O Αλέξανδρος Ιόλας στο προσκήνιο, 27 χρόνια μετά. Alexander Iolas rediscovered 27 years after death

Ο Αλέξανδρος Ιόλας εικονογραφημένος από τον Άντι Γουόρχολ. Alexander Iolas by Andy Warhol.Alexander Iolas, art world’s misunderstood wild child “comes back” via New York exhibition and theatrical bio in his legendary villa in Athens. 

"Early on, I did an exhibition of Andy Warhol in my gallery... The boy is a very important artist, Andy, because he helped America. He mixes very much with youth, and with all the chic people - you know, the bums. When you have such a stupid expression as Andy has - when he is being silent, before the smile starts - when you look like that, you can do anything you want in the world. As Christ said to all those priests, 'Suffer the little children to come unto me,' and Warhol is a horrible child. He has helped America to get rid of its puritanism, either with his half-pornographic, half esthetic films or else with his portraits of the fake stars he has around him and the real stars he has always liked. He's an amazing person, and probably someday he will be considered a saint."Alexandre Iolas (ca. 1984).

O Αλέξανδρος Ιόλας, ο παρεξηγημένος στην Ελλάδα μαικήνας, επιστρέφει στο προσκήνιο 27 χρόνια μετά το θάνατό του με έκθεση στη Νέα Υόρκη και θεατρική βιογραφία στη βίλα του στην Αθήνα. 

Ο Αλέξανδρος Ιόλας (1907-1987) ήταν Έλληνας γκαλερίστας και σημαντικός συλλέκτης έργων μοντέρνας τέχνης. Γεννιέται στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ο Κωνσταντίνος Κουτσούδης, γνωστός αργότερα ως Αλέξανδρος Ιόλας. Γόνος ευκατάστατης οικογένειας βαμβακεμπόρων, ο Ιόλας δείχνει δείχνει από νωρίς την κλίση του στις τέχνες και το 1927 μετακομίζει στην Αθήνα, όπου συναναστρέφεται με όλες τις μεγάλες προσωπικότητες της εποχής. Στην Αθήνα ξεκινά και τα πρώτα του μαθήματα στο χορό και τη μουσική. Στα 1931 φεύγει με προτροπή του Μητρόπουλου για το Βερολίνο, με ένα σύντομο σταθμό στην Ιταλία. Αφιερώνεται στις σπουδές χορού, γνωρίζεται με προσωπικότητες του χώρου όπως η Kyra Nijinsky, κόρη του διάσημου χορευτή, και δύο χρόνια αργότερα, το 1933, υποχρεώνεται λόγω της ανόδου του ναζισμού να εγκαταλείψει τη Γερμανία. Μετακομίζει, λοιπόν, στο Παρίσι, όπου συνεχίζει με επιτυχία τη χορευτική του καριέρα και έρχεται σε στενή επαφή και με εικαστικούς καλλιτέχνες και ποζάρει ως μοντέλο π.χ. για τους Raoul Dufy, Τζόρτζιο ντε Κίρικο και Χέρμπερτ Λιστ. Alexander Iolas is described as a theatrical man with a fondness for fur coats and an extraordinary eye for talent. He was one of the most important art dealers of the twentieth century. Yet for the amount of historically significant artists that he was responsible for propelling to notoriety, he is almost all but forgotten. William Klein; Courtesy of Paul Kasmin Gallery.

Πολίτης του κόσμου, οραματιστής και γνώστης αλλά και εκκεντρικός, ελιτιστής, τελειομανής και προκλητικός. Ένας Ίκαρος του 20ου αιώνα που πλήρωσε την επιθυμία του να «φτάσει τον ήλιο» με κάτι περισσότερο από τη ζωή του: την υστεροφημία του.

Μαικήνας των τεχνών: Ο Ιόλας αγάπησε με πάθος την τέχνη και τους εκπροσώπους της. Προτού αναδειχθεί στον πιο επιτυχημένο γκαλερίστα του 20ού αιώνα, υπήρξε και ο ίδιος καλλιτέχνης, ένας θαυμάσιος χορευτής. A citizen of the world, a trendsetter, a visualist and a connoisseur but also an eccentric, an elitist, a perfectionist. A 20th century Icarus who paid his will to “reach the sun” with something more than his life: his legacy. This was Alexander Iolas, probably one of the most influential art patrons who changed international art forever, only to be damned to oblivion by his fellow Greeks (even prominent culture authorities) who were easy to condemn what they did not understand. René Magritte and Alexandre Iolas, 1965 © Photo Steve Schapiro for Life.

Αυτός ήταν ο Αλέξανδρος Ιόλας, μια προσωπικότητα που άλλαξε όσο λίγοι την ιστορία της διεθνούς τέχνης, για να καταδικαστεί στη λήθη από τους συμπατριώτες του Έλληνες που εύκολα κατηγορούσαν ό,τι δεν καταλάβαιναν.

Στην ακμή της η βίλα είχε μια κύρια δίφυλλη πόρτα του σπιτιού που ήταν φτιαγμένη από χρυσό και μπρούτζο από τον καλλιτέχνη Καρδαμάτη. His legendary villa, adorned with priceless pieces of art collected from all over the world or donated from Iolas’ famous friends, was literally left to its fate, its treasures having been lost forever.

Η θρυλική βίλα του στην Αγ. Παρασκευή, κάποτε γεμάτη με ανεκτίμητα έργα τέχνης απ’ όλον τον κόσμο αφέθηκε στην κυριολεξία στην τύχη της, με τους θησαυρούς που κάποτε στέγαζε να χαθούν για πάντα.

Andy Warhol. "Unidentified Male Figure" c.1952, ink on ivory bond paper. In 1952, as director of the Hugo Gallery in New York, Iolas gave Pop artist Andy Warhol his first exhibition, a series titled "Fifteen Drawings on the Writings of Truman Capote.” The two continued a close, long-standing relationship. “He knew how to get very close to most artists he showed,” Fremont described. “And he got very involved in them.” It is pretty sure that of the crowds flocking to view Andy Warhol exhibitions in Athens, during the recent past (in the Byzantine & Christian Museum [2009-2010] and in the National Gallery [1993]) very few would know that it was Iolas who introduced Warhol in the art world, organizing his first gallery exhibition in New York (1952) but also his last one (1987). Art students likely ignore that Iolas was among the first to introduce American audiences to later key movements (such as Surrealism), and he was connected with artists the status of Max Ernst, René Magritte and Man Ray. His dream of creating a hub for young artists in his villa was never materialized, the Greek cultural authorities having accused him, among other things, of illegal antiquity dealing. While he was eventually cleared of all accusations, Iolas will never be a “Great Greek”. In the Nation’s collective memory Eden, where ideas are ranked according to their contribution to an ideal or, even worse, the degree they abide into a framework of a narrow-built set of “ethics”, Iolas was no less than “the forbidden fruit”.

Λίγοι από όσους κατέκλυσαν στο πρόσφατο παρελθόν τις εκθέσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα με αντικείμενο τον Άντυ Γουόρχολ (2009-1- στο ΒΧΜ και 1993 στην Εθνική Πινακοθήκη) θα ήξεραν ότι ήταν ο Ιόλας που οργάνωσε την πρώτη έκθεση του Γουόρχολ στη Νέα Υόρκη (1952) αλλά, συμπτωματικά, και την τελευταία του (1987). 

René Magritte. Le Pelerin, 1966. (Paul Kasmin Gallery). His introduction to the art world was almost haphazard. One day while walking home, a small painting displayed in the Four Paths gallery window on Rue Matignon caught his eye. After idly admiring the work for almost a week, Iolas gained the courage to enter his very first gallery. The painting was a di Chirico, as the owner informed him and, from that day on, they began to develop a relationship. Soon enough, Iolas had saved enough money to purchase his first work of art—a small drawing by Cézanne, whom he would later meet. The people that he met through the gallery proved to be even more invaluable than what he learned. It wasn’t long before he was introduced to René Magritte and Max Ernst, who were then relatively unknown artists. They quickly developed relationships and Iolas soon become their link the international scene. Surrealists, as they were known, depicted ordinary objects in an unconventional, dream-like manner, exploring the unconscious and creating vividly unique works. Fremont is the co-curator of a new exhibition, Alexander the Great: The Iolas Gallery 1955-1987. The show, at the Paul Kasmin Gallery in New York, highlights various works by artists from an array of movements including Surrealism, Minimalism and Pop that Iolas helped introduce to the world.

Λίγοι φοιτητές της Ιστορίας της Τέχνης θα γνωρίζουν επίσης ότι ο Ιόλας ήταν από τους πρωτοπόρους στην εισαγωγή στις ΗΠΑ μετέπειτα κύριων ρευμάτων τέχνης (όπως ο Σουρεαλισμός) και συνδεόταν με καλλιτέχνες του βεληνεκούς του Μαξ Ερνστ, του Ρενέ Μαγκρίτ και του Μαν Ρέι. Το όνειρό του να εγκαθιδρύσει ένα διεθνές κέντρο τέχνης γιε νέους καλλιτέχνες στη βίλα του δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, με τις ελληνικές αρχές Πολιτισμού να τον έχουν κατηγορήσει ακόμη και για παράνομη διακίνηση έργων τέχνης. Και ακόμη και αν τελικά απαλλάχθηκε κάθε κατηγορίας, ο Ιόλας δεν θα θεωρηθεί ποτέ «Μεγάλος Έλληνας»: στην Εδέμ της ελληνικής συλλογικής μνήμης, όπου οι ιδέες αξιολογούνται με βάση τη συνεισφορά τους στους εθνικούς μύθους ή, ακόμη χειρότερα, σε μια στενά εννοούμενη «ηθική», ο Ιόλας ήταν μάλλον ο «απαγορευμένος καρπός».

Still, something seems to change in Greece, as Iolas’ reputation seems to get restored. A documentary on him by state TV docu-series “I Michani tou Chronou” (Time Machine), a biography by Nikos Stathoulis and a text by Christos Parides making social media havoc after being published in Greece’s leading free-press, LiFO, were the beginning. There, the late art “Maecenas” is described as a victim of continuous bad press by the ‘80s government-friendly daily “Avriani”, while leading figures of the time but also of the present are shown as as adding to Iolas’ downfall (Melina Mercouri, his one-time friend and Minister of Culture during the 80’s is an example). Last March, New York’s Paul Kasmin Art Gallery recently hosted an exhibition dedicated to him, featuring works by Victor Brauner, Giorgio de Chirico, William N. Copley, Joseph Cornell, Max Ernst, Lucio Fontana, Alain Jacquet, Ray Johnson, Marina Karella, Yves Klein, Les Lalanne, René Magritte, Roberto Matta, Jules Olitski, Man Ray, Martial Raysse, Ed Ruscha, Niki de Saint Phalle, Harold Stevenson, Takis, Dorothea Tanning, Paul Thek, Jean Tinguely, and, of course, Andy Warhol. And, coming back to Greece, Iolas’ villa first opens to the public in order to host a theatrical play based on the life of the man himself! Has the ethical” scale” changed? Have certain parts of our society become more open-minded? Or the present crisis that has affected culture pushes for finding new heroes?

Πρόσφατα, πάντως, κάτι φαίνεται να αλλάζει, με τη μνήμη του Ιόλα να αποκαθίσταται. Ένα ντοκιμαντέρ της Μηχανής του Χρόνου, μια βιογραφία του Νίκου Σταθούλη από την «Οδό Πανός» (2012) κι ένα κείμενο του Χρήστου Παρίδη στη LiFO περιγράφουν τον εκλιπόντα από το 1987 «μαικήνα» ως θύμα κακής δημοσιότητας, ειδικά από την φίλα προσκείμενη στο κατεστημένο της δεκαετίας του ‘80 εφημερίδα «Αυριανή» . Ο Παρίδης μάλιστα δεν διστάζει να κατονομάσει μορφές-θρύλους της τότε πολιτικής σκηνής  όπως η Μελίνα Μερκούρη για το «άδειασμα» του πληθωρικού Ιόλα. 

Today, art dealers like Larry Gagosian and Charles Saatchi are as famous as the artists they represent. But Alexander Iolas’s name isn’t so familiar—surprising, as he introduced the greats of Surrealism, Minimalism and Pop Art to the world. Alexander Iolas and Victor Brauner. Paris, 1965. Alexander Iolas (top photo), beside a Brauner's painting and the artist among others at his exhibition in Paris. Photos by Simos Tsapnidis, 12 January 1965.

Τον περασμένο Μάρτιο, στη γκαλερί Πολ Κάσμιν της Νέας Υόρκης, η έκθεση με τίτλο «Αλέξανδρος ο Μέγας» τίμησε την προσφορά του Ιόλα μέσα από έργα των Βίκτορ Μπράουνερ, Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Γουίλιαμ Κόπλεϊ, Τζόζεφ Κορνέλ, Μαξ  Ερνστ, Λούτσιο Φοντάνα, Αλέν Ζακέ, Ρέι Τζόνσον, Μαρίνας Καρέλλα, Ιβ Κλάιν, Les Lalanne, Ρενέ Μαγκρίτ, Ρομπέρτο Μάτα, Ζιλ Ολίτσκι, Μαν Ρέι, Εντ Ρούσα, Νίκι ντε Σεν-Φαλ, Χάρολντ Στήβενσον, Τάκι, Ντόροθι Τάνινγκ, Paul theK, Jean Tinguely, και φυσικά, του Άντυ Γουόρχολ. Επί Ελληνικού εδάφους πάλι, η βίλα του Ιόλα άνοιξε για πρώτη φορά για το κοινό με αφορμή παράσταση με θέμα τη ζωή του. Έχει αλλάξει τόσο το πώς ορίζουμε την ηθική; Έχουμε γίνει πιο ανοιχτόμυαλοι, τουλάχιστον κάποια μέρη της κοινωνίας;  Ή μήπως η παρούσα κρίση σε όλα τα επίπεδα μας αναγκάζει να βρούμε νέους ήρωες;

On the 8th of June, 2014 it is the 27th anniversary of Iolas’ death. However, it seems that things are going to be different for the legacy of the man who famously declared he was destined to ”star”. Greek society’s scapegoat of the past has finally become a Phoenix, raising off his ashes to be rediscovered by the generations that shape society’s future.

Στις 8 Ιουνίου 2014 κλείνουν 27 χρόνια από τον θάνατο του Ιόλα. Αυτή τη φορά όμως φαίνεται ότι τα πράγματα είναι διαφορετικά για την υστεροφημία του ανθρώπου που είχε δηλώσει ότι είναι γεννημένος πρωταγωνιστής (και όχι κομπάρσος). Ο αποδιοπομπαίος τράγος της δεκαετίας του 80 γίνεται φοίνικας και αναγεννιέται για να ανακαλυφθεί ξανά από τις γενιές που καθορίζουν το μέλλον.

Πηγές:  Αρχαιολογία Online, Νίκος Σταθούλης: Ο Αλέξανδρος Ιόλας (1907-1987).