Τετραγώνισες τον ταφικό κύκλο

Η πρόσοψη του τάφου του Φιλίππου Β’.

Τι μπορεί να συνδέει τον Πλάτωνα και το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Β', τόσο που ο τελευταίος να τον τιμήσει με νεκρώσιμη, επικήδεια τελετή μόλις πληροφορήθηκε το θάνατό του;

Την απάντηση έχει δώσει με δύο δημοσιευμένες μονογραφίες και μια τρίτη αδημοσίευτη ο αρχιτέκτονας-μηχανικός Ιορδάνης Δημακόπουλος, ένας αφοσιωμένος επιστήμονας, με τεράστια εμπειρία στις αναστηλώσεις αρχαίων μνημείων και γνώσεις πέραν του αντικειμένου του, στην ιστορία και φιλοσοφία.

Για όλα αυτά και κυρίως για «το εξαίρετο επιστημονικό του έργο και τα σπουδαία του συγγράμματα» η Ακαδημία Αθηνών τον τίμησε τον περασμένο Δεκέμβριο με τη μεγαλύτερη διάκριση που διαθέτει, το αργυρό μετάλλιό της.

Ο Πλάτων με τον Αριστοτέλη, λεπτομέρεια από τη Σχολή των Αθηνών του Ραφαήλ.

Ο Ιορδάνης Δημακόπουλος από το 2000 έχει διατυπώσει την άποψη ότι στη γεωμετρία αλλά και σε κατασκευαστικά σχέδια του Πλάτωνα βασίζεται η δημιουργία των μονοθάλαμων μακεδονικών τάφων, όπως αυτοί κτίζονται από τον 4ο έως τον 2ο αι. π.Χ. Φαίνεται πως ο βασιλιάς της Μακεδονίας και πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Φίλιππος, απευθύνθηκε στο φιλόσοφο της Αθήνας και γνώστη των μαθηματικών και της γεωμετρίας για να του δώσει ένα σχέδιο κατασκευής μνημειακών τάφων προκειμένου αυτοί να αντέχουν, να μη βουλιάζουν κάτω από τη μεγάλη πίεση όγκου χωμάτων που θα τους σκέπαζαν.

Και αυτό προκύπτει από παρατηρήσεις του κ. Δημακοπούλου σε 100 θολωτούς μακεδονικούς τάφους που έχουν ως τώρα ανασκαφεί, αλλά και από αναφορές σε αρχαίες πηγές.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΙ ΤΑΦΟΙ ΣΤΙΣ ΜΕΞΙΑΤΕΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ.

Η πρώτη παρατήρηση που έκανε ήταν πως ο κύκλος και το τετράγωνο είναι δύο σχήματα που εφαρμόζονται στην κάτοψη και την πρόσοψη των μακεδονικών τάφων. Τετράγωνη είναι η κάτοψη, σχεδόν τέλειος κύβος ως την ψαλίδα του θόλου είναι ο θάλαμος, «το ιδεατό στερεό» σύμφωνα με τον Πλάτωνα. Στον «Τίμαιο» (55d. 55e και 62d) ο φιλόσοφος κάνει λόγο για τα πλεονεκτήματα του τετραγώνου και του κύβου στις θλιπτικές δυνάμεις.

Μακεδονικός τάφος Λύσωνος και Καλλικλέους.

«Παρατηρώντας την τετραγωνική κάτοψη των μονοθάλαμων τάφων, είπα γιατί να συμβαίνει αυτό; Ως μηχανικός γνώριζα πως το τετράγωνο με τις ίσες πλευρές και ο κύβος με ίσες έδρες παρουσιάζουν στατικώς ενδιαφέρον. Θέλησα όμως να το ψάξω περισσότερο. Οι εξηγήσεις που έδιναν οι μελετητές οι οποίοι συσχέτιζαν την παρατήρηση αυτή με την πλατωνική αντίληψη περί φύσης, είδα πως δεν έχουν σχέση τουλάχιστον με τα στατικά. Ο Πλάτων αναφέρει στον "Τίμαιο" ότι το σταθερότερο στην έδραση και στην πίεση είναι το τετράγωνο και ο κύβος».

Ο τάφος των Ανθεμίων βρίσκεται στην περιοχή του Κοπανού. Πρόκειται για έναν διθάλαμο καμαροσκεπή μακεδονικό τάφο με πρόσοψη ιωνικού ρυθμού. Πήρε το όνομα αυτό διότι στην οροφή του προθάλαμου εικονίζονται ανθέμια και νερολούλουδα σε λευκά και ιώδη χρώματα πάνω σε γαλάζιο φόντο. Χρονολογείται στον 3ο αιώνα π.Χ.

Ήδη από το 1966, ο καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας Φώτης Πέτσας είχε επισημάνει πως στον τάφο των Λευκαδίων με τη μνημειακή πρόσοψη, ο όγκος του θαλάμου εσωτερικά αντιστοιχεί σε κύβο με έδρες όσο η τετραγωνική του κάτοψη. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και στον τάφο της Μεγάλης Τούμπας στη Βεργίνα, τον λεγόμενο τάφο του Φιλίππου Β'. Έχει 4,46 μ. μήκος επί 4,46 μ. πλάτος και ύψος 5,30 μ. ως το κλειδί του θαλάμου, διαστάσεις που αντιστοιχούν σε κύβο κατά προσέγγιση. «Αν δεν χρησιμοποιήσει κανείς τον γνωστό τύπο για το εμβαδόν του κύκλου (3,14159 r2 ), αλλά τον βαβυλωνιακό τύπο 3r2, τότε ο όγκος ισούται με 94,33 κ.μ., όσο δηλαδή το 4,46 Χ 4,46 Χ 4,74 μ.», μας εξηγεί ο κ. Δημακόπουλος. «Αυτό δείχνει ότι επιδιώχθηκε η ισοδυναμία του εσωτερικού χώρου του θαλάμου με κύβο διαστάσεων 15 Χ 15 Χ 16 αττικούς πόδας».

Στα δύο σχήματα στον κύκλο και τον κύβο ο Πλάτων αναφέρεται στο πλαίσιο του δόγματος της Κοσμολογίας («Τίμαιος» 27 c), σύμφωνα με την οποία όλα τα στοιχεία της φύσης μηδέ εξαιρουμένων των εμβίων όντων έχουν σχήματα. Κάποιοι συνέδεαν την αντίληψή του περί τη φύση του κόσμου με τα σχήματα αυτά.

Οι γνωστοί μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων, που βρίσκονται στην πορεία του αρχαίου δρόμου που ένωνε τη Μίεζα με την πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου, την Πέλλα, είναι από τα λαμπρότερα και καλύτερα διατηρημένα μνημεία της περιοχής. Ο πρώτος τάφος στην περιοχή Κοπανού Ημαθίας εντοπίσθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και πήρε το όνομά του από το Δανό αρχιτέκτονα K.F. Kinch, ο οποίος αποκάλυψε το μνημείο και το μελέτησε τα έτη 1887, 1889 και 1892.

«Στους "Νόμους" του όμως , ένα έργο της ωριμότητάς του, ο Πλάτων αναφέρεται πολύ συγκεκριμένα σε έναν ιδιαίτερα τιμητικό τύπο τάφου, περιγράφοντας στην ουσία έναν μονοθάλαμο μακεδονικό τάφο με τον τύμβο του. Χαρακτηρίζει το οικοδόμημα ως υπόγεια "θήκη" στεγασμένη με "ψαλίδα προμήκη" με λίθινες κλίνες στο εσωτερικό της και κατασκευασμένη εκ "λίθων ποτίμων και αγήρων εις δύναμιν". Γνωρίζει δηλαδή ακόμη και το είδος του υλικού κατασκευής του κτηρίου».

Την κατασκευή των μακεδονικών τάφων με όσα αναφέρονται στους «Νόμους» του Πλάτωνα είχαν συσχετίσει και παλαιότερα, όπως μας επισημαίνει ο κ. Δημακόπουλος, τόσο ο Κ. Ρωμαίος όσο και ο Χρ. Τσούντας (1857-1934). Θεωρεί δε ότι ο φιλόσοφος στα γηρατειά του δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα οικοδομήματα. Ίσως και νωρίτερα να γνώριζε ανθρώπους τους «δουλειάς», τεχνίτες οικοδομικών έργων, όπως φαίνεται στη διαθήκη του (που έχει διασωθεί ολόκληρη στον Διογένη Λαέρτιο ΙΙΙ, 42: «Ευκλείδης ο λιθοτόμος οφείλει μοι τρεις μνας»).

Το 1984 η επιστημονική ομάδα των J. Musgrave, J. Prag και R. Νeave μελετώντας το κρανίο του νεκρού του Τάφου ΙΙ προχώρησε σε ανάπλαση του προσώπου του και κατέληξε να υποστηρίξει την αρχική ταύτιση με τον Φίλιππο που είχε κάνει ο ανασκαφέας Μανώλης Ανδρόνικος.

«Ο Πλάτωνας είχε εκπονήσει μια γεωμετρική κατασκευή, χρησιμοποιώντας το διάγραμμα των επτά ομόκεντρων κύκλων για την παραγωγή του μεικτού στερεού του θαλάμου των μακεδονικών τάφων». Η επιτυχία του σχεδίου αυτού έκανε τον Φίλιππο να νιώθει ότι οφείλει τιμές στο φιλόσοφο, γι' αυτό όταν πέθανε το 347 π.Χ. και το πληροφορήθηκε ύστερα από κάποιες μέρες, προέβη σε νεκρώσιμη, επικήδεια τελετή «επιτιμηθήναι», όπως αναφέρει ειρωνευόμενος μάλιστα τον Φίλιππο ο ιστορικός Θεόπομπος τον 3ο αι. π.Χ. γιατί τίμησε τον Πλάτωνα αντί για την πατρίδα ή κάποιον ηγεμόνα. Ποιο λόγο μπορούσε να έχει ο Φίλιππος να τιμήσει το φιλόσοφο, αν όχι να αναγνωρίσει κάποιες υπηρεσίες που του προσέφερε;».

Πάντως, οι παλιότεροι τάφοι στη Μακεδονία είναι κιβωτιόσχημοι και όχι θολωτοί και είχαν πρόβλημα στατικότητας. Που σημαίνει πως, αν δεν υπήρχαν τα κατασκευαστικά σχέδια του Πλάτωνα, ίσως να μη θαυμάζαμε σήμερα τους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας με τις περίφημες ζωγραφικές απεικονίσεις στην πρόσοψη, όπως επίσης της Αμφίπολης, των Λευκαδίων, του Δίου, της Πέλλας και πολλούς ακόμη στους οποίους παρατηρείται η τετραγωνική κάτοψη του θαλάμου (ισοτιμία πλάτους και μήκους).

Πηγή: Ελευθεροτυπία

O δελφινοκροκόδειλος του Τζουράσικ Παρκ, 'Super Predator' Terrorized Jurassic Europe

Ο Tyrannoneustes lythrodectikos έμοιαζε με υβρίδιο δελφινιού και κροκόδειλου και ήταν ιδιαίτερα μοχθηρός.

Ήταν ένας από τους πιο μοχθηρούς θηρευτές του θαλάσσιου Τζουράσικ Παρκ. Ο Tyrannoneustes lythrodectikos κολυμπούσε στα νερά της Βρετανίας πριν από 165 εκατομμύρια έτη και τρομοκρατούσε σχεδόν τους πάντες αφού μπορούσε να κυνηγήσει και να εξοντώσει θαλάσσια όντα ακόμη και πολύ μεγαλύτερα από αυτόν. Ήταν ένα θαλάσσιο ον που έμοιαζε με υβρίδιο δελφινιού και κροκόδειλου.

Ο «ξεχασμένος» θηρευτής

Early Photo of Tyrannoneustes Skull.

Η ανακάλυψη του T. lythrodectikos ανήκει στην κατηγορία των ανακαλύψεων «ξεχασμένων» απολιθωμάτων. Στις αποθήκες μουσείων ή σε ιδιωτικές συλλογές υπάρχουν χιλιάδες απολιθώματα τα οποία για διαφόρους λόγους είτε δεν έχουν μελετηθεί ποτέ είτε δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς και η ταυτότητά τους παραμένει άγνωστη. Τα τελευταία χρόνια η μελέτη τέτοιων «ξεχασμένων» απολιθωμάτων έχει οδηγήσει στην αναγνώριση πολλών άγνωστων μέχρι σήμερα αρχαίων όντων, κυρίως δεινοσαύρων. 

Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και τα απολιθώματα του T. lythrodectikos. Τα απολιθώματα του μοχθηρού θαλάσσιου θηρευτή είχε ανακαλύψει στις αρχές του 20ου αιώνα ένας ερασιτέχνης παλαιοντολόγος σε έναν λάκκο με λάσπη στη νοτιοανατολική Αγγλία. Τα απολιθώματα μεταφέρθηκαν στο Μουσείο Hunterian του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης όπου και παρέμεναν σε μια αποθήκη όλο αυτό το διάστημα.

The 670 mm long right lower jaw of the holotype of Tyrannoneustes lythrodectikos.  Photograph courtesy of Mark Young

Μια ομάδα ειδικών του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου αποφάσισε να μελετήσει τα απολιθώματα και διαπίστωσε την προέλευσή τους. «Είναι άκρως ικανοποιητικό να μπορείς να ταυτοποιείς ευρήματα που παρέμεναν ανεξερεύνητα για περισσότερο από έναν αιώνα. Η ανακάλυψή μας, όπως φαίνεται, εκτός των άλλων προσφέρει νέα στοιχεία για την εξέλιξη των θαλάσσιων ερπετών» αναφέρει ο Μαρκ Γιανγκ, επικεφαλής της έρευνας που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Systematic Paleontology».