Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Δευτέρα 14 Οκτωβρίου 2013

Φωτογραφική «Γένεσις» από τον Σεμπαστιάο Σαλγκάδο. Sebastião Salgado, "Genesis"

ANTARCTICA, 2005. © Sebastião Salgado / Amazonas Images

Μια μεγάλη φωτογραφική έκθεση του Σεμπαστιάο Σαλγκάδο, φιλοξενήθηκε αυτή την περίοδο το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου. Η έκθεση στη βρετανική πρωτεύουσα περιλαμβάνει 200 φωτογραφίες από την ενότητα «Γένεσις», που ο δημιουργός εγκαινίασε το 2004 και ολοκλήρωσε το 2012.

Sebastião Salgado devant une image de sa dernière exposition, "Genesis", au Natural History Museum de Londres (9 avril 2013) © David Azia / AP Photo / SIPA

«Ο Σαλγκάδο είναι διάσημος παγκοσμίως ως φωτογράφος κυρίως ανθρώπων. Στη Γένεσις, για πρώτη φορά, στρέφει το φακό του αποκλειστικά στο φυσικό περιβάλλον. Αυτή λοιπόν η έκθεση παρουσιάζει τοπία, ζώα, και ανθρώπους που ζουν σε παρθένα μέρη και πώς αυτοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον που ζουν, χωρίς να το καταστρέφουν» τονίζει η Τέιτ Γκρίνχαλγκ, υπεύθυνη της έκθεσης στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας.

Sebastião Salgado, Botswana, 2008, from the series Genesis. © Sebastião Salgado / Amazona Images

Όλη αυτή η ενότητα φωτογραφιών αποτελούν έναν φόρο τιμής στη Μητέρα Φύση και στο πώς ο άνθρωπος έχει χάσει την επαφή με το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει. Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες αποτυπώνουν εξαιρετικά τις παρθένες περιοχές του πλανήτη, τις οποίες δεν έχει αγγίξει ακόμη η ανάπτυξη, η μόλυνση και η καταστροφή.

Sebastião Salgado, Amazonas, Brazil, 2009, from the series Genesis. © Sebastião Salgado / Amazonas Images

Επί οχτώ χρόνια ο 69 ετών σήμερα Βραζιλιάνος φωτογράφος Sebastião Salgado με την υποστήριξη του Amazonas Images ταξίδεψε, διασχίζοντας 32 χώρες επί οχτώ μήνες κάθε χρόνο.

 THE DINKAS, South Sudan. 2006

Με τα πόδια, με πλοίο, με κανό, με αερόστατο ή με μικρό αεροπλάνο, αντιμετώπισε τις πιο ακραίες καιρικές συνθήκες, μεγάλο κρύο ή ανυπόφορη ζέστη. 

THE WHALES, Patagonia, Argentina. 2004

Φωτογράφισε ζώα, τοπία και ανθρώπους που έχουν μείνει μακριά από τον σύγχρονο κόσμο. 

‘They stand, and they withstand’: the nomadic Nenets photographed by Sebastião Salgado: north of the Ob river, inside the Arctic Circle, Yamal Peninsula, Siberia, 2011. Photograph: © Sebastião Salgado/Amazonas

Από τους Zoé στο δάσος του Αμαζονίου, στους Korowaï της Δυτικής Παπουαζίας, ή τους Dinka του Σουδάν, στους Nenets της Σιβηρίας, από την έρημο της Σαχάρας μέχρι το Rio Negro του Αμαζονίου, το Gran Canyon του Κολοράντο στους Παγετώνες της Aλάσκας, ο Salgado θέλησε να υμνήσει φωτογραφικά το μεγαλείο της φύσης αλλά και την λεπτή ισορροπία που χαρακτηρίζει τη σχέση ανθρώπου και φύσης.

NAMIBIA, 2005

Μια περιπέτεια ιδιαίτερα επιβαρυντική για το σώμα του… Για παράδειγμα, περπάτησε 47 ημέρες με 7000 ταράνδους για να φτάσει στους Nenet, αντιμετωπίζοντας για μεγάλο διάστημα θερμοκρασίες μεταξύ -35° και -45°, ενώ στην Αιθιοπία διέσχισε 850 χιλιόμετρα σε μέρη χωρίς δρόμους. Μια μοναδική εμπειρία.

Sebastião Salgado, Genesis, 2013

Από αυτές τις περιπλανήσεις, ο Salgado αποτύπωσε ασπρόμαυρες φωτογραφίες μέσα στο κιαροσκούρο που χαρακτηρίζει την τέχνη του. Διαμόρφωσε μια συλλογή που εκτίθεται στο Λονδίνο και συγκεκριμένα στο National History Museum, πριν ταξιδέψει στον υπόλοιπο κόσμο. Οι φωτογραφίες του συγκινούν και προβληματίζουν. Είναι αναμφίβολα ένα απελπισμένο κάλεσμα αγνής επανασύνδεσης με την άθικτη φύση. Όπως λέει ίδιος:

«Το Genesis μιλάει για την απαρχή του κόσμου, για τον παρθένο πλανήτη, για τις άθικτες περιοχές και για έναν παραδοσιακό τρόπο ζωής σε αρμονία με τη φύση. Ήθελα να αναδείξω μέρη και μια φύση που δεν την έχει αγγίξει ο σύγχρονος πολιτισμός. Επιθυμώ οι θεατές να αντικρίσουν τον πλανήτη με ένα διαφορετικό μάτι, να συγκινηθούν και να έρθουν πιο κοντά σ’ αυτόν. Να γίνουν έτσι πιο ευαίσθητοι στα θέματα του περιβάλλοντος, να νοιώθουν σεβασμό γιατί πρόκειται για ζητήματα που μας αφορούν όλους

PAPUA NEW GUINEA, 2008

«Έζησα οκτώ χρόνια σε μέρη που δεν ήταν και τα πιο προσβάσιμα σε ανθρώπους. Ήταν τεράστιο προνόμιο αυτό για μένα. Άρα ήταν σαν να επιστρέφω στον Παράδεισο. Αυτή η έκθεση αποτυπώνει ό,τι παραμένει παρθένο σ’ αυτό τον πλανήτη. Νομίζω ότι είναι ένα πολύ θετικό μήνυμα ότι το 46% του πλανήτη παραμένει ακόμη όπως ήταν τη μέρα της Γένεσις» υπογραμμίζει ο Σαλγκάδο και συμπληρώνει: «Η ελπίδα μου είναι ότι όλοι μαζί, έχοντας αυτόν τον απίστευτο όγκο πληροφοριών που διαθέτουμε σήμερα, καθώς και οικολογική συνείδηση, θα προστατέψουμε αυτά τα μέρη του πλανήτη. Αυτές οι φωτογραφίες δεν πρέπει να είναι μια αρχαιολογία. Δεν θα ανήκουν στο παρελθόν. Είμαστε σε ένα σταυροδρόμι για τις τοποθεσίες που πρέπει να προστατέψουμε. Χρειαζόμαστε όλα αυτά τα μέρη και πρέπει να τα διατηρήσουμε για πάντα».

Επόμενοι σταθμοί παρουσίασης της φωτογραφικής «Γένεσις» του Σεμπαστιάο Σαλγκάδο είναι το Τορόντο, το Ρίο ντε Τζανέιρο, η Ρώμη και το Παρίσι.

Τα τυχερά παιχνίδια στην αρχαία Ελλάδα. How was gambling handled in ancient Greece?

Women Playing Astragali, Alexandros from Athens, 1st century B.C. Joueuses d'osselets, Ercolano, Peinture sur marbre, Musée archéologique national de Naples.

Από τις μαρτυρίες των ομηρικών επών γίνεται φανερό ότι οι πρόγονοί μας αρέσκονταν στον τζόγο ενώ τα περισσότερα παίγνια διατηρήθηκαν αναλλοίωτα μέσα στους αιώνες.

Καθισμένοι μπροστά στο τραπέζι με την πράσινη τσόχα, με τα φύλλα της τράπουλας να μοιράζονται για μια παρτίδα πόκερ, πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι εκείνη τη στιγμή παίζουν ένα μινωικό παιχνίδι; Και βέβαια κανείς δεν έχει στο μυαλό του όταν ρίχνει τα ζάρια ότι οι εξάρες που θα του χαρίσουν τη νίκη είναι η «ριξιά της Αφροδίτης» ή ότι ο απευκταίος άσος ονομάζεται «ριξιά του σκύλου».

Μοναδικό στην ελληνική προϊστορική τέχνη είναι το μεγάλο, εντυπωσιακό ζατρίκιο, που βρέθηκε στο ανάκτορο της Κνωσού. Είναι ορθογώνιο και η επιφάνειά του σχηματίζεται με τη σύνθεση διαφόρων στοιχείων από πολύτιμα υλικά σε ποικιλία σχημάτων. Το πλαίσιό του είναι κατασκευασμένο από ελεφάντινους οφθαλμορόδακες και ορεία κρύσταλλο. Μέσα σε αυτό, στη μία άκρη βρίσκονται τέσσερα μεγάλα μετάλλια από επιχρυσωμένο ελεφαντόδοντο, ορεία κρύσταλλο και υαλόμαζα, ενώ ζεύγος από ελεφάντινους αργοναύτες υπάρχει σε κάθε μία από τις εξωτερικές γωνίες. Στην άλλη άκρη υπάρχουν δέκα μικρά μετάλλια τοποθετημένα σε ελεφάντινο πλαίσιο από επίπεδες πλάκες και πάνω σε ράβδους από ορεία κρύσταλλο, επενδυμένες με φύλλο αργύρου. Τέσσερις ελεφάντινοι κωνικοί πεσσοί, που βρέθηκαν στον ίδιο χώρο, ίσως ανήκουν σε αυτό το παιχνίδι. Ζατρίκια και πεσσοί έχουν βρεθεί και στην Εγγύς Ανατολή και στην Αίγυπτο, ωστόσο, αυτό της Κνωσού είναι πολύ μεγαλύτερο από όλα τα μέχρι σήμερα γνωστά παραδείγματα.

Τα δώδεκα πλακίδια από φαγεντιανή με τους επαναλαμβανόμενους, γραπτούς χαρακτήρες στη μία τους όψη, που ήρθαν στο φως κατά την ανασκαφή στο μινωικό ανάκτορο της Ζάκρου, μπορεί να μιλούν για ένα παιχνίδι βασισμένο στην ίδια αρχή με αυτήν μερικών σύγχρονων παιχνιδιών με χαρτιά, όπως η πόκα και το πόκερ, λένε σήμερα οι μελετητές του ευρήματος. Άλλωστε η ύπαρξη επιτραπέζιων παιχνιδιών στη μινωική Κρήτη δεν αμφισβητείται. Όπως και άλλα σημερινά τυχερά παιχνίδια έτσι και το πόκερ μπορεί λοιπόν να έλκει την καταγωγή του από την αρχαιότητα. Τόσο μακρινή όσο και 3.500 χρόνια πριν.

Η κυβεία του Παλαμήδη

Ο Αχιλλεύς και ο Αίας παίζουν πεσσούς. Achilles and Ajax playing dice. Attic Black Figured Amphora ca. 530 B.C. Museo Gregoriano Etrusco, Vatican. One of the most famous vase paintings of the mid-6th century B.C. is that of Mycenaeans Achilles and Ajax playing a game which might be dice. The vase is in the black figure style, by the Exekias.

Από τις μαρτυρίες των ομηρικών επών ήδη γίνεται φανερό ότι οι Έλληνες αρέσκονταν στα παιχνίδια ενώ η αμέσως επόμενη διαπίστωση είναι ότι τα περισσότερα από αυτά διατηρήθηκαν ως εμάς, συχνά αναλλοίωτα, ακόμη κι αν πέρασαν χιλιάδες χρόνια. Ενδεχομένως γιατί οι άνθρωποι αναφορικά με το παιχνίδι αλλά και τον τζόγο παραμένουν ίδιοι. Οι αργόσχολοι σαν τους μνηστήρες της Πηνελόπης στον Όμηρο μαζεύονταν συχνά στο ύπαιθρο για να παίξουν. Και στην Κόρινθο, κάτω από την Ακρόπολη, υπήρχε ένας ιδιαίτερος τόπος συνάντησης των παικτών. Όσο για το πλέον τυχερό παιχνίδι, την κυβεία, η ελληνική παράδοση αναφέρει τον ομηρικό ήρωα Παλαμήδη ως εφευρέτη του, ο οποίος το επινόησε, καθώς λέει ο Σοφοκλής, κατά τη διάρκεια της μακράς πολιορκίας της Τροίας. Στον Παλαμήδη άλλωστε απέδιδαν ένα ακόμη αγαπητό παιχνίδι, αυτό του διαγραμμισμού, της ντάμας δηλαδή.

Bone astragalus, III - II c. B.C. One side grinded flat. Perpendicular curvature side bears a two line inscription: ΗΡΑΚ / ΛΗC ΔΙΟС. Dedication to Heracles (ΗΡΑΚΛΗΣ) and Zeus (ΔΙΟΣ).  H. 16 mm; L. 32 mm.

Τα παιχνίδια κυβείας λοιπόν, δηλαδή τα ζάρια, οι αστράγαλοι που στο Βυζάντιο ονομάζονταν κόττια, για να φθάσουν ως εμάς με τις ονομασίες κότσι, κότσια, βεζίρης κτλ., τα «μονά – ζυγά» που τα έπαιζαν με χάλκινα νομίσματα αλλά και με κοκαλάκια και κουκιά, το «κορόνα – γράμματα», τα πεντόβολα, οι κοκορομαχίες ή οι αγώνες ορτυκιών (ορτυγοκοπία), που πάθιαζαν τους επαγγελματίες του στοιχήματος, και πολλά άλλα ακόμη, όπως ο ιμαντελιγμός, η πεντάλιθα, ο αρτιασμός, η πλειστοβολίδα και άλλα, παιχνίδια του τζόγου τα περισσότερα ή έστω παιχνίδια με έντονο τον παράγοντα της τύχης, διατήρησαν αμείωτο το ενδιαφέρον των παικτών διά μέσου των αιώνων. Άλλωστε ακόμη και τα πιο αθώα παιδικά παιχνίδια θεωρήθηκαν κάποια στιγμή τυχερά, υπακούοντας στο πάθος των ανθρώπων για τον τζόγο.

Αυτοκράτορες-παίκτες

  Greek Bone die. IV-II century B.C.

Όλες οι κοινωνικές τάξεις μπερδεύονταν έτσι μέσα στο πάθος του παιχνιδιού και των στοιχημάτων, τα οποία, παρ’ ότι ήταν παράνομα τις περισσότερες φορές, δεν έπαυαν να προσελκύουν τους ανθρώπους. Παθιασμένοι παίκτες ζαριών οι Αθηναίοι μπορεί να έχαναν ακόμη και περιουσίες στα κυβεία ή κυβευτήρια, τα οποία σήμερα ονομάζουμε μπαρμπουτιέρες. Χώροι που και στην αρχαιότητα θεωρούνταν κακόφημοι, και μάλιστα η είσοδος σε αυτούς ήταν ντροπή. Στην Αθήνα όμως υπήρχαν πολλά, ένα μάλιστα εξ αυτών, το Ιερό της Αθηνάς Σκιράδος στην Ιερά οδό, φαίνεται ότι συγκέντρωνε την προτίμηση των κυβευτών.

Kήθιον: ποτήρι για το ρίξιμο των ζαριών, αντίγραφο αρχαίου ελληνικού, από αλουμίνιο. Περιέχει τρία ορειχάλκινα ζάρια διαστάσεων 0,9 εκ Χ 0,9 εκ, αντίγραφα  Αρχαίων Ελληνικών Ζαριών.

Τα ζάρια παίζονταν στην αρχαία Ελλάδα με τρεις πήλινους κύβους (δύο ζάρια άρχισαν να χρησιμοποιούνται από τη ρωμαϊκή εποχή), τα οποία δεν έριχαν ποτέ με το χέρι, αλλά αφού τα κουνούσαν μέσα σε ένα αγγείο, το κήθιον. Για κάθε περίπτωση πάντως οι κυβευτές είχαν και τους προστάτες τους θεούς, τον Ερμή και τον Πάνα.

Στο Βυζάντιο, παρ’ ότι εξέλιπαν πολλά αρχαιοελληνικά παιχνίδια, τα κυβευτικά πρωταγωνιστούσαν στη ζωή των ανθρώπων από τους αυτοκράτορες ως τους λαϊκούς. Ζάρια έπαιζαν με μανία ο Λέων Φωκάς, αδελφός του Νικηφόρου Φωκά, ο Ρωμανός Β’, γιος του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου, και ο Κωνσταντίνος Η’, που ήταν μάλιστα και διαρκώς χαμένος, όπως παραδίδει ο Μιχαήλ Ψελλός.

Οι απαγορευμένοι χώροι 

Οι αρχαίοι συγγραφείς πάντως καταδίκαζαν την είσοδο στα κυβεία και τους ίδιους τους κυβευτές, όπως φαίνεται και στα έργα του Αριστοφάνη. Στη ρωμαϊκή εποχή μάλιστα, όταν τα παιχνίδια αυτά εξελίχθηκαν σε κοινωνική μάστιγα, ελήφθησαν αυστηρά μέτρα για τον περιορισμό τους. Και αργότερα, από τον 2ο αιώνα, ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς συμβουλεύει τα παιδιά να μην παίζουν ζάρια. Ο Μέγας Βασίλειος επιτίθεται με οργή εναντίον των κυβευτών και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος κατηγορεί κάποιον λέγοντάς του «πίνεις, κυβεύεις, παίζεις, γελάς»… Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος πάλι λέει για τους ανθρώπους ότι στα σπίτια τους δεν βρίσκει κανείς ιερά βιβλία παρά πεσσούς και κύβους. Και τον 11ο αιώνα η Άννα η Κομνηνή θυμώνει με τους υπηκόους της, που δεν μελετούν τους συγγραφείς και τους ποιητές, αλλά «νυν πεττεία το σπούδασμα και άλλα τα έργα τα αθέμιτα». Με τέτοιες συστάσεις λοιπόν δεν είναι περίεργα τα μέτρα που ελήφθησαν ήδη από τις αρχές του 5ου αιώνα με βαριές ποινές για τους κυβευτές.

The large astragali is made from agate, and comes from the Hamilton collection. The smaller astragali is made from glass and is said to be from Leucas, Acarnania. These are both from the British Museum.

«Δημήτριος τυφλός ουδέ βλέπει ουδέν παίζων αστραγάλους έκλεψεν αυτώ Ερμίας αστραγάλους» λέει μια επιγραφή από τη Δήλο, δείχνοντας το πάθος για τον τζόγο, που δεν σέβεται ούτε τις ανθρώπινες ανάγκες. Οι αστράγαλοι, προσφιλές παιχνίδι τύχης και κερδοσκοπίας σε όλες τις εποχές, αναφέρονται για πρώτη φορά στον Όμηρο, όταν λέει ότι ο Πάτροκλος είχε σκοτώσει πάνω στο παιχνίδι τον φίλο του Κλεισώνυμο «χολωθείς αμφ’ αστραγάλοισιν». Ένα παιχνίδι το οποίο σε πολλά σημεία του μοιάζει με το σημερινό, παιζόταν από παίκτες καθισμένους κυκλικά, ενώ κάποιος από αυτούς αναγορευόταν σε βασιλιά κατόπιν κλήρωσης. Από τη θέση των αστραγάλων, μετά από κάθε ριξιά, εξαρτιόταν η επιτυχία του παίκτη. Οι αρχαίοι μάλιστα έδιναν ονόματα στις διάφορες ριξιές, τα οποία επέτρεπαν στους έμπειρους παίκτες να κάνουν γρήγορους υπολογισμούς.

Βackside of a bronze mirror inscribed with an image of Venus playing Tali with Pan. This mirror dates from 350 BC and comes from Greece, where Venus was know as Aphrodite. In 350 BC players in both Greece and Rome likely still played with astragali, but more and more they changed to using dice.

Το μέγα πάθος για τους αστραγάλους φαίνεται και μέσα από ένα στιμιότυπο το οποίο μας μεταφέρει ο Πλούταρχος. Ο Αλκιβιάδης παίζοντας κάποτε αστραγάλους με τους φίλους του στη μέση του δρόμου αρνήθηκε να σταματήσει για να περάσει μια άμαξα, αντίθετα προκάλεσε τον αμαξά να περάσει από πάνω του, προκειμένου να τους χαλάσει το παιχνίδι. Ένα άλλο αρχαιοελληνικό παιχνίδι, η τηλία, έφθασε ως τις μέρες μας ως τάβλι, αφού στη ρωμαϊκή εποχή έγινε το παιχνίδι των «12 γραμμών», η τάμπουλα, και στο βυζαντινό το τάβλιον.

Ανάγλυφο του 6ου αι. π.Χ. αι. Δύο νέοι καθισμένοι σε δίφρους προτρέπουν μια γάτα και έναν σκύλο σε μονομαχία, ενώ δύο άλλοι παρακολουθούν. Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα.

Σκηνές που εικονίζονται πάνω στα αρχαία αγγεία μιλούν σαφέστατα για μια άλλη ενασχόληση των αρχαίων Αθηναίων: στοιχήματα για κόκορες, για ορτύκια, καμιά φορά και για σκυλιά. Ο τζόγος σε όλη του την ένταση. Οι παίκτες στοιχηματίζουν ολόκληρες περιουσίες στα ζώα που κτυπιούνται, τα οποία άλλωστε έχουν αναθρέψει γι’ αυτόν τον σκοπό. Τους καλλιεργούν την επιθετικότητα, δίνοντάς τους σκόρδο και κρεμμύδι, και δένουν στα πίσω νύχια των πετεινών μεταλλικά πλήκτρα για να προκαλούν στον αντίπαλο θανάσιμα τραύματα.

Ιδιαίτερα αγαπητό παιχνίδι ήταν και ο αρτιασμός, τα μονά – ζυγά δηλαδή, που μπορεί να παιζόταν με αμύγδαλα ή κουκιά, οπότε μικρό το κακό, μπορεί όμως και με αργυρά ή χρυσά νομίσματα, μετατρεπόμενο αυτομάτως σε τυχερό. Το ίδιο και η οστρακίνδα, το σημερινό κορόνα – γράμματα, που παιζόταν με ένα όστρακο στην αρχαία Ελλάδα και ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή με νόμισμα.

Το βέβαιο είναι ότι τα τυχερά παιχνίδια δεν είναι εφεύρεση της εποχής μας αλλά η αφετηρία τους βρίσκεται στις απαρχές των ανθρώπινων κοινωνιών. Ίσως γιατί πηγάζουν από την ανθρώπινη φύση, που θέλει να προκαλέσει την τύχη, να αντιμετωπίσει τη μοίρα και να παλέψει μαζί της. Με όποια αποτελέσματα. Σε κάθε περίπτωση όμως η επιβίωσή τους επιβεβαιώνει τη διατήρηση αρχαίων συνηθειών ως συνέχεια του ίδιου πολιτισμού από τους μινωικούς χρόνους ως σήμερα.

Πηγή: Τα τυχερά παιχνίδια στην αρχαία Ελλάδα - πολιτισμός - Το Βήμα Online