργασίες των Gerard ‘t Hooft και Leonard Susskind κ.ά. – τα πάντα στο εσωτερικό ενός χώρου θα μπορούσαν να περιγραφούν με μπιτ πληροφορίας περιορισμένα στα όρια της περιοχής.

Ο τρισδιάστατος κόσμος της κοινής εμπειρίας – το σύμπαν, με τους γαλαξίες του και τα άστρα, τους πλανήτες, η Γη, τα βουνά, τα κτίρια και οι άνθρωποι μαζί – είναι ένα ολόγραμμα, ένα είδωλο της πραγματικότητας κωδικοποιημένο, σε πίξελ κλίμακας Planck, πάνω σε μια απόμακρη δισδιάστατη επιφάνεια. Και όπως στην περίπτωση ενός κλασικού ολογράμματος, η πληροφορία που βρίσκεται κωδικοποιημένη στο απόμακρο όριο είναι μια πολύ ανακατεμένη αναπαράσταση του τρισδιάστατου πρωτοτύπου.

Η ολογραφική περιγραφή του σύμπαντος προχωράει και παραπέρα. Δεν υπάρχουν δυο οντότητες, τα αντικείμενα και τα είδωλά τους (οι αναπαραστάσεις τους επί των επιφανειών), αλλά μόνο ένα: οι αναπαραστάσεις, μέσω των οποίων ένα σύνολο γεγονότων στην ιστορία του σύμπαντος λαμβάνει πληροφορία για τα άλλα μέρη του κόσμου. Σε έναν τέτοιο κόσμο δεν υπάρχουν παρά διαδικασίες μέσω των οποίων μεταδίδεται πληροφορία από το ένα μέρος στο άλλο.

Hogan’s theoretical work has encompassed many areas of astrophysical cosmology: the origin of the elements, cosmic phase transitions and defects, magnetic fields, background radiation, cosmic reionization, gravitational lensing, cosmic structure and dark matter, global cosmological parameters, and gravitational waves. He was a co-founder of the Large Synoptic Survey Telescope Corporation, and is a US member of the LISA International Science team, which is planning a gravitational wave observatory in space. His research has been recognized by prizes including an Alexander von Humboldt Research Award, and the Gruber Cosmology Prize, awarded to the High-z Supernova Search Team for the co-discovery of cosmic Dark Energy. In his current work he is developing the theory of a proposed new phenomenon, which he calls “holographic noise”, a fundamental, universal uncertainty in the fabric of spacetime, akin to pixelation in an imperfectly sampled digital audio file or video display. The theory may lead to the development of experiments that could allow a direct measurement of the minimum interval of time.

Το Ολόμετρο είναι ένα πείραμα του οποίου ηγείται ο Craig Hogan, διευθυντής του Κέντρου σωματιδιακής αστροφυσικής του Fermilab, που στόχο έχει να απαντήσει πάλι στο ερώτημα (κόντρα στις προηγούμενες αποτυχίες του), αν το σύμπαν μας είναι ένα δισδιάστατο ολόγραμμα.

Σύμφωνα με τον Hogan: «Ψάχνουμε για το αν ο χωροχρόνος είναι ένα κβαντικό σύστημα, ακριβώς όπως η ύλη. Αν βρούμε τέτοιες αποδείξεις, τότε θα αλλάξουν ριζικά οι ιδέες που έχουμε για τον χώρο εδώ και χιλιάδες χρόνια».

Η κβαντική φυσική, μέσω της αρχής της αβεβαιότητας, μας υποδεικνύει ότι είναι αδύνατον να γνωρίζουμε ταυτόχρονα την ακριβή θέση και την ακριβή ταχύτητα ενός σωματιδίου. Αν ο χώρος συνίσταται από δισδιάστατα μπιτ, με αβεβαιότητα σχετικά με τις θέσεις των αντικειμένων, τότε και ο ίδιος ο χώρος θα πρέπει να υπακούει σε μια αρχή αβεβαιότητας. Με τον ίδιο τρόπο που τα σωματίδια της ύλης δεν παύουν να κινούνται, ακόμη κι όταν ψύχονται σε θερμοκρασία που τείνει στο απόλυτο μηδέν, ένας «ψηφιοποιημένος» χώρος θα δονείται εξαιτίας της αρχής της αβεβαιότητας, ακόμη και στην χαμηλότερη ενεργειακή του κατάσταση. Στην ουσία το πείραμα εξερευνά τα όρια της ικανότητας του σύμπαντος να αποθηκεύει πληροφορίες.

The holometer as constructed at Fermilab includes two interferometers in evacuated 6-inch steel tubes about 40 meters long. Optical systems (not shown here) in each one “recycle” laser light to create a very steady, intense laser wave with about a kilowatt of laser power to maximize the precision of the measurement. The outputs of the two photodiodes are correlated to measure the holographic jitter of the spacetime the two machines share. The holometer will measure jitter as small as a few billionths of a billionth of a meter. Illustration: Fermilab.

Η πειραματική διάταξη που εξερευνά το «τρεμούλιασμα» του χώρου ονομάζεται Ολόμετρο ή Ολογραφικό Συμβολόμετρο. Το Ολόμετρο χρησιμοποιεί ένα ζεύγος συμβολομέτρων, τοποθετημένα πολύ κοντά το ένα στο άλλο.  Το καθένα εκτοξεύει δέσμη λέιζερ ενός κιλοβάτ (ισοδύναμη με 200000 στιλό λέιζερ), που διαχωρίζεται σε δυο διαδρομές μήκους 40 μέτρων. Στο τέλος της κάθε διαδρομής το φως ανακλάται και επιστρέφει στο σημείο διαχωρισμού, όπου και επανασυνδέεται δημιουργώντας διακυμάνσεις στη φωτεινότητα. Μέσα σ’ αυτές τις διακυμάνσεις ίσως να κρύβονται και οι δονήσεις του χώρου ή ο «ολογραφικός θόρυβος», όπως αποκαλείται.

Ο «ολογραφικός θόρυβος» αναμένεται σε όλο το εύρος των συχνοτήτων, αλλά οι πειραματιστές δεν πρέπει να παραπλανηθούν από άλλες πηγές δονήσεων. Έτσι, το Ολόμετρο πειραματίζεται σε μια πολύ υψηλή συχνότητα – εκατομμύρια κύκλους ανά δευτερόλεπτο – ώστε οι κινήσεις της κανονικής ύλης να μην μπορούν να δημιουργήσουν πρόβλημα. Αντίθετα, ο θόρυβος υποβάθρου συνήθως οφείλεται στα ραδιοκύματα που εκπέμπονται από κοντινές ηλεκτρονικές συσκευές. Το  Ολόμετρο σχεδιάστηκε έτσι ώστε να εντοπίζει και να εξαλείφει τους θορύβους από τέτοιες συμβατικές πηγές.

Top view of the Holometer as a Fermilab scientist works on the apparatus. The Holometer uses twin laser interferometers to look for "holographic noise" in space-time, and will test whether the universe is a 2-D hologram. Credit: Fermilab.

«Αν βρούμε έναν θόρυβο που δε μπορούμε να εξαφανίσουμε, αυτό θα σημαίνει ότι μάλλον ανακαλύψαμε κάτι θεμελιώδες για τη φύση – έναν θόρυβο που οφείλεται στον χωρόχρονο», λέει ο φυσικός του εργαστηρίου Fermilab, Aaron Chou. Και συνεχίζει: «Είναι μία πολύ συναρπαστική στιγμή για τη φυσική. Ένα θετικό αποτέλεσμα θα ανοίξει μία λεωφόρο ερωτημάτων σχετικά με το πως λειτουργεί ο χώρος».

Πηγή: www.fnal.gov

Εντόπισαν νετρίνα από την καρδιά του Ήλιου. Power of the Sun: Elusive Solar Neutrinos Detected, a Cosmic First

Για πρώτη φορά υπάρχει καταγραφή τέτοιων σωματιδίων από τον πυρήνα του μητρικού μας άστρου. An international team of physicists from the University of Massachusetts Amherst has detect neutrinos created in the sun's core (illustrated) for the first time. Neutrinos are created in a fusion process in the sun's core that is ultimately responsible for 99 per cent of its power.

Διεθνής ομάδα επιστημόνων εντόπισε για πρώτη φορά νετρίνα που δημιουργήθηκαν στον πυρήνα του Ήλιου. Η ανακάλυψη θα βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση τόσο αυτών των «εξωτικών» σωματιδίων όσο και της λειτουργίας του μητρικού μας άστρου.

Τα νετρίνα

This image shows the Borexino prototype. The experiment is designed to detect elusive particles like neutrinos. Credit: Borexino Collaboration

Τα νετρίνα είναι στοιχειώδη σωματίδια που δημιουργούνται κατά τη ραδιενεργό διάσπαση, δηλαδή κατά τη διάρκεια πυρηνικών αντιδράσεων όπως αυτές που συντελούνται στο εσωτερικό των άστρων και στους πυρηνικούς αντιδραστήρες. Δημιουργούνται επίσης κατά την αλληλεπίδραση των κοσμικών ακτίνων με άτομα ύλης.

Stars are giant fusion reactors, smashing protons together to produce energy. See how the heart of the sun works in this Space.com infographic. Credit: by Karl Tate, Infographics Artist

Τα περισσότερα νετρίνα που φθάνουν στη Γη προέρχονται από τον Ήλιο. Το πρόβλημα με τα συγκεκριμένα σωματίδια έγκειται κυρίως στο ότι είναι πολύ δύσκολο να ανιχνευθούν γιατί αλληλεπιδρούν πολύ ασθενώς με την ύλη και επιπλέον κινούνται σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός. Υπολογίζεται ότι κάθε τετραγωνική ίντσα στη Γη δέχεται την επίσκεψη 420 δισ. νετρίνων από τον Ήλιο κάθε δευτερόλεπτο!

This view shows the Borexino stainless steel sphere. The experiment made the first measurements of the difficult-to-detect solar neutrinos that power the sun. Credit: Borexino Collaboration

Ορισμένα νετρίνα έχουν πολύ μεγαλύτερη ενέργεια, καθώς προέρχονται από πολύ πιο μακρινές και ισχυρές πηγές σε σχέση με τον Ήλιο, όπως από εκρήξεις ακτίνων γάμμα σε άλλους γαλαξίες, μαύρες τρύπες και ενεργούς γαλαξιακούς πυρήνες (κβάζαρ), γι’ αυτό και λέγονται «κοσμικά νετρίνα». Η παρατήρηση αυτών των μακρινών «αγγελιαφόρων» μπορεί να ρίξει περισσότερο φως στα πιο βίαια γεγονότα του Σύμπαντος.

Η ανακάλυψη

Scientists studying the sun have detected solar neutrinos forged in the star's heart for the first time. This infographic depicts how the discovery was made using the Borexino detector in Italy. Credit: Italian Institute for Nuclear Physics

Διεθνής ομάδα φυσικών με επικεφαλής τον Αντρέα Ποκάρ του Πανεπιστημίου Amherst στη Μασαχουσέτη χρησιμοποίησε το Borexino, ένα υπερευαίσθητο ανιχνευτή που είναι εγκατεστημένος σε ένα εργαστήριο σε βάθος 1,4 χλμ κάτω από τα Απέννινα Όρη στην Ιταλία. Με τη βοήθεια του Borexino οι ερευνητές κατάφεραν να  εντοπίσουν νετρίνα που είχαν παραχθεί στον πυρήνα του Ήλιου.

The Borexino detector appears to glow green when filled with ultra-pure water. Credit: Borexino Collaboration

Σύμφωνα με τους ερευνητές τα νετρίνα που εντόπισαν παρήχθησαν στη λεγόμενη αλυσίδα p-p (ή κύκλος p-p) στον μηχανισμό της πυρηνικής σύντηξης. Η αλυσίδα p-p θεωρείται το αρχικό στάδιο της όλης διεργασίας από την οποία προκύπτει το 99% της ενέργειας του Ήλιου. 

Ένα animation με τις κυριότερες πυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης που πραγματοποιούνται στο εσωτερικό του Ήλιου.

Η ανακάλυψη αναμένεται να προσφέρει νέα στοιχεία για τα νετρίνα και ειδικότερα για τη διάρκεια της ζωής τους αλλά και κάποιες από τις ιδιότητες τους. Επίσης φωτίζονται οι διεργασίες στο εσωτερικό του μητρικού μας άστρου.

Το Spitzer είδε σύγκρουση αστεροειδών. NASA's Spitzer Telescope Witnesses Asteroid Smashup

Καλλιτεχνική απεικόνιση της σύγκρουσης των αστεροιδών στο νεογέννητο άστρο. This artist's concept shows the immediate aftermath of a large asteroid impact around NGC 2547-ID8, a 35-million-year-old sun-like star thought to be forming rocky planets. Image credit: NASA/JPL-Caltech

Ένα εντυπωσιακό όσο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον επιστημονικά φαινόμενο εντόπισε το διαστημικό τηλεσκόπιο Spitzer. Το τηλεσκόπιο έστρεψε το βλέμμα του στον αστερισμό της Ιστίας (Vela) και εστίασε σε ένα νεογέννητο άστρο που βρίσκεται σε απόσταση 1,200 ετών φωτός από εμάς. Το NGC 2547-ID8, όπως ονομάστηκε το άστρο, έχει ηλικία μόλις 35 εκ. έτη και ανήκει στην ίδια κατηγορία άστρων με τον Ήλιο.

Το εντυπωσιακό φαινόμενο συνέβη σε ένα νεογέννητο άστρο στον αστερισμό της Ιστίας. Astronomers were surprised to see these data from NASA's Spitzer Space Telescope in January 2013, showing a huge eruption of dust around a star called NGC 2547-ID8. Image credit: NASA/JPL-Caltech/University of Arizona

Γύρω από το NGC 2547-ID8 έχει σχηματιστεί ένας δίσκος σκόνης και ύλης και το Spitzer εντόπισε μια ξαφνική εμφάνιση μεγάλης ποσότητας σκόνης σε μια περιοχή του δίσκου. Ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον Χουάν Μενγκ του Πανεπιστημίου της Αριζόνα που μελετούν τον φαινόμενο υποστηρίζουν ότι η μεγάλη ποσότητας σκόνης που έκανε έντονη την παρουσία της στο φακό του Spitzer είναι προϊόν μιας σύγκρουσης αστεροειδών. Σύμφωνα με τους ειδικούς αυτού του είδους οι συγκρούσεις συμβάλουν στον σχηματισμό πλανητών. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Science».