Πάγος και οργανικά υλικά στον Ερμή, MESSENGER Finds New Evidence for Water Ice at Mercury's Poles

Με κόκκινο χρώμα οι μονίμως υπό σκιάν κρατήρες της βόρειας πολικής περιοχής του Ερμή σύμφωνα με την απεικόνιση του MESSENGER. Shown in red are areas of Mercury’s north polar region that are in shadow in all images acquired by MESSENGER to date. Image coverage, and mapping of shadows, is incomplete near the pole. This comparison indicates that all of the polar deposits imaged by Earth-based radar are located in areas of persistent shadow as documented by MESSENGER images. Image released Nov. 28, 2012. CREDIT: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Carnegie Institution of Washington/National Astronomy and Ionosphere Center, Arecibo Observatory

Πάγος στις «καυτές» θερμοκρασίες του ηλιακού μας συστήματος; Και, ακόμη περισσότερο, οργανικά υλικά, η «βάση» της ζωής, στον Ερμή; Ακούγεται παράδοξο, αυτό όμως ακριβώς φαίνεται ότι ανίχνευσε το Messenger, το ερευνητικό σκάφος της NASA που εξερευνά εδώ και περίπου δυο χρόνια τον κοντινότερο στον ήλιο μας πλανήτη.

Έκπληξη τα οργανικά υλικά

Topography of a portion of Mercury from 75° N northward to the pole, in shaded relief and color-coded by elevation. The map is centered at 85°N on the 110-km-diameter crater Prokofiev, whose interior lies more than 5 km below the topographic datum. The north pole lies to the left of and below the smaller craters Tolkien and Kandinsky. Image released Nov. 28, 2012. Credit: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Carnegie Institution of Washington

Ο Ερμής χαρακτηρίζεται από τα πιο ακραία θερμομετρικά «σκαμπανεβάσματα» στο ηλιακό μας σύστημα, με θερμοκρασίες που ανεβαίνουν στους 400 βαθμούς Κελσίου την ημέρα και πέφτουν στους -170 τη νύχτα. Υπό τέτοιες συνθήκες το ενδεχόμενο ο πλανήτης να καλύπτεται από πάγο θεωρείτο ουσιαστικά απίθανο. Ωστόσο το γεγονός ότι ο άξονάς του δεν έχει σχεδόν καμία κλίση – και άρα οι πόλοι του δεν «βλέπουν» ποτέ τον Ήλιο – άφηνε πάντα ανοιχτό ένα ενδεχόμενο παρουσίας πάγου στις σκοτεινές πολικές περιοχές του.

Η  βόρεια πολική περιοχή του Ερμή όπως απεικονίζεται από το παρατηρητήριο του Arecibo. Το κίτρινο χρώμα  υποδηλώνει τις περιοχές που θα μπορούσαν να περιέχουν παγωμένο νερό. Mercury's North Polar Region Acquired By The Arecibo Observatory Image Credit: National Astronomy and Ionosphere Center, Arecibo Observatory

Οι πρώτες ενδείξεις ότι το ενδεχόμενο αυτό ίσως τελικά και να ίσχυε ήρθαν το 1992, όταν ραδιοτηλεσκόπια από τη Γη είχαν εντοπίσει φωτεινές κηλίδες στους πόλους του Ερμή, κανείς όμως δεν μπορούσε να τις επιβεβαιώσει. Τώρα, είκοσι χρόνια μετά, οι ενδείξεις αυτές όχι μόνο φάνηκαν να επαληθεύονται με μια σειρά μετρήσεων από τα όργανα του Messenger αλλά, επί πλέον, τα δεδομένα του ερευνητικού σκάφους επεφύλαξαν στους ειδικούς και μια πραγματική έκπληξη: το ενδεχόμενο της παρουσίας οργανικών ενώσεων σε ένα μέρος όπου ουδέποτε τις είχαν φανταστεί.

Η βόρεια πολική περιοχή του Ερμή σύμφωνα με το MESSENGER. A Mosaic of MESSENGER Images of Mercury's North Polar Region Image Credit: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Carnegie Institution of Washington/National Astronomy and Ionosphere Center, Arecibo Observatory

Συγκεκριμένα το Messenger ανίχνευσε υδρογόνο (μια σαφή ένδειξη παρουσίας νερού) σε κρατήρες στους πόλους του Ερμή – εκεί όπου τα τηλεσκόπια είχαν «δει» τις φωτεινές κηλίδες. Οι ίδιες κηλίδες εντοπίσθηκαν επίσης στη «χαρτογράφηση» της επιφάνειας του πλανήτη με λέιζερ – αν και ορισμένα σημεία τους φάνηκαν να είναι πιο σκούρα.

Σύμφωνα με τους ερευνητές που ανέλυσαν τα δεδομένα και παρουσίασαν τα συμπεράσματά τους σε δυο άρθρα στην επιθεώρηση «Science» τα φωτεινά τμήματα των κηλίδων, τα οποία είναι και τα ψυχρότερα σημεία του Ερμή, είναι πάγος από νερό ενώ τα σκοτεινά κομμάτια, τα οποία είναι πιο θερμά και αποτελούν τα πιο σκούρα σημεία στην επιφάνεια του πλανήτη, υποδηλώνουν τμήματα του πάγου που είναι «θαμμένα» κάτω από κάποιο οργανικό υλικό – κάτι παρόμοιο με πίσσα ή άνθρακα.

Απίθανη η παρουσία ζωής

This Messenger photo of Mercury shows wrinkle ridges around a network of troughs that formed when the volcanic plains were stretched apart. The wrinkle-ridge ring, about 100 km in diameter, is formed over the rim of a so-called ghost crater. Mercury Credit: NASA/The Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Carnegie Institution of Washington/Smithsonian Institution

Οι ειδικοί θεωρούν ότι τόσο ο πάγος όσο και τα απρόσμενα οργανικά υλικά θα πρέπει να μεταφέρθηκαν στον Ερμή στο μακρινό παρελθόν, σε κάποια πρόσκρουση αστεροειδή. «Δεν είναι κάτι που περιμέναμε να δούμε αλλά φυσικά έχει λογική γιατί το βλέπουμε και σε άλλα μέρη» δήλωσε στο πρακτορείο Reuters ο Ντέιβιντ Πάλτζ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες, κύριος συγγραφέας της μιας μελέτης.

«Η μόνη εξήγηση που μπορεί να ταιριάξει με όλα τα δεδομένα είναι ότι πρόκειται για οργανικά υλικά» τόνισε από την πλευρά του ο Σον Σόλομον του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης, συγγραφέας της άλλης μελέτης και κύριος επιστημονικός υπεύθυνος του Messenger. Σε αυτό συμφώνησε και ο κ. Παλτζ: «Δεν είναι απλώς μια τρελή υπόθεση. Κανείς δεν έχει να παρουσιάσει κάτι που να ταιριάζει καλύτερα με όλες τις παρατηρήσεις».

Whenever I See Your Smiling Face (on Mercury). The central peaks of this complex crater have formed in such a way that it resembles a smiling face. This image taken by the MESSENGER spacecraft is oriented so north is toward the bottom. Image released Nov. 9, 2012. Credit: NASA

Οι ειδικοί δεν θεωρούν βεβαίως ότι ο Ερμής θα μπορούσε να φιλοξενεί ή να έχει φιλοξενήσει στο παρελθόν κάποια μορφή ζωής. Η ανακάλυψη όμως οργανικών υλικών σε έναν από τους εσώτερους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος έχει ίσως να προσφέρει πληροφορίες για την εμφάνιση της ζωής στη Γη ή για την ενδεχόμενη ύπαρξή της σε άλλους πλανήτες. Για να επιβεβαιωθούν τα νέα ευρήματα πέραν πάσης αμφιβολίας θα πρέπει να γίνουν περισσότερες παρατηρήσεις στον Ερμή (και, ιδανικά, δειγματοληψίες, κάτι που αυτή τη στιγμή είναι τεχνικά εξαιρετικά δύσκολο).

Η αποστολή του Messenger λήγει τον Μάρτιο του 2013, αν και οι υπεύθυνοι του προγράμματος επιδιώκουν παράτασή του από τη NASA. Το 2015 αναμένεται επίσης να ξεκινήσει για τον Ερμή μια κοινή αποστολή του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και της Ιαπωνικής Διαστημικής Υπηρεσίας (JAXA).

Ακτίνες Χ από το...υπερπέραν, Record-Setting X-Ray Jet: X-Rays from Supermassive Black Hole 12.4 Billion Light Years from Earth

Με μπλε χρώμα εικονίζονται οι ακτίνες Χ που ταξιδεύουν από την άκρη του Σύμπαντος. X-ray jet from quasar GB 1428, located 12.4 billion light years from Earth. (X-ray: NASA/CXC/NRC/C.Cheung et al; Optical: NASA/STScI; Radio: NSF/NRAO/VLA)

Μια ανακάλυψη που μπαίνει στον κατάλογο των κοσμικών ρεκόρ έκανε το διαστημικό παρατηρητήριο Chandra. Εντόπισε την εκπομπή ακτίνων Χ από ένα κβάζαρ που βρίσκεται στις εσχατιές του Σύμπαντος και πιο συγκεκριμένα σε απόσταση 12.4 δισ. έτη φωτός από τη Γη. Πρόκειται για την πιο μακρινή «πηγή» ακτίνων Χ που έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα.

H NASA στη συνέχεια έστρεψε και άλλα διαστημικά και επίγεια τηλεσκόπια προς αυτή τη πηγή και όλα τράβηξαν εικόνες. Η διαστημική υπηρεσία των ΗΠΑ έδωσε στη δημοσιότητα μια φωτογραφία που αποτελεί σύνθεση αυτών των εικόνων.

Τα κβάζαρ

Close-up view of A30 showing X-ray data from NASA's Chandra X-ray Observatory in purple and Hubble Space Telescope (HST) data showing optical emission from oxygen ions in orange. (Credit: X-ray (NASA/CXC/IAA-CSIC/M.Guerrero et al); Optical (NASA/STScI))

Τα κβάζαρ είναι μακρινά και λαμπρά αντικείμενα του Σύμπαντος, που το  καθένα  εκπέμπει ενέργεια εκατοντάδες φορές μεγαλύτερη από έναν γιγάντιο γαλαξία. Πρωτοανακαλύφθηκαν το 1960, όταν οι αστρονόμοι έψαχναν για πολύ ισχυρές ραδιοπηγές. Γι' αυτόν το λόγο ονομάστηκαν QUAsi-stellAR (ημιαστρικές ραδιοπηγές) ή ημιαστέρες.

Σήμερα ξέρουμε πως δεν έχουν καμιά ομοιότητα με τους αστέρες αν και στις φωτογραφίες μοιάζουν. Η μελέτη τους είναι σπουδαία λόγω της εικόνας που σχηματίζουμε για τα αρχαιότερα αντικείμενα του Σύμπαντος. Δημιουργήθηκαν στο αρχέγονο Σύμπαν και η ηλικία τους συγκρίνεται με αυτή του ίδιου του Σύμπαντος. Αν και υπήρχαν πολλές θεωρίες για την προέλευσή τους η κυρίαρχη επιστημονική άποψη είναι πως τα κβάζαρ είναι πυρήνες γαλαξιών που περιέχουν στο κέντρο τους μια μεγάλη μαύρη τρύπα.

Τα πλοία των Μινωϊτών, The Ships of Minoans

Το πλοίο ήταν ένα από τα εμβλήματα για πολλούς αιώνες στην Κρήτη και όπως ο Θουκυδίδης αναφέρει σε  μια μινωική θαλασσοκρατορία (Θουκυδίδης, Ι, 8), η απουσία οποιασδήποτε οχύρωση των λιμανιών και των πόλεων είναι  γιατί είχαν απόλυτη εμπιστοσύνη στην υπεροχή του στόλου τους.

Xρυσό δαχτυλίδι με παράσταση γυναικείας μορφής σε πλοίο. Μόλχος

Στη δέυτερη χιλιετία π.Χ. οι παραστάσεις πλοίων σε δακτυλίδια, σφραγίδες, πήλινα ομοιώματα, τοιχογραφίες, κοσμήματα κλπ, μαρτυρούν την επικράτηση των Μινωϊτών.

Τη Μινωϊκή θαλασσοκρατεία επιβεβαιώνουν τόσο ο Θουκυδίδης (Θουκυδίδου Ιστορία), όσο και ο Στράβων (Στράβωνος Γεωγραφία) αργότερα. Τα πλοία των Μινωϊτών έφταναν ως τη Ρας Σμάρα στον ποταμό Ορόντη, καθώς και σε διάφορες Αιγυπτιακές πόλεις. Την έντονη ναυτική δρστηριότητα, με την ανταλλαγή προϊόν των με άλλα λιμάνια της Μεσογείου επιβεβαιώνουν τα αιγυπτιακά σγάλματα και οι σκαραβαίοι που βρέθηκαν στην Κρήτη. Οι σκαραβαίοι είναι πήλινα αντικείμενα ή πολύτιμοι λίθοι που έφεραν παραστάσεις ή ήταν λαξευμένα στο σχήμα του εντόμου, που ήταν το σύμβολο της ανάστασης των νεκρών για τους Αιγύπτιους. Ενώ σε σκάφος της Αιγυπτιακής Θήβας, βρέθηκαν παραστάσεις που απεικονίζουν τους "κιούφου" (επί δυναστείας του Κιούφου Χέοπα) με μινωϊκή ενδυμασία, προσφέροντας δώρα στην ισχυρή Αίγυπτο.

Ο εντυπωσιακός στροβιλισμός στον βόρειο πόλο του Κρόνου, Cassini Images Bizarre Hexagon on Saturn

This nighttime view of Saturn's north pole shows a bizarre six-sided hexagon feature encircling the entire north pole. The red color indicates the amount of 5-micron wavelength radiation, or heat, generated in the warm interior of Saturn that escapes the planet. Image credit: NASA/JPL/University of Arizona

Μια τρομερή καταιγίδα εξελίσσεται στον Βόρειο Πόλο του Κρόνου και το Cassini, το διαστημικό σκάφος που τον εξερευνά τα τελευταία χρόνια, τράβηξε εντυπωσιακές φωτογραφίες.

This nighttime movie of the depths of the north pole of Saturn taken by the visual infrared mapping spectrometer onboard NASA's Cassini Orbiter reveals a dynamic, active planet lurking underneath the ubiquitous cover of upper-level hazes. The defining feature of Saturn's north polar regions -- the six-sided hexagon feature -- is clearly visible in the image.

Το σύννεφο της καταιγίδας έχει διάμετρο 1.600 χλμ ενώ οι άνεμοι κινούνται με ταχύτητες που αγγίζουν τα δύο χιλιάδες χλμ/ώρα! Η ταχύτητα των ανέμων της καταιγίδας Σάντι που έπληξε την ανατολική ακτή των ΗΠΑ πριν από ένα μήνα έφτανε τα 200 χλμ/ώρα.

Another view of the bizarre six-sided feature encircling the north pole of Saturn. Image credit: NASA/JPL/University of Arizona

Η όλη ιδέα είναι ότι αυτό που βλέπουμε είναι ουσιαστικά ένας κυκλώνας που περικλείει τον Βόρειο πόλο του Κρόνου, μια "πολική δίνη". Έχουμε δηλαδή μια ροή υλικού σε ένα, ας πούμε, jet το οποίο όμως επιδεικνύει το επιπρόσθετο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό ότι αντί να ακολουθεί το ρευστό μια ομαλή καμπύλη, η καμπύλη αυτή σπάει σε ευθύγραμμα τμήματα τα οποία τελικά σχηματίζουν ένα πολύγωνο και συγκεκριμένα ένα εξάγωνο και αυτός ο σχηματισμός παραμένει σταθερός στο χρόνο. Φυσικά αυτό εκ πρώτης όψεως φαίνεται αρκετά περίεργο και αντι-διαισθητικό. Αλλά... 

Το μάτι της τρομερής καταιγίδας όπως το φωτογράφισε το Cassini

Το φαινόμενο των "πολικών δινών" δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο του Κρόνου, όπως υποδεικνύει το άρθρο,  Saturn's south polar vortex compared to other large vortices in the Solar System.

(http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0019103509000670). 

Παρόμοιοι σχηματισμοί παρατηρούνται και αλλού, ακόμα και στη Γη, αν και δεν παρουσιάζουν πολυγωνικό σχήμα. Παρόμοιας δομής σχηματισμοί, τύπου "πολικής δίνης", μπορούν να βρεθούν και σε μικρότερη κλίμακα στους κοινούς κυκλώνες που έχουμε στη Γη, χωρίς εκεί να περικλείεται κάποιος πόλος. Οι κυκλώνες όμως, δεν είναι πάντα κυκλικοί; Όχι ακριβώς. Ας τα πάρουμε όμως ένα ένα.

Το ερώτημα είναι λοιπόν, πως μπορείς από μια κυκλική (κυκλωνική) ροή να πάρεις ξαφνικά ένα σχήμα που να μοιάζει με κάποιο πολύγωνο; Η απάντηση είναι, με την βοήθεια κάποιας αστάθειας του ρευστού. Είναι συνηθισμένο φαινόμενο όταν έχουμε ένα ρευστό, στο οποίο αλλάζουν οι συνθήκες, αυτό να παρουσιάζει αστάθειες και αλλαγές που έχουν σχέση με μετάβαση από μία κατάσταση ισορροπίας σε μία άλλη. Δείτε  το παρακάτω βίντεο:

Saturn boasts one of the solar system's most geometrical features: a giant hexagon encircling its north pole. Though not as famous as Jupiters Great Red Spot, Saturn's Hexagon is equally mysterious. Now researchers have recreated this formation in the lab using little more than water and a spinning table—an important first step, experts say, in finally deciphering this cosmic mystery.

Εντοπίστηκε γιγάντια μαύρη τρύπα, Monster Black Hole Is Biggest Ever Found

Εικόνα που ελήφθη με το τηλεσκόπιο Hubble του μικρού, πεπλατυσμένου γαλαξία NGC 1277 στο κέντρο του οποίου βρίσκεται μια γιγάντια μαύρη τρύπα - ίσως η μεγαλύτερη που έχει εντοπιστεί ποτέ από τους αστρονόμους. This image shows the disk galaxy NGC 1277, as seen by the Hubble Space Telescope. The small, flattened galaxy has one of the biggest central super-massive black holes ever found in its center, the equivalent of 17 billion suns.  CREDIT: NASA / ESA / Andrew C. Fabian / Remco C. E. van den Bosch (MPIA)

Μια γιγάντια μαύρη τρύπα – ίσως η μεγαλύτερη μαύρη τρύπα που έχει εντοπιστεί ποτέ – ανακαλύφθηκε από αμερικανούς αστρονόμους με χρήση του τηλεσκοπίου Hubble καθώς και του τηλεσκοπίου Hobby-Eberly στο Παρατηρητήριο McDonald του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Οστιν.

17 δισ. φορές μεγαλύτερη από τον Ήλιο

Η μαύρη τρύπα - «γίγαντας» έχει μάζα 17 δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από εκείνη του Ήλιου. Είναι τόσο μεγάλη που ισοδυναμεί με το 14% της συνολικής μάζας του γαλαξία της, αντί για το περίπου 0,1% μιας «τυπικής» μαύρης τρύπας. Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι ένα τόσο υψηλό ποσοστό ενδέχεται να οδηγήσει σε αναθεώρηση των θεωριών σχετικά με τον σχηματισμό των γαλαξιών.

Ο γαλαξίας ΝGC 1277 βρίσκεται στον αστερισμό του Περσέα και απέχει περί τα 220 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη. Ολοι οι γαλαξίες με κίτρινο χρώμα - είτε στρογγυλοί είτε με ελλειπτικό σχήμα - που αποτυπώνονται στην εικόνα ανήκουν στον ίδιο αστερισμό. The small galaxy NGC 1277 is home to a colossal supermassive black hole and is embedded in the nearby Perseus galaxy cluster, at a distance of 250 million light-years from Earth. NGC1277 is the small galaxy in the center of this image. Compared to all the other galaxies around it, NGC 1277 is very compact and flat. Image released Nov. 28, 2012. CREDIT: David W. Hogg, Michael Blanton, and the SDSS Collaboration

Η τεράστια μαύρη τρύπα απέχει 220 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη και βρίσκεται στην «καρδιά» του μακρινού γαλαξία NGC 1277 στον αριστερισμό του Περσέα – ο γαλαξίας αυτός είναι δέκα φορές μικρότερος από τον δικό μας. «Πρόκειται πραγματικά για έναν παράξενο γαλαξία» ανέφερε σε ανακοίνωσή του ο Καρλ Γκέμπχαρντ του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Όστιν και εξήγησε ότι σχεδόν ολόκληρος αυτός ο γαλαξίας αποτελείται από τη μαύρη τρύπα. «Θα μπορούσε να είναι το πρώτο αστρικό αντικείμενο μιας νέας κατηγορίας, αυτής των γαλακτικών μαύρων τρυπών», προσέθεσε ο ερευνητής και εκ των συγγραφέων της μελέτης που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature».

Δεύτερη – ίσως και πρώτη – στην κατάταξη

This animation depicts the orbit of a giant, super-massive black hole discovered in the compact galaxy NGC 1277. One second represents 22 million years of time in the simulation. Credit: NASA/ESA/Fabian/Remco C. E. van den Bosch of MPIA (animation)

Η υπερμεγέθης μαύρη τρύπα που εντόπισαν τώρα οι επιστήμονες είναι σίγουρα η δεύτερη μεγαλύτερη που έχει εντοπιστεί ποτέ και θα μπορούσε κάλλιστα να καταλάβει την πρώτη θέση της κατάταξης των τεράστιων μελανών οπών. Η μάζα της μεγαλύτερης, που ανακαλύφθηκε το 2011, δεν έχει ακόμη υπολογιστεί με ακρίβεια. Ενδέχεται να είναι από 6 έως 37 δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου.

Θεωρητικώς μια μαύρη τρύπα σχηματίζεται όταν ένα πολύ μεγάλο άστρο καταρρέει, καθώς τελειώνει η ζωή του. Μπορεί όμως κατόπιν να συνεχίσει να μεγαλώνει καταβροχθίζοντας άλλα, γειτονικά άστρα ή να συγχωνευτεί με άλλες μαύρες τρύπες.

Ωστόσο η μαύρη τρύπα του γαλαξία NGC 1277 θέτει υπό αμφισβήτηση αυτή τη θεωρία, λόγω του μεγέθους της που είναι δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με τον γαλαξία που τη φιλοξενεί.

Άγνωστος μηχανισμός σχηματισμού αστρικών σωμάτων;

Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι θα χρειαστούν περισσότερες μελέτες για να διαπιστωθεί αν αυτή η τεράστια μαύρη τρύπα είναι μοναδική στο είδος της ή αν θα μπορούσε να αποκαλύψει ένα μηχανισμό σχηματισμού αστρικών σωμάτων που αγνοούσαμε μέχρι σήμερα.

Εκπρόσωπος του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ που επέβλεψε τη μελέτη, σημείωσε ότι ο γαλαξίας που φιλοξενεί τη μαύρη τρύπα φαίνεται ότι σχηματίστηκε πριν από οκτώ δισεκατομμύρια χρόνια και πιθανότατα η μορφή του δεν έχει αλλάξει σημαντικά από τότε.

Μ. Αλέξανδρος, ο στρατηλάτης με... μάστερ στα οικονομικά!

Gold Stater – 320 BC, Alexander the Great. This coin was minted by the MACEDONIAN EMPIRE (494 - 168 BC) during the reign of Alexander the Great. The Macedonian empire was founded by Alexander I but carried forward by others including Philip II (Father of Alexander the Great) and ALEXANDER the GREAT. Philip II developed the army and tactics that enabled Alexander the Great to accomplish his victories. Alexander the Great is considered the greatest military general ever.

Μπορεί να έγινε παγκοσμίως γνωστός με την ιδιότητα του ικανού στρατηλάτη, αλλά ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν εξίσου δεινός οικονομολόγος, με ...μάστερ στα οικονομικά του πολέμου, τα οποία δεν προσφέρονταν για αδύναμους «λύτες».

Hellenistic coins dating back to the era of Alexander the Great

Ο μαθητής του Αριστοτέλη επέδειξε εξαιρετική διαχειριστική ικανότητα, παρότι οι οικονομικοί προϋπολογισμοί των μαχών περιλάμβαναν σε γενικές γραμμές όσα εμπεριέχουν κι εκείνοι των κρατών (και συναρτούνταν άμεσα με αυτούς): μισθολόγια, υγεία και πρόνοια, κατασκευαστικά προγράμματα, προμήθειες, μεταφορές, μεταρρυθμίσεις φορολογικού συστήματος, έμμεσους φόρους και δωρεές, ακόμη και δημοσιονομικά σκάνδαλα.

Πώς πληρώνονταν οι στρατιώτες και οι εξοπλισμοί του Μεγάλου Αλεξάνδρου; Πόσα βραχυπρόθεσμα δάνεια συνήψε για τις ανάγκες του πολέμου και γιατί απαγόρευσε στις γυναίκες της Εφέσου να φορούν κοσμήματα; Τι δώρο πρόσφερε στους καλεσμένους στον γάμο του και ποια ήταν η τύχη της τεράστιας αποθήκης αρωμάτων της Γάζας;

Στρατιωτικό μισθολόγιο πολλών ταχυτήτων

Έλληνες πολεμιστές με οπλισμό. Ταφικά ευρήματα περιοχής Δήμου Αγ. Αθανασίου, 25 χλμ. από την Θεσσαλονίκη  

Μέχρι το 331 π.Χ., οι κυριότερες δαπάνες του Αλέξανδρου αφορούσαν -μεταξύ άλλων- τα εξής: μισθοδοσία στρατού, συντήρηση εξοπλισμού-πολιορκητικών μηχανών, δημιουργία στόλου, επισιτισμό, μεταφορές και υγειονομική περίθαλψη. Η σημαντικότερη άμεση πολεμική δαπάνη ήταν η μισθοδοσία, το ύψος της οποίας οριζόταν με στρατιωτικό μισθολόγιο: ο στρατός αποτελείτο καταρχήν από Μακεδόνες, οι οποίοι υπηρετούσαν υπέρ πατρίδος, από συμμάχους των ελληνικών πόλεων (εταίρους) και επαγγελματίες μισθοφόρους.

Αν και οι πληροφορίες των ιστορικών πηγών δεν συμφωνούν στο ύψος του μισθού, οι κατά προσέγγιση υπολογισμοί καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, στην αρχή της εκστρατείας, το ύψος του μισθού του απλού στρατιώτη ανερχόταν (μέσο όρο) σε 1-2 δραχμές ημερησίως.

Silver Tetradrachm -320 BC, Macedonian Empire.  Obv:  Alexander the Great as Herakles (Hercules). He is wearing a Lion Skin. The Lion Skin is from the Nemeaen Lion killed by Hercules with his bare hands. Rev:  Zeus seated, holding an Eagle in his outstretched hand

Οι δεκαδάρχες ή δεκανείς ελάμβαναν μηνιαίο μισθό 40 δραχμών. Ο μισθός του διμοιρίτη ήταν διπλάσιος και εκείνος των ιππέων διπλάσιος των πεζών. Κατά τον Διόδωρο οι ιππείς λάμβαναν 300 δραχμές μηνιαίως και οι Μακεδόνες φαλαγγίτες 100 δραχμές, ενώ για τους επαγγελματίες μισθοφόρους υπήρχαν και επιπλέον οικονομικά κίνητρα.

Ετήσια δαπάνη μισθοδοσίας 4.000-7.000 τάλαντων

Τα συνολικά μεγέθη ήταν δυσθεώρητα: αρκεί ν' αναλογισθεί κάποιος ότι το 334 π.Χ. πέρασε το Ελλήσποντο στρατιωτική δύναμη άνω των 35.000 ανδρών, στην οποία πρέπει να προστεθούν 10.000 άνδρες του Παρμενίωνα (που προηγήθηκαν το 336 π.Χ) κι ο στρατός που διατήρησε ο Αλέξανδρος στη Μακεδονία (12.000). Η ετήσια μισθολογική δαπάνη υπολογίζεται ότι ανήλθε σε 4.000-5.000 τάλαντα στο πρώτο έτος της εκστρατείας.

Τα επόμενα έτη δε, αυξήθηκε περαιτέρω, σε περίπου 7000 τάλαντα -χωρίς να συνυπολογίζεται ο στόλος- επειδή ο Αλέξανδρος ενίσχυσε τον στρατό του με μισθοφόρους από τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, ενώ έπρεπε να εγκαθιστά φρουρές σε περιοχές που κατελάμβανε.

Charles Le Brun, Entry of Alexander into Babylon, c. 1664, Oil on canvas, 450 x 707 cm, Musée du Louvre, Paris

Μετά την κατάληψη Σούσων και Περσέπολης και την απόκτηση του Θησαυρού του Δαρείου, οι δαπάνες για μισθοδοσία του στρατού εκτινάχθηκαν: για την εκστρατεία στην Ινδική ο Αλέξανδρος οργάνωσε στρατό 140.000 ανδρών, ενώ κατασκεύασε στόλο τουλάχιστον 150 πλοίων, που έφεραν 3.000-5.000 άνδρες.

Μηχανικοί, γεφυροποιοί και κατασκευαστές κλινών

Η πολιορκία της Τύρου

Πέραν της μισθοδοσίας, μεγάλες ήταν οι δαπάνες συντήρησης και ανανέωσης πολεμικού υλικού. Ο στρατός του Αλέξανδρου ήταν για την εποχή του μια τεχνολογικά προηγμένη πολεμική μηχανή. Τον στρατό ακολουθούσαν μηχανικοί, οι οποίοι κατασκεύαζαν και συντηρούσαν διάφορες πολεμικές μηχανές και το προσωπικό του πολιορκητικού όρχου, που χειρίζονταν τους «πετροβόλους», τους «ξυλοσυνθέτους πύργους» ή «προβόλους»,τις γνωστές «ελεπόλεις», τους κριούς, τις χελώνες και τα κάτοπτρα. Επίσης, δίπλα στον στρατό πορεύονταν άλλοι τεχνικοί, όπως γεφυροποιοί και κατασκευαστές σκηνών και κλινών.

Μεγάλες δαπάνες απαιτούσε και ο εφοδιασμός, επισιτισμός και μεταφορά, όχι μόνον του στρατού αλλά και των γυναικόπαιδων των οικογενειών των στρατιωτών, προς εξυπηρέτηση των οποίων λειτουργούσε οργανωμένο σώμα μεταφορών και εφοδιασμού.

Εκατό τάλαντα μόνο για φάρμακα, αλλά και πρόνοια για τα παιδιά των πεσόντων

Giuseppe Cades, Alexander the Great Refuses to Take Water, 1792, Tempera with wax on canvas, 81 x 114 cm, The Hermitage, St. Petersburg

Συστηματικά οργανωμένη -και για αυτό δαπανηρή- ήταν και η υγιεινομική υπηρεσία του Αλέξανδρου, που περιλάμβανε γιατρούς, βοτανολόγους, φαρμακοποιούς και νοσοκόμους, οι οποίοι ακολουθούσαν την εκστρατεία. Ο Διόδωρος αναφέρει ότι για την εκστρατεία στην Ινδική ο Αλέξανδρος διέθεσε για φάρμακα 100 τάλαντα.

Επίσης, ο Αλέξανδρος δαπανούσε σημαντικά ποσά για αποζημιώσεις στους γονείς και τις οικογένειες των πεσόντων, στις οποίες χορηγούσε βασιλικά κτήματα και φορολογικές απαλλαγές, ενώ ο Ιουστίνος αναφέρει ότι στα ορφανά των πεσόντων συνέχιζε να χορηγεί το μισθό του πατέρα..

«Κατευναστές» ή «στρωματοφύλακες»

Gold Stater – 310 BC, Alexander the Great wearing Horn of Ammon

Ο πόλεμος δεν απαιτούσε, όμως, μόνο μισθούς, εξοπλισμό και ανεφοδιασμό, ούτε μόνο αποζημιώσεις. Απαιτούσε, κατά τον Αλέξανδρο, γιορτές και πανηγύρεις για την τόνωση του ηθικού του στρατού -και για αυτές, οι δαπάνες ήταν μεγάλες.

Επίσης, οι πολεμικοί προϋπολογισμοί κάλυπταν δαπάνες για μάγειρες, τραπεζοκόμους και σιτοποιούς, ακόμη και για άγνωστες σήμερα ιδιότητες, όπως οι …στρωματοφύλακες ή κατευναστές, οι οποίοι φύλαγαν τον Αλέξανδρο και τους στρατηγούς κατά τον ύπνο.

Εξακόσια τάλαντα ετησίως για βασιλικά γεύματα και χορηγίες για παλιννοστούντες

Gustave Moreau, The Triumph of Alexander the Great, c. 1885, Oil on canvas, 155 x 155 cm, Gustave Moreau Museum, Paris

Δαπανηρότατα ήταν τα βασιλικά γεύματα, για τα οποία ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος δαπανούσε 600 τάλαντα ετησίως. Επίσης, ιδιαίτερα γενναιόδωρος ήταν ο Αλέξανδρος στις αμοιβές όσων διακρίνονταν ιδιαιτέρως στις μάχες και τις πολιορκίες: κατά τον Διόδωρο, μετά τις νίκες της Ισσού και των Γαυγαμήλων έγιναν δωρεές 3.000 ταλάντων, ενώ για την άλωση των Εκβατάνων, εκτός από τα κοσμήματα διανεμήθηκαν 13.000 τάλαντα.

Μεγάλες ήταν ακόμη οι χορηγίες προς τους παλιννοστούντες. Κατά τον Αρριανό στους Έλληνες συμμάχους, που θέλησαν να παλιννοστήσουν, επιχορηγήθηκαν με 2000 τάλαντα για μισθούς/έξοδα επιστροφής, ενώ όσοι έστερξαν να παραμείνουν έλαβαν τρία τάλαντα έκαστος.

Εξίσου γενναιόδωρος ήταν ο Αλέξανδρος στους παλαίμαχους. Κατά τον Αρριανό, στους Μακεδόνες που λόγω γήρατος ή πάθησης γίνονταν ανίκανοι για πόλεμο, χορηγείτο εκτός από τους μισθούς και ένα τάλαντο, καθώς και τα έξοδα της παλιννόστησης.

Βραχυπρόθεσμα δάνεια για την κάλυψη των αναγκών του πολέμου

Alexander the Great, portrait head on a coin of Lysimachus (355–281 bce); in the British Museum. Credit: Courtesy of the trustees of the British Museum; photograph, J.R. Freeman & Co. Ltd.

Από πού προέρχονταν όμως τα έσοδα για την κάλυψη όλων αυτών των αναγκών; Κατά την έναρξη της εκστρατείας, κυρίως από τον βασιλικό θησαυρό του Φιλίππου, ενώ σημαντική πηγή εσόδων ήταν τα μεταλλεία της Μακεδονίας, που παρείχαν χρυσό και άργυρο για την κοπή νομισμάτων. Επιπρόσθετα, τα τελωνεία παρείχαν έσοδα από τους δασμούς, στους οποίους προσθέτονταν οι φόροι από τις βασιλικές γαίες.

Σημαντικότερη, όμως, πηγή εσόδων ήταν ο δανεισμός. Κατά τον Πλούταρχο, στα πρώτα έτη της εκστρατείας ο Αλέξανδρος δανείσθηκε βραχυπρόθεσμα 1.460 τάλαντα.

Η δαπάνη των επαγγελματιών μισθοφόρων βάρυνε αποκλειστικά τον βασιλικό θησαυρό, ενώ η δαπάνη του στρατού των Μακεδόνων καλύπτονταν εν μέρει από χορηγίες των ευγενών, τις λεγόμενες λειτουργίες, και εν μέρει από το βασιλικό θησαυρό.

Σε ό,τι αφορά τις δαπάνες του στόλου, ο Αλέξανδρος τις αντιμετώπισε με το θεσμό της τριηραρχίας, κατά τον οποίο ορισμένες πόλεις αναλάμβαναν να συνεισφέρουν ένα αριθμό τριήρεων με τη δαπάνη για το πλήρωμα.

Γιατί οι μικρασιατικές πόλεις κηρύχθηκαν «ασύδοτες»

Σε ότι αφορά την φορολογία, ο Αλέξανδρος δεν επέβαλε φόρους σε βάρος των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας, τις οποίες κήρυξε «ασυδότους», επειδή η εκστρατεία του είχε ως σκοπό να τις απαλλάξει από τον φόρο υποτέλειας στον Δαρείο.

Με τις πόλεις που δεν αντιστάθηκαν στην εκστρατεία ο Αλέξανδρος προέβη σε συμφωνία για την καταβολή απ' αυτές της λεγόμενης σύνταξης, ως ομοσπονδιακής εισφοράς σε χρήμα για την αντιμετώπιση των δαπανών του κοινού σκοπού της τιμωρίας του Δαρείου.

Η λεγόμενη "αγγαρεία" και γιατί οι γυναίκες της Εφέσου δεν φορούσαν κοσμήματα

Illustrated Map of Ancient Ephesus

Στις πόλεις που έδειξαν εχθρική στάση στον Αλέξανδρο και φιλική προς τον Δαρείο ο Αλέξανδρος επέβαλε μονομερώς έκτακτη εισφορά, τη λεγόμενη ζημία, δηλαδή ένα είδος προστίμου, το οποίο ήταν είτε χρηματικό είτε εις είδος, η λεγόμενη αγγαρεία.

Ruins of the Celsus Library in Ancient Ephesus

Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί ο φόρος σε βάρος των Εφεσίων, οι οποίοι αντιστάθηκαν σθεναρά στον Αλέξανδρο. Για την πληρωμή του φόρου απαγορεύθηκε στις γυναίκες της Εφέσου να φορούν κοσμήματα. Το προϊόν, όμως, αυτού του φόρου δεν το καρπώθηκε ο Αλέξανδρος, αλλά διατέθηκε για την ανέγερση ναού της Αρτέμιδος στην Έφεσο.

Αύξηση παρουσίασαν τα έσοδα του Αλεξάνδρου από τους λεγόμενους φόρους επί της συνοικίας, ενώ αυξήθηκαν τα έσοδα από τα νέα μεταλλεία και τελωνεία των χωρών που κυριεύθηκαν.

Πώς η τεράστια αποθήκη αρωμάτων της Γάζας ευαρέστησε στους Μακεδόνες ευγενείς

Sebastiano Conca, Alexander the Great in the Temple of Jerusalem, 1735-37, Oil on canvas, 52 x 70 cm, Museo del Prado, Madrid

Έσοδα προέκυπταν και από την αργυρολογία και την λαφυραγωγωγία, που επιτρέπονταν από το ισχύον δίκαιο του πολέμου, δηλαδή την κάρπωση παντός είδους τιμαλφών, σκευών, ειδών πολυτελείας κτλ.

Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση της πόλης της Γάζας, που ήταν γνωστή ως τεράστια αποθήκη αρωμάτων, τα οποία αργυρολογήθηκαν μετά την άλωσή της. Τα έσοδα αυτά ο Αλέξανδρος τα διένειμε στους Μακεδόνες ευγενείς, όπως δε αναφέρει ο Πλούταρχος, όταν ο Περδίκας του επισήμανε ότι δεν κράτησε τίποτα για τον εαυτό του, ο Αλέξανδρος απάντησε «εγώ κρατώ την ελπίδα».

Οι αμύθητοι θησαυροί των μητροπολιτικών θησαυροφυλακίων του Δαρείου

Charles Le Brun, The Family of Darius before Alexander, c. 1660, Oil on canvas, 164 x 260 cm, Musée du Château, Versailles

Παρά τα παραπάνω, μέχρι το 333 π.χ. ο Αλέξανδρος αντιμετώπιζε οικονομική στενότητα. Αργότερα, όμως και ιδίως μετά τη μάχη των Γαυγαμήλων, η κατάσταση άλλαξε άρδην: παραδόθηκαν στον Αλέξανδρο οι αμύθητοι θησαυροί των μητροπολιτικών θησαυροφυλακίων του Δαρείου σε Σούσα και Περσέπολη.

Μετά την κατάλυση του περσικού κράτους, τα γενικά χαρακτηριστικά της φορολογίας άλλαξαν επίσης: αυξήθηκε ο αριθμός των φορολογουμένων καθόσον υποβλήθηκαν σε φόρο οι Πέρσες, οι οποίοι προηγουμένως απαλλάσσονταν ως κυρίαρχοι, ενώ το ίδιο συνέβη και στις νέες πόλεις που κτίσθηκαν από τον Αλέξανδρο. Ο ελληνικές πόλεις της Μ.Ασίας διατήρησαν πάντως την ασυδοσία.

Αυξήθηκε επίσης η φορολογία, ιδίως η έμμεση, διότι αναπτύχθηκε η οικονομική δραστηριότητα και το εμπόριο με την αύξηση του νομίσματος και τη διανομή των περσικών θησαυρών, ενώ τα νέα έργα και οι νέες πόλεις προσέλκυσαν νέους πληθυσμούς.

"Συγχώνευση" φορολογικών και δημοσιονομικών υπηρεσιών

Ο Αλέξανδρος προέβη σε εκτεταμένη διοικητική μεταρρύθμιση για την οργάνωση της αχανούς αυτοκρατορίας, η οποία περιλάμβανε και μεταρρύθμιση των φορολογικών και δημοσιονομικών υπηρεσιών: Δημιούργησε τέσσερις δημοσιονομικές περιφέρειες, η πρώτη της Αιγύπτου, Λιβύης και Αραβίας, η δεύτερη της εντεύθεν του Ταύρου Μικρασίας, η τρίτη της Φοινίκης, Συρίας και Κιλικίας και η τέταρτη της Βαβυλώνας, Σούσων, Περσίας και Μηδίας. Οι νέες αυτές υπηρεσίες επανδρώθηκαν με πλήθος υπαλλήλων.

Ο "επί των χρημάτων" και τα δημοσιονομικά σκάνδαλα...

Παράλληλα, ο Αλέξανδρος όρισε Προϊστάμενο των Αρμοστών, ως οιονεί Υπουργό Οικονομικών με αρμοδιότητα για όλο το κράτος, φέροντα τον ...εύγλωττο τίτλο «ο επί των χρημάτων».

Πάντως, ούτε τότε έλειψαν τα δημοσιονομικά σκάνδαλα, όπως αυτό του Άρπαλου, στον οποίο είχε απονεμηθεί ο τίτλος του «επί των χρημάτων». Αυτός, επωφελούμενος της απουσίας του Αλεξάνδρου στην εκστρατεία της Ινδικής, καταχράστηκε μεγάλα ποσά και για να αποφύγει την τιμωρία κατέφυγε στην Αθήνα.

Ποιοι φόροι επιβάλλονταν

EGYPTIAN Bronze – 310 BC, ALEXANDER the GREAT in ELEPHANT SKIN

Οι φόροι που επιβάλλονταν ήταν, καταρχήν, οι άμεσοι επί των ατόμων (πχ, κεφαλικός φόρος και φόρος επιτηδεύματος στους επαγγελματίες, που διακρίνονταν σε επικεφάλαιον και χειρωνάξιον). Επίσης, ήταν οι έμμεσοι φόροι επί της κατανάλωσης, οι οποίοι διαφοροποιούνταν ανά σατραπεία, καθώς και οι δασμοί των τελωνείων, οι οποίοι αυξήθηκαν σημαντικά.

Περαιτέρω, στα ταμεία έμπαιναν τα έσοδα από την ποικιλόμορφη ιδιωτική περιουσία του κράτους, οι έγγειοι πρόσοδοι επί των γαιών, η λεγόμενη δεκάτη, δηλαδή το 10% επί της γεωργικής παραγωγής και ο φόρος των ζώων.

Πέραν των θησαυρών του Δαρείου, θεωρείται ότι από τις 18 σατραπείες εισέρρεαν στο βασιλικό ταμείο 9.000-30.000 τάλαντα ετησίως, ενώ σε αυτά πρέπει να προστεθούν τα έσοδα σε είδος και τα έσοδα από τα μεταλλεία. Μετά την κατάκτηση της Ινδικής προστέθηκαν και οι φόροι αυτής.

Δαπάνες ανοικοδόμησης πόλεων, συγκοινωνιακά και αρδευτικά έργα

Roy Krenkel, Ancient Alexandria, ink & watercolor

Την περίοδο αυτή άλλαξε και η μορφή των δαπανών, με το κέντρο βάρους να τοποθετείται πλέον σε εκείνες που αφορούσαν τα δημόσια έργα και την ανοικοδόμηση νέων πόλεων. Ο Αλέξανδρος κατασκεύασε πολλούς και μεγάλους ναούς, τόσο για ελληνικές όσο και για ασιατικές θεότητες, ενώ κατασκεύασε πολλά παραγωγικά έργα, όπως συγκοινωνιακά στις Κλαζομενές και τις Ερυθρές, αρδευτικά στον Ευφράτη, αποξηραντικά στην Κωπαϊδα.

Υπολογίζεται ότι οι πόλεις που ίδρυσε ανέρχονταν σε 70, τις οποίες, εκτός από την περιτοίχιση και την πολεοδομία, κόσμησε με δημόσια κτίρια, διαδίδοντας την ελληνική αρχιτεκτονική και τις ελληνικές τέχνες στην ανατολή.

Τι δώρο έλαβαν οι προσκεκλημένοι στον γάμο του Μεγαλέξανδρου;

Roman mural from Pompeii, depicting the marriage of Alexander and Statira.

Σημαντική θέση κατείχαν και οι δαπάνες της βασιλικής αυλής, οι οποίες πλέον των βασιλικών ακολούθων και του προσωπικού, περιελάμβαναν και τα έξοδα για τα συμπόσια και τις γιορτές που ήταν πολύ υψηλά, αφού ο Αλέξανδρος ακολούθησε τη χλιδή των Περσών.

Κατά τη μεγάλη τελετή των 9000 περσομακεδονικών γάμων το 323 π.Χ., στην οποία ο ίδιος παντρεύτηκε την κόρη του Δαρείου, Στάτειρα, κάθε προσκεκλημένος έλαβε δώρο μια χρυσή φιάλη και είδε πληρωμένα τα χρέη του από τον Αλέξανδρο!

Πηγή: ΑΜΠΕ

O Pac-Man σε δορυφόρους του Κρόνου, Cassini Finds a Video Gamers' Paradise at Saturn

Η φιγούρα του “Pac-Man” – διάσημου ηλεκτρονικού παιχνιδιού της δεκαετίας του 1980 – στους δορυφόρους του Κρόνου (Μίμας και Τηθύς). Scientists with NASA's Cassini mission have spotted two features shaped like the 1980s video game icon "Pac-Man" on moons of Saturn. One was observed on the moon Mimas in 2010 and the latest was observed on the moon Tethys. Image credit: NASA/JPL-Caltech/GSFC/SWRI

Οι ερευνητές της αποστολής Cassini της NASA έδωσαν στη δημοσίευσή τους τον ανορθόδοξο τίτλο Pac-Man, η Επιστροφή.

Ένας σχηματισμός που μοιάζει με τον ήρωα του θρυλικού βιντεοπαιχνιδιού εντοπίστηκε σε υπέρυθρες εικόνες της Τηθύος, ενός μικρού δορυφόρου του Κρόνου. Το ίδιο σχήμα είχε βρεθεί το 2010 και στον Μίμα, ένα ακόμα φεγγάρι του πλανήτη των δαχτυλιδιών.

Και στις δύο περιπτώσεις, αναφέρουν οι ερευνητές στην επιθεώρηση Icarus, το πορτρέτο του Pac-Man σχηματίζεται από περιοχές με υψηλότερη θερμοκρασία σε σχέση με την υπόλοιπη επιφάνεια των δύο δορυφόρων.

Η πιθανότερη εξήγηση είναι ότι οι περιοχές αυτές βομβαρδίζονται από ηλεκτρόνια υψηλής ενέργειας. Ο βομβαρδισμός αυτός αλλοιώνει το απαλό χιόνι της παγωμένης επιφάνειας και το μετατρέπει σε σκληρό πάγο, με αποτέλεσμα η λεία πια επιφάνεια να καθυστερεί να ζεσταθεί στη διάρκεια της ημέρας, αλλά και να κρυώσει στη διάρκεια της νύχτας.

«Ο εντοπισμός ενός δεύτερου Pac-Man στο σύστημα του Κρόνου μας λέει ότι οι διαδικασίες που δημιουργούν αυτούς τους Pac-Men είναι πιο διαδεδομένες από ό,τι πιστεύαμε» σχολίασε η Κάρλι Χάουατ του Southwest Research Institute, επικεφαλής της νέας μελέτης.

Η «θερμική ανωμαλία» στην Τηθύ καταγράφηκε με το υπέρυθρο φασματόμετρο του Cassini, το οποίο μελετά το σύστημα του Κρόνου από το 2004. Οι θερμότερες περιοχές του δορυφόρου έχουν θερμοκρασία -183 βαθμούς Κελσίου, ενώ οι πιο ψυχρές, όπως το άνοιγμα του «στόματος» του Pac-Man, είναι 15 βαθμούς ψυχρότερες.

Σε αντίθεση όμως με ό,τι συμβαίνει στον Μίμα, ο Pac-Man της Τηθύος είναι ορατός, έστω και αμυδρά, σε εικόνες ορατού φωτός. Μάλιστα αυτή η διακύμανση της φωτεινότητας είχε καταγραφεί για πρώτη φορά από την αποστολή Voayger το 1980.