Ταναγραίες κόρες. Tanagra figurine

Οι Ταναγραίες κόρες είναι περίφημα αρχαία Ελληνικά έργα πλαστικής τέχνης από τερακότα. Παρουσιάζουν γυναίκες σε όρθια ή καθιστή στάση, και προέρχονται από τα λεγόμενα κοροπλαστικά εργαστήρια της Τανάγρας, στην αρχαία Βοιωτία. Το μέγεθός τους κυμαίνεται από 15 ως 35 εκατοστά και χρησίμευαν ως ταφικά αναθήματα, ή για να φέρνουν γούρι στον κάτοχό τους.

Ειδώλιο της Αφροδίτης που παίζει με τον Έρωτα, από την Τανάγρα, τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. (Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη, Ρωσία). Figurine of Aphrodite Playing with Eros, Tanagra, Late 4th century BC, Terracotta.

Αν και μεμονωμένα ευρήματα ήταν ήδη γνωστά από διάφορους αρχαιολογικούς τόπους, τα έργα των κοροπλαστών δεν είχαν προσελκύσει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των αρχαιολόγων, μέχρι που το 1874 ένα σημαντικό εύρημα τα έκανε γνωστά στο ευρύ κοινό. Ένας αγρότης που όργωνε το χωράφι του στην Τανάγρα, ανακάλυψε ένα σύμπλεγμα αρχαίων τάφων, στους οποίους βρίσκονταν πολλές Ταναγραίες κόρες, οι οποίες μάλιστα ήταν διατηρημένες σε πολύ καλή κατάσταση.

Two girls playing a game known as ephedrismos, late 4th–3rd century B.C. Greek, Corinthian. This terracotta group depicts two young girls playing ephedrismos. As described by Pollux (IX, 119), the game involves throwing balls or pebbles at a stone in an attempt to overturn it. The player who fails to do so is blindfolded and must run to touch the stone while carrying the winner on her back. Here the little girl carries her companion but does not have her eyes covered. Both young girls are dressed in chitons and have red curly hair. The rider, the obvious winner, wears a stephanos, or crown; the carrier wears a thick floral wreath.

Τα ειδώλια αυτά, που ανάγονται σε διάφορους τύπους και εποχές, παριστάνουν γυναίκες με μακριά ενδύματα –και από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. με διάφορες ενδυμασίες– και ήταν κατασκευασμένα από τους καλλιτέχνες της Τανάγρας με χάρη και δεξιοτεχνία. 

Terracotta 'Tanagra' figure of a woman wearing a sunhat, Greek, 3rd century BC, From Tanagra, Boeotia, Greece.

Ο συχνότερος τύπος είναι με περιβολή περιπάτου, δηλαδή χιτώνα και ύφασμα που περιτυλίγει το σώμα και τους βραχίονες. Άλλες γυναικείες μορφές έχουν στο κεφάλι κάλυμμα σε κωνικό σχήμα ή κρατούν βεντάλια, καλάθι ή άλλα αντικείμενα, ενώ άλλες πάλι κάθονται σε βράχο και ρεμβάζουν, χορεύουν ή παίζουν.

Statuette of a standing woman, late 4th–early 3rd century B.C. Greek, probably Boeotian. This standing female figure is dressed in a chiton and himation, which covers her arms, torso, and thighs. Following the tradition for Tanagra figurines, the drapery folds are crisp and sharply tooled, giving the impression of a sculpture rendered in bronze. The details of her face are in the finest Athenian miniaturist tradition for the end of the fourth century B.C., distinguished by round eyes, a wide-bridged nose, full cheeks, and a small, delicate chin. Her hair, parted in the center and pulled back in a twist at the back, still bears traces of red paint.

Η γυναικεία τρυφερότητα και χάρη απεικονίζεται στα μικρά αυτά αγάλματα με πολύ αληθινό και απλό τρόπο. Αξιοσημείωτο είναι ότι ποτέ δύο ειδώλια δεν είναι εντελώς όμοια, αν και χρησιμοποιούσαν συχνά για την κατασκευή τους τις ίδιες μήτρες. Αυτό οφείλεται σε μικρές αλλαγές στον βραχίονα, στη βεντάλια ή στους χρωματισμούς της ενδυμασίας. Ο χρωματισμός τους ήταν πολύ ζωηρός και συνήθως τα ενδύματα χρωματίζονταν ελαφρά ρόδινα, τα μαλλιά ξανθά και τα υποδήματα κόκκινα. Τα γυμνά μέρη του σώματος χρωματίζονταν στο φυσικό χρώμα του δέρματος.

Καλύμματα κεφαλής Ταναγραίων γυναικών (πήλινα αγάλματα της Τανάγρας). Αίσθηση πλαστικότητας και αισθητικής. Χαλκογραφίες 17ου αιώνα.

Οι Ταναγραίες κόρες παρουσιάζουν ως επί το πλείστον ευγενείς κυρίες, πρότυπα ιδανικής ομορφιάς και μόδας της εποχής τους. Η ενδυμασία είναι πολυτελής και περίτεχνα διπλωμένη, ενώ τονίζουν τις ωραίες γραμμές του σώματος. Η κεφαλή και κόμη έχει όλα τα αριστοκρατικά χαρακτηριστικά, ακόμη και όταν είναι καλυμμένη με μαντήλι. Συνοδεύονται δε και με καλαίσθητα και πολύτιμα αξεσουάρ, όπως σκουλαρίκια, βεντάλιες, καπέλα και άλλα. Σπάνια συναντούμε και θεότητες, όπως την Αφροδίτη.

Statuette of a woman, 3rd century B.C. Greek, probably Boeotian. Tanagra figurines were brightly colored with water-soluble paints. Still visible on this statuette of a woman draped in a himation is the red pigment used for her hair, which is styled in the melon coiffure with rows of twisted strands of hair. Black pigment originally marked her eyebrows, eyes, and other details, and her flesh would have been painted a pale orange pink. Still evident on the surface of her drapery are the original white slip and traces of blue pigment, an expensive paint applied only sparingly on Tanagra figurines.

Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν ως νεκρικά παραθέματα, σε τάφους νεαρών γυναικών, γι’ αυτό συμπεραίνουμε, ότι η τέχνη αυτή εξελίχθηκε ως έκφραση της ιδανικής και τέλειας ομορφιάς, σοφίας και καλλιτεχνίας, και ως συνοδεία της αγαπημένης νεκρής στον κόσμο μετά τον θάνατο. Ίσως να ήταν και αφιερώματα στην θεά Αφροδίτη, η οποία εκπροσωπούσε το ιδανικό της θηλυκής ομορφιάς, οι Μούσες εκπροσωπούσαν την καλλιτεχνική Μουσική, επιστήμη, ρητορική ικανότητα, γλυπτική, ζωγραφική, καλλιγραφία. Πιθανώς να χρησίμευαν ως φυλακτό ή για γούρι, και γι αυτό συνόδευαν τις γυναίκες σε όλη τους τη ζωή, από την παιδική ηλικία ως το θάνατο.

Tanagra-type statue. Musée gréco-romain d'Alexandrie, Alexandrie, Égypte.

Οι Ταναγραίες κόρες ήταν πολύ δημοφιλείς στους Έλληνες του 4ου και 3ου αιώνα π.Χ., και το εμπόριό τους ήταν πολύ διαδεδομένο σε όλη την Ελληνιστική επικράτεια, ενώ εργαστήρια παραγωγής τους άνθιζαν στην Αλεξάνδρεια, Τάραντα, και Μυρίνα.

Πήλινο ειδώλιο γυναικείας μορφής (Ταναγραία) με χιτώνα, ιμάτιο που τυλίγεται γύρω από το σώμα, σκιάδιο και ριπίδιο στο αριστερό χέρι. Στο πρωτότυπο σώζονται υπολείμματα του αρχικού επιχρωματισμού με κόκκινο, γαλάζιο και καστανό χρώμα. Ειδώλια αυτού του τύπου εντοπίστηκαν για πρώτη φορά στην Τανάγρα της Βοιωτίας. Ωστόσο είναι πιθανό να κατασκευάστηκαν για πρώτη φορά στην Αθήνα, γύρω στο 330 π.Χ., και μέχρι τα τέλη του 3ου αι. π.Χ. εμφανίζονται ως προϊόντα πολλών τοπικών εργαστηρίων του ελλαδικού χώρου και της ανατολικής Μεσογείου. (Βοιωτικού εργαστηρίου, 325-300 π.Χ.)

Ο Γερμανός ποιητής Ρίλκε εξύμνησε την ομορφιά των κορών της Τανάγρας αφιερώνοντάς τους το 1906 το ποίημα «Τανάγρα». Και ο Όσκαρ Ουάιλντ περιγράφει την πανέμορφη πρωταγωνίστρια του στο «Ένας ιδανικός σύζυγος» ως κόρη της Τανάγρας.

«Γαλάζια κόρη » με βεντάλια και μαντήλι στα μαλλιά. « Lady in blue », « Dame en bleu », Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι, περ. 330-300 π.Χ.

Tanagra

A bit of burnt hard clay

some great sun’s burning brand

had fired—like the way

a gesture with her hand

survives a girl forever;

not reaching out, and never

leading from what’s within

toward some thing on a shelf,

but touching just itself,

like a hand on the chin.

We lift one statuette

and turn it, then one more,

until we almost “get”

why they’ve not faded yet.

But only fated for

more wonder, deeply, dearly

we know them, holding fast.

We smile a bit more clearly

than in the year now past.

Rainer Maria Rilke

Ο Γάλλος ζωγράφος Ζαν-Λεόν Ζερόμ (Jean-Léon Gérôme) συχνά χρησιμοποιεί ταναγραίες κόρες στους πίνακές του, ενώ το γλυπτό του με τίτλο Tanagra έγινε διάσημο στην καλλιτεχνική έκθεση Salon de Paris του 1890.

Φανταστική εικόνα ενός κοροπλαστικού εργαστηρίου από τον ζωγράφο Jean-Léon Gérôme, περί το 1893. Οι δύο πελάτισσες δεξιά είναι κόρες της Τανάγρας.

Οι κόρες της Τανάγρας έγιναν σύντομα τόσο δημοφιλείς, που τα Μουσεία και οι ιδιώτες συλλέκτες ανταγωνίζονταν ποιος θα τις αποκτήσει.

Πηγή: Βικιπαίδεια