Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Πέμπτη 9 Οκτωβρίου 2014

Η Ασία κοιτίδα της ανθρώπινης τέχνης; Cave paintings change ideas about the origin of art

Βραχογραφίες 40 χιλιάδων ετών στην Ινδονησία αλλάζουν τα ιστορικά δεδομένα. Scientists have identified some of the earliest cave paintings produced by humans.

Η Ασία διεκδικεί πλέον με αξιώσεις από την Ευρώπη τον επίζηλο τίτλο της κοιτίδας της ανθρώπινης τέχνης, καθώς σε σπήλαια στην Ινδονησία ανακαλύφθηκαν βραχογραφίες ηλικίας τουλάχιστον 40.000 ετών, οι οποίες μπορεί να είναι οι αρχαιότερες που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα.

The artworks are in a rural area on the Indonesian Island of Sulawesi. Until now, paintings this old had been confirmed in caves only in Western Europe. Researchers tell the journal Nature that the Indonesian discovery transforms ideas about how humans first developed the ability to produce art.

Σε κάθε περίπτωση, η ανακάλυψη αναγκάζει τους επιστήμονες να ξαναγράψουν το αρχικό κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης, καθώς αποδεικνύεται ότι, πέρα από τα σπήλαια της Γαλλίας και της Ισπανίας με τις διάσημες βραχογραφίες, μια αντίστοιχη καλλιτεχνική δραστηριότητα αναπτυσσόταν παράλληλα και στην άλλη πλευρά του πλανήτη, κάτι άγνωστο έως τώρα.

Εξαιρετική τεχνική

This painting, from Bone, is of a variety a wild endemic dwarfed bovid found only in Sulawesi, which the inhabitants probably hunted.

Οι ινδονησιακές βραχογραφίες, οι οποίες απεικονίζουν ζώα και ανθρώπινες παλάμες (που θυμίζουν την τεχνική του «στένσιλ»), έχουν ζωγραφιστεί στο εσωτερικό επτά ασβεστολιθικών σπηλαίων του μεγάλου νησιού Σουλαβέζι. Για τη δημιουργία των περισσότερων βραχογραφιών χρησιμοποιήθηκε μια χρωστική ουσία, που λέγεται ερυθρά ώχρα.

At the top of the worn painting is a faint outline of a human hand. Below it is possibly the earliest depiction of an animal.

Έως τώρα πιστευόταν ότι η Δυτική Ευρώπη αποτελεί το λίκνο της τέχνης, πριν περίπου 35.000 έως 40.000 χρόνια. Το γεγονός ότι οι προϊστορικοί κάτοικοι της Ινδονησίας, την ίδια περίπου εποχή, έκαναν παραπλήσια πράγματα, δείχνει, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ότι η τέχνη των σπηλαίων πιθανώς αναπτύχθηκε ανεξάρτητα σε όλο τον κόσμο, από την Ευρώπη έως τη νοτιοανατολική Ασία. Ένα εναλλακτικό σενάριο είναι ότι η τέχνη μεταφέρθηκε στην Ασία από τους πρώτους μετανάστες (Homo sapiens), οι οποίοι έφθασαν από την Αφρική αρχικά στην Ευρώπη και μετά εξαπλώθηκαν προς τα ανατολικά. H «απρόσμενη» -όπως χαρακτηρίστηκε- ανακάλυψη παρουσιάστηκε στην επιθεώρηση «Nature» από αυστραλούς και ινδονήσιους επιστήμονες με επικεφαλής τον Μαξίμ Ομπέρ του Πανεπιστημίου Γκρίφιθ.

Γνωστά αλλά… άγνωστα

An enhanced diagram from the Sulawesi caves shows a drawing of a "pig-deer" with a hand stencil to the right.

Τα προϊστορικά έργα τέχνης της Ινδονησίας ήσαν γνωστά από τη δεκαετία του ’50, όμως ποτέ ως τώρα δεν είχε προσδιοριστεί η χρονολόγησή τους. Μερικοί ειδικοί νόμιζαν ότι είναι περίπου 10.000 ετών, αλλά η νέα ανάλυσή τους με τις πιο σύγχρονες μεθόδους (μέτρηση ραδιενεργών ισοτόπων ουρανίου - θορίου) δείχνει πως ορισμένα είναι πολύ πιο παλιά, τουλάχιστον 39.900 ετών.

Υπάρχουν επίσης έργα πιο πρόσφατα, ηλικίας περίπου 27.000 ετών, πράγμα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι των σπηλαίων ζωγράφιζαν στο ίδιο μέρος επί 13.000 χρόνια. Σε ένα άλλο ινδονησιακό σπήλαιο, 100 χιλιόμετρα βορειότερα, βρέθηκαν επίσης βραχογραφίες που δεν έχουν χρονολογηθεί ακόμη, αλλά φαίνονται εξίσου παλιές.

Πανάρχαια τέχνη

The Panel of Hands in Cantabria, [in] El Castillo: Produced by blowing paint over a hand pressed against the wall.

Compare the painting from Bone with the one, which is from El Castillo cave in northern Spain, and dated to be 37,300 years old by researchers at Bristol University.

Η αρχαιότερη γνωστή απεικόνιση σε βράχους μέχρι σήμερα στον κόσμο -μία ερυθρά κηλίδα ηλικίας περίπου 40.800 ετών- έχει ανακαλυφθεί στο ισπανικό σπήλαιο Ελ Καστίγιο.

Grottes de Lascaux, Rhinocéros.

The Cave Art Paintings of the Chauvet Cave: Fighting Rhino & Four Horses.

Οι βραχογραφίες ζώων στα γνωστά γαλλικά σπήλαια Λασκό και Σοβέ είναι πιο πρόσφατες, περίπου 26.000 έως 18.000 ετών, αν και μία απεικόνιση ρινόκερου στο Σοβέ έχει χρονολογηθεί πριν από 35.000 χρόνια (κάτι που αμφισβητείται).

Οι απεικονίσεις της παλάμης στην Ινδονησία είναι οι αρχαιότερες στον κόσμο (τουλάχιστον 2.000 χρόνια παλαιότερες από τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές) και γίνονταν με τον ίδιο τρόπο όπως στην Ευρώπη και όπως κάνουν ακόμη σήμερα τα παιδιά και μερικοί καλλιτέχνες. Οι άνθρωποι πίεζαν τα χέρια τους πάνω στον βράχο και φυσούσαν (με το στόμα ή άλλο τρόπο) μια χρωστική ουσία ανάμεσα στα ανοιγμένα δάχτυλά τους, έτσι ώστε να μείνει τελικά το αποτύπωμα του περιγράμματος της παλάμης τους.

«Η ανακάλυψη είναι πραγματικά σημαντική, επειδή μας επιτρέπει να ξεφύγουμε από την ευρωκεντρική άποψη ότι η έκρηξη της δημιουργικότητας ήταν κάτι που αφορούσε μόνο την Ευρώπη και ότι δεν εμφανίστηκε σε άλλα μέρη του κόσμου παρά πολύ αργότερα», δήλωσε ο καθηγητής Κρις Σίνγκερ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου.

Οι επιστήμονες θεωρούν πλέον πιθανό ότι αρκετές γνωστές τοποθεσίες στην Ασία περιέχουν εξίσου αρχαία έργα τέχνης, απλώς δεν έχουν ακόμη χρονολογηθεί με ακρίβεια. Πολλά, όμως, από αυτά τα έργα φαίνεται να έχουν υποστεί ανεπανόρθωτες ζημιές από τη βιομηχανική ρύπανση της ατμόσφαιρας και την εξορυκτική δραστηριότητα.

Τετάρτη 8 Οκτωβρίου 2014

Ο καθηγητής Walter Lewin διδάσκει καπνίζοντας. Walter Lewin: The Professor Who Brings Physics to Life

Ο καθηγητής του ΜΙΤ Walter Lewin ανάβει ταυτόχρονα τρία τσιγάρα μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας, την ώρα του μαθήματος! Γιατί; Physics works! Lewin smokes several cigarettes at a time to demonstrate Rayleigh scattering, the scattering of light by particles much smaller than the wavelength of the light. When he exhales smoke over an unpolarized light source, the extremely fine particles scatter the light, making the smoke appear blue.

(….) Στρέψτε το βλέμμα σας στον ουρανό και κάντε μερικές προφανείς ερωτήσεις; Γιατί ο ουρανός είναι γαλάζιος; Γιατί στο ηλιοβασίλεμα είναι κόκκινος; Γιατί τα σύννεφα είναι λευκά; Η φυσική έχει όλες τις απαντήσεις! Το ηλιακό φως συντίθεται από όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Και καθώς διαπερνά τη γήινη ατμόσφαιρα, σκεδάζεται (διασκορπίζεται) προς όλες τις κατευθύνσεις από τα μόριά της και από μικροσκοπικά σωματίδια σκόνης [πολύ μικρότερα σε διάμετρο από 1 μικρόμετρο (μm), το 1/1000 του χιλιοστομέτρου (mm)]. Το φαινόμενο ονομάζεται σκέδαση Rayleigh. Το γαλάζιο φως, λοιπόν, σκεδάζεται περισσότερο απ’ ό,τι τα υπόλοιπα χρώματα – περίπου πέντε φορές περισσότερο απ’ ό,τι το ερυθρό φως. Το αποτέλεσμα είναι ότι, κοιτάμε τον ουρανό στη διάρκεια της ημέρας, το γαλάζιο χρώμα υπερτερεί, οπότε ο ουρανός μας φαίνεται γαλάζιος. Αν κοιτάξουμε τον ουρανό από την επιφάνεια της Σελήνης – και ίσως να έχετε δει σχετικές φωτογραφίες – , αυτός φαίνεται μαύρος, όπως τον βλέπουμε εμείς από τη Γη στη διάρκεια της νύχτας. Γιατί; Διότι η Σελήνη δεν έχει ατμόσφαιρα.

Félix Vallotton, Coucher de soleil à Villerville, To lay down sun with Villerville, 1917, huile sur toile, 55,5x97 cm.

Γιατί το ηλιοβασίλεμα είναι κόκκινο; Για τον ίδιο λόγο που ο ουρανός είναι γαλάζιος. Όταν ο ήλιος βρίσκεται στο ύψος του ορίζοντα, οι ακτίνες του φωτός, για να φθάσουν σε εμάς, πρέπει να διανύσουν μεγαλύτερη απόσταση εντός της ατμόσφαιρας• έτσι, το πράσινο, το γαλάζιο και το ιώδες φως σκεδάζονται πολύ περισσότερο – φιλτράρονται, ουσιαστικά – , οπότε δεν καταφέρνουν να διαπεράσουν την ατμόσφαιρα και να περιλούσουν τα σύννεφα υπεράνω μας. Συνεπώς, στα μάτια μας εισέρχεται κυρίως πορτοκαλοκόκκινο φως – και σε κάθε ηλιοβασίλεμα και ανατολή, ο ουρανός μοιάζει να φλέγεται.

Eugen Bracht, Nuages sur les landes de Lunebourg, 1895. Huile sur Toile, 117x170,5 cm, Karlsruhe, Staatliche Kunsthalle.

Γιατί τα σύννεφα είναι λευκά; Οι σταγόνες του νερού στα σύννεφα ξεπερνούν κατά πολύ σε διαστάσεις τα μικροσκοπικά σωματίδια που κάνουν τον ουρανό να φαίνεται γαλάζιος. Όταν λοιπόν το ηλιακό φως διασκορπίζεται από τα υδροσταγονίδια, όλα τα χρώματα σκεδάζονται ισόποσα – και αυτό δίνει το λευκό χρώμα στα σύννεφα. Αν τα σύννεφα είναι πολύ πυκνά σε υδρατμούς ή αν βρίσκονται στη σκιά άλλων σύννεφων, τότε το φως δεν μπορεί να τα διαπεράσει, οπότε φαίνονται μαύρα και σκοτεινά.

Μια από τις επιδείξεις που λατρεύω είναι να δημιουργώ «γαλάζιο ουρανό» στις διαλέξεις μου. Σβήνω όλα τα φώτα και ρίχνω μια λεπτή δέσμη λευκού φωτός προς την οροφή της αίθουσας πλάι στον μαυροπίνακα (φροντίζω να καλύψω προσεκτικά την πηγή φωτός). Κατόπιν ανάβω μερικά τσιγάρα και τα κρατώ μέσα στη δέσμη φωτός. Τα σωματίδια του καπνού είναι αρκετά μικρά και έτσι δημιουργούν σκέδαση Rayleigh• και καθώς το γαλάζιο φως σκεδάζεται περισσότερο, οι φοιτητές βλέπουν τον καπνό γαλάζιο. Και συνεχίζω την επίδειξη: αφού ρουφήξω δυνατά το τσιγάρο και συγκρατήσω τον καπνό στους πνεύμονές μου επί ένα περίπου λεπτό – κάτι όχι και τόσο εύκολο – , φυσώ τον καπνό προς τη δέσμη του φωτός, οπότε τώρα φαίνεται λευκός• έχω δημιουργήσει ένα λευκό σύννεφο! τα μικροσκοπικά σωματίδια καπνού, όσο παρέμειναν στους πνεύμονές μου, μεγάλωσαν, διότι οι υδρατμοί που περιέχονται στους πνεύμονες προσκολλήθηκαν επάνω τους. Έτσι, όλα τα χρώματα σκεδάζονται ισοδύναμα και ο καπνός φαίνεται λευκός. Η αλλαγή χρώματος σε λευκό είναι όντως εκπληκτική!

Με την επίδειξη αυτή απαντώ σε δυο ερωτήσεις ταυτόχρονα: Γιατί ο ουρανός είναι γαλάζιος και γιατί τα σύννεφα είναι λευκά.(…)

Απόσπασμα από το βιβλίο των Walter Lewin και Warren Goldstein, “Για την αγάπη της Φυσικής“, εκδόσεις ΚΑΤΟΠΤΡΟ.

Ο Hawking συμμετέχει στο νέο άλμπουμ των Pink Floyd. Stephen Hawking sampled on Pink Floyd’s The Endless River

Stephen Hawking will feature on Pink Floyd’s new album, The Endless River. The 72-year-old physicist is sampled on a track called Talkin’ Hawkin’, which uses his synthesised speaking voice.

Ο Stephen Hawking, θα συμμετέχει στο νέο άλμπουμ των Pink Floyd με τίτλο «The Endless River», το πρώτο άλμπουμ του συγκροτήματος μετά από 20 χρόνια. Η ηλεκτρονική φωνή του θα ακούγεται στο κομμάτι που ονομάζεται «Talkin’ Hawkin’».


«Συμπτωματικά», στο τελευταίο άλμπουμ των Pink Floyd με τίτλο «The Division Bell» που κυκλοφόρησε το 1994, ακούγεται ένα απόσπασμα της ομιλίας του Hawking από μια διαφήμιση της British Telecom, στο κομμάτι «Keep Talking».

Professor Stephen Hawking author of A Brief History of Time and guest on Pink Floyd’s Talkin’ Hawkin’. Photograph: Murdo Macleod/for the Guardian

Παρά το γεγονός ότι ο Hawking ακούει κυρίως την κλασική μουσική, ο ίδιος δηλώνει θαυμαστής της μουσικής των Pink Floyd, τους οποίους μάλιστα έχει παρακολουθήσει να παίζουν ζωντανά. Το «Endless River» θα κυκλοφορήσει στις 10 Noεμβρίου.




Ανύπαρκτο το σημείο G λένε Ιταλοί ερευνητές. There's no such thing as a vaginal orgasm, review finds

Egon Schiele, Masturbation ou Nu couché, 1918. Crayon noir sur papier, 29,7x46,2 cm, New York, The Metropolitan Museum of Art. Συνεχίζεται η επιστημονική διαμάχη για την ύπαρξη ή μη του περίφημου σημείου G. G-spot, vaginal, or clitoral orgasms are all incorrect terms, experts say. In a recent Clinical Anatomy review, they argue that like 'male orgasm', 'female orgasm' is the correct term.

Τελικά, φαίνεται πως τα μάθαμε όλα λάθος για το σεξ - αν πιστέψουμε μία νέα ανάλυση, τουλάχιστον. Την ανάλυση δημοσιεύει στην επιθεώρηση «Clinical Anatomy» ένα ζευγάρι ιταλών σεξολόγων, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι ο κολπικός οργασμός, το σημείο G, αλλά και ο κλειτοριδικός οργασμός στη διάρκεια του κολπικού σεξ είναι απλώς ανύπαρκτα!

Οι ερωτογενείς δομές

Kitagawa Utamaro, Courtesan and client preparing to make love. Υποστηρίζουν επίσης ότι ο κολπικός και ο κλειτοριδικός οργασμός δεν υφίστανται. The authors note that the majority of women worldwide do not have orgasms during intercourse: as a matter of fact, female sexual dysfunctions are popular because they are based on something that does not exist, i.e. the vaginal orgasm.

Επί χρόνια οι γυναίκες μάθαιναν ότι μπορούν (και πρέπει) να έχουν οργασμό κατά την διείσδυση του πέους στον κόλπο, αρκεί να επιτυγχανόταν επαρκής διέγερση του κόλπου ή/και του σημείου G. Ωστόσο, ο δρ Βιντσένζο Πούπο, ερευνητής στο Ιταλικό Κέντρο Σεξολογίας  και η δρ Τζουίλια Πούπο, από το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας,γράφουν ότι από μόνη της η γυναικεία ανατομία καταρρίπτει την θεωρία του κολπικού οργασμού. Όπως εξηγούν, οι γυναίκες που αναφέρουν ότι έχουν «κολπικό οργασμό» έχουν στην πραγματικότητα έλθει σε κορύφωση εξαιτίας της διέγερσης των παρακείμενων ερωτογενών δομών.

Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται οι βολβοί του προδόμου του αιδοίου (δύο δομές που μοιάζουν με αμύγδαλα και βρίσκονται στα πλάγια του κόλπου), τα μικρά χείλη του αιδοίου και το σπογγώδες σώμα της γυναικείας ουρήθρας (μία μάζα σπογγώδους ιστού που περιβάλλει την ουρήθρα).

Παρότι, δε, το «κλειδί» για τον γυναικείο οργασμό είναι στην πραγματικότητα η κλειτορίδα η οποία αποτελεί την πιο ερωτογενή περιοχή του γυναικείου σώματος, το πέος του άντρα δεν έρχεται σε επαφή μαζί της στη διάρκεια του κολπικού σεξ, διότι δεν έχει καμία ανατομική σχέση με τον κόλπο - συνεπώς δεν συμμετέχει στον οργασμό, σύμφωνα με τους δύο σεξολόγους. Διευκρινίζουν επίσης πως η κλειτορίδα είναι ένα πλήρως εξωτερικό όργανο και δεν υπάρχει καμία εσωτερική κλειτορίδα, όπως ισχυρίζονται κάποιοι επιστήμονες.

Ορισμοί και θεωρίες

Kitagawa Utamaro, Couple making love by painted screen. The “vaginal” orgasm that some women report is always caused by the surrounding erectile organs (triggers of female orgasm). The male penis cannot come in contact with the venous plexus of Kobelt or with the clitoris during vaginal intercourse. Also, female ejaculation, premature ejaculation, persistent genital arousal disorder (PGAD), periurethral glans, vaginal–cervical genitosensory component of the vagus nerve, and G-spot amplification, are terms without scientific basis. Female sexual satisfaction is based on orgasm and resolution: in all women, orgasm is always possible if the female erectile organs, i.e. the female penis, are effectively stimulated during masturbation, cunnilingus, partner masturbation, or during vaginal/anal intercourse if the clitoris is simply stimulated with a finger. Clin. Anat., 2014. © 2014 Wiley Periodicals, Inc.

Ο όρος «γυναικείο πέος» που συχνά προσδίδεται στην κλειτορίδα, συνεχίζουν, είναι σωστός, διότι δομικά είναι παρόμοια με το ανδρικό όργανο και, όπως αυτό, γεμίζει με αίμα και διογκώνεται.

Σε αντίθεση, όμως, με την ανδρική εκσπερμάτωση, γυναικεία εκσπερμάτωση δεν υπάρχει, γράφουν, και κακώς χρησιμοποιείται ο όρος. «Οι ειδικοί στην σεξουαλική ιατρική και οι σεξολόγοι πρέπει να μεταφέρουν σε όλες τις γυναίκες ό,τι είναι βέβαιο για τη βιολογικό βάση του γυναικείου οργασμού και όχι υποθέσεις ή προσωπικές απόψεις», σημειώνουν δεικτικά.

Και ισχυρίζονται, ότι αυτή η εσφαλμένη διασπορά ανυπόστατων θεωριών είναι που έχει οδηγήσει πολλές γυναίκες να πιστεύουν ότι έχουν πρόβλημα με το σεξ, όταν στην πραγματικότητα είναι απολύτως φυσιολογικές. «Σε όλες τις γυναίκες, ο οργασμός είναι πάντοτε εφικτός, εάν τα γυναικεία στυτικά όργανα, όπως το γυναικείο πέος, διεγερθούν αποτελεσματικά με αυνανισμό, αιδοιολειχία, διέγερση από τον ερωτικό σύντροφο με το χέρι και με το κολπικο/πρωκτικό σεξ εφ’ όσον ταυτοχρόνως διεγείρεται η κλειτορίδα με το χέρι», καταλήγουν την ανάλυσή τους.

More information: Puppo, V. and Puppo, G. (2014), Anatomy of sex: Revision of the new anatomical terms used for the clitoris and the female orgasm by sexologists. Clin. Anat.. DOI: 10.1002/ca.22471

Τρίτη 7 Οκτωβρίου 2014

Η αρχή του τέλους για το Θεόφιλο Καΐρη. The beginning of the end for Theophilos Kairis

Ο Θεόφιλος Καΐρης εξαιτίας του έργου του «Θεοσέβεια», μιας θρησκευτικής διδασκαλίας με αναφορές στην ισότητα και την ουσιαστική ελευθερία του ατόμου, θεωρήθηκε αιρετικός και επικίνδυνος. Με την πίεση της Ιεράς Συνόδου υπέστη πολλές διώξεις, ώσπου το 1852 το δικαστήριο της Σύρου τον καταδίκασε σε φυλάκιση. Ο Καΐρης, ασθενής ήδη και σε προχωρημένη ηλικία, μεταφέρθηκε στις φυλακές Σύρου, όπου λίγες μέρες αργότερα πέθανε. Ενταφιάστηκε σε χώρο του λοιμοκαθαρτηρίου Ερμούπολης, αφού ο τοπικός ιερέας δεν παρείχε άδεια ταφής στο κοιμητήριο, χωρίς νεκρώσιμη ακολουθία και υπό την επίβλεψη της αστυνομίας. Την επομένη της ταφής του άγνωστοι άνοιξαν τον τάφο του, τεμάχισαν τη σορό του κι έριξαν μέσα στα σωθικά του ασβέστη. Theophilos Kairis (1784–1853) by George Frederic Watts, 1840–1850. Oil on canvas, 76.2 x 63.5 cm. Collection: National Galleries of Scotland.

Οκτώβρης του 1839, κοντά στα πεντηκοστά πέμπτα γενέθλιά του, ο διδάσκαλος του γένους Θεόφιλος Καΐρης καταδικάζεται από την ‘Ιερά Σύνοδο’ για τη “Θεοσέβεια”.

Η ζωή του

Το σπίτι του Καΐρη στην Άνδρο πριν την ανακαίνισή του.

Ο Θεόφιλος Καΐρης, γόνος διακεκριμένης οικογένειας, γεννήθηκε το 1784 στην Άνδρο. Μυήθηκε αρχικά στη σύγχρονη επιστήμη κοντά στον Βενιαμίν Λέσβιο στη σχολή των Κυδωνιών στη Μικρά Ασία. Μετά την αποφοίτηση του κατέφυγε στο μοναστήρι της Πάτμου όπου φοίτησε στην εκεί σχολή και ύστερα πήγε στη Χίο και παρακολούθησε τις διδασκαλίες του Αθανάσιου του Πάριου και του Δωρόθεου του Πρωΐου.  Το 1801 σε ηλικία δεκαοκτώ ετών ο Καΐρης έγινε μοναχός και συγχρόνως χειροτονήθηκε διάκονος. Αργότερα με την οικονομική βοήθεια των Κυδωνιέων και του θείου του Σοφρωνίου σπούδασε επί τέσσερα χρόνια μαθηματικά, φιλοσοφία και φυσικές επιστήμες στην Πίζα και ύστερα πήγε στο Παρίσι όπου εκτέθηκε στις ιδέες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και συνδέθηκε με τον Κοραή ο οποίος επηρέασε την πνευματική του εξέλιξη. Μιλούσε πολλές γλώσσες (αρχαία Ελληνικά, Λατινικά, Ιταλικά, Γαλλικά, Γερμανικά και Αγγλικά). Ενδιαφέρθηκε για την αρχαιολογία, και οι έρευνές του οδήγησαν σε σημαντικές ανακαλύψεις στην γενέτειρά του. Ασχολήθηκε με τη βοτανολογία και καταχώρησε σε καταλόγους πολλά από τα φυτά του τόπου του καταγράφοντας συγχρόνως τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες. Από το 1811 διεύθυνε ελληνόφωνα σχολεία στη Μικρά Ασία.

Με τη βοήθεια του Κοραή θα φροντίσει ώστε η Ακαδημία των Κυδωνιών να αποκτήσει πλούσια βιβλιοθήκη με ελληνικά και ξένα συγγράμματα, αλλά και όργανα χημείας, φυσικής, αστρονομίας και γεωγραφίας. Μάλιστα το 1819 ίδρυσε ακόμα και τυπογραφείο. Στην αυγή της Επανάστασης θα επιστρέψει στην Άνδρο, όπου και θα υψώσει αυτός πρώτος το λάβαρο της Επανάστασης.

Στα χρόνια της Επανάστασης

Theophilos Kairis from a copper engraving (nineteenth century).

Το 1819 μυείται στη Φιλική Εταιρεία και, μόλις ξεσπά η Επανάσταση, φεύγει από το Αϊβαλί. Πήρε ενεργό μέρος στον εθνικό-απελευθερωτικό αγώνα του 1821 (1819-1826) και μάλιστα στις 10 Μαΐου του 1821 κήρυξε την επανάσταση στην Άνδρο σηκώνοντας την ελληνική σημαία στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Εγκαταλείποντας τα πάντα, σχολή και μαθητές, πολέμησε σαν κοινός στρατιώτης (τραυματίστηκε μάλιστα τρεις φορές) και έφτασε μέχρι τον Όλυμπο. Με τους φλογερούς του λόγους παρακινούσε τους καραβοκύρηδες και τους εμπόρους να συνεισφέρουν με χρήματα και πλοία με σκοπό τη δημιουργία ελληνικού πολεμικού ναυτικού. Ορίστηκε επανειλημμένα πληρεξούσιος της Άνδρου στην εθνική συνέλευση, χρημάτισε πρόεδρος του Βουλευτικού και εκλέχτηκε ομόφωνα να χαιρετίσει δια λόγου τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια την 11η Ιανουαρίου 1828 κατά την τελετή της υποδοχής του. Ανέπτυξε σημαντική φιλανθρωπική δράση και το 1836 ίδρυσε το Ορφανοτροφείο της Άνδρου.

Δεν συμφιλιώθηκε ποτέ με την ιδέα της βασιλείας και μετά την εγκατάσταση του Όθωνα από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις (τον οποίο θεωρούσε περίπου ως εκπρόσωπο ή αντιβασιλέα τους) δεν θέλησε να ενσωματωθεί στο σύστημα και αρνήθηκε εξ’ αιτίας των πεποιθήσεών του όλες τις προτάσεις για απονομή διακρίσεων και διορισμών σε τιμητικές θέσεις που του έγιναν. Ίσως να ίσχυε η άποψη του άλλοτε φίλου του και μετέπειτα αδιάλλακτου πολέμιού του Κωνσταντίνου Οικονόμου, ότι δηλαδή «εφαίνετο σφόδρα δημοκρατικός». Αυτό είναι πολύ πιθανό αφού έζησε στο μετεπαναστατικό Παρίσι κατά τη διάρκεια των σπουδών του και συναναστράφηκε με πολλούς λόγιους εμποτισμένους με φιλελεύθερες ιδέες.

Η άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο, του Peter von Hess, 1835.

Το 1835 αρνήθηκε την παρασημοφόρησή του από το βασιλιά Όθωνα, ως διαμαρτυρία για τη μη συνταγματική διακυβέρνηση της χώρας, ενώ δύο χρόνια αργότερα αρνήθηκε την έδρα της φιλοσοφίας στο νεοσύστατο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ανέπτυξε σημαντική φιλανθρωπική δράση και το 1836 ίδρυσε το Ορφανοτροφείο της Άνδρου.

Ο Καΐρης συνέχισε να διδάσκει τις ριζοσπαστικές ιδέες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού πράγμα που τον οδήγησε σε αντιπαλότητα με τον βασιλιά και την εκκλησία που θυμήθηκε την ιδιότητά του ως διακόνου, τον κατηγόρησε ότι είχε αιρετικές απόψεις και το καλοκαίρι του 1839 τον κάλεσε σε απολογία. Όταν ο Καΐρης αρνήθηκε ουσιαστικά να προχωρήσει σε «ομολογία της πίστης του» συνελήφθη και παρά την έντονη αντίδραση των κατοίκων της Άνδρου μεταφέρθηκε με πολεμικό πλοίο στις φυλακές της Αίγινας. Η δίκη του από την ιερά σύνοδο έγινε την 21 Οκτωβρίου του 1839. Ο Καΐρης σύγκρινε την απαίτηση για έγγραφη ομολογία της πίστης του με τις πρακτικές της ιεράς εξέτασης, επικαλέστηκε το δικαίωμα της ελευθερίας της συνείδησης, αρνήθηκε την κατηγορία ότι δίδασκε εναντίον της χριστιανικής θρησκείας αλλά τελικά καταδικάστηκε. Με βασιλικό διάταγμα τέθηκε υπό περιορισμό στο μοναστήρι του Ευαγγελισμού στη Σκιάθο για να «μεταμεληθεί» και παρέμεινε επί ένα ολόκληρο χειμώνα σε ένα σκοτεινό υπόγειο. Κατά τη διάρκεια του εκεί εγκλεισμού του υπέστη τα πάνδεινα από τους καλόγερους που είχαν αναλάβει την «αναμόρφωσή» του και αρρώστησε βαριά. Η πολιτική και θρησκευτική ηγεσία ανησυχώντας για ενδεχόμενη κατακραυγή σε περίπτωση θανάτου του τον μετέφερε στο μοναστήρι της Σαντορίνης όπου αφού παρέμεινε (κάτω από καλύτερες συνθήκες) επί δύο χρόνια σε απομόνωση, εξαναγκάστηκε να φύγει στο εξωτερικό και κατέληξε άρρωστος στο Λονδίνο.

Το Ορφανοτροφείο

Πολλά από τα ορφανά του αγώνα και ειδικότερα τα διασωθέντα από τη σφαγή των Ψαρών αποτέλεσαν τον πυρήνα των σπουδαστών του ορφανοτροφείου που ίδρυσε ο Καΐρης. Ο μεγάλος αυτός διδάσκαλος εισήγαγε για πρώτη φορά στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ένα μεγάλο εύρος θεμάτων όπως: συγκριτική θεολογία, αστρολογία, τεχνικές ναυσιπλοΐας, γεωπονικά θέματα, εφαρμοσμένα μαθηματικά, λογιστικά, φυσική, προηγμένα μαθηματικά, και θεοσέβεια. Μετέφρασε ποίηση από τα αρχαία ελληνικά, τα Γερμανικά και τα Γαλλικά, δίνοντας έμφαση στο έργο του Λόρδου Βύρωνα και του Robert Browning.

Μεταξύ των μελών του ορφανοτροφείου υπήρχαν τρόφιμοι από πολλές βαλκανικές χώρες, καθολικοί που ζούσαν στο νησί από το μεσαίωνα, μέχρι και μουσουλμάνοι Τούρκοι. Φαίνεται μάλιστα ότι ο Καΐρης είχε ένα «διαφορετικό» όραμα για μία ανεξάρτητη Ελλάδα που θα βασιζόταν στην αρχή του διαχωρισμού της εκκλησίας και του κράτους, μιας παν-βαλκανικής πολύ-πολιτισμικής πολιτείας όπου όλα τα θρησκεύματα και οι δοξασίες θα ήταν ελεύθερα από την καταπίεση των Οθωμανών. Ήταν σε συνεχή επαφή με διανοούμενους της ανδριακής διασποράς στην Ευρώπη και είχε επικοινωνία με τον Ωγκύστ Κοντ του οποίου οι κοινωνιολογικές ιδέες τον επηρέασαν τόσο ώστε να τις συμπεριλάβει στη διδακτέα ύλη του ορφανοτροφείου κατά την όψιμη περίοδό του. 

Η Θεοσέβεια

Ο Καΐρης διαμόρφωσε ένα θεολογικό σύστημα που το ονόμασε «Θεοσέβεια». Το σύστημα αυτό ανέτρεπε βασικά δόγματα της ορθόδοξης θεολογίας: τη θεότητα του Χριστού, την Αγία Τριάδα, τα μυστήρια και τις εκκλησιαστικές τελετές. Συνέταξε δικό του υμνολόγιο και ευχολόγιο σε δωρική διάλεκτο. Επίσης, εισήγαγε νέο ημερολόγιο που το χρησιμοποιούσαν οι μαθητές του στην καθημερινότητά τους, κατάργησε τις εικόνες στους ναούς και τις αντικατέστησε με ρητά και αξιώματα, όρισε νέους κανονισμούς στην ανέγερση των ναών και την ίδρυση φιλανθρωπικών καταστημάτων. Παράλληλα, δίδασκε και τις αρχές των άλλων θρησκειών, χωρίς να ασκεί καμία κριτική σε αυτές. Το φιλοσοφικό – θεολογικό σύστημά του στηριζόταν στις αρχές του φιλελεύθερου χριστιανισμού και του ιδεαλιστικού ανθρωπισμού.

Ο Καΐρης μέσα στα πλαίσια της διδασκαλίας όλων των θρησκειών (συμπεριλαμβανομένου και του βουδισμού) παρέδιδε μαθήματα σχετικά με τη θεοσέβεια. Πολλοί περιγράψανε τη φιλοσοφική σκέψη του ως παρόμοια με την υπερβατολογοκρατία του Henry David Thoreau και του Ralph Waldo Emerson. Η τελευταία προσδίδει στον κόσμο πνευματική ενότητα και θεωρεί τις εκδηλώσεις της φύσης ως φορείς μιας ανώτερης πνευματικής αλήθειας που είναι δυνατό να συλληφθεί μόνο μέσω της ενόρασης που έχει μεγαλύτερη δύναμη στην απόκτηση γνώσης σε σχέση με τις αισθήσεις και τη διάνοια. Η θεοσέβεια κατά τον Καΐρη αποτελεί μαζί με το απειροστατικόν (την τάση της ψυχής προς το άπειρο) μία ενέργεια που σπρώχνει την ψυχή προς το θεό. Αυτές είναι δύο από τις κυριότερες δυνάμεις του ανθρώπου μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η γνωστική, η συναισθηματική, η λογική, και η βουλησιακή λειτουργία. Πολλοί πιστεύουν ότι ο Καΐρης μυήθηκε στο θεϊσμό κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Παρίσι όπου συναναστρεφόταν Γάλλους και Άγγλους μονοθεϊστές. Η Θεοσέβεια είχε αρκετές ομοιότητες με το θεϊσμό των Άγγλων φιλοσόφων του ΙΗ΄ αιώνα και τη φυσική θρησκεία του Ρουσσώ (κατά την αρχαιότητα η έννοια του όρου σήμαινε τη θρησκεία). Στο σύστημα αυτό ο θεός είναι μοναδικός, η αυθύπαρκτη αιτία του παντός, ένας τέλειος νους που δημιούργησε τα πάντα. Οι θεοσεβείς δεν πίστευαν στην αγία τριάδα και θεωρούσαν τον Χριστό ως ένα απλό Εβραίο διδάσκαλο της ηθικής, ενώ αποδεχόντουσαν ότι η ψυχή ήταν αθάνατη και ότι μετά το θάνατο πηγαίνει σε άλλο πλανήτη. Είχαν δικό τους ημερολόγιο (που είχε εισαγάγει ο ίδιος ο Καΐρης) στο οποίο το έτος άρχιζε την 11η Σεπτεμβρίου και οι μήνες δεν είχαν τέσσερεις βδομάδες αλλά τρεις δεκάδες. Τα ονόματα των μηνών ήταν εμπνευσμένα από την αρχαία Ελλάδα: Θεοσέβιος, Σοφάρετος Δίκαιος κ.λπ. Ο γάμος επιτρεπόταν μόνο μεταξύ θεοσεβών ανδρών και γυναικών και απαγορευόταν ρητώς η τέλεσή του εις τους πάσχοντας. 

Η δίωξη και ο θάνατός του

Θεόφιλος Καΐρης. Ελαιογραφία. Καρειος Βιβλιοθήκη, Άνδρος. Portrait of Theophilos Kairis, greek philosopher. The Creator and Initiator of Theosebism in Greece.

Ο Θεόφιλος Καΐρης δεν συμφιλιώθηκε ποτέ με την ιδέα της βασιλείας στο νέο κράτος. Άλλωστε κάτι τέτοιο μαρτυρά και η άποψη του Κωνσταντίνου Οικονόμου, πνευματικού ανθρώπου της εποχής, ιδιαίτερα στενού του φίλου (ο οποίος και στη συνέχεια έγινε ένας από τους πιο σφοδρούς του πολέμιους), πως δηλαδή ο μοναχός «εφαίνετο σφόδρα δημοκρατικός».

Ο Βασιλιάς, θέλοντας ίσως και να εξευμενίσει τον κοσμοκαλόγερο ο οποίος τον αντιμετώπιζε ως εκπρόσωπο των ξένων δυνάμεων, του προτείνει το παράσημο του Χρυσού Σταυρού του Τάγματος για την προσφορά του στην πατρίδα. Σε μία ιδιαίτερη διπλωματική επιστολή, ο Καΐρης αρνείται το παράσημο και πιέζει περίτεχνα τον βασιλιά να υιοθετήσει Σύνταγμα. Η φωτισμένη προσωπικότητα έχει ήδη δημιουργήσει πολλούς εχθρούς. Ο Όθωνας είχε στείλει από νωρίς έμπιστους συμβούλους του, προκειμένου να πάρει πληροφορίες για την περίφημη ήδη τότε σχολή του. Ο Γερμανός καθηγητής φιλοσοφίας Brandis, που τον παρακολούθησε για λογαριασμό του Στέμματος σε διαλέξεις του, επιστρέφοντας σημείωσε χαρακτηριστικά: «Εάν επί μίαν ακόμη τριετίαν διδάξη ο Καΐρης, ο βασιλεύς Όθων θα φύγη από την Ελλάδα»!

Την αρχή στη σειρά επιθέσεων κατά του Θεόφιλου Καΐρη έδωσε η ίδια η εκκλησία. Η Ιερά Σύνοδος της Ελλάδας απαίτησε από τον Καΐρη δήλωση μετανοίας και ομολογία πίστεως. Η απάντησή του ήταν οργισμένη: Επιτρέπεται εν ευνομουμένω κράτει, καυχουμένω μάλιστα επί ανεξιθρησκία, να ερευνά τις την συνείδησιν του ετέρου και να ζητή έγγραφον ομολογίαν της πίστεώς του; Αν τούτο επιτρέπεται, ας ομολογήσωμεν ότι δεν αφιστάμεθα πολύ της εποχής των δικαστηρίων της Ιεράς Εξετάσεως. Όπως ήταν φυσικό, οι συντηρητικοί εκκλησιαστικοί κύκλοι, κατάφεραν να κατηγορηθεί για αίρεση και ίδρυση νέας θρησκείας,  με αποτέλεσμα να τεθεί υπό περιορισμό στη Σκιάθο, ενώ το Ορφανοτροφείο διαλύθηκε. Ένα χρόνο αργότερα τέθηκε υπό περιορισμό για μια διετία στη Θήρα και ακολούθησε η καθαίρεση και ο αναθεματισμός του ίδιου και της διδασκαλίας του.

Το Μάρτιο του 1842 ο Καΐρης αναχώρησε για το εξωτερικό μέχρι τον Ιούνιο του 1844. Όταν το Σύνταγμα καθιέρωσε την ανεξιθρησκία, επέστρεψε στην Άνδρο. Εκεί ασχολήθηκε και πάλι με το Ορφανοτροφείο, όπου είχαν παραμείνει ακόμα λίγα ορφανά, και προσπάθησε να διαδώσει τη «Θεοσέβεια», προκαλώντας όμως οξύτατες αντιδράσεις.

Το αποτέλεσμα ήταν να παραπεμφθεί σε δίκη στη Σύρο το Δεκέμβριο του 1852, κατηγορούμενος «επί προσηλυτισμώ και διαδόσει νέας θρησκείας αγνώστου». Καταδικάστηκε σε φυλάκιση δύο ετών.  Τη νύχτα όμως της 9ης προς 10η Ιανουαρίου του 1853 πέθανε και τον έθαψαν κοντά στο Λαζαρέτο (νοσοκομείο) της Σύρου, ενώ την επόμενη ημέρα οι Αρχές άνοιξαν τον τάφο και τον γέμισαν με ασβέστη, για να εμποδίσουν τους μαθητές του να τελέσουν κανονική νεκρώσιμη λειτουργία. Δέκα μέρες αργότερα, ύστερα από προσφυγή του αδελφού του Δημητρίου Καΐρη, ο Άρειος Πάγος αναίρεσε την απόφαση του δικαστηρίου της Σύρου και η μνήμη του αποκαταστάθηκε.

Ο Κωστής Παλαμάς έγραψε για τον Θεόφιλο Καΐρη:

Στο Θεόφιλο Καΐρη

The bust of Theophilos Kairis at Miaoulis’ Square of Ermoupolis (island of Syros), erected in July 1991.

Από κανένα σκιάχτρο δεν τρομάζεις
Γαληνός, αμετάνοιωτος τ ‘αδειάζεις
το πικρό ποτήρι!
Μ’ εσένα ο Χριστός, ιερέ Καϊρη!

Η φυλακή σου γίνεται βωμός,
στεφάνι αχτιδωτό κι’ ο αφορεσμός,
αγνότερη μια πίστη σ΄ανυψώνει
όπου ασκλάβωτη η Σκέψη αποθεώνει.

Η μάννα σου στο φως και στη δροσιά
– Γεια σας, χρυσά Κυκλαδικά νησιά! –
γυρεύει τη σεμνή σου την εικόνα
να βάλει του μετώπου της κορώνα.

Μα η Πολιτεία, μα να η μεγάλη μάννα
που συχνότατα βρέχει ουράνιο μάννα
στον τιποτένιο ή στο ληστή, κρατεί
την πόρτα της τιμής για σε κλειστή.

Εγώ, ποιητής κριτής – διπλός μου ο Θρόνος -
πρώτος, μέσα σε αδιάφορους και μόνος,
στου Λόγου τον ορείχαλκο χυμένο
για τους αιώνες τ΄ άγαλμά σου σταίνω!

Κωστής Παλαμάς

Σήμερα η προτομή του κοσμεί την πλατεία Καΐρη στην χώρα της Άνδρου ως ελάχιστο δείγμα ευγνωμοσύνης των κατοίκων του νησιού για την προσφορά του στο έθνος.

Η Καΐρειος βιβλιοθήκη στη Χώρα της Άνδρου. (Φωτογραφία Βάλυ Βαϊμάκη).

Πρόσφατα το σπίτι του Καΐρη έγινε μουσείο και δημιουργήθηκε η ομώνυμη βιβλιοθήκη. Η τελευταία στεγάζεται σε ένα θαυμάσιο νεοκλασικό κτήριο στη Χώρα και  περιλαμβάνει 3000 τόμους από τη συλλογή του σπουδαίου αυτού (μη συστηματικού) Έλληνα φιλόσοφου. Στο ίδιο μέρος εκτίθενται σπάνιες εκδόσεις, χειρόγραφα, ιστορικά έγγραφα, έργα τέχνης και μία μικρή αρχαιολογική συλλογή.

Εργογραφα:

Τα επιστημονικά και φιλοσοφικά συγγράμματα του Καΐρη είναι πολλά αλλά λίγα από αυτά εκδόθηκαν εξ’ αιτίας των περιορισμένων μέσων που διέθετε και έτσι οι μαθητές του αναγκαζόντουσαν να αντιγράφουν τα περισσότερα από αυτά. Τα κυριότερα έργα του είναι:

  • Γνωστικ των του ανθρπου γνσεων σντομος κθεσις, (Αθνα 1849).
  • Στοιχεία Φιλοσοφίας των περ τα ντα γενικτερον θεωρουμνων τα στοιχειωδστερα, (Αθνα 1851).
  • Φιλοσοφικ και Φιλολογικ, (Πτρα 1875, το πρτο μρος με τον ττλο Φιλοσοφικ επανεκδθηκε στην Αθνα το 1910).
Σχετικ με τη «Θεοσβεια», γραψε τσσερα βιβλα που εκδθηκαν στο Λονδνο:

  • Θεοσεβν προσευχ, (1848).
  • Επιτομ της θεοσεβικς διδασκαλας και ηθικς, (1852).
  • Διαγωγ θεοσεβος, (1852).
  • Θεοσεβν προσευχα και ιερ άσματα, (1852).
Επσης, ο Καΐρης φησε σε χειργραφη μορφ τη Φυσικ, μια Πραγματεα Ποσοτικς.

Βιβλιογραφία:

  • Δημαράς Κ.Θ., Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Αθήνα 1977.
  • Κιτρομηλίδης Π., Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, Αθήνα 1999.
  • Πασχάλης Δ., Θεόφιλος Καΐρης. Ιστορική και φιλοσοφική μελέτη, Αθήνα 1928 (ανατ. 2000).
  • Κουμαριανού Α., “Η ελευθεροφροσύνη του Θεόφιλου Καΐρη”, Εποχές, 46, Φεβρουάριος 1967, 184-200.
  • Αργυροπούλου Ρ., “Θεόφιλος Καΐρης”, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Αθήνα 1991, 205-206.
  • Θεφιλος Καΐρης, Γνωστικ. Στοιχεα Φιλοσοφας, εισαγωγ, επιμλεια: Νικτας Σινισογλου, νδρος 2008.