Τα ρομπότ των Αρχαίων Ελλήνων. The robots of the Αncient Greeks

Δίδραχμο της Φαιστού, 280 π.Χ. Ο φτερωτός Τάλων οπλισμένος με πέτρα. Winged 'ΤΑΛΩΝ' armed with a stone. Silver didrachma from Phaistos, Crete (ca. 300/280-270 BC), obverse. (Cabinet des Médailles, Paris).

Ρομπότ. Η ίδια η λέξη θυμίζει ταινίες επιστημονικής φαντασίας και εικόνες από το μέλλον. Μπορεί, όμως, οι πρόγονοί μας να έχουν δημιουργήσει μηχανές, εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια πριν;

Ο κόσμος της αρχαιότητας είναι γεμάτος ιστορίες για αυτόματες μηχανές-ρομπότ, όπως το μυθικό ρομπότ Τάλως που κατασκευάστηκε από τον Ήφαιστο.

Ο Τάλως ήταν μυθικός φύλακας της Κρήτης. Ήταν γιγάντιος, ανθρωπόμορφος και με σώμα από χαλκό. Σχετικά με την προέλευσή του, υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές. Η πιο γνωστή, από τον Απολλόδωρο, λέει πως τον κατασκεύασε ο θεός Ήφαιστος και τον χάρισε στο βασιλιά Μίνωα για να φυλάει την Κρήτη. Ο Πλάτων τον θεωρεί υπαρκτό πρόσωπο, αδελφό του Ροδάμανθυ. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος αναφέρει ότι ήταν δώρο του Δία στην Ευρώπη, η οποία μετά τον χάρισε στο γιο της Μίνωα. Μεταγενέστερα ο Ι. Κακριδής, βασιζόμενος στο ότι ο Ησύχιος γράφει πως ταλῶς σήμαινε ήλιος (ενώ Ταλαιός είναι το όνομα του Δία) στην Κρήτη και με βάση και άλλα στοιχεία, εκφράζει την άποψη ότι ήταν ηλιακή θεότητα που αργότερα μεταπλάστηκε σε ήρωα.

Talos was a man of bronze, made by Hephaestus, whom Zeus gave to Europa after he kidnapped her and took her to Crete. Detail of a vase painting. Image by Dr Alena Trckova-Flamee, Ph.D, taken at the Herakleion Museum.

Ο Τάλως κατά τον Πλάτωνα ήταν επιφορτισμένος με το καθήκον να επιτηρεί την εφαρμογή των νόμων στην Κρήτη, κουβαλώντας τους μαζί του γραμμένους σε χάλκινες πλάκες. Οι περισσότερες πηγές αναφέρουν ότι ήταν άγρυπνος φύλακας της Κρήτης που γύριζε τις ακτές του νησιού τρεις φορές τη μέρα. Κατά άλλους ήταν φτερωτός και το καθήκον αυτό το εκτελούσε πετώντας. Κρατούσε σε απόσταση τα άγνωστα πλοία που πλησίαζαν την Κρήτη πετώντας τους τεράστιες πέτρες. Αν οι άγνωστοι είχαν ήδη αποβιβαστεί, τους έκαιγε με την ανάσα του ή πυράκτωνε το χάλκινο σώμα του σε κάποια φωτιά, τους αγκάλιαζε σφιχτά πάνω του κι έτσι τους έκαιγε.

The death of Talos depicted on a 4th-century BC krater now in the Jatta National Archaeological Museum in Ruvo di Puglia.

Το τέλος του Τάλω ήρθε όταν συναντήθηκε με τους Αργοναύτες που γύριζαν από την Κολχίδα. Θέλοντας να δέσουν οι Αργοναύτες στο νησί αντιμετώπισαν τον γίγαντα που τους κρατούσε σε απόσταση. Τότε η Μήδεια, που ταξίδευε μαζί τους, μάγεψε με τα λόγια της τον Τάλω, υποσχόμενή του αθανασία, κι έτσι μπόρεσε ο Ιάσονας να του αφαιρέσει το καρφί στη φτέρνα του που έκλεινε τη μια και μοναδική φλέβα που διέτρεχε όλο το κορμί του και περιείχε ιχώρ, θανατώνοντάς τον. Άλλη εκδοχή αναφέρει ότι τον σκότωσε ο πατέρας του Φιλοκτήτη Ποίας, χτυπώντας τον με βέλος στο ίδιο μοναδικό αδύνατο σημείο του.

Το ντοκιμαντέρ εξετάζει την τεχνολογία της αρχαιότητας και ανακατασκευάζει ορισμένα από τα ρομπότ της και τους αυτοματισμούς των αρχαίων.

Είναι πραγματικά εντυπωσιακές οι πληροφορίες που μας δίνει ο Όμηρος στην «Ιλιάδα» (Ραψωδία Σ, στίχοι 410-426) (μετάφραση Ι. Πολυλά) και η οποίες χρησιμοποιούνται από την σειρά του καναλιού για να πιστοποιήσουν την ύπαρξη υψηλής τεχνολογίας στην αρχαιότητα:

«Και από το αμόνι λεχαστά σηκώθηκε το τέρας

χωλαίνοντας κ΄εσάλευαν κάτω φτενά τα σκέλη΄

και τες φυσούνες μάκρυνεν απ΄ την φωτιά και όλα

εσύναξε τα σύνεργα σ’ έν΄ αργυρό λαρνάκι,

και με σφογγάρι εκάθαρε το πρόσωπο, τα χέρια

τον τράχηλον τον δυνατόν, τα δασερά του στήθη.

Χιτώνα ενδύθη, εφούχτωσε σκήπτρο παχύ κ΄ εβγήκε

χωλαίνοντας΄ και ανάλαφρα τον κύριον εστηρίζαν

θεράπαινες ολόχρυσες, σαν ζωντανά κοράσια

δύναμιν έχουν και φωνήν, νουν έχουν εις τες φρένες,

και τεχνουργήματ΄ έμαθαν από τους αθανάτους΄

εκείνες τον επρόσεχαν, κ΄ εσύρθη αυτός πλησίον

στην Θέτιδα κ΄ εκάθισε σ’ ένα θρονί ωραίο,

το χέρι εκείνης έσφιξε΄ «μακρόπεπλη», της είπε,

«Θέτι σεπτή και αγαπητή, στο δώμα μας πώς ήλθες;

και ως τώρα εδώ δεν σ΄ είδαμε καθόλου να συχνάζης,

λέγε μου ευθύς ό,τι ποθείς. Και να το πράξω θέλω

αν πράγμα είναι που γίνεται και που ημπορώ να πράξω».

Talos, the bronze minoan giant who protected Crete from its enemies, crashes the ship of the Argonauts in an old movie of 1963 by Ray Harryhausen.

Υπενθυμίζεται ακόμη ότι στην αρχαιότητα υπήρχαν έντονες δοξασίες για κινούμενα και ομιλούντα αντικείμενα. Τα αγάλματα του Δαιδάλου, όπως αναφέρει ο Πλάτων («Μένων»), θεωρήθηκαν τόσο ζωντανά, ώστε να δημιουργηθεί ο μύθος ότι περπατούν μόνο τους και ότι πρέπει να τα δέσει κανείς για να μη φύγουν. Επίσης, ο ίδιος ο Πλάτων επισημαίνει («Ευθύδημος») ότι όλα τα αντικείμενα έχουν φωνή, όλα μιλούν.

Talos, a sculpture by Michael Ayrton in Cambridge.

Μάλιστα αναφέρει το παράδειγμα των χαλκουργείων, όπου ακούει κανείς, όπως λέει, να φωνάζουν και να κραυγάζουν δυνατά τα σιδερικά, όταν κανείς τα αγγίξει.