Ρέμπραντ,
«Αυτοπροσωπογραφία», 1658. Frick Collection, Νέα Υόρκη. Ο σπουδαίος Ολλανδός ζωγράφος
μας «μιλάει» ξανά, 350 χρόνια από τον θάνατό του. Dutch painter
Rembrandt van Rijn (1606 to 1669) has been dead for 350 years, but has been given
a voice again in Amsterdam. American scientists presented a reconstruction of
his voice last week in Amsterdam in six videos, entitled the Rembrandt
Tutorials, in which the icon speaks about his technique of painting.
Ακόμη
και έπειτα από 350 χρόνια από το θάνατό του, το έργο του Ρέμπραντ εξακολουθεί
να είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα στην Ιστορία της Τέχνης, και όχι μόνο, ενώ
ποτέ δεν σταματά να μας εκπλήσσει όσο κι εάν πιστεύουμε πως η έρευνα για τη ζωή
και τη δράση του δημιουργού του έχει πλέον συντελεστεί. Όμως τι συμβαίνει με
την ίδια του τη φυσική παρουσία; Σήμερα ένα πληροφοριακό σύστημα έχει
κατορθώσει να αναπλάσει και ανασυστήσει το ηχόχρωμα της φωνής του, ανοίγοντας
νέες προοπτικές για την κατανόηση αυτής της περίπλοκης καλλιτεχνικής
φυσιογνωμίας.
Ο
Ρέμπραντ είναι ίσως ο διαπρεπέστερος εκπρόσωπος του λεγόμενου Χρυσού Αιώνα της
ολλανδικής/φλαμανδικής ζωγραφικής. Υπήρξε ο φωτισμένος «δάσκαλος» πολλών άλλων
καλλιτεχνών του καιρού του, που διέπρεψαν κατόπιν και ως ανεξάρτητοι
καλλιτέχνες, όπως ο Φέρντιναρντ Μπολ, ο Κάρελ Φαμπρίτσιους, ο Βίλεμ Ντοστ. Ο
ίδιος ο Ρέμπραντ, μέσα από τα μαθήματά του, τους καθοδηγούσε στο χώρο της
τεχνικής: τώρα, ο ήχος των εμπνευσμένων λόγων του αναβιώνει χάρη στη βοήθεια
της τεχνητής νοημοσύνης, που βασίστηκε στις διεξοδικές έρευνες των συντηρητών
του Rijkmuseum του
Άμστερνταμ για το χαρακτήρα του ιδιοφυούς ζωγράφου.
Η
«φωνή του Ρέμπραντ» είναι διαθέσιμη σε κάθε χρήστη του Youtube και αποκαλύπτει το σχετικώς ένρινο
ηχόχρωμα ενός άνδρα που μιλά με ταχύτητα τα ολλανδικά.
The Rijksmuseum is
holding a retrospective of Rembrandt’s works to mark the 350th anniversary of
the death of the artist. PHOTO:
AGENCE FRANCE-PRESSE
Η
εργασία αυτή ήταν πρωτοποριακή, καθώς βασιζόταν στη βιομετρία των φυσικών
χαρακτηριστικών του Ρέμπραντ και των λεπτομερειών της καθημερινής του
συμπεριφοράς, στο πλαίσιο του εντοπισμού ενός φωνητικού ηχοχρώματος που θα
προσεγγίζει την αληθινή φωνή του. Πρόκειται για μία έρευνα εντελώς αντίθετη από
αυτήν που ακολουθούν οι ειδικοί στην ιατροδικαστική, που πασχίζουν να
ανακατασκευάσουν το πρόσωπο του ομιλητή –ο οποίος συνήθως είναι κάποιος ύποπτος
για εγκλήματα– με βάση τις ηχογραφήσεις της φωνής του. Για το λόγο αυτό
επιστρατεύθηκε η ειδική επιστήμονας του πανεπιστημίου Κάρνεγκι Μέλον
(Πίτσμπουργκ) Ρίτα Σινγκχ, η οποία εκμυστηρεύεται πως έμεινε ενεή όταν το Rijkmuseum της ζήτησε να ανασυστήσει τον τρόπο που
μιλούσε ο Ρέμπραντ. Η διεύθυνσή του ήθελε ο κόσμος να ακούσει πώς μιλούσε ο
μεγάλος δημιουργός, τώρα που γιορτάζεται η 350η επέτειος από το θάνατό του.
Η
Σινγκχ συνεργάζεται με το FBI
και επισημαίνει πως γι’ αυτό το εγχείρημα «υπάρχουν εκατοντάδες παράγοντες που
πρέπει να συμβάλουν για την επακριβή αναπαράσταση της φωνής». «Για παράδειγμα,
τονίζει, για τον Ρέμπραντ δεν γνωρίζουμε εάν είχε όλα του τα δόντια». Για να
έλθει εις πέρας το επίτευγμα τούτο θα έπρεπε να ληφθεί υπόψη η επακριβής
κατάσταση της υγείας του και οι ιδιαιτερότητες της μύτης, του λαιμού του, το
ύψος και το βάρος του.
Rembrandt, L'Ultime Autoportrait, The Ultimate Self-portrait, 1669
Επίσης
έγιναν μετρήσεις του κρανίου του, μία λεπτομέρεια που τη γνώση της διευκόλυναν
οι πολυπληθείς αυτοπροσωπογραφίες του δημιουργού σε όλη τη διάρκεια της ζωής
του. «Μόλο που πρέπει να λάβουμε υπόψη πως δεν υπάρχουν εκεί όλες οι
λεπτομέρειες, καθώς δεν είναι φωτογραφίες», εξηγεί η Σινγκχ.
Μόλις
συλλέχθηκαν οι λεπτομέρειες και έγινε η επεξεργασία και ανάλυσή τους, χρειάστηκε
να αναπαραχθεί πιστά και η προφορά των ολλανδικών του Χρυσού Αιώνα. Η φωνή που
προέκυψε είναι βέβαια ρομποτική, όμως το πανεπιστήμιο του Λάιντεν, από την
πλευρά του, προσάρμοσε από γλωσσολογικής πλευράς τα σημερινά ολλανδικά σε
εκείνα που μιλιόντουσαν κατά τον Χρυσό 17ο Αιώνα. Στην περίπτωση του Ρέμπραντ
δεν ήταν μία διάλεκτος, αλλά «το επίσημο ιδίωμα της εποχής», σύμφωνα με τους
ειδικούς. Μεταξύ άλλων (για να κατανοήσει κανείς τη διαφορά), οι ειδικοί
πιστεύουν πως ο Ρέμπραντ εξέφερε τον τύπο skilderdook για να δηλώσει τον καμβά, αντί της
σημερινής εκφοράς της λέξης skilderdoek.
Rembrandt, Autoportrait, Self-portrait, 1663. Londres, Kenwood House, The Iveagh Bequest.
Μετά
την προσαρμογή στον τόνο, το λεξιλόγιο και ακόμη στον υποθετικό τρόπο αναπνοής
κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, μπορεί κάποιος να ακούσει και να φανταστεί
τον Ρέμπραντ να εξηγεί το πώς αναμειγνύονται τα χρώματα, ποιες είναι οι βασικές
αρχές του προσχεδίου ή την προσωπική του ιδέα περί τέχνης. Σαν να έδινε
μαθήματα στους βοηθούς του εργαστηρίου του.
Rembrandt, Portrait de Saskia Riant, Portrait
of Laughing Saskia, 1633
Από
την πλευρά του, ο Γιόναθαν Μπίκερ, συγγραφέας του έργου «Ρέμπραντ, η βιογραφία ενός επαναστάτη», διαβεβαιώνει πως ο μεγάλος
«μαέστρο» «μπορεί να μη συμβιβαζόταν με τους κανόνες και να μην ήταν συνεπής με
τους πελάτες του, όμως ήταν ένας άνθρωπος ζεστός στις προσωπικές και τις
οικογενειακές του σχέσεις και πολύ γενναιόδωρος με τους μαθητές του».
