Πύρρος Βασιλεύς Ηγήτωρ. Pyrrhus Kingdom of Epirus

Προτομή του βασιλιά Πύρρου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολι. Pyrrhus of Epirus. Museo Archeologico Nazionale (Naples) (National Archaeological Museum of Naples)

Μια νέα περιοδική έκθεση, με τίτλο «Πύρρος Βασιλεύς Ηγήτωρ. Η Ήπειρος της Μεσογείου και της Οικουμένης», την οποία διοργανώνει η ΙΒ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, θα εγκαινιαστεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων την Κυριακή 28 Απριλίου 2013, στις 12.00 το μεσημέρι.

Coin of Pyrrhus, Kingdom of Epirus (inscription in Greek: ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΠΥΡΡΟΥ - Basileōs Pyrrou, "belonging to King Pyrrhus").

Ο Πύρρος, πέρα από το σύνολο των αφηγήσεων και το ανεκδοτολογικό υλικό για τη συχνά βίαιη ζωή του, εμφανίζεται ως εκφραστής της διεθνούς σκηνής των ελληνιστικών χρόνων. Ο Πύρρος των Ηπειρωτών, των Ιταλιωτών, των Σικελιωτών, ο Πύρρος ο οποίος αντιμετώπισε τους Ρωμαίους και τους Καρχηδόνιους στις επεκτατικές τους βλέψεις, επιζητούσε με τολμηρές επιλογές μια ισορροπία των μεγάλων δυνάμεων της Μεσογείου. Ο Πύρρος, κάτω από αυτό το πρίσμα, υπήρξε πολιτικός οραματιστής στα όρια της οικουμένης.

François Boucher, Le Jeune Pyrrhus sauvé, musée des Beaux-Arts de Rennes.

Σε ό,τι αφορά την Ήπειρο, ο Πύρρος ήταν ο κυριότερος αναμορφωτής της, όπως επιβεβαιώνεται από την ίδρυση πόλεων, οχυρώσεων και φρουρίων, την κατασκευαστική μεγαλοπρέπεια της Δωδώνης και την υπέρλαμπρη οικοδόμηση της Αμβρακίας. Ο Πύρρος ενέταξε, για πρώτη φορά, την ενεργή συμμετοχή της Ηπείρου στο γίγνεσθαι της Μεσογείου. Ο Πύρρος, με το άπιαστο όνειρο, τις εφήμερες νίκες και τις αδυσώπητες ήττες, επιθυμούσε να ενώσει με μια γέφυρα την Ήπειρο με την Ιταλία, ενισχύοντας τους δεσμούς που υπήρχαν με τη Μεγάλη Ελλάδα και τη Σικελία, σε οικονομικό και σε ιδεολογικό επίπεδο. Παρενέβη, κατά συνέπεια, ουσιαστικά στις σχέσεις ανάμεσα στους πλέον ισχυρούς της εποχής του.

Κολοσσιαίο άγαλμα του θεού Άρη, με τη μορφή του βασιλιά Πύρρου. Μάρμαρο, 1ος αιώνας μ.Χ., Μουσεία Καπιτωλίου, Ρώμη. Marble statue of Mars: "Pyrrhus", dated at I sec. A.D. Hight: cm 360. It was found in the Nerva's Forum, in Rome, and it's now placed in the atrium of Capitoline Museums in Rome.

Οι Ρωμαίοι έχουν εντάξει με θαυμασμό τον Πύρρο στις παραδόσεις τους θεωρώντας τον ευφυέστατο ηγεμόνα. Η σαρωτική επιβολή των Ρωμαίων στη νότια ιταλική χερσόνησο και μετά οι κατακτήσεις των άλλων χωρών της Μεσογείου σηματοδοτείται από τις εκστρατείες του Πύρρου και από την έκβασή τους.

Η έκθεση «Πύρρος Βασιλεύς Ηγήτωρ. Η Ήπειρος της Μεσογείου και της Οικουμένης» παρουσιάζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων.

Δεδομένου ότι η περιοδική έκθεση για τον Πύρρο συνιστά μια παράπλευρη εκδοχή της αντιμετώπισης του βασιλιά από την ανάπτυξη στις μόνιμες θεματικές ενότητες του Μουσείου, η πρώτη φάση εξέλιξης της έκθεσης αποτελεί ευκαιρία για μία καλύτερη γνωριμία με τις ήδη υπάρχουσες μαρτυρίες για τον Πύρρο και την εποχή του μέσα από την επιλογή έντεκα σημείων σταθμών, που θα σημαίνονται με σύντομα επεξηγηματικά κείμενα.

Στο πλαίσιο της έκθεσης, θα προβάλλεται και το ντοκιμαντέρ της Μαρίας Χατζημιχάλη Παπαλιού «Βασιλείς της Ηπείρου» από τη σειρά «Ήπειρος, Αρχέγονος Ελλάς», σε σενάριο του καθηγητή αρχαίας Ελληνικής φιλολογίας κ. Φάνη Κακριδή.

Παράλληλα με τα εγκαίνια της έκθεσης, στον αύλειο χώρο της ανατολικής εισόδου του Μουσείου, θα πραγματοποιηθούν τα αποκαλυπτήρια του γλυπτού «Οπλίτης», που η μεγάλη Ελληνίδα γλύπτρια Ναταλία Μελά δώρισε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων.

Nicolas Poussin, Le Jeune Pyrrhus sauvé, 1634, musée du Louvre.

Πού και πότε

Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, Πλατεία 25ης Μαρτίου 6. Διάρκεια έκθεσης: 28 Απριλίου έως 31 Δεκεμβρίου 2013 (Τρίτη-Κυριακή: 09.00-16.00, Δευτέρα κλειστό).

Aκούστε τη φωνή του Γκράχαμ Μπελ, Phone pioneer speaks for first time in 128 years

Alexander Graham Bell (1847-1922), Scottish-born inventor and scientist, was born in Edinburgh, Scotland, lived for many years in Washington, D.C., and died in Cape Breton, Nova Scotia. As a young man, he consulted physicist Joseph Henry, the first Smithsonian Secretary, about the feasibility of his telephone invention and was greatly encouraged by Henry. He considered Henry as an important mentor and supported the Smithsonian in many ways. Bell served as a citizen member of the Smithsonian Board of Regents, provided seed money for the Smithsonian Astrophysical Observatory, donated collections to the National Museum, and arranged for the move of James Smithson's remains from Genoa, Italy, to the Smithsonian Institution in 1904. Photo: courtesy of Smithsonian Institution Archives

Η φωνή του Alexander Graham Bell ταυτοποιήθηκε για πρώτη φορά, σε μια ηχογράφηση του 1885. Η φωνή του που ήταν καταγεγραμμένη σε έναν δίσκο από κερί, ακούγεται να λέει: «ακούστε τη φωνή μου, Alexander Graham Bell».

Detail, Alexander Graham Bell phonorecord, wax-on-binder-board disc recording, 1885. Photo: Richard Strauss, Smithsonian

Είναι μία από τις παλαιότερες εγγραφές που βρίσκονται στην κατοχή του ινστιτούτου Smithsonian, το οποίο διαχειρίζεται το Εθνικό Μουσείο Αμερικανικής Ιστορίας.

Handwritten transcript of audio recording containing Alexander Graham Bell's voice, recovered from a wax-on-binder-board disc that carries the initials “AGB” and the date April 15, 1885. Photo: Smithsonian, courtesy of Library of Congress

Η φωνή Bell είχε καταγραφεί στις 15η Απριλίου του 1885 στο εργαστήριό του στην Ουάσιγκτον. Εκτός από την παραπάνω φράση που αναφέρει το όνομά του, απαγγέλλει επίσης και μια σειρά από αριθμούς και φράσεις από διάφορα έργα του Σαίξπηρ.

O Graham Bell χρησιμοποιεί την εφεύρεσή του.

Εκτός από τη φωνή του Graham Bell, ταυτοποιήθηκε και η φωνή του πατέρα του, Alexander Melville Bell σε μία εγγραφή του 1881.

Οι συγκεκριμένες ηχογραφήσεις παρότι ήταν στην κατοχή του Smithsonian για περισσότερα από εκατό χρόνια, μόλις τώρα έγινε δυνατή η αναπαραγωγή τους.

Σφαίρα - μυστήριο εκτίθεται στο μουσείο της Ακρόπολης. Sphere - mystery exposed in the Acropolis museum

Λίθινη σφαίρα με αινιγματικά σύμβολα, μαγική σημασία και μυθολογικές εννοιολογικές προεκτάσεις που βρέθηκε στην περιοχή του θεάτρου του Διονύσου κάτω από την Ακρόπολη.

Είναι μοναδική και μυστηριώδης. Είναι λίθινη και πάνω της μπορεί κάποιος να δει ανάγλυφους έναν δράκοντα, ένα λιοντάρι, τον θεό Ήλιο.

Είναι ένα από τα επίσης άγνωστα εκθέματα του Νέου Μουσείου Ακρόπολης, στην αίθουσα με τα μεταπαρθενώνια γλυπτά, η οποία είναι ορατή ακόμη και σε όσους περνούν έξω από το κτίριο, στον πρώτο όροφο.

Η λίθινη αυτή σφαίρα βρέθηκε κοντά στο θέατρο του Διονύσου και εκτιμάται πως είναι έργο του 2ου-3ου αι. μετά. Ο ρόλος της παραμένει άλυτο μυστήριο ακόμη και για τους επιστήμονες. Τα σύμβολα που φέρει ωστόσο τους κάνουν να εικάζουν πως πρόκειται για ένα αντικείμενο που είχε χρήση σε μαγικές τελετές.

Στην εποχή της άλλωστε (2ος - 3ος αι. μ.Χ.) οι δεισιδαιμονίες βρίσκονταν στο απόγειό τους. Όσο για το θέατρο του Διονύσου, όπου είχαν διδάξει τις τραγωδίες τους οι μεγάλοι ποιητές της αρχαιότητας, είχε ξεπέσει ακολουθώντας τη ρωμαϊκή έκπτωση του πολιτισμού. Έτσι στον χώρο του διεξάγονταν πλέον μονομαχίες και άλλοι βάρβαροι αγώνες. Να θυμίσουμε όμως ότι μια σφαίρα κρυστάλλινη είχε χαρίσει και η Ίδη στον μικρό Δία για να παίζει, γιατί όταν την πετούσε ψηλά άφηνε λαμπερές πολύχρωμες γραμμές στον αέρα όπως τα άστρα του ουρανού.

Το σίγουρο είναι πως τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα εξακολουθεί να προσελκύει τα βλέμματα και να κρατά καλά κρυμμένα τα μυστικά της.

Οι πρώτοι Αμερικανοί χόρευαν…σάμπα, Human occupation in South America by 20,000 BC: the Toca da Tira Peia site, Piauí, Brazil

Ομάδα ερευνητών από τη Γαλλία εντόπισε ευρήματα που ανατρέπουν όσα πιστεύαμε για τους πρώτους κατοίκους της αμερικανικής ηπείρου. Τα ευρήματα δείχνουν την παρουσία ανθρώπων στη Νότια Αμερική και μάλιστα αρκετές χιλιάδες χρόνια νωρίτερα σε σύγκριση με τις υπάρχουσες εκτιμήσεις.

Αρχαίοι βραζιλιάνοι

Excavations at this Brazilian site have yielded contested evidence of human settlers from at least 10,000 years before the appearance of Clovis hunters in North America. Credit: C. Lahaye, IRAMAT-CRP2A, U. Bordeaux

Ερευνητές του Πανεπιστημίου Michel de Montaigne Bordeaux 3 έκαναν ανασκαφές σε μια περιοχή της Βραζιλίας όπου έχουν εντοπισθεί λίθινα καταφύγια στα οποία ζούσαν άνθρωποι πριν από πολλές χιλιάδες έτη. Ο χρονολόγηση αυτών των καταφυγίων είναι πολύ δύσκολη και έτσι οι ειδικοί δεν είχαν μέχρι σήμερα καταφέρει να προσδιορίσουν πότε ακριβώς ζούσαν άνθρωποι σε αυτά.

Lithic artifacts from Toca da Tira Peia. a) Artifacts on quartzite pebbles from level C4. b) Up: layer C6a convergent retouched edges tool on quartzite pebble. Down: layer C6a denticulate tool on siliceous limestone flake (retouched on lower face). c) Artifacts on quartzite pebble from the C7a layer. Up: Bifacially shaped tool.

Οι ερευνητές ανακάλυψαν 113 λίθινα εργαλεία. Στη συνέχεια έκαναν χρονολόγηση των ιζημάτων στα σημεία του εδάφους όπου ήταν θαμμένα τα εργαλεία. Χρησιμοποίησαν μια τεχνική που δείχνει πότε ένα ίζημα έχει έρθει για τελευταία φορά σε επαφή με το φως. Όπως διαπιστώθηκε ορισμένα από τα εργαλεία είχαν θαφτεί πριν από 22 χιλιάδες έτη. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Journal of Archaeological Science».

Ποιοι και πότε

Map of South America, showing the main archaeological sites cited in the present paper. Most of them have been studied and dated, and question the Clovis first model.

Για δεκαετίες οι ειδικοί θεωρούσαν ότι οι πρώτοι άνθρωποι πάτησαν σε αμερικανικό έδαφος πριν από περίπου 13 χιλιάδες έτη και ήταν εκείνοι από τους οποίους προήλθε ο πρώτος αμερικανικός πολιτισμός, ο πολιτισμός των Κλόβις. Στη δεκαετία του 1980 νέα ευρήματα έδειξαν ότι στην Αμερική είχαν φτάσει και εγκατασταθεί άνθρωποι πριν από περίπου 15 χιλιάδες έτη.

The Toca da Tira Peia Rockshelter during the 2008 excavations. The calcareous rockshelter has approximately an east-west orientation.

Η επιστημονική κοινότητα είναι ακόμη επιφυλακτική απέναντι στη νέα ανακάλυψη. Κάποιοι ειδικοί θεωρούν ότι τα ευρήματα αποτελούν ενδείξεις και όχι αποδείξεις για το πότε και το πού έζησαν οι πρώτοι κάτοικοι της Αμερικής. «Φαίνεται ότι κάνουμε κύκλους. Μέχρι να βρεθεί ένας ανθρώπινος σκελετός κανείς δεν θα είναι βέβαιος για αυτά τα ευρήματα» αναφέρει η Σίλβια Γκονζάλες, του Πανεπιστημίου John Moores στο Λίβερπουλ που διεξάγει ανθρωπολογικές μελέτες για την αμερικανική ήπειρο.

Είδαν «ρυτίδα» στον χωροχρόνο! Einstein's theory of relatively seen in action by astronomers

Καλλιτεχνική απεικόνιση του αστρικού ζεύγους που παρατήρησαν οι ερευνητές. This artist's impression shows the exotic double object that consists of a tiny, but very heavy neutron star that spins 25 times each second, orbited every two and a half hours by a white dwarf star. The neutron star is a pulsar named PSR J0348+0432 that is giving off radio waves that can be picked up on Earth by radio telescopes. Although this unusual pair is very interesting in its own right, it is also a unique laboratory for testing the limits of physical theories. Credit: ESO

Η μελέτη ενός άστρου νετρονίου και ενός λευκού νάνου προσφέρει νέα στοιχεία για τη θεωρία της σχετικότητας που ανέπτυξε ο Αλβέρτος Αϊνστάιν. Τα αποτελέσματα της κίνησης και «συμπεριφοράς» των δύο άστρων συμφωνούν με τις προβλέψεις του κορυφαίου επιστήμονα δείχνοντας ότι η θεωρία είναι ορθή.

Τα δύο άστρα

Superdense neutron star, emitting beams of radio waves as a pulsar, center, is closely paired with a compact white-dwarf star. Together, the two provide physicists with an unprecedented natural, cosmic "laboratory" for studying the nature of gravity. The grid background illustrates the distortions of spacetime caused by the gravitational effect of the two objects. Credit: Antoniadis, et al.

Επιστήμονες του Ινστιτούτου Ραδιοαστρονομίας Max Planck στη Γερμανία παρατήρησαν ένα άστρο νετρονίου (ένα πάλσαρ) και έναν λευκό νάνο που είναι το λαμπρό υπόλειμμα ενός άστρου που έχει πεθάνει. Τα δύο άστρα βρίσκονται σε τροχιά το ένα γύρω από το άλλο σε απόσταση 7 χιλιάδων ετών φωτός από τη Γη.

Το άστρο νετρονίου έχει διάμετρο μόλις 20 χλμ αλλά βάρος δύο φορές μεγαλύτερο από αυτό του Ήλιου. Επίσης έχει βαρύτητα 300 δισεκατομμύρια φορές ισχυρότερη από την βαρύτητα στην επιφάνεια της Γης. Στο κέντρο του άστρου ύλη ενός δισεκατομμυρίου τόνων θα συμπιεζόταν σε ένα σώμα μεγέθους κύβου ζάχαρης.

Η θεωρία

According to Einstein's General Theory of Relativity, matter bends the fabric of space and time. The distortion of the space-time continuum even affects the behavior of light.

Σύμφωνα με τη θεωρία της σχετικότητας τέτοιες γιγάντιες βαρυτικές δυνάμεις δημιουργούν στρεβλώσεις στο λεγόμενο «ύφασμα» του χωροχρόνου. Καθώς ο λευκός νάνος κινείται γύρω από το άστρο νετρονίου το ζευγάρι θα πρέπει να δημιουργεί «ρυτίδες» στον χωροχρόνο, τα λεγόμενα βαρυτικά κύματα τα οποία δεν έχουν ακόμη παρατηρηθεί άμεσα. Τα βαρυτικά κύματα εκπέμπουν ενέργεια στο Διάστημα γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα τα δύο άστρα να πλησιάζουν προοδευτικά το ένα το άλλο.

Η επιβεβαίωση

Albert Einstein Theory of Relatively proved correct once again (Photo : Reuters)

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν πολλά επίγεια τηλεσκόπια για να παρατηρήσουν τα δύο άστρα. Επικέντρωσαν την προσοχή τους στις ραδιοεκπομπές από το πάλσαρ. «Πιστεύαμε ότι οι συνθήκες σε αυτό το σύστημα ήταν τόσο ακραίες ώστε θα προκαλούσαν ρωγμές στη θεωρία της Γενικής Σχετικότητας αλλά τελικά οι προβλέψεις του Αϊνστάιν αποδείχθηκαν αρκετά ακριβείς» αναφέρει ο Πάουλο Φράιρ, μέλος της ερευνητικής ομάδας. Μέχρι σήμερα όλες οι έρευνες που έχουν γίνει διαχρονικά επιβεβαιώνουν τη Γενική θεωρία της Σχετικότητας.

Βέβαια οι φυσικοί πιστεύουν ότι η Γενική θεωρία της Σχετικότητας δεν μπορεί να εξηγήσει όλα τα φαινόμενα στο Σύμπαν αφού δεν είναι συμβατή με τη κβαντική θεωρία που περιγράφει τις δυνάμεις στον κόσμο των ατόμων και των σωματιδίων. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Science» και οι ειδικοί ευελπιστούν ότι μπορεί να αποτελέσει τη βάση για να επιτευχθεί η άμεση παρατήρηση των βαρυτικών κυμάτων.

Τεράστιο «κέιτεριγκ» στις πυραμίδες της Γκίζας. Giza Secret Revealed: How 10,000 Pyramid Builders Got Fed

The Great Sphinx and one of the pyramids at Giza, which is now a UNESCO World Heritage Site, near Cairo, Egypt.

Αρχαιολόγοι ανακάλυψαν στην περιοχή των πυραμίδων της Γκίζας ευρήματα που συνδέονται με τη τροφοδοσία των χιλιάδων εργατών που τις έχτιζαν. Πρόκειται όπως αναφέρουν οι ειδικοί για ένα τεράστιο… κέιτεριγκ. Οπως εκτιμούν, ανάμεσα στα άλλα οι εργάτες κατανάλωναν καθημερινά περισσότερο από έναν τόνο κρέας.

Η χαμένη εργατική πόλη

An image of the OK (Old Kingdom) Corral with the Giza pyramids in the distance. Researchers note that it was large enough to hold 55 cattle with feeding pens. There may also have been areas for slaughter. CREDIT: AERA Inc.

Χιλιάδες εργάτες εργάστηκαν επί δεκαετίες στο χτίσιμο των πυραμίδων της Γκίζας. Σε απόσταση περίπου 400 μέτρων από το άγαλμα της Σφίγγας στη Γκίζα έχουν εντοπιστεί ερείπια που οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι αποτελούν μέρος των καταλυμάτων των εργατών. Πρόκειται για μια περιοχή που είναι γνωστή ως «Η Χαμένη Πόλη των Εργατών των Πυραμίδων».

The pyramid of Menkaure, with three queens' pyramids in front. Behind are the pyramids of Khafre and Khufu. The workers' town that archaeologists have been exploring was used to house laborers building Menkaure's pyramid. CREDIT: Photo by Ricardo Liberato, CC Attribution ShareAlike 2.0 Generic

Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι σε αυτή την «πόλη» διέμεναν εργάτες που έχτιζαν την πυραμίδα του Φαραώ Μυκερίνου. Εκτιμούν ότι για την κατασκευή της συγκεκριμένης πυραμίδας υπήρχε μόνιμο εργατικό δυναμικό. Υπολογίζουν ότι ο αριθμός των εργατών συνολικά στα 35 έτη της οικοδόμησης της πυραμίδας ανήλθε στα δέκα χιλιάδες άτομα ενώ υπήρχε και εποχιακό προσωπικό. Διάφορα ευρήματα που εντοπίστηκαν εκεί επιτρέπουν στους ειδικούς να κάνουν εκτιμήσεις για τον μηχανισμό τροφοδοσίας των εργατών.

Κρέας και φροντίδα

Ένα τεράστιο σύστημα τροφοδοσίας είχε δημιουργηθεί για τους εργάτες στην Γκίζα.

Οι ειδικοί κάνουν λόγο για ένα τεράστιο και μόνιμο κέιτεριγκ που  λειτουργούσε στη χαμένη πόλη. Υπολογίζουν ότι καθημερινά οι εργάτες κατανάλωναν περίπου ένα τόνο κρέατος για αυτό και κάθε μέρα σφαγιάζονταν αγελάδες, χοίροι, κατσίκες και πρόβατα. Μέχρι στιγμής έχουν εντοπιστεί ευρήματα από περίπου 25 χιλιάδες πρόβατα και κατσίκια και χίλιους χοίρους.

Όπως φαίνεται η εικόνα της διαβίωσης των εργατών στις πυραμίδες, τουλάχιστον εκείνων της «Χαμένης Πόλης», απέχει από αυτό που ενδεχομένως φαντάζεται κάποιος, και μάλιστα αρκετά. Οι υπεύθυνοι της κατασκευής της πυραμίδας του Μυκερίνου είχαν αντιληφθεί ότι για να επιτευχθεί ο στόχος τους θα έπρεπε να υπάρχουν ικανοποιητικές συνθήκες διαβίωσης για τους εργάτες. Η καλή διατροφή των εργατών ήταν το πρώτο και κύριο μέλημά τους.

Οι εργάτες έπρεπε να τρέφονται καλά για δύο λόγους. Προφανώς για να έχουν δυνάμεις να εργάζονται αλλά και σε δεύτερο επίπεδο για να αποτελεί η καλή διατροφή κίνητρο ώστε να πάει κάποιος Αιγύπτιος να εργαστεί στις πυραμίδες. Για αυτούς τους λόγους το καθημερινό μενού περιείχε κρέας. Επιπλέον από τα ευρήματα φαίνεται ότι οι εργάτες είχαν ιατρική φροντίδα και άλλες παροχές. «Φρόντιζαν τους εργάτες. Όλοι οι εργάτες τρέφονταν καλά, γεγονός ιδιαίτερα ελκυστικό αφού οι περισσότεροι τρέφονταν καλύτερα από ό,τι στα χωριά τους» δήλωσε στην ιστοσελίδα LiveScience ο Ρίτσαρντ Ρέντινγκ, επικεφαλής των ανασκαφών στη «Χαμένη Πόλη».

Εντοπίστηκαν εξωηλιακά νετρίνα, Ice-bound hunter sees first hint of cosmic neutrinos

IceCube's vertical strings of optical sensors pick up on some strong neutrino-impact energy, later dubbed Ernie. (Image: IceCube Collaboration)

Τα νετρίνα είναι σωματίδια που πιστεύεται ότι δημιουργήθηκαν στη Μεγάλη Έκρηξη που γέννησε το Σύμπαν και έκτοτε ταξιδεύουν στο Διάστημα με ταχύτητες κοντινές σε αυτές του φωτός. Τα περισσότερα νετρίνα που φθάνουν στη Γη προέρχονται από τον Ήλιο.

Για πρώτη φορά μετά από 25 χρόνια εντοπίστηκαν νετρίνα που ταξίδεψαν ως τον πλανήτη μας από περιοχές έξω από το ηλιακό μας σύστημα. Αν η ανακάλυψη επιβεβαιωθεί είναι πιθανό η μελέτη αυτών των νετρίνων να προσφέρει απαντήσεις σε κοσμικά μυστήρια.

Τα νετρίνα

When a neutrino collides with a water molecule deep in Antarctica's ice, the particle it produces radiates a blue light called Cerenkov radiation, which IceCube will detect. (Steve Yunck/NSF)

Η επιστήμη θεωρούσε τα νετρίνα μάλλον «αδιάφορα» σωματίδια με μηδενική μάζα και ουδέτερο φορτίο. Τα νετρίνα είναι εξαιρετικά «φευγαλέα»: ταξιδεύουν σε ταχύτητες παρόμοιες με αυτές του φωτός και δεν αλληλεπιδρούν σχεδόν με τίποτε – υπόκεινται μόνο σε ασθενείς αλληλεπιδράσεις με την ύλη. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να διαπεράσουν τα πάντα, ακόμη και τα χέρια μας, ανεμπόδιστα και χωρίς να γίνονται αντιληπτά. Για αυτό και ο εντοπισμός τους είναι μια εξαιρετικά δύσκολη ιστορία. Κάποια στιγμή τα νετρίνα προσέλκυσαν το επιστημονικό ενδιαφέρον όταν διαπιστώθηκε ότι είναι ουδέτερα αλλά μάλλον διαθέτουν μάζα – έστω και εξαιρετικά μικρή.

Η πιο σημαντική ανακάλυψη όμως ήταν ότι υπάρχουν τουλάχιστον τρεις τύποι νετρίνων τπου συχνά αναφέρονται και σαν «γεύσεις» νετρίνων: τα νετρίνα ηλεκτρονίων, τα μιονικά νετρίνα και τα νετρίνα τ. Κάθε τύπος έχει διαφορετική μάζα. Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι τα νετρίνα μπορούν να μεταπηδούν από τον ένα τύπο στον άλλο, φαινόμενο μοναδικό στον κόσμο των σωματιδίων.

Για τον εντοπισμό των νετρίνων έχουν τοποθετηθεί προηγμένοι πολυσύνθετοι μηχανισμοί σε διάφορα σημεία του πλανήτη, πάνω και κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και της θάλασσας, ακόμη και βαθιά μέσα στους πάγους.

Το εξωηλιακό ζευγάρι

O ανιχνευτής IceCube στην Ανταρκτική εντόπισε νετρίνα που πιθανώς προέρχονται έξω από το ηλιακό μας σύστημα.

Η γιγαντιαία εγκατάσταση IceCube στην Ανταρκτική που αναζητά νετρίνα ξεκινά σε βάθος 50 μέτρων κάτω από τους πάγους και φτάνει σε βάθη 2,5 χλμ. Ο ανιχνευτής της εντόπισε ένα ζευγάρι νετρίνων τα οποία όπως φαίνεται έφτασαν στη Γη από πολύ μακριά και σίγουρα έξω από το ηλιακό μας σύστημα. Είναι τα πρώτα εξωηλιακά νετρίνα που εντοπίζονται από το 1987, όταν ανιχνευτές είχαν εντοπίσει κάποια νετρίνα που προέρχονταν από έναν υπερκαινοφανή αστέρα στο Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου.

Πρόκειται για έναν γειτονικό μας γαλαξία που αποτελεί μόνιμο στόχο παρατήρησης των επιστημόνων αφού φιλοξενεί πολλές περιοχές γέννησης νέων άστρων. Αν και οι προσπάθειες για τον εντοπισμό εξωηλιακών νετρίνων εντάθηκαν μετά την ανακάλυψη του 1987 ως τώρα δεν είχε καταστεί δυνατή η ανακάλυψη κάποιων εξ αυτών. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στο διαδικτυακό αρχείο επιστημονικών προδημοσιεύσεων «arxiv.org».

Οι ελπίδες

Tα δυο γεγονότα παρατηρήθηκαν τον Αύγουστο του 2011 (Bert) και τον Ιανουάριο του 2012 (Ernie).

Οι ειδικοί μελετούν τα δύο νετρίνα που ονομάστηκαν Μπέρτ και Έρνι προσπαθώντας να εξακριβώσουν την προέλευση τους και να πιστοποιήσουν ότι δεν πρόκειται για νετρίνα που δημιουργήθηκαν εντός του ηλιακού μας συστήματος ή που αποτελούν προϊόντα της γήινης ατμόσφαιρας.

Τα ονόματα προέρχονται από τη σειρά Bert και Ernie: