Φρύνη η Eταίρα. Phryne the Hetaera

Franz von Stuck, Phryne, 1917-18

Ο Δημοσθένης έλεγε, ότι ο άνδρας για να έχει μια ευτυχισμένη ζωή, πρέπει να έχει τρείς γυναίκες: Μια σύζυγο (στην αρχαία γλώσσα λεγόταν δάμαρ, γενική δάμαρτος), για να αποκτά από αυτή νομίμους γιους, μια παλλακίδα (παλλακή) με σκοπό να απολαμβάνει το σώμα του ιδιαίτερες περιποιήσεις και μια εταίρα για την πνευματική, αλλά και σωματική απόλαυση (ηδονής ένεκα). Η Φρύνη ήταν μια απ’ τις διασημότερες εταίρες της αρχαίας Ελλάδας. Είχε συγκεντρώσει τόσα πλούτη, που προσφέρθηκε να χτίσει ξανά τα τείχη της Θήβας, που είχε καταστρέψει ο Μέγας Αλέξανδρος το 336 π.Χ.                                                      

James Abbott McNeill Whistler, Purple and Gold: Phryne the Superb! - Builder of Temples, 1898-1901. 

Το μόνο που ζήτησε σαν αντάλλαγμα, ήταν να προστεθεί μία επιγραφή στα τείχη, που θα έλεγε: «Καταστράφηκαν από τον Αλέξανδρο, επισκευάστηκαν από τη Φρύνη την εταίρα». Οι Θηβαίοι απέρριψαν την πρότασή της, από φόβο μήπως... προσβάλουν τον Αλέξανδρο.

Phryne - Palace Achilleion (Corfu)

Το πραγματικό όνομα της εταίρας ήταν Μνησαρέτη και είχε γεννηθεί στις Θεσπιές, γύρω στο 371 π.Χ. Ήταν κόρη του πάμφτωχου Επικλή και έβγαζε τα «προς το ζην», μαζεύοντας και πουλώντας κάπαρη.

Gustave Boulanger, Phryne, 1850

Όμως, οι φιλοδοξίες της νεαρής Μνησαρέτης την οδήγησαν στην Αθήνα, όπου έχτισε τη λαμπρή της καριέρα. Ξεκίνησε να εργάζεται ως αυλητρίδα και η ομορφιά και η γοητεία της πολύ γρήγορα την έκαναν να ξεχωρίσει.

Ferdinand Lepcke, Phryne

Όταν έγινε εταίρα, άλλαξε το όνομά της σε Φρύνη και έτσι έχει μείνει γνωστή μέχρι σήμερα. Το όνομα «Φρύνη» προερχόταν από τους μικρούς βατράχους, που είναι σχεδόν διάφανοι όταν γεννιούνται. Το δέρμα της εταίρας ήταν εξίσου λευκό και αψεγάδιαστο. Για τη Φρύνη, διαβάζoυμε στο λεξικό Σουίδα επί λέξει: Φρύνη εταίρα, λήκυθον έχουσα προς ταις γνάθοις, (δηλαδή η Φρύνη που είχε ή καλύτερα έκρυβε λήκυθο στις μασέλες της, -όπου λήκυθος είναι το αγγείον το μικρό-, που το κρατούσαν κρεμασμένο στη ζώνη, γεμάτο δηλητήριο. «Λήκυθον αγγείον εν τή ζώνη παρηρτημένον, εν ώ ήν φάρμακον θανάσιμον». Και εδώ προφανώς θα εννοεί θανάσιμη έλξη για τους άνδρες.

Phryne par Paul Berthon

Όπως πολλές άλλες εταίρες, φημιζόταν για τις «τσιμπημένες» τιμές της. Μία νύχτα μαζί της κόστιζε μία μνα, δηλαδή εκατό δραχμές. Το ποσό ήταν τεράστιο, αλλά κανείς δεν έμεινε παραπονεμένος.

Adolf Brütt, Phryne

Λέγεται ότι η Φρύνη άλλαζε τις τιμές, ανάλογα με τη συμπάθεια που έτρεφε για τον κάθε πελάτη της. Γι’ αυτό προσέφερε δωρεάν της υπηρεσίες της στον φιλόσοφο Διογένη, που τον εκτιμούσε πολύ. Ο Διογένης απόλαυσε δωρεάν και τα κάλλη μιας άλλης διάσημης εταίρας, της Λαΐδας. Φαίνεται πως είχε μεγάλη «πέραση» στις γυναίκες. Αντιθέτως, όταν αντιπαθούσε κάποιον, αρνούνταν να τον δεχτεί ως πελάτη, όσα χρήματα κι αν της έδινε.

Η δίκη της Φρύνης

"Η Φρύνη μπροστά στον Άρειο Πάγο", έργο του Jean-Léon Gérôme, Hamburg Kunsthalle. Phryne before the Areopagus by Jean-Léon Gérôme, c. 1861.

Κάποια στιγμή, την προσέγγισε ο ρήτορας Ευθίας. Η Φρύνη απέρριψε όλες του τις προτάσεις, γιατί τον θεωρούσε πολύ άσχημο και αγενή. Ο Ευθίας θίχτηκε και αποφάσισε να τιμωρήσει την αυθάδη εταίρα. Την κατηγόρησε ότι προσπαθούσε να εισάγει στην Αθήνα μία θρησκεία απ’ τη Θράκη, που θα έβλαπτε τα ήθη των νεαρών κοριτσιών.

Phryne by Élias Robert (1821-1874). Marble, 1855. North façade of the Cour Carrée, Louvre, Paris.

Αυτή ήταν ίσως η πιο συνηθισμένη κατηγορία στην αρχαία Αθήνα. Ο φιλόσοφος Σωκράτης είχε εκτελεστεί για τον ίδιο λόγο. Ο Ευθίας έσυρε τη Φρύνη στο δικαστήριο, όπου την εκπροσώπησε ο πρώην εραστής της, Υπερείδης. Παρά το ανυπόστατο της κατηγορίας του Ευθία, η δίκη δεν εξελισσόταν αισίως για την εταίρα. Οι δικαστές φαίνονταν να έχουν πειστεί απ’ το κατηγορητήριο και πίστευαν ότι ο Υπερείδης ήταν επηρεασμένος απ’ τη σχέση του με τη Φρύνη.

"περιρήξας τοὺς χιτωνίσκους γυμνά τε τὰ στέρνα ποιήσας..." Ἀθήναιος, Δειπνοσοφισταί (ιγ). Phryne by José Frappa. Phryne is depicted baring her breasts before the jury.

Λίγο πριν παρθεί η τελική απόφαση, ο Υπερείδης τράβηξε την εταίρα στο κέντρο του δικαστηρίου, για να μπορούν να την δουν όλοι. Χωρίς να πει κουβέντα, έσκισε τα ρούχα της και αποκάλυψε στον κόσμο, το εκθαμβωτικά όμορφο κορμί της. Οι δικαστές τα έχασαν. Νόμισαν ότι έβλεπαν μπροστά τους την ίδια τη Θεά Αφροδίτη. Οι φήμες για το απαράμιλλο κάλλος της εταίρας αποδείχθηκαν αληθινές.

Antonio D. Silva Da Parreiras, Phryne, 1909

Την εποχή εκείνη, ο κόσμος πίστευε ότι η σωματική ομορφιά είχε σχέση με το ήθος και την εύνοια των Θεών. Όταν οι δικαστές αντίκρισαν την τελειότητα της Φρύνης, πείστηκαν ότι αν καταδίκαζαν αυτή τη γυναίκα, καταδίκαζαν την αγαπημένη των Θεών. Η εταίρα αθωώθηκε και η φήμη ότι ήταν η επίγεια Θεά Αφροδίτη εξαπλώθηκε.

Η Φρύνη και ο γλύπτης Πραξιτέλης

Αντίγραφο του αγάλματος του Πραξιτέλη, «Αφροδίτη της Κνίδου». A copy of the Aphrodite of Knidos. Phryne is said to be the model of the original. Marble. Roman copy after a Greek original of the 4th century.

Ένας απ’ τους διασημότερους πελάτες της εταίρας, ήταν ο γλύπτης Πραξιτέλης. Την είδε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια μιας γιορτής. Η Φρύνη φρόντιζε να μη δείχνει ποτέ το γυμνό κορμί της δημοσίως, για να διατηρεί την αίγλη της.

Phryne at the Poseidonia in Eleusis by Henryk Siemiradzki, c. 1889. Phryne is shown naked, preparing to step into the sea.

Όμως σε εκείνη τη γιορτή, χωρίς καμία ντροπή, έλυσε τα μαλλιά της, έβγαλε το χιτώνα της και βούτηξε αμέριμνη στη θάλασσα. Οι παρευρισκόμενοι  πίστεψαν πάλι, ότι έβλεπαν μπροστά τους τη Θεά Αφροδίτη. Πολύ γρήγορα, ο Πραξιτέλης έγινε ένας απ’ τους πιο αφοσιωμένους εραστές της Φρύνης. Λέγεται ότι ήταν ο μόνος που αγάπησε πραγματικά η εταίρα.

Tête d'Aphrodite « Kaufmann », variante de l'Aphrodite de Cnide dont Phryné aurait été le modèle, v. 150 av. J.-C., musée du Louvre.

Η Φρύνη έγινε η μούσα του γλύπτη και με πρότυπο εκείνη, έφτιαξε 3 αγάλματα. Το πρώτο το αγόρασαν οι Κνίδιοι και έγινε ξακουστό ως η Αφροδίτη της Κνίδου. Το δεύτερο ήταν από πεντελικό μάρμαρο και ο Πραξιτέλης το δώρισε στη γενέτειρα της Φρύνης, στις Θεσπιές. Το τρίτο ήταν ολόχρυσο και στήθηκε στους Δελφούς.

Artur Grottger, Phryne

Η Φρύνη, παρά τον έρωτά της, δεν έχανε ευκαιρία να αποκομίσει δώρα απ’ τον Πραξιτέλη. Κάποια στιγμή της είπε, ότι θα της έδινε ότι του ζητούσε. Εκείνη ήθελε το μεγαλύτερο αριστούργημά του. Τότε ο Πραξιτέλης της απάντησε, ότι δεν μπορούσε να ξεχωρίσει ανάμεσα στα έργα του, ίσως για να αποφύγει να της δώσει το αγαπημένο του.

Louis Chalon, Phryne aux fêtes de Vénus (détail), 1901

Η πανούργα Φρύνη δεν τον πίστεψε. Έβαλε έναν υπηρέτη του Πραξιτέλη να φωνάξει μες στη μέση της νύχτας, ότι είχε πάρει φωτιά το εργαστήριο του γλύπτη. Ο Πραξιτέλης έντρομος, ζήτησε να βγάλουν έξω το άγαλμα του Έρωτα. Η Φρύνη, που ήταν ξαπλωμένη δίπλα του, χαμογέλασε πονηρά και τον ενημέρωσε ότι το εργαστήριο δεν κινδύνευε. Εκείνη είχε στήσει όλο το σχέδιο, για να μάθει ποιο ήταν το αγαπημένο του έργο. «Τον Έρωτα θα μου δώσεις», του είπε και ο Πραξιτέλης δεν μπόρεσε να αρνηθεί.

«Στοιχημάτισα να νικήσω άνθρωπο, όχι άγαλμα»

Η αποπλάνηση του Ξενοκράτη. Angelica Kauffmann, Phryne seducing the Philosopher Zenokrates, 1794.

Η Φρύνη είχε βάλει στοίχημα, ότι κανείς άντρας δεν μπορούσε να αντισταθεί στα κάλλη της. Επέλεξε ως θύμα το φιλόσοφο Ξενοκράτη, μαθητή του Πλάτωνα και δάσκαλο του Δημοσθένη. Πήγε στο σπίτι του και του ζήτησε να διανυκτερεύσει εκεί, με τη δικαιολογία ότι την κυνηγούσαν ληστές. Ο Ξενοκράτης τη φιλοξένησε. Τη νύχτα, η Φρύνη μπήκε κρυφά στο δωμάτιο του Ξενοκράτη και ξάπλωσε δίπλα του.

James Pradier, Phryne Removing Her Veils (bronze, 1845)

Ο φιλόσοφος δεν ενέδωσε στον πειρασμό. Της ζήτησε να επιστρέψει στο δωμάτιό της και η Φρύνη υπάκουσε, απογοητευμένη. Την επόμενη μέρα, όταν γνωστοποιήθηκε η αποτυχία της, η Φρύνη προσπάθησε να δικαιολογηθεί λέγοντας: «Στοιχημάτισα να νικήσω άνθρωπο, όχι άγαλμα».

James Pradier, Phryne, 1844-45. Marble. Musée des Beaux-Arts, Grenoble. © Yves Siza, Geneva

Η εταίρα συνέχισε να ασκεί το επάγγελμά της ακόμα και σε μεγάλη ηλικία. Ο αισθησιασμός και η γοητεία της δεν εξασθένησαν με την πάροδο του χρόνου. Υπολογίζεται ότι πέθανε γύρω στα 310 π.Χ.

Πηγή: https://www.mixanitouxronou.gr/fryni-i-ierodouli-pou-latrepse-o-praksitelis-kai-prosferthike-na-xtisei-me-dika-tis-eksoda-ta-teixi-tis-thivas-athoothike-apo-to-dikastirio-otan-gymnothike-brosta-stous-dikastes/