Κοσμήματα 40.000 ετών στο σπήλαιο Φράγχθι της Ερμιονίδας. Franchthi Cave revisited: the age of the Aurignacian in south-eastern Europe

The Aurignacian, traditionally regarded as marking the beginnings of Sapiens in Europe, is notoriously hard to date, being almost out of reach of radiocarbon. Here the authors return to the stratified sequence in the Franchthi Cave, chronicle its lithic and shell ornament industries and, by dating humanly-modified material, show that Franchthi was occupied either side of the Campagnian Ignimbrite super-eruption around 40000 years ago. Along with other results, this means that groups of Early Upper Palaeolithic people were active outside the Danube corridor and Western Europe, and probably in contact with each other over long distances.

Το σπήλαιο Φράγχθι στην Ερμιονίδα είναι μία απο τις σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις των Βαλκανίων. Οι ανασκαφές του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα μεταξύ των ετών 1967-1979 αποκάλυψαν πλούσια αρχαιολογικά κατάλοιπα και ίχνη κατοίκησης από την Ανώτερη Παλαιολιθική –περίοδο που σημαίνει την έλευση του σύγχρονου ανθρώπου (Homo sapiens) στην Ευρώπη και την εξαφάνιση του ανθρώπου του Νεάντερταλ (Homo neandertalensis)– έως και το τέλος της Νεολιθικής περιόδου.

Franchthi Cave Entrance, Greece.

Προηγούμενες χρονολογήσεις τοποθετούσαν τα κατώτερα στρώματα του σπηλαίου περίπου στα 25.000 χρόνια πριν. Τα λίθινα εργαλεία των κατώτερων στρωμάτων δεν θεωρούνταν διαγνωστικά στοιχεία για την ασφαλή καταχώρησή τους σε μια συγκεκριμένη πολιτισμική φάση της Ανώτερης Παλαιολιθικής, και αυτή η γενική εκτίμηση εμπόδιζε ουσιώδεις συγκρίσεις με δυτικοευρωπαϊκά παράλληλα.

Franchthi cave: infant burial on display.

Για σχεδόν τρεις δεκαετίες το αρχαιολογικό και χρονολογικό πλαίσιο των κατώτερων στρωμάτων στο Φράγχθι δεν αναθεωρήθηκε, και σε συνδυασμό με την πενία αρχαιολογικών θέσεων που να χρονολογούνται στις αρχές της Ανώτερης Παλαιολιθικής («Ωρινάκια» πολιτισμική φάση), οδήγησαν στην κρατούσα άποψη ότι ο ελληνικός χώρος δεν κατοικήθηκε από τους πρώτους σύγχρονους ανθρώπους ταυτόχρονα με την υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά πολύ αργότερα.

Franchthi cave: Decent text introducing the visitor to the complexities of the Nafplio museum.

Πρόσφατες εξελίξεις στην τεχνολογική και τυπολογική κατανόηση της λιθοτεχνίας της Ανώτερης Παλαιολιθικής, καθώς και σημαντικές εξελίξεις στην εφαρμογή της μεθόδου χρονολόγησης με άνθρακα 14, οδήγησαν στην αναθεώρηση της παλαιολιθικής κατοίκησης του σπηλαίου Φράγχθι. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας δημοσιεύονται στη γνωστή αρχαιολογική επετηρίδα Antiquity, στο τεύχος Δεκεμβρίου του 2011.

Franchthi cave: Urfirnis ware.

Η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Σορβόννης κ. C. Perlès επανεξέτασε το λίθινο εργαλειακό σύνολο των τριών χαμηλότερων στρωμάτων –R (κατώτερη φάση), Q και P– και κατέληξε πως αποτελούν μέρος της Ωρινάκιας πολιτισμικής φάσης, όπως αυτή καταγράφεται στην υπόλοιπη Ευρώπη (Γαλλία, Γερμανία κ.α.). Παράλληλα, η Δρ Κατερίνα Δούκα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης ανέπτυξε και εφήρμοσε νέες μεθόδους για τη ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα 14 χαντρών από θαλάσσια όστρεα. Η ηλικία των κοσμημάτων τοποθετείται μεταξύ 28.000 και 40.000 έτη πριν, και άρα η πρώτη γνωστή κατοίκηση του σπηλαίου επιμηκύνεται κατά σχεδόν 15.000 χρόνια.

Το νέο χρονολογικό πλαίσιο, σε συνδυασμό με την ύπαρξη στο Φράγχθι στρώματος ηφαιστειακής τέφρας προερχόμενου από τη νότια Ιταλία (Campanian Ignimbrite, 39.000 έτη πριν), πιστοποιούν πως τα πρώτα προϊστορικά κατάλοιπα στο σπήλαιο τοποθετούνται στις αρχές της Ανώτερης Παλαιολιθικής, όπως αυτή εμφανίζεται στην υπόλοιπη ήπειρο.

Ο ελληνικός χώρος δεν ανήκει πλέον στην περιφέρεια του ευρωπαϊκού παλαιολιθικού πολιτισμού, αλλά αποτελεί οργανικό μέρος του.

Οι χάντρες από το Φράγχθι αποτελούν μερικά από τα αρχαιότερα κοσμήματα της Ευρώπης και η παρουσία τους συνάδει με την εμφάνιση των πρώτων σύγχρονων ανθρώπων στην Ευρώπη. Αντίθετα με τους Νεάντερταλ, οι πρώτοι Homo sapiens χρησιμοποιούν διάτρητα όστρεα ως αντικείμενα κόσμησης και η μεγάλη ποικιλία και ο αριθμός αυτών σε δεκάδες προϊστορικές θέσεις μαρτυρεί την ανεπτυγμένη ικανότητα του είδους μας για συμβολική σκέψη.

Franchthi cave: repaired ceramic bowl - shows the value of ceramics at the very beginning of their use.

Είναι σίγουρο πως η συστηματική έρευνα παλαιολιθικών θέσεων στην Ελλάδα έχει να προσφέρει ουσιαστικά στοιχεία για μία από τις σημαντικότερες περιόδους της ευρωπαϊκής προϊστορίας, τη μετάβαση από τη Μέση στην Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο, και να διαφωτίσει τους λόγους εξαφάνισης των Νεάντερταλ και της επικράτησης του είδους μας, του σύγχρονου ανθρώπου, στην Ευρώπη.