Kronos: το άστρο που καταβρόχθισε τους πλανήτες του. Devourer of planets? Astronomers dub star 'Kronos'

Έχει απορροφήσει βραχώδεις πλανήτες με συνολική μάζα 15 φορές τη μάζα της Γης. This artist’s illustration shows a planet-eating star. Image credit: NASA / CXC / M.Weiss

Ένα άστρο παρόμοιο με τον δικό μας Ήλιο, το οποίο απέχει περίπου 350 έτη φωτός από τη Γη, ταξιδεύει την αρχαία ελληνική μυθολογία στον Γαλαξία. Οι αστροφυσικοί που το μελετούν θεωρούν ότι ο ασυνήθιστος αυτός μακρινός αστέρας έχει «καταπιεί» τους πλανήτες που υπήρχαν γύρω του.

Για τον λόγο αυτόν τον ονόμασαν Κρόνο (Kronos), εμπνεόμενοι από τον πατέρα των θεών που έτρωγε τα παιδιά του. Όπως μάλιστα εκτιμούν, το «γεύμα» του αστρικού Κρόνου είναι κατά πολύ πλουσιότερο από εκείνο του μυθικού: υπολογίζουν ότι έχει καταβροχθίσει πλανήτες με συνολική μάζα ισοδύναμη με 15 φορές τη μάζα της Γης.

Παράξενο δίδυμο

Planet-eating star HD 240430 and its binary twin HD 240429 are about 326 light-years away from Earth. Image credit: STScI Digitized Sky Survey

Ο Κρόνος, του οποίου η επίσημη ονομασία είναι HD 240430, δεν είναι ένα συνηθισμένο άστρο. Η πρώτη «παραξενιά» που εντόπισαν σε αυτόν οι αστροφυσικοί από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον στις ΗΠΑ ήταν ότι, παρά το γεγονός πως φαίνεται να είναι μόνος, χωρίς κανένα άλλο άστρο στη γειτονιά του, στην πραγματικότητα αποτελεί το ένα μέλος ενός πρωτοφανούς δυαδικού συστήματος. Το «δίδυμό» του είναι ο HD 240429, στον οποίον οι επιστήμονες έδωσαν το όνομα ενός άλλου Τιτάνα, του Κρείου ή Κριού (Krios). Καταρρίπτοντας τους γνωστούς «κανόνες» των δυαδικών συστημάτων, οι δυο αστέρες κινούνται μαζί παρά το γεγονός ότι απέχουν μεταξύ τους 2 ολόκληρα έτη φωτός!

Η τεράστια απόσταση δεν είναι το μόνο πρωτοφανές χαρακτηριστικό του αστρικού διδύμου. Μελετώντας περισσότερο το σύστημα οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα δυο άστρα, τα οποία έχουν ηλικία περίπου 4 δισ. ετών και είναι κίτρινοι νάνοι τύπου G όπως ο Ήλιος, έχουν επίσης πολύ διαφορετική χημική σύσταση. «Και άλλα άστρα που κινούνται μαζί σε σύστημα έχουν βρεθεί να έχουν διαφορετική χημική σύσταση, αλλά σε κανένα η διαφορά δεν είναι τόσο δραματική όσο στον Κρόνο και στον Κρείο» δήλωσε σε δελτίο Τύπου του πανεπιστημίου η Σεμιόνγκ Ο, επικεφαλής της μελέτης η οποία έχει αναρτηθεί στην ηλεκτρονική πλατφόρμα προδημοσίευσης arxiv.org.

Άστρο με… βραχώδη χημεία

Η καλλιτεχνική απεικόνιση των διαφορετικών τύπων βραχωδών πλανητών του Γαλαξία δίνει μια ιδέα για το πώς θα μπορούσε να μοιάζει το «γεύμα» του άστρου Κρόνος, το οποίο έχει καταπιεί πλανήτες που ισοδυναμούν με 15 φορές τη μάζα της Γης. Sun-like star Kronos shows signs of having ingested 15 Earth masses worth of rocky planets, prompting Princeton astronomers to nickname it for the Titan who ate his young. This artist's rendering of the diverse rocky planets in our galaxy hints at what Kronos's planets might have looked like before the star enveloped them. Credit: NASA/JPL-Caltech/R. Hurt (SSC-Caltech)

Αντίθετα με τον Κρείο, ο Κρόνος είναι πολύ πλούσιος σε μέταλλα. Αυτό από μόνο του δεν θα ήταν ασυνήθιστο αν από τη χημική σύστασή του δεν απουσίαζε η «ισορροπία» που υπάρχει συνήθως σε παρόμοια άστρα. «Τα περισσότερα άστρα που είναι πλούσια σε μέταλλα όπως ο Κρόνος έχουν συνήθως και όλα τα άλλα στοιχεία εμπλουτισμένα σε παρόμοια επίπεδα. Ωστόσο στον Κρόνο η παρουσία των πτητικών ενώσεων είναι πολύ χαμηλή, κάτι το οποίο είναι πραγματικά παράξενο» εξήγησε η κυρία Ο. Ενώ δηλαδή το άστρο έχει πολύ υψηλά επίπεδα μετάλλων που υπάρχουν στους βραχώδεις πλανήτες (μαγνήσιο, αλουμίνιο, πυρίτιο, σίδηρο, χρώμιο, ύττριο) τα στοιχεία που σε παρόμοια άστρα συνυπάρχουν συνήθως στα ίδια επίπεδα σε αέρια μορφή (οξυγόνο, άνθρακας, άζωτο, κάλιο) εδώ βρίσκονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα.

Οι αστροφυσικοί του Πρίνστον θεωρούν ότι η ιδιαίτερη αυτή χημική σύσταση οφείλεται στο γεγονός ότι ο Κρόνος «κατάπιε» τους βραχώδεις πλανήτες που υπήρχαν γύρω του. Κάνοντας μάλιστα τους σχετικούς υπολογισμούς, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, για να προκύψει η παρούσα χημική σύσταση του άστρου, η συνολική μάζα των βραχωδών πλανητών που απορρόφησε θα πρέπει να ήταν 15 φορές όση η μάζα της Γης.

Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι οι πλανήτες που «έφαγε» ο Κρόνος ήταν απαραίτητα δεκαπέντε. Ας μην ξεχνάμε ότι μέχρι σήμερα οι αστρονόμοι δεν έχουν εντοπίσει κανένα άστρο που να έχει γύρω του δεκαπέντε πλανήτες σαν τη Γη. Έχουν ωστόσο ανακαλυφθεί συστήματα με λιγότερους βραχώδεις πλανήτες των οποίων η μάζα είναι αρκετά μεγαλύτερη από αυτήν του δικού μας. Δυο από τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι το Kepler-11, με έξι πλανήτες με συνολική μάζα μεγαλύτερη των 22 Γαιών, και το HD 219134, του οποίου οι τέσσερις πλανήτες έχουν όλοι μαζί μάζα υπερδεκαπενταπλάσια από αυτή της Γης.

Πηγές: Semyeong Oh, Adrian M. Price-Whelan, John M. Brewer, David W. Hogg, David N. Spergel, Justin Myles. Kronos & Krios: Evidence for accretion of a massive, rocky planetary system in a comoving pair of solar-type stars. submitted to arXiv, 2017 DOI: https://arxiv.org/abs/1709.05344 - http://news.in.gr/science-technology/article/?aid=1500168315

Κική Δημουλά, «Υπόφωτο». Kiki Dimoula, “Crépusculaire”

 Vincent Van Gogh, Les Alycamps, feuilles d'automne, 1888

Βραχνή η Περιπέτεια

απ’ το πολύ να λέει

πάει κι αυτό πάει κι αυτό.

Μαλακτικό το φως του Οκτωβρίου.

Το πίνω. Αργά αργά.

Ανακατεύοντάς το συνεχώς

προσεκτικά και αργά.

Μη και χυθεί σταγόνα

από την αίσθηση πως ζω,

που την πίνω αργά αργά

σ’ ένα πολύ ρηχό φλιτζάνι.

Πολύ ρηχό φλιτζάνι

το φως του Οκτωβρίου.

Έχει ένα λάσκο η ατμόσφαιρα.

Την πας πιο δω πιο κει

ανάλογα που θέλεις κάτι ν’ αραιώσει,

κάτι να γίνει πιο πυκνό.

Έχει η ατμόσφαιρα

αυτό που λέμε λιγοστεύει,

είτε πρόκειται για φως

για θεό

φθινοπώριασμα πίστης

για υπόφωτο έρωτα.

Ειν’ η ατμόσφαιρα

διασκορπισμένο και σπασμένο

το μακρύ τραγούδι της συνέχειας:

τι απόγινε, τι απόγινες;

Πάει κι αυτό πάει κι αυτό

τραγουδιστά αποκρίνεται

η λακωνική εξαφάνιση.

Αργά αργά μυθιστορίζεσαι.

Έχει ένα άδειασμα η ατμόσφαιρα.

Αραιοκατοικημένη η περιπάθεια.

Εδώ εκεί να φανεί η πλάτη κάποιου φεύγω

πάει κι αυτό πάει κι αυτό.

Άδειες ονοματοφωλιές

σ’ εσοχές της φωνής,

ξεπουπουλιάσματα ύψους.

Πεινασμένα φωνήεντα

τσιμπάνε με το ράμφος τους

ψόφια τζάμια.

Μια κιτρινίλα. Όχι λαίμαργη.

Τρώει αργά αργά το χρώμα.

Μια κιτρινίλα στα φυτά,

στα φιλάλληλα,

στα καταφύγια φάρδη.

Μελανίες μελιστάλαχτοι

σέρνουν νεκροφόρες φράσεις:

πάει κι αυτό πάει κι αυτό.

Το κόρο του κίτρινου ψέλνει

τη Θεία Ακολουθία της απογύμνωσης.

Ύφεση πολυφωνική.

Ακολουθώ.

Προσέχοντας που πατάω.

Παντού σπασμένο μάκρος.

Μαλακιά και σκεπαστική η ατμόσφαιρα.

Έτσι σου ‘ρχεται να την τραβήξεις ως επάνω

να κουκουλωθείς

να μη βλέπεις άλλο

τι γρήγορα κι απρόσεχτα

ανακατεύουν οι χαμοί

ό, τι εμείς αργά αργά και προσεκτικά

ανακατεύοντας

καθυστερούμε να χαθεί

απ’ το πολύ πολύ ρηχό φλιτζάνι.

Ramon Casas, Las horas tristas (The sad hours), 1900

Κική Δημουλά, Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος

CRÉPUSCULAIRE

Vincent Van Gogh, Les Alycamps, 1888

L'Aventure est enrouée

à force de dire

fini ça aussi, fini.

Émolliente, cette lumière d'automne.

Je la bois. Bien lentement.

La remuant sans cesse

avec soin, lentement.

Il ne faut pas renverser une goutte

de cette impression d'être envie

que je bois bien lentement

dans une tasse peu profonde.

Si peu profonde, la tasse

de cette lumière d'automne.

Il y a du mou dans l'atmosphère.

On la pousse d'un côté de l'autre

selon qu'on doit condenser les choses

ou les clairsemer.

Il y a dans l'atmosphère

ce qu'on appelle déclin

qu'il s'agisse de lumière

d'un dieu

d'une foi d'arrière-saison

ou d'un amour crépusculaire.

L'atmosphère est éparpillée

brisé le chant si long

de la continuité :

qu'est-il arrivé, que t'est-il arrivé ?

fini ça aussi, fini

répond en chantonnant

la disparition laconique.

Lentement tu deviens roman.

L'atmosphère se vide quelque part.

La passion a peu d'habitants.

Ici ou là paraît le dos d'un je m'en vais

fini lui aussi fini.

Nids de mots vides

aux cavités de la voix,

on plume dans les hauteurs.

Des voyelles affamées piquent du bec

des vitres mortes.

Du jaune. Guère vorace.

Il mange bien lentement la couleur.

Du jaune sur les feuilles,

les fraternels partages,

les refuges des grandes largeurs.

Des nimbus mielleux

traînent des phrases-corbillards :

fini ça aussi, fini.

Le chœur du jaune entonne

la Liturgie du dépouillement.

Relâchement polyphonique.

Je poursuis.

Prenant garde où je marche.

Partout la longueur brisée.

L'atmosphère est si douce, enveloppante.

On voudrait la remonter

se blottir dedans

ne plus voir

comme nos pertes mélangent

vite et sans soin

ce que bien lentement

soigneusement nous mélangeons

pour éviter d'en renverser trop tôt

— la tasse étant si peu profonde.

James Tissot, Octobre, 1877

Pris de http://www.volkovitch.com/0605.htm

Στα μάτια ίσως κρύβεται η αιτία της δυσλεξίας, σύμφωνα με γαλλική μελέτη. Scientists may have found a cause of dyslexia

Στα δυσλεκτικά άτομα οι κυτταρικοί υποδοχείς του φωτός έχουν πανομοιότυπη διάταξη - μια οφθαλμολογική εξέταση θα μπορεί πιθανώς να διαγνώσει τη διαταραχή. An example of OpenDyslexic typeface, used to try to help with common reading errors in dyslexia. Credit: OpenDyslexic

Γάλλοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ανακάλυψαν μια παθολογική και ενδεχομένως αντιμετωπίσιμη αιτία της δυσλεξίας. Σύμφωνα με άρθρο που δημοσίευσαν στο επιστημονικό έντυπο Proceedings of the Royal Society B, στα άτομα με δυσλεξία οι κυτταρικοί υποδοχείς του φωτός έχουν πανομοιότυπη διάταξη και στα δύο μάτια, ενώ στους υπόλοιπους ανθρώπους τα εν λόγω ζωτικά για την όραση κύτταρα είναι ασυμμετρικά, ώστε να διαφέρουν στα δύο μάτια.

Θεραπεύσιμη η διαταραχή;

One in 10 people in the UK have dyslexia. Credit: Getty Images

Οι ερευνητές Γκι Ροπάρ και Αλμπέρ λε Φλος του Πανεπιστημίου της Ρεν, θεωρούν ότι αυτή η ιδιομορφία στη φυσιολογία των ματιών των ατόμων με δυσλεξία θα μπορούσε να σημαίνει ότι η διαταραχή είναι θεραπεύσιμη.

Η συμμετρική διάταξη των κυτταρικών υποδοχέων και στα δύο μάτια έχει ως συνέπεια ο εγκέφαλος ενός ατόμου με δυσλεξία να μπερδεύει τις εικόνες που βλέπει, καθώς δημιουργεί δύο εικόνες, μια αρχική στο ένα ημισφαίριο και στη συνέχεια -με διαφορά περίπου δέκα χιλιοστών του δευτερολέπτου- μια δεύτερη εικόνα στο απέναντι ημισφαίριο, η οποία είναι κατοπτρική της πρώτης. Κάτι που δεν συμβαίνει στον εγκέφαλο των μη δυσλεκτικών, όπου δημιουργείται μόνο μια ενιαία εικόνα.

«Οι παρατηρήσεις μας μας κάνουν να πιστέψουμε ότι πράγματι βρήκαμε μια πιθανή αιτία της δυσλεξίας» δήλωσε ο Ροπάρ. Όπως είπε, αν αυτό επιβεβαιωθεί, τότε με μια σχετικά απλή οφθαλμολογική εξέταση θα είναι δυνατό να διαγνωσθεί η δυσλεξία.

Και όχι μόνο αυτό, αλλά οι γάλλοι επιστήμονες θεωρούν ότι είναι δυνατό να αναπτυχθεί μια μέθοδος που θα διαγράφει από τον εγκέφαλο τη δεύτερη κατοπτρική εικόνα, η οποία προκαλεί σύγχυση στους ανθρώπους με δυσλεξία.

Το κυρίαρχο μάτι

Όπως συμβαίνει με τους δεξιόχειρες και τους αριστερόχειρες, οι άνθρωποι -χωρίς να το ξέρουν- έχουν ένα κυρίαρχο μάτι, που στους περισσότερους είναι το δεξί. Κάθε μάτι -όταν πέφτει πάνω του το φως- καταγράφει ελαφρώς διαφορετικές εκδοχές της ίδιας εικόνας (χάρη στην ασυμμετρία) και μετά ο εγκέφαλος επιλέγει τη μία από τις δύο.

Το κυρίαρχο μάτι -συνήθως το δεξί- έχει περισσότερες νευρικές συνδέσεις με τον εγκέφαλο από ό,τι το «υποδεέστερο» μάτι. Τα κωνία και τα ραβδία -οι κυτταρικοί φωτοϋποδοχείς στο μάτι- συλλαμβάνουν τα οπτικά σήματα από το περιβάλλον και τα προωθούν στον εγκέφαλο για να σχηματισθούν εκεί οι εικόνες.

Οι γάλλοι ερευνητές ανακάλυψαν ότι τα κωνία έχουν πολύ διαφορετική -συμμετρική- διάταξη στα μάτια των ανθρώπων με δυσλεξία από ό,τι των υπολοίπων. Αυτό έχει ως συνέπεια οι δυσλεκτικοί να μην έχουν κυρίαρχο μάτι, πράγμα που στη συνέχεια μπερδεύει τον εγκέφαλο.

Και τα δύο μάτια ισοδύναμα στους δυσλεκτικούς

Dyslexic people make so-called "mirror errors" in reading, for example confusing the letters 'b' and 'd.' (©Kinga/shutterstock.com)

«Η έλλειψη ασυμμετρίας μπορεί να συνιστά τη βιολογική και ανατομική βάση της δυσκολίας ανάγνωσης και γραφής», σύμφωνα με τους γάλλους επιστήμονες. Όπως λένε, «στους δυσλεκτικούς και τα δύο μάτια τους είναι ισοδύναμα και ο εγκέφαλός τους πρέπει διαδοχικά να επεξεργασθεί δύο ελαφρώς διαφορετικές εκδοχές μιας οπτικής σκηνής». Ίσως γι' αυτό, οι δυσλεκτικοί κάνουν κατοπτρικά λάθη, π.χ. μπερδεύουν το 6 με το 9 ή το γράμμα b με το d.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια λάμπα LED που αναβόσβηνε τόσο γρήγορα, ώστε να μην είναι ορατή στο γυμνό μάτι.΄Ετσι, εκμεταλλευόμενοι την χρονική υστέρηση δημιουργίας της δεύτερης εικόνας σε κλάσματα του δευτερολέπτου μετά από την πρώτη, κατάφεραν να «σβήσουν» τη δεύτερη από τις δύο εικόνες από τον εγκέφαλο των δυσλεκτικών, την ώρα που αυτοί διάβαζαν. Τα αρχικά πειράματα είχαν θετικά αποτελέσματα, σε βαθμό που οι συμμετέχοντες δυσλεκτικοί την ονόμασαν «μαγική λάμπα».

Όμως θα χρειασθούν περισσότερες δοκιμές για να επιβεβαιώσουν ότι όντως η νέα θεραπευτική τεχνική έχει αξιόπιστα αποτελέσματα. Περίπου 700 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν δυσλεξία στον κόσμο, σχεδόν το ένα δέκατο του παγκόσμιου πληθυσμού.

Πηγές: Left-right asymmetry of the Maxwell spot centroids in adults without and with dyslexia, Proceedings of the Royal Society B, rspb.royalsocietypublishing.or … .1098/rspb.2017.1380 - http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=908794

Φάλαινες και δελφίνια ζουν σε κοινωνίες, μιλούν διαλέκτους και κουτσομπολεύουν. Whales and dolphins have rich ‘human-like’ cultures and societies

Νέα διεθνής επιστημονική μελέτη αναδεικνύει τα «ανθρώπινα» κοινωνικά χαρακτηριστικά των κητωδών. The cultural brain hypothesis of human development could also explain cetaceans forming friendships – and even gossiping. A pod of orcas in Monterey Bay. ‘Whale and human brains are different in their structure but have brought us to the same patterns in behaviour,’ said Michael Muthukrishna. Photograph: KeystoneUSA-ZUMA/Rex Features

Τελικά έξω από το νερό ή μέσα σε αυτό η ζωή μπορεί να μη διαφέρει και τόσο όσο νομίζουμε. Οι φάλαινες και τα δελφίνια ζουν σε κοινωνικές ομάδες με στενούς δεσμούς ανάμεσά τους, αναπτύσσουν πολύπλοκες σχέσεις, μιλάνε μεταξύ τους ακόμη και με τοπικές διαλέκτους - όπως ακριβώς και οι άνθρωποι. Δεν αποκλείεται ακόμη και να φωνάζονται με τα «ονόματά» τους ή να...κουτσομπολεύουν!

Μια νέα διεθνής επιστημονική μελέτη αναδεικνύει τα «ανθρώπινα» κοινωνικά χαρακτηριστικά των κητωδών και τα συνδέει με τον μεγάλο εγκέφαλό τους. Ο εγκέφαλος των φυσητήρων (ενός είδους φαλαινών), ο μεγαλύτερος στη Γη, είναι περίπου εξαπλάσιος από τον ανθρώπινο.

Dr Susanne Shultz, an evolutionary biologist in Manchester’s School of Earth and Environmental Sciences explains the new extraordinary research findings in, 'the social and cultural roots of whale and dolphin brains', published in Nature Evolution and Ecology. Credit: University of Manchester Media Relations

Οι ερευνητές, με επικεφαλής την εξελικτικό βιολόγο δρ Σούζαν Σουλτς του βρετανικού Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό οικολογίας και εξέλιξης "Nature Ecology & Evolution", μελέτησαν 90 είδη φαλαινών, δελφινιών και φωκαινών, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι τα κητώδη, τα μεγάλα θαλάσσια θηλαστικά, έχουν αδιαμφισβήτητα εξελιγμένη κοινωνική συμπεριφορά, παρόμοια με τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Dolphins have an ability to work with each other for mutual benefit, hunt cooperatively,and cooperative with different species. Dolphins off the coast of South Africa. Photograph: Rainer Schimpf/Barcroft Media

Κοινά στοιχεία που τα κητώδη μοιράζονται με τους ανθρώπους και με ορισμένους πιθήκους, είναι τα εξής: η ανάπτυξη πολύπλοκων σχέσεων και η συνεργασία για το κοινό όφελος, η εκμάθηση τεχνικών κυνηγιού και χρήσης εργαλείων (π.χ. θαλασσίων σπόγγων) από τους μεγαλύτερους στους μικρότερους, η συνεργατική αναζήτηση τροφής, η χρήση πολύπλοκης «γλώσσας» για επικοινωνία, η συνεργασία με τους ανθρώπους και με άλλα είδη, η φροντίδα των παιδιών ξένων γονιών («μπέιμπι-σίτινγκ»!), το ομαδικό παιγνίδι, οι διατροφικές προτιμήσεις (τους αρέσουν διαφορετικά είδη ψαριών για να τρώνε), η μάθηση μέσω παρατήρησης κ.α.

Η θαλάσσια αυτή κουλτούρα υποστηρίζεται από τον εξελιγμένο εγκέφαλο των φαλαινών και των δελφινιών, σύμφωνα με τους επιστήμονες. Όπως και στους ανθρώπους, κατά τη Σουλτς, «πρόκειται για μια συνεξέλιξη των εγκεφάλων, της κοινωνικής δομής και της συμπεριφοράς». Τόνισε ότι «οι κοινωνίες των δελφινιών και των φαλαινών είναι τουλάχιστον τόσο πολύπλοκες, όσο αυτές που έχουμε παρατηρήσει στα πρωτεύοντα».

Όμως, σύμφωνα με τους θαλάσσιους βιολόγους, εμείς οι άνθρωποι δυσκολευόμαστε να το κατανοήσουμε αυτό, επειδή δεν είναι εύκολο να παρατηρούμε συνεχώς -και να καταλαβαίνουμε- τι κάνουν τα θαλάσσια θηλαστικά κάτω από το νερό.

Σύμφωνα με τη νέα μελέτη, όσο μεγαλύτερος είναι ο εγκέφαλός τους -ιδίως σε σχέση με το σώμα τους- τόσο πιο κοινωνική, πολύπλοκη και ανθρώπινη είναι η συμπεριφορά τους. Η όρκα, το μεγαλύτερο και πιο γρήγορο είδος δελφινιού, έχει από όλα τα κητώδη τον μεγαλύτερο εγκέφαλο αναλογικά με το σώμα της. Εξίσου ευνοημένα -όσον αφορά την αναλογία εγκεφάλου/σώματος- είναι η ψευδόρκα και το μαυροδέλφινο.

Αντίθετα, κάποια από τα μεγαλύτερα κητώδη, όπως οι γαλάζιες φάλαινες, οι πτεροφάλαινες και οι μεγάπτερες φάλαινες, έχουν αναλογικά μικρό εγκέφαλο σε σχέση με το τεράστιο σώμα τους. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι δεν έχουν μεγάλη κοινωνικότητα και κατά βάση ζουν μοναχικές ζωές, πλησιάζοντας η μία την άλλη του είδους της μόνο για να ζευγαρώσουν ή όταν τρώνε ψάρια στην ίδια περιοχή.

Αυτό, κατά τους ερευνητές, φαίνεται να ενισχύει την λεγόμενη «θεωρία του πολιτισμικού εγκεφάλου», ότι δηλαδή η νοημοσύνη -όχι μόνο στον άνθρωπο αλλά και σε άλλα είδη- αναπτύχθηκε ως μέσο αντιμετώπισης των πολύπλοκων προκλήσεων σε ένα κοινωνικό περιβάλλον.

Άλλοι όμως επιστήμονες προειδοποιούν ενάντια στην τάση σύγκρισης και «ανθρωπόμορφων» προβολών, που έχουν ως συνέπεια να κάνουν τα ζώα να φαίνονται πως δρουν σαν άνθρωποι, ενώ αυτό μπορεί να μη συμβαίνει στην πραγματικότητα.

Πηγές: 'The social and cultural roots of whale and dolphin brains, Nature Ecology & Evolution (2017). DOI: 10.1038/s41559-017-0336-y' -http://www.tovima.gr/science/article/?aid=908447

Δύο άστρα νετρονίου γέννησαν μια νέα αστρονομία. LIGO and Virgo make first detection of gravitational waves produced by colliding neutron stars

Η παρατήρηση του φαινομένου οδήγησε σε μια σειρά νέων σημαντικών ανακαλύψεων για την λειτουργία του Σύμπαντος. Artist’s illustration of two merging neutron stars. The rippling space-time grid represents gravitational waves that travel out from the collision, while the narrow beams show the bursts of gamma rays that are shot out just seconds after the gravitational waves. Swirling clouds of material ejected from the merging stars are also depicted. The clouds glow with visible and other wavelengths of light. Credit: NSF/LIGO/Sonoma State University/A. Simonnet

Επιστήμονες από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη ανακοίνωσαν ότι για πρώτη φορά ανίχνευσαν στη Γη βαρυτικά κύματα από το διάστημα, τα οποία προέρχονται από τη συγχώνευση δύο άστρων νετρονίων (πάλσαρ) και όχι μαύρων τρυπών, όπως είχε συμβεί σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις.

12 ώρες μετά την ανίχνευση του βαρυτικού κύματος από τους ανιχνευτές LIGO – Virgo, τα τηλεσκόπια είχαν εντοπίσει την πηγή του γεγονότος μέσα στον γαλαξία NGC 4993. Σ’ αυτή την εικόνα του διαστημικού τηλεσκοπίου του Hubble βλέπουμε την παραχθείσα έκλαμψη που ονομάζεται kilonova (στο τετράγωνο πλαίσιο).

Swope and Magellan telescope optical and near-infrared images of the first optical counterpart to a gravitational-wave source, SSS17a, in its galaxy, NGC 4993. The left image is from August 17, 2017, 11 hours after the LIGO-Virgo detection of the gravitational-wave source, and contains the first optical photons from the source. The right image is from four days later, when SSS17a—the aftermath of a neutron star merger—faded significantly and its color became much redder. Credit: 1M2H/UC Santa Cruz and Carnegie Observatories/Ryan Foley

Οι επιστήμονες ανακοίνωσαν επίσης ότι για πρώτη φορά εντόπισαν και παρατήρησαν με τηλεσκόπια την ισχυρή ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που συνόδευε το κοσμικό αυτό φαινόμενο.

A map of the approximately 70 light-based observatories that detected the gravitational-wave event called GW170817. On August 17, the LIGO and Virgo detectors spotted gravitational waves from two colliding neutron stars. Light-based telescopes around the globe observed the aftermath of the collision in the hours, days, and weeks following. They helped pinpoint the location of the neutron stars and identified signs of heavy elements, such as gold, in the collision's ejected material. Credit: LIGO-Virgo

Οι ερευνητές των δύο αμερικανικών ανιχνευτών LIGO και του ευρωπαϊκού Virgo έκαναν την ανίχνευση των ίδιων των βαρυτικών κυμάτων, αλλά στη συνέχεια 70 επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια κατέγραψαν το φως που εκπέμφθηκε από τη πηγή των βαρυτικών κυμάτων τις επόμενες ώρες, μέρες και εβδομάδες. Το επίτευγμα αυτό, όπως τονίσθηκε από τους επιστήμονες, σηματοδοτεί τη γέννηση μιας νέου τύπου αστρονομίας.

Η παραπάνω εικόνα δείχνει τον εντοπισμό του βαρυτικού κύματος από τους ανιχνευτές βαρυτικών κυμάτων (τους δύο LIGO και τον Virgo), καθώς επίσης και από τα διαστημικά τηλεσκόπια ακτίνων γ Ferrmi και INTEGRAL, αλλά και από επίγεια οπτικά τηλεσκόπια όπως το τηλεσκόπιο Swope.

Οι έγχρωμες περιοχές δείχνουν τον εντοπισμό της πηγής των κυμάτων στον ουρανό. Με μπλε χρώμα οι περιοχές που προσδιορίζονται από τα παρατηρητήρια ακτίνων γάμμα και με πράσινο χρώμα από τους ανιχνευτές βαρυτικών κυμάτων. Οι δυο ασπρόμαυρες εικόνες στο ένθετο δείχνουν τον γνωστό γαλαξία NGC4993: στην πάνω, βλέπουμε το φαινόμενο που καταγράφηκε περίπου 11 ώρες μετά την ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων και των ακτίνων γάμμα, κάτι που δεν υπήρχε τρεις εβδομάδες πριν συμβεί το γεγονός (κάτω).

Δυο από τις (ιστορικές πλέον) επιστημονικές δημοσιεύσεις που περιγράφουν την ανακάλυψη έχουν τίτλο: «Multi-messenger Observations of a Binary Neutron Star Merger» και «Ιlluminating gravitational waves: A concordant picture of photons from a neutron star merger».

Η σύγκρουση των άστρων νετρονίων αφήνει πολλά «ίχνη»: ραδιοσήματα, υπέρυθρο, ορατό φως, υπεριώδες, ακτίνες Χ, ακτίνες γ και βαρυτικά κύματα! (όχι σαν τις συγκρούσεις μαύρων τρυπών που παράγουν μόνο βαρυτικά κύματα).

Το σήμα του βαρυτικού κύματος που ανιχνεύθηκε είχε πολύ μεγαλύτερη διάρκεια, περίπου 100 δευτερόλεπτα, σε σχέση με τα προηγούμενα βαρυτικά κύματα από συγχώνευση μαύρων τρυπών, τα οποία διαρκούσαν κλάσματα του δευτερολέπτου. Και γι αυτό αποδίδεται σε σύγκρουση άστρων νετρονίων. 

Η εκτίμηση των μαζών των δύο συγχωνευθέντων άστρων νετρονίων.

Οι μάζες των άστρων νετρονίων που συγχωνεύθηκαν δεν μπορούν να προσδιοριστούν με μεγάλη ακρίβεια. Θα μπορούσαν να είναι 0,86 και 2,26 ηλιακές μάζες ή στην περίπτωση που τα δυο αντικείμενα περιστρέφονται πιο αργά, 1,17 και 1,60 ηλιακές μάζες. Σε κάθε περίπτωση οι μάζες αυτές ταιριάζουν με τις συνήθεις μάζες άστρων νετρονίων.

The sequence starts with a broad view of the night sky. We then zoom in towards the constellation of Hydra. This was the direction from which gravitational waves were detected by LIGO-Virgo on 17 August 2017. The blue region shows the large area in which the source was expected to lie. Once identified many ESO telescopes and instruments scrutinised the region around the galaxy NGC 4993, where a transient source had been spotted. These included VISTA, the VST, the GROND instrument on the MPG/ESO 2.2-metre telescope and VIMOS and other instruments on the VLT. The final sequence shows how VISTA monitored this source, a kilonova created by the merging of two neutron stars, as it brightened and then became must redder in colour and faded. Credit: N. Risinger (skysurvey.org), LIGO-Virgo, Digitized Sky Survey 2, ESO. Music: Johan B. Monell (www.johanmonell.com)

Μια άλλη ιδιότητα που μπορεί να μετρηθεί καλά από τα δεδομένα των βαρυτικών κυμάτων κύματα είναι η απόσταση του σημείου στο οποίο έγινε η σύγκρουση των άστρων νετρονίων. Υπολογίστηκε περίπου 40 megaparsecs (περίπου 130 εκατομμύρια έτη φωτός), κάτι που συμφωνεί με την απόσταση του γαλαξία NGC 4993. Διαθέτοντας τόσο την μέτρηση της απόστασης όσο και την οπτική αναγνώριση του γαλαξία, μπορούμε για πρώτη φορά να πραγματοποιήσουμε μια κοινή μέτρηση της σταθεράς Hubble.

Και άλλες ανακαλύψεις

This spectrogram shows the characteristic “chirp” of a gravitational wave signal seen by LIGO as both the signal’s frequency and intensity rise sharply in the final moments of the death spiral of two colliding neutrons stars. Image credit: Alex Nitz

Όπως αναφέρει σε δημοσίευμά του το ΑΠΕ-ΜΠΕ χάρη στις νέες παρατηρήσεις, προέκυψαν μια σειρά από άλλες ανακαλύψεις, όπως η λύση στο μυστήριο των εκρήξεων ακτίνων γάμα (Gamma-Ray Bursts - GRBs), καθώς από την ίδια πηγή των βαρυτικών κυμάτων, τη συγχώνευση των δύο άστρων νετρονίων, καταγράφηκε μια τέτοια έκρηξη ισχυρής ακτινοβολίας. Αυτό, κατά τους αστροφυσικούς, σημαίνει ότι τουλάχιστον μερικές GRBs γεννιούνται, παράλληλα με τα βαρυτικά κύματα (τις «ρυτιδώσεις» στον ιστό του χωροχρόνου), από τέτοια κατακλυσμικά κοσμικά φαινόμενα. 

Στο βίντεο με αχνή απόχρωση απεικονίζονται τα βαρυτικά κύματα που παράγονται από την συγχώνευση των δύο άστρων. Με κόκκινο-μωβ χρωμα (ματζέντα) απεικονίζεται η ακτινοβολία γάμμα. Με βιολετί χρώμα απεικονίζεται η υπεριώδης ακτινοβολία, με γαλαζόλευκη και ερυθρή απόχρωση η υπέρυθρη ακτινοβολία και με μπλε απόχρωση η ακτινοβολία Χ που αποτελούν προϊόν της συγχώνευσης. Doomed neutron stars whirl toward their demise in this animation. Gravitational waves (pale arcs) bleed away orbital energy, causing the stars to move closer together and merge. As the stars collide, some of the debris blasts away in particle jets moving at nearly the speed of light, producing a brief burst of gamma rays (magenta). In addition to the ultra-fast jets powering the gamma-rays, the merger also generates slower moving debris. An outflow driven by accretion onto the merger remnant emits rapidly fading ultraviolet light (violet). A dense cloud of hot debris stripped from the neutron stars just before the collision produces visible and infrared light (blue-white through red). The UV, optical and near-infrared glow is collectively referred to as a kilonova. Later, once the remnants of the jet directed toward us had expanded into our line of sight, X-rays (blue) were detected. This animation represents phenomena observed up to nine days after GW170817. Credit: NASA's Goddard Space Flight Center/CI Lab. Music: “Exploding Skies” from Killer Tracks.

Ακόμη, άλλοι επιστήμονες μπόρεσαν να ρίξουν φως στην προέλευση των βαρύτερων χημικών στοιχείων (μολύβδου, χρυσού, πλατίνας κ.ά.), αλλά και να κάνουν μια νέα εκτίμηση του ρυθμού επέκτασης του σύμπαντος. Η νέα εκτίμηση είναι, ότι το σύμπαν επεκτείνεται με ρυθμό περίπου 70 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο ανά παρσέκ, που συμβαδίζει με τις έως τώρα εκτιμήσεις. Το παρσέκ αντιστοιχεί σε περίπου 3,26 έτη φωτός, το οποίο είναι περίπου 30,9 τρισεκατομύρια χιλιόμετρα.

Πηγές: https://www.ligo.caltech.edu/page/press-release-gw170817 - https://physicsgg.me/2017/10/16/ - http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=908310