Δ. Π. Παπαδίτσας, To φεγγάρι

Paul Delvaux, La Ville Lunaire, 1944, Huile sur Toile, 107,5x238 cm, Collection Particulière.

Δε σκέφτηκε ότι μια νύχτα κρυφά

Στις μύτες των ποδιών μου

Πήρα όλα τα οστά μας

Και τα βούτηξα – ας μην το μάθουν σε παρακαλώ

Στο φεγγάρι

Τώρα ας τραγουδήσουμε το φεγγάρι

Κανείς δεν θα μας πει ότι το περιέχουμε σαν έμβρυο

Η γνωστή ιστορία ότι τα έμβρυα μεγαλώνουν

Και στο τέλος αποχωρίζονται απ’ τις μητέρες τους

Θα επαναληφθεί κι εδώ

Και τότε μ’ έκπληξη οι συγγενείς οι φίλοι κι εμείς οι ίδιοι ακόμα

Θα πηγαίνουμε το φεγγάρι περίπατο

Θα το τραγουδάμε και θα μας τραγουδάει

Θα τό ’χουμε στα χέρια μας

Στο μυαλό μας στη συνήθεια να ξυπνάμε πρωί

Δε γίνεται λόγος για τη σκέψη

Αυτή ανέκαθεν είναι το φεγγάρι

Και κάτι άλλο

Αν σε ρωτήσουν να τους πεις το μυστικό

Πές τους ένα ψέμα:

Υπάρχει ένα και μοναδικό φεγγάρι

Αυτό είναι στον ουρανό.

Δ.Π. ΠΑΠΑΔΙΤΣΑΣ

Όταν ο... ουρανός έπεσε στη Γη. BOLIDES - Visualizing Meteorite Impacts

Έρχονται από το Διάστημα και χτυπούν σαν απρόσμενες βολίδες απροειδοποίητα τη Γη. Ενίοτε οι επιπτώσεις τους μπορεί να είναι από καταστρεπτικές ως και κοσμογονικές: σε αυτούς αποδίδεται η εξαφάνιση των δεινοσαύρων ενώ όλοι θυμόμαστε τι συνέβη τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν ένας μετεωρίτης έπεσε ξαφνικά στη Ρωσία προκαλώντας μεγάλες ζημιές και τραυματισμούς. Σίγουρα πάντως είναι θεαματικοί, με την πύρινη λάμψη τους στον αέρα, αν και τις περισσότερες φορές περνούν τη γήινη ατμόσφαιρα εντελώς απαρατήρητοι.

Στα δισεκατομμύρια χρόνια της ύπαρξής του ο πλανήτης μας έχει δεχθεί μάλλον εκατοντάδες χιλιάδες μετεωρίτες, κανείς όμως δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τον ακριβή αριθμό. Τα 2.500 τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί 45.716 ενώ έχουν βρεθεί σε διάφορα σημεία της Γης 34.842.  

Από αυτούς όμως τα ανθρώπινα μάτια έχουν δει «εν δράσει» μόνο τους 1.107, όπως μας πληροφορεί με εξαιρετικά φαντασμαγορικό τρόπο μια οπτικοποίηση της visualizing.org με τον τίτλο Bolides που έχει κερδίσει τα εύσημα ακόμη και από την ιστοσελίδα της NASA. Ο δημιουργός της Κάρλο Ζαπόνι έχει χρησιμοποιήσει τα στοιχεία της βάσης δεδομένων της Μετεωριτικής Εταιρείας (Meteoritic Society) για να συνθέσει την ιστορία όλων αυτών των πτώσεων.

Το χρονολόγιο ξεκινάει από το 861 μ.Χ. Τότε έχουμε την πρώτη «επίσημα» καταγεγραμμένη μαρτυρία για τη θεαματική νυχτερινή πτώση ενός μετεωρίτη στις 19 Μαΐου με το Ιουλιανό ημερολόγιο, στη Νογκάτα της Ιαπωνίας. Το επόμενο πρωί ο εξωγήινος βράχος ανασύρθηκε από την τρύπα που είχε ανοίξει στο έδαφος από τους κατοίκους του χωριού και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στον σιντοϊστικό ναό της Σούγκα Τζίντζα όπου και φυλάσσεται ως σήμερα.

Thousands of meteorites have collided with the Earth since 2500 BC. 34,513 have been recorded, only 1,042 have been seen falling. BOLIDES is an attempt to visualize and explore the meteorites that have collided with the Earth. The visualization focuses mainly on meteorites that were eye-witnessed when falling and hitting the ground. Data from the Meteoritical Society.

Στα αριστερά τού άψογα στυλιζαρισμένου γραφικού και με φόντο τις θεαματικές φωτεινές βολίδες να διασχίζουν τον ουρανό βλέπετε τους μετεωρίτες να «πέφτουν» σε αριθμούς, ανάλογα με τη χρονιά. Στη γραμμή του χρονολογίου βλέπετε επίσης με μπλε χρώμα την καμπύλη της συχνότητάς τους ανά τους αιώνες. Μεταφέροντας το «βελάκι», βρίσκεστε στη χρονιά που επιθυμείτε και βλέπετε τη «δράση» των μετεωριτών στη διάρκειά της.

Όπως θα παρατηρήσετε, η συχνότητα αυξάνεται καθώς πλησιάζουμε προς το 2013, το γεγονός όμως δεν σημαίνει ότι οι μετεωρίτες με το πέρασμα του χρόνου άρχισαν να πυκνώνουν και να πέφτουν σαν το χαλάζι. Απλώς η καταγραφή των παρατηρήσεων άρχισε να γίνεται πιο συστηματική. Επί χιλιετίες η εμφάνισή τους αποδιδόταν σε θεϊκή παρέμβαση, γι' αυτό και συχνά τα σημεία της πτώσης τους έχουν μετατραπεί σε τόπους λατρείας.

Ο πρώτος που πρότεινε ανοιχτά την ιδέα ότι προέρχονται από το Διάστημα ήταν ένας γερμανός φυσικός, ο Ερνστ Φλόρενς Χλάντνι, ο οποίος δημοσίευσε το 1794 σχετική μελέτη. Η ιδέα του αντιμετωπίστηκε αρχικά με χλευασμό, με το γύρισμα του αιώνα όμως τα πνεύματα άλλαξαν όταν μια αντίστοιχη μελέτη του γάλλου φυσικού, μαθηματικού και αστρονόμου Ζαν-Μπατίστ Μπιό έγινε δεκτή από τη Γαλλική Ακαδημία Επιστημών.

Ο κ. Ζαπόνι παρουσιάζει επίσης μερικούς από τους σημαντικότερους μετεωρίτες που έχουν καταγραφεί να πέφτουν ή έχουν βρεθεί στη Γη. Κάνοντας «κλικ» επάνω τους μπορείτε να δείτε περισσότερα στοιχεία και να μεταφερθείτε στις αντίστοιχες πληροφορίες της βάσης δεδομένων της Μετεωριτικής Εταιρείας.

Ένα κρυμμένο πλήθος εξωτικών αστέρων νετρονίων. A Hidden Population of Exotic Neutron Stars

Graphic shows a magnetar called SGR 0418+5729 (SGR 0418 for short), a type of neutron star that has a relatively slow spin rate and generates occasional large blasts of X-rays. (X-ray: NASA/CXC/CSIC-IEEC/N.Rea et al; Optical: Isaac Newton Group of Telescopes, La Palma/WHT; Infrared: NASA/JPL-Caltech)

Τα μάγναστρα είναι πυκνά κατάλοιπα νεκρών άστρων που ξεσπούν σποραδικά με ριπές ακτινοβολίας υψηλής ενέργειας, και αποτελούν μερικά από τα πιο ακραία αντικείμενα στο σύμπαν. Μια αποστολή με βάση το Παρατηρητήριο Chandra της NASA δείχνει τώρα ότι τα μάγναστρα μπορεί να είναι διαφορετικά - αλλά και πιο κοινά - από ότι πιστεύαμε μέχρι σήμερα.

Όταν ένα τεράστιο αστέρι εξαντλήσει τα «καύσιμα» του, ο πυρήνας του καταρρέει και σχηματίζει ένα αστέρι νετρονίων, ένα πολύ πυκνό αντικείμενο πλάτους περίπου 15-20 χιλιομέτρων. Η βαρυτική ενέργεια που απελευθερώνεται σε αυτή τη διαδικασία ωθεί τα εξωτερικά στρώματα σε μια έκρηξη σουπερνόβα, και αφήνει το αστέρι νετρονίων πίσω..

Οι περισσότεροι αστέρες νετρονίων περιστρέφονται γρήγορα - μερικές φορές το δευτερόλεπτο - αλλά ένα μικρό ποσοστό έχει ένα σχετικά χαμηλό ρυθμό περιστροφής, ενώ παράλληλα εκπέμπει περιστασιακά μεγάλες εκρήξεις ακτίνων Χ. Επειδή η μόνη πιθανή πηγή για την ενέργεια που εκπέμπεται σε αυτά τα ξεσπάσματα είναι η μαγνητική ενέργεια που αποθηκεύεται στο αστέρι, τα αντικείμενα αυτά ονομάζεται «μάγναστρα».

Τα περισσότερα μάγναστρα έχουν εξαιρετικά υψηλά μαγνητικά πεδία στην επιφάνεια τους, που είναι δέκα έως χίλιες φορές ισχυρότερα από αυτά του μέσου άστρου νετρονίων. Νέες παρατηρήσεις δείχνουν ότι το μάγναστρο γνωστό ως SGR 0418 5729 (καλλιτεχνική απεικόνιση) δεν ταιριάζει με αυτό το μοτίβο, καθώς διαθέτει ένα επιφανειακό μαγνητικό πεδίο παρόμοιο με εκείνο των συνηθισμένων αστέρων νετρονίων.

«Έχουμε διαπιστώσει ότι SGR 0418 έχει πολύ χαμηλότερο επιφανειακό μαγνητικό πεδίο από ότι οποιοδήποτε άλλο μάγναστρο», δήλωσε η Νάντα Ρέα του Ινστιτούτου Διαστημικής Επιστήμης στη Βαρκελώνη. «Αυτό έχει σημαντικές συνέπειες για το πώς σκεφτόμαστε ότι τα αστέρια νετρονίων εξελίσσονται στο χρόνο, και για την κατανόηση των εκρήξεων σουπερνόβα», πρόσθεσε.

X-ray Image of SGR 0418+5729.

Οι ερευνητές παρατήρησαν το SGR 0418 για πάνω από τρία χρόνια, χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο Chandra, και τους δορυφόρους Swift και RXTE της NASA και XMM-Newton της ESA. Ήταν σε θέση να εκτιμήσουν με ακρίβεια την αντοχή του εξωτερικού μαγνητικού πεδίου μετρώντας τις αλλαγές της ταχύτητας περιστροφής κατά τη διάρκεια μιας εκπομπής ακτινοβολίας ακτίνων Χ.

Μοντελοποιώντας την εξέλιξη της ψύξεως του αστέρα και του φλοιού του, καθώς και τη σταδιακή αποσύνθεση του μαγνητικού του πεδίου, οι ερευνητές υπολόγισαν ότι το SGR 0418 είναι ηλικίας περίπου 550.000 ετών. Το γεγονός αυτό καθιστά το SGR 0418 μεγαλύτερο από τα περισσότερα άλλα μάγναστρα, και αυτή η παρατεταμένη διάρκεια ζωής έχει πιθανώς αποδυναμώσει το μαγνητικό του πεδίο. Για αυτό το λόγο το SGR 0418 είναι διαφορετικό από τα γνωστά μάγναστρα, τα οποία με τη σειρά τους είναι διαφορετικά από τα συνηθισμένα αστέρια νετρονίων.

Η περίπτωση του SGR 0418 σημαίνει ότι ενδεχομένως υπάρχουν και αρκετά άλλα «ηλικιωμένα» μάγναστρα με ισχυρά μαγνητικά πεδία κάτω από την επιφάνεια τους. «Πιστεύουμε ότι περίπου μία φορά το χρόνο σε κάθε γαλαξία ένα ήσυχο αστέρι νετρονίων μετατρέπεται σε μάγναστρο, όπως το SGR 0418», δήλωσε ο Χοσέ Πονς, μέλος της ερευνητικής ομάδας. «Ελπίζουμε να βρούμε πολλά περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα», πρόσθεσε.

Η επιβεβαίωση των ευρημάτων θα σημαίνει ότι ένα σημαντικό μέρος της ακτινοβολίας ακτίνων-γ προκαλείται από το σχηματισμό των μαγνάστρων και όχι από τις μαύρες τρύπες. Επίσης, η συμβολή των γεννήσεων μαγνάστρων στα σήματα βαρυτικών κυμάτων (κυματισμοί στον χωροχρόνο) θα είναι μεγαλύτερη από ότι πιστεύαμε μέχρι σήμερα.