Από τον Θαλή τον Μιλήσιο στον Στίβεν Χόκινγκ. From Thales of Miletus at Stephen Hawking

Thales of Miletus (ca. 624-546 BC) is regarded as one of the first substantial Greek philosophers, and he is well-known for his novel and idiosyncratic ontology that the structure of nature boiled down to one specific substance, namely that of water. He was also one of the first individuals to make significant mathematical discoveries and calculations—e.g., he is credited with discovering five Euclidean theorems. Thales is recorded as being the first person to predict an eclipse of the sun. He was also regarded as one of the Seven Wise Men of Greece.

«Για να γίνετε πραγματικοί κυνηγοί της αλήθειας, είναι απαραίτητο- τουλάχιστον για μία φορά στη ζωή σας - να αμφισβητήσετε τα πάντα!». Με το επίγραμμα αυτό του Καρτέσιου η ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον ‘Ανταμ Χαρτ Ντέιβις, χημικό στα βρετανικά πανεπιστήμια της Οξφόρδης και της Υόρκης καθώς και της Αλμπέρτας στον Καναδά ανοίγει το βιβλίο – πανόραμα «Οι επιστήμες με απλά λόγια» που, μετά την Αγγλία, κυκλοφορεί τώρα και στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Το βιβλίο είναι μια εκλαϊκευμένη επιτομή 352 σελίδων, η οποία μας ξεναγεί στους απρόσιτους χώρους των αρχικών επιστημών του 600 π.Χ., όταν ο Θαλής ο Μιλήσιος έκανε την πρόβλεψη των ηλιακών εκλείψεων για να φτάσει μέχρι σήμερα στα μοντέρνα πεδία της κοσμολογίας, όπου ο Στίβεν Χόκινγκ μιλάει για το πώς εξατμίζονται οι μαύρες τρύπες του διαστήματος και ποια υπήρξε η κατάσταση του σύμπαντος κατά τη Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang).

Η αμφισβήτηση του Αριστοτέλη

Η διασημότερη προσωπικότητα στην ιστορία της ανθρωπότητας, είναι ο φιλόσοφος Αριστοτέλης, σύμφωνα κατάταξη του Tεχνολογικού Iνστιτούτου της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), το οποίο συγκέντρωσε και ανέλυσε δεδομένα σε μία διάρκεια χιλιάδων ετών σε όλο τον πλανήτη από το 4.000 π.Χ. έως το 2010.

Το βιβλίο μιλά ακόμη και για αμφισβήτηση του Αριστοτέλη, διότι, όπως αναφέρεται και στην εισαγωγή του βιβλίου, η επιστήμη δεν αποδέχεται αυθεντίες. Οι συντάκτες αφηγούνται το πραγματικό γεγονός που συνέβη το 1590, όταν μέχρι σε όλους τους επιστήμονες δεν πήγαινε το μυαλό τους ότι ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος θα διέπραττε και λάθη.

Για παράδειγμα, είχε γράψει ότι τα βαριά υλικά πέφτουν με μεγαλύτερη ταχύτητα από τα ελαφριά, και άρα το σίδερο θα έπεφτε πρώτο στη γη από ισόποσο βαμβάκι. Κανένας δεν σκέφτηκε να κάνει πειραματική επιβεβαίωση, ώσπου ο Ιταλός αστρονόμος Γαλιλαίος Γαλιλέι το δοκίμασε και έκτοτε η εμπειρική απόδειξη αντικατέστησε τις αφοριστικές βεβαιότητες. Το λάθος του Αριστοτέλη έπαψε να επικρατεί.

Ο πρώτος που πρότεινε ένα λογικό σύστημα για την επιστημονική διαδικασία ήταν ο Άγγλος φιλόσοφος, Φράνσις Μπέικον, στις αρχές του 17ου αιώνα, απαιτώντας από τους επιστήμονες να κάνουν παρατηρήσεις, να συγκροτούν μια θεωρία που εξηγεί τα γεγονότα και μόνο τότε να πραγματοποιούν ένα πείραμα για να επιβεβαιώσουν κατά πόσο ισχύει η θεωρία τους.

Η διάψευση των θεωριών

Η Γη ήταν το κέντρο του κόσμου και καμία παρατήρηση δεν μπορούσε να το αλλάξει αυτό! Τι κι αν στα πολυάριθμα αστρονομικά μοντέλα της αρχαιότητας το γεωκεντρικό σύμπαν δημιουργούσε προβλήματα; Τι κι αν ο Αρίσταρχος (ο «Κοπέρνικος της αρχαιότητας») και ο Μέλισσος ο Σάμιος ορκίζονταν ότι ο ήλιος είναι το κέντρο του κόσμου; Τι κι αν μπόλικες παρατηρησιακές αποφάνσεις και εμπειρικά δεδομένα πρόσταζαν ότι η Γη δεν μπορούσε να ήταν το αρχιμήδειο σημείο του κόσμου; Τίποτα δεν μπορούσε να εκθρονίσει τον πλανήτης μας από την ιδιαίτερα τιμητική του θέση. Κι ύστερα ήρθε ο Πτολεμαίος και το περίφημο γεωκεντρικό του μοντέλο, περί το 150 μ.Χ., που θα παγίωνε τη σφαλερή αντίληψη γύρω στα 1.400 χρόνια! Στο αστρονομικό σύστημα του αλεξανδρινού μαθηματικού ο ήλιος ήταν η τέταρτη σφαίρα σε τροχιά γύρω από την ακίνητη Γη, μεταξύ της Αφροδίτης και του Άρη. Μια αναπαρασταση του Γεωκεντρικού μοντελου απο τον Πορτογάλο χαρτογράφο Μπαρτολομέου Βέλχο, 1568 (Bibliothèque Nationale, Paris).

Η μελέτη αυτού του ελκυστικού έργου με τις παραστατικές φωτογραφίες και τα κατατοπιστικά σχεδιαγράμματα, οδηγεί σε διαπιστώσεις ότι στη διάρκεια των αιώνων οι επικρατούσες θεωρίες όπως το γεωκεντρικό σύμπαν, τα τέσσερα σωματικά υγρά, το στοιχείο της φωτιάς και ο γενεσιουργός αιθέρας, έχουν διαψευστεί και αντικατασταθεί από νέες θεωρίες.

Αλλά και αυτές, με τη σειρά τους, ίσως διαψευστούν, αλλά κάποιες θα εξακολουθούν να ισχύουν εφόσον βασίζονται σε ισχυρές ενδείξεις.

Ο Ξενοφάνης, γκραβούρα του 17ου αιώνα. Xenophanes, 17th-century engraving.

Η απομυθοποιητική οπτική δεν μειώνει ουδέ κατ' ελάχιστον τους πρώτους έλληνες επιστήμονες για τους οποίους το βιβλίο δίνει εξαιρετικά τιμητική προτεραιότητα. Πώς άλλωστε θα μπορούσε να τους παρακάμψει, αφού ο Πυθαγόρας, το 530 π.Χ., ίδρυσε μια πρωτοποριακή μαθηματική σχολή στη νότια Ιταλία, ο Ξενοφάνης, το 500 π.Χ., βρίσκοντας θαλασσινά κοχύλια στα βουνά συμπέρανε ότι όλη η γη καλυπτόταν κάποτε από νερό.

Theophrastus, Historia plantarum, 1549.

Ο Εμπεδοκλής, πάλι, το 550 π.Χ., είπε ότι ο κόσμος αποτελείται από ένα συνδυασμό γης, νερού, φωτιάς και αέρα, ο Αριστοτέλης, το 325 π.Χ., είχε γράψει μια σειρά βιβλίων για την κατάταξη των ειδών, ο Θεόφραστος, το 300 π.Χ., έγραψε το πρώτο βιβλίο φυτολογίας, ο Αρχιμήδης, το 240 π.Χ., ανακάλυψε πως το στέμμα ενός βασιλιά δεν είναι εξ' ολοκλήρου χρυσό, μετρώντας την άνωση του εκτοπιζόμενου νερού.

UC Berkeley astronomer Geoff Marcy searches for alien intelligence by scanning the sky for laser beams. Photo courtesy NASA

Το έργο τελειώνει με τον αστρονόμο, Τζέφρι Μάρσι, του πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ, που κατέχει το ρεκόρ ανακάλυψης των περισσότερων πλανητών, δηλαδή, 70 από τους 100. Οι αστρονόμοι υπολογίζουν πως στον γαλαξία μας υπάρχουν έως και 11 δισεκατομμύρια κόσμοι - σαν τη Γη σε τροχιά - γύρω από τα άστρα του τύπου του Ήλιου!

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ