Οι New York Times αναζητούν την σαγηνευτικότερη μουσική του κόσμου στην Ήπειρο. Hunting for the Source of the World’s Most Beguiling Folk Music

Ένας κάτοικος του χωριού Γεροπλάτανος χορεύει στη μουσική από το κλαρίνο του Γιάννη Χαλδούπη. A listener in Geroplatanos responds to the music. Credit: Andrea Frazzetta for The New York Times

«Στις 20 Σεπτέμβρη του 1926, ο ελληνικής καταγωγής βιολιτζής Αλέξης Ζούμπας ηχογραφεί ένα από τα πιο συγκλονιστικά μουσικά κομμάτια που έχω ακούσει ποτέ.», αναφέρει η Amanda Petrusich των New York Times.

Alexis Zoumbas’s expressions of longing are so raw and unmediated that I suspect anyone who has ever yearned for anything – who has ever gazed dolefully out a window, or sighed audibly over a cup of whiskey, or felt subsumed by a certain kind of ache – will feel these songs like a club to the back of the knees. They are immediate, destructive, and stunning. That Christopher King was able to collect and contain them for us is an extraordinary gift. —Amanda Petrusich

Πρώτη φορά ήρθε σε επαφή με τη μουσική του μέσω του Cristopher King. Μέσα από μία τεράστια συλλογή βινυλίων, ο μουσικός παράγωγος της πρότεινε να ακούσει τον Ζούμπα. Είχε μάθει τόσο καλά το γούστο της, που ήταν σίγουρος ότι ο Έλληνας βιολιστής θα την μάγευε με το Ηπειρώτικο Μοιρολόι. Και δεν έπεσε έξω.

“There is a palpable hysteria to his playing; each note trembles, as if he has recently suffered an emotional collapse of unknowable magnitude.” Audio credit information: “Epirotiko Mirologi” (“A Lament From Epirus”), by Alexis Zoumbas, from the album “A Lament for Epirus: 1926-1928,” Angry Mom Records.

Ο Αλέξης Ζούμπας ηχογράφησε το μοιρολόι στις 20 Σεπτεμβρίου του 1926, ένα θρήνο που μέχρι σήμερα ψάλλεται πάνω από τάφους στην Ήπειρο. Είναι λίγο μεγαλύτερο από τέσσερα λεπτά και άρτια εκτελεσμένο. Δεν είναι όμως η τεχνική που μάγεψε τη δημοσιογράφο. "Υπάρχει μια παλλόμενη υστερία στο παίξιμό του, η κάθε νότα τρέμει σα να υπέφερε πρόσφατα από μία συναισθηματική κατάρρευση". Λέγεται ότι εκείνη την περίοδο, ο Ζούμπας είχε βυθιστεί στη μελαγχολία της ξενιτιάς και της νοσταλγίας για την Ελλάδα, έχοντας περάσει στην Αμερική ήδη 16 χρόνια.   

Vitsa, a village in northern Greece, holds a three-day religious festival every August, with all-night music and dancing. Vitsa is uncommonly idyllic. Its low hillside buildings are constructed almost entirely of local white limestone and feature very few concessions to modernity. In 1812, Byron, in “Childe Harold’s Pilgrimage,” wrote fondly of the surrounding area, calling one nearby village a “small but favour’d spot of holy ground,” citing its “rainbow tints” and “magic charms.” Little has changed since. Stray dogs trot between buildings, sniffing out newcomers. The air smells healthful and clean, like a garden tomato that has just been sliced in half. Vitsa’s four kalderimia — steep, cobblestoned mule trails — intersect at the village square, where a platanus tree offers benevolent shade. Credit: Andrea Frazzetta for The New York Times

Σε μια προσπάθεια να μάθει τι ακριβώς ήταν αυτό που τον συγκίνησε τόσο πολύ, ώστε να δημιουργήσει ένα τόσο έντονο μοιρολόι, ποιος χαμός τον έφερε σε αυτή τη συναισθηματική κατάσταση, η Petrusich ταξίδεψε μέχρι την Ήπειρο και οι New York Times κατέγραψαν το οδοιπορικό της. Μετά από προτροπή του King, έφτασε στο χωριό Βίτσα. Ήθελε να ζήσει από κοντά την εμπειρία ενός μοιρολογιού, ενός λαϊκού πανηγυριού, αφού ο King της είχε πει ότι "αυτά τα τραγούδια ζουν και πεθαίνουν στα βλέμματα, τις χειραψίες και τις αγκαλιές που ανταλλάσσουν οι άνθρωποι στο άκουσμά τους".

A view of the Vikos Gorge. Credit: Andrea Frazzetta for The New York Times

Ο παραγωγός, που ταξιδεύει όσο πιο συχνά μπορεί στην Ήπειρο, επέλεγε πάντοτε αυτό το μεσαίου μεγέθους χωριουδάκι, που βρίσκεται ψηλά στην οροσειρά την Πίνδου και διοργανώνει το ετήσιο πανηγύρι του στις 14-17 Αυγούστου. Ως δημοσιογράφος, η Petrusich πίστευε ότι ο καλύτερος τρόπος να λύσει το μυστήριο που την απασχολούσε ήταν να κάνει αυτό το ταξίδι και να ζήσει όλη αυτή την εμπειρία. Έτσι εκείνο το καλοκαίρι έκαναν μαζί το μεγάλο ταξίδι από την Αμερική στο ορεινό χωριουδάκι της Ηπείρου. Η Petrusich χρησιμοποίησε για τη Βίτσα τη φράση "ασυνήθιστα ειδυλλιακή". Εντυπωσιάστηκε από τα ολόλευκα σπίτια από ασβεστόλιθο με τις "ελάχιστες παραχωρήσεις στην νεωτερικότητα". Διάβασε για την ιστορία της, από τους Βυζαντινούς μέχρι τον Λόρδο Βύρωνα, θαύμασε την καθαρή και γεμάτη υγεία ατμόσφαιρα του τόπου, τα καλντερίμια και τα πλατάνια στην κεντρική πλατεία.

Το πανηγύρι στο Βρίστοβο.  Residents of Vristovo, a hamlet in northern Greece, watch Yiannis Chaldoupis, a Roma musician, and his group at their all-night festival. Credit: Andrea Frazzetta for The New York Times

Στο χωριό που οι περισσότεροι επιστρέφουν το καλοκαίρι, το αυγουστιάτικο πανηγύρι του σφύζει από κόσμο, τραγούδι και χορό. Η δημοσιογράφος έφαγε σουβλάκια, ήπιε τσίπουρο και έζησε μέσα σε ένα κλίμα "χαρούμενο, σχεδόν ενθουσιώδες". Έμαθε, από έναν 33χρονο ντόπιο, ότι το πανηγύρι γίνεται για να γιορτάσουν οι άνθρωποι ότι "σήμερα είμαστε εδώ μαζί και του χρόνου μπορεί να μην είμαστε και γι' αυτό χορεύουμε, και γι' αυτό κλαίμε".

Το μοιρολόι που άνοιξε το πανηγύρι ήταν αυτοσχεδιασμός, όπως είναι όλα τα μοιρολόγια, με εξαίρεση την ύπαρξη ορισμένων μουσικών δεικτών που συνθέτουν το είδος. Οι περισσότερες παραδοσιακές Ηπειρώτικες ενορχηστρώσεις αποτελούνται από κλαρίνο, βιολί, λαούτο και ντέφι. Η μελωδία του είναι ταραγμένη και ορισμένες φορές, αν η εκτέλεση είναι πολύ καλή, το μοιρολόι μπορεί να "ξεδιαλύνει πράγματα μέσα σου". Είναι "γι' αυτούς που δεν είναι εδώ".

Ξημέρωμα στη Βίτσα: O Διονύσης Παπαστέργιος οδηγεί τους κατοίκους παίζοντας λαούτο. Dionysis Papastergios, a laouto player, leads the people of Vitsa out of town at daybreak in August. Credit: Andrea Frazzetta for The New York Times

Οι μουσικοί στην Ήπειρο θεωρούνται κάποιου είδους ψυχολόγοι. Βλέπουν τι είναι "σπασμένο" και προσπαθούν να το φτιάξουν, όπως λέει ένας ντόπιος μουσικός. Τα πανηγύρια είναι ένα λαϊκό τελετουργικό κάθαρσης. Η εκτέλεση του "Ηπειρώτικου Μοιρολογιού" που άκουσε και έζησε η Petrusich σε εκείνο το πανηγύρι δεν ήταν ίδια με του Ζούμπα, αφού δεν μπορεί να υπάρχει  το ίδιο μέγεθος απελπισίας κάθε φορά. Αυτό που άκουσε η δημοσιογράφος στη Βίτσα ήταν μια πιο απαλή εκδοχή της σύνθεσης, με λιγότερη ταραχή μέσα της αλλά εμποτισμένη με "μία ανείπωτη πείνα".

Το βλέμμα του Γρηγόρη Καψάλη, ο οποίος εκτελούσε το κομμάτι στο κλαρίνο, ήταν μαλακό, συχνά έχανε στην εστίασή του και έμοιαζε χαμένο. Κατά τη διάρκεια του μοιρολογιού, οι ντόπιοι ξεκίνησαν τους παραδοσιακούς τους χορούς. Η Petrusich σηκώθηκε και μπήκε στον κύκλο, κάνοντας "συνεχόμενες και γελοίες προσπάθειες" να ακολουθήσει τα πολύπλοκα βήματα του χορού. Την επόμενη μέρα, ο Καψάλης της είπε ότι την χάρηκε γιατί "είχε μπει στο πνεύμα".

Μέσα από την έρευνά της, η δημοσιογράφος ανακάλυψε ότι η δύναμη της Ηπειρώτικης μουσικής, που αποτελεί την πηγή και τη δομή της εμπειρίας του πανηγυριού, προέρχεται από την έντονη απομόνωση του τόπου. Οι μουσικές αυτές συνθέσεις συχνά μιμούνται τις "σκληρές φιγούρες του τοπίου" και τα όργανα αναπαράγουν φυσικούς ήχους. Μετά την δεύτερη μόλις μέρα παραμονής της στο χωριό, η Petrusich ένιωσε πως είχε παρασυρθεί σε μία "κατάσταση συνεχούς παραζάλης" και πως η μουσική την "γιάτρευε".

The closing mirologi is often a tune called “Mariola.” The lyrics are the lament of a young man returning home to Epirus only to find his wife freshly buried. King would later help me with a translation:

Oh, rise, Mariola, from the earth,

From the dark soil (oh, Mariola mine);

What legs, poor me, can I use to lift myself, ah,

Oh, what arms to lean upon;

Ah, my soul, my little heart.

Oh, make your fingernails into spades,

Your palms into shovels (oh, Mariola mine);

Oh, throw the soil onto one side,

And the slab to the other (oh, Mariola mine).

Turn your hands into shovels. Dig yourself out. Return to me.

Η αντίληψη για τις θεραπευτικές ικανότητες των μοιρολογιών και των πανηγυριώτικων τραγουδιών είναι ιδιαίτερα έντονη στην Ήπειρο και οι μουσικοί θεωρούνται κάποιου είδους ψυχολόγοι. Βλέπουν τι είναι "σπασμένο" και προσπαθούν να το φτιάξουν, όπως της είπε ένας ντόπιος μουσικός. Τα πανηγύρια είναι ένα λαϊκό τελετουργικό κάθαρσης.

Ο Γιάννης Χαλδούπης κάνει πρόβα στο δάσος. Yiannis Chaldoupis improvising in the woods near Vitsa. Credit: Andrea Frazzetta for The New York Times

Την τελευταία μέρα του πανηγυριού, ο King την ξύπνησε στις 8 το πρωί, αφού είχανε πέσει για ύπνο μόλις 3 ώρες πριν. "Ετοιμάζονται". Η Petrusich σηκώθηκε και τον ακολούθησε στην κεντρική πλατεία του χωριού. Είχε έρθει η ώρα για τον τελευταίο χορό. Οι ντόπιοι ήταν ακόμα εκεί, εξαντλημένοι αλλά χαρούμενοι, ακόμα στην "πίστα". Ένας άντρας, μεγάλος σε ηλικία, την πλησίασε και της είπε: "Κατάλαβες; Βλέπεις; Δεν χρειαζόμαστε γιατρούς! Είμαστε χαρούμενοι! ". Εκείνο το πρωί η Amanda Petrusich άφησε το δημοσιογραφικό της μπλοκάκι στην άκρη και μπήκε στο χορό. Οι ντόπιοι συνόδευσαν την μπάντα στην έξοδο του χωριού, όπου και έκαναν έναν κύκλο γύρω τους, αποχαιρετώντας τους με χειροκροτήματα και χορό.

Kokori’s bridge in Vikos-Aoos National Park, Greece. Credit: Andrea Frazzetta for The New York Times

Με ένα μαγικό τρόπο όλοι ησύχασαν ταυτόχρονα. Μετά από ένα σιγανό κλάμα μικρής διάρκειας, "από εκείνο που δεν αντιλαμβάνεσαι μέχρι να φτάσει η αλμύρα στα χείλη σου", ξεκίνησαν όλοι μαζί την επιστροφή στο χωριό. "Ήταν σαν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Όλοι αγκαλιάζονταν και έδιναν ευχές". Στο τέλος βγήκε και η απαραίτητη αναμνηστική φωτογραφία. Η ατμόσφαιρα της ξενιτιάς, η ίδια που συγκίνησε τον Αλέξη Ζούμπα έναν αιώνα πριν, είχε αρχίσει να ξεθωριάζει. 

Η εμπειρία της Petrusich από το 3ήμερο πανηγύρι της είχε τελικά δώσει ένα κομμάτι της απάντησης που αναζητούσε. "Αυτό που μάλλον διέλυσε τόσο πολύ συναισθηματικά τον Ζούμπα σε εκείνο το studio της Νέας Υόρκης ήταν η σκέψη ότι ίσως δεν θα κατάφερνε ποτέ να γυρίσει πίσω. Για εμάς, τουλάχιστον, υπήρχε η ελπίδα ότι όσα νιώσαμε θα μας ακολουθούσαν όλο το χρόνο, μέχρι την επιστροφή μας το επόμενο καλοκαίρι".

Πηγή: www.lifo.gr (Απόδοση από τους New York Times για το LIFO.gr. Σταυριάννα Χαραλαμποπούλου )

Από τον Αγαμέμνονα στον Μέγα Αλέξανδρο. Τhe Greeks: Agamemnon to Alexander the Great

Μαρμάρινη κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου από την Πέλλα, Πρώιμη Ελληνιστική περίοδος, Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας. Head of Alexander. Early Hellenistic period. Marble 30x27x27 cm. Region of Pella, Pella, Archaeological Museum. The exhibition Τhe Greeks: Agamemnon to Alexander the Great illustrates the Greeks as figures reconstructed through the archaeological record, starting from the anonymous deceased dignitary, moving to the mythological king Agamemnon and the aristocracy of the Early Iron Age and reaching to the most prominent figures of ancient Greek thought – Plato and Aristotle- and the great historical personalities of Philip II and Alexander the Great.

Αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής, ζωγραφικής και κοσμηματοτεχνίας θα παρουσιαστούν στη μεγάλη έκθεση με τίτλο “Τhe Greeks: Agamemnon to Alexander the Great” – «Οι Έλληνες: από τον Αγαμέμνονα στον Μέγα Αλέξανδρο», που διοργανώνουν το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και το Consortium of North American Museums με επίσημο εκπρόσωπο το Canadian Museum of History στην Οττάβα-Gatineau.

Aντίγραφο χρυσής νεκρικής μάσκας «Αγαμέμνονα» από τον Ταφικό Κύκλο Α των Μυκηνών, 16ος αι. π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκηνών (το πρωτότυπο εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). Copy of the gold “Mask of Agamemnon’’. Late Helladic Ι (second half of 16th century BC). H. 0.25 m, W. 0.26 m. Mycenae, Grave Circle Α, Tomb V. Original on display in Athens, National Archaeological Museum, 624; copy on display at Mycenae, Archaeological Museum.

Περισσότερα από πεντακόσια εκθέματα περιλαμβάνει η έκθεση, που έχει ως κεντρικό θεματικό άξονα τους Έλληνες ως μορφές μέσα από τα ανασκαφικά δεδομένα, με αφετηρία τον ανώνυμο επιφανή νεκρό, κεντρικό σημείο αναφοράς τον μυθολογικό άνακτα Αγαμέμνονα, ιδιαίτερη μνεία στους επώνυμους αριστοκράτες της πρώιμης Εποχής του Σιδήρου και καταλήγοντας σε επιφανείς προσωπικότητες του πνεύματος όπως ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης και ιστορικές φυσιογνωμίες όπως ο Φίλιππος και ο Μέγας Αλέξανδρος.

Τρίωτο αλαβάστρινο ρυτό από τον Ταφικό Κύκλο Α των Μυκηνών, 16ος αι. π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. Stone three-handled jar (rhyton). Late Helladic I (second half of 16th century BC). White alabaster. H. to top of handles 0.234 m, d. rim 0.165 cm, d. base 0.081 m, th. wall 0.005 m. Mycenae, Acropolis, Grave Circle Α, Grave IV. Athens, National Archaeological Museum, 389. The exhibition is organized by the Hellenic Ministry of Culture and Sports with the Consortium of Museums of the North American Tour represented by the Canadian Museum of History, Ottawa-Gatineau. The exhibition will be held at the Point-a-Calliere, Montreal Archaeology and History Complex, from December 12, 2014 to April 26, 2015, the Canadian Museum of History, Ottawa-Gatineau, from June 5, 2015 to October 12, 2015, the Field Museum, Chicago, from November 24, 2015 to April 10, 2016, and the National Geographic Museum, Washington DC, from May 26, 2015 to October 9, 2016.

Το χρονολογικό πλαίσιο καλύπτει από την Εποχή του Λίθου έως την Ελληνιστική περίοδο, δηλαδή από το 6000 π.Χ. περίπου μέχρι τον 2ο αιώνα π.Χ. Η έκθεση θα εγκαινιαστεί στις 12 Δεκεμβρίου του 2014 στο Μουσείο Pointe-à-Callière, στο Μόντρεαλ (12 Δεκεμβρίου – 26 Απριλίου 2015), και στη συνέχεια θα παρουσιαστεί στο Μουσείο Ιστορίας του Καναδά στην Οττάβα (5 Ιουνίου 2015 – 12 Οκτωβρίου 2015). Στη συνέχεια θα μεταφερθεί στο Field Museum στο Σικάγο (24 Νοεμβρίου 2015 – 10 Απριλίου 2016) και  στο National Geographic στην Ουάσινγκτον (26 Μαΐου 2016 – 9 Οκτωβρίου 2016).

Θεματικές ενότητες

Γυναικείο ειδώλιο από την Αίγινα, 5300-4800 π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. Female figurine. Late Neolithic I (5300-4800 BC). Off-white soft stone. H. 0.106 m, w. at shoulders 0.063 m. Aigina, surface find in the Alones valley. Athens, National Archaeological Museum, 8772.

— «Προοίμιο: Ο άνθρωπος στο προϊστορικό Αιγαίο»: Παρουσιάζονται έργα από τη Νεολιθική Εποχή στον ελλαδικό χώρο, όπως χρυσό περίαπτο από την Αραβησσό.

Μαρμάρινο κυκλαδικό ειδώλιο από τη Νάξο, 2800-2300 π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. FOLDED-ARM FEMALE FIGURINE Early Cycladic II (2800–2300 BC) White marble H. 0.435 m Naxos, Spedos cemetery, Grave 10 Athens, National Archaeological Museum, 6140.22.

Χάλκινο ειδώλιο ανδρικής μορφής από την Τύλισο, 1600-1450 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Male figurine. Late Minoan I (1600–1450 BC). Bronze. H. 0.15 m, wt. 237gm. Tylissos Herakleion, Archaeological Museum, Χ1831.

Πήλινο γυναικείο ειδώλιο από τη Φαιστό, 1700-1600 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Female figurine. Μiddle Μinoan ΙΙ-ΙΙΙ (c.1700-1600 BC). Clay. H. 0.17 m. Phaistos, Palace Herakleion, Archaeological Museum, 31183.

Η παρουσία των Κυκλαδιτών εμπόρων και ναυτικών δηλώνεται μέσω ταφών από την Αμοργό, τη Νάξο, την Πάρο και την εγχάρακτη απεικόνιση πλοίου σε τηγανόσχημο σκεύος από τη Σύρο, ενώ οι δυναμικές μορφές των Μινωϊτών αναδεικνύουν την εμπειρία της ζωής σε ειδώλια χάλκινα ή πήλινα, ευρήματα από ταφή στο Μόχλο, αγγεία καμαραϊκά ή πινακίδες γραμμικής γραφής Α.

Πήλινο γυναικείο ειδώλιο από τις Μυκήνες, 13ος αι. π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκηνών. Female figurine. Late Helladic IIIB2 (second half of the 13th century BC). Clay. H.0.3 m, body d. 0.07 m, d. base 0.09 m. Mycenae, Acropolis, Cult Centre “Temple”, Room 19. Mycenae, Archaeological Museum, ΜΜ294.

— «Οι Μυκηναίοι»: Ο Μυκηναϊκός κόσμος αναπτύσσεται στον ελληνικό χώρο,  γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Στην αρχή του Μυκηναϊκού πολιτισμού, ηγετικές ομάδες πολεμιστών αναπτύσσουν σχέσεις με τον Μινωϊκό πολιτισμό της Κρήτης. Οι βασιλικοί λακκοειδείς τάφοι των Μυκηνών του 16ου αι. π.Χ. δημιουργούν τη βάση για το μύθο των πολύχρυσων Μυκηνών του Ομήρου. Κοσμήματα, σκεύη, οπλισμός συνοδεύουν τους Μυκηναίους νεκρούς του ταφικού κύκλου Α΄, στους τάφους ΙΙΙ, ΙV, V και VI των Μυκηνών. Ο «πρίγκηπας της Ασίνης», σφραγίδες και χρυσά δαχτυλίδια με παραστάσεις λατρευτικών σκηνών, ειδώλια από το λατρευτικό κέντρο των Μυκηνών, κεφαλές πολεμιστών και λατρευτών από ελεφαντοστούν θα παρουσιαστούν σε αυτή την ενότητα. Από τον ύστερο 15ο αι. π.Χ. χρονολογείται ο τάφος του Μυκηναίου «ηγεμόνα-πολεμιστή» στην Κυδωνία Χανίων, με τον οπλισμό του.  Στην κυρίως Ελλάδα αναπτύσσονται διοικητικά, οικονομικά, στρατιωτικά, θρησκευτικά κέντρα και αρχεία πήλινων πινακίδων. Ο τάφος του πολεμιστή από τον Όλυμπο χρονολογείται στον 13ο αι. π.Χ. Στον 12o αι. π.Χ., στα χρόνια του Τρωϊκού πολέμου, χρονολογείται ο τάφος του Mυκηναίου πολεμιστή από την Αχαΐα.

Head of helmeted warrior. Late Helladic ΙΙΙΑ–Β (14th–13th centuries BC). Hippopotamus ivory. H. 0.08 m, w. max. 0.05 m, th. 0.023 m. Mycenae, Chamber Tomb 27. Athens, National Archaeological Museum, 2468.

— «Όμηρος: Μύθος και Ιστορία»: Οι ήρωες του Ομήρου αλληλοσυνδέονται με τους θεούς σε αυθύπαρκτη, δυνατή και κυρίαρχη ανθρώπινη μορφή με τεκτονική δομή.

Seal. Late Helladic I (second half of the 16th century BC). Gold. L. 0.02 m, w. 0.015 m. Mycenae, Acropolis, Grave Circle A, Grave III. Athens, National Archaeological Museum, 33.

Αττικός γεωμετρικός αμφορέας του «Ζωγράφου του Hirschfeld». Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. Attic Geometric Amphora. Hirschfeld Painter. Clay. H. 0.555 m, d. rim 0.22 m, d. max. 0.295 m., d. base 0.12 m. Unknown provenance, perhaps from Marathon, D. Kyriazis donation. Athens, National Archaeological Museum, 18062.

— «Αριστοκράτες»: Από τα τέλη του 12ου αι. π.Χ. σημαντικά γεγονότα διαμορφώνουν τη μετάβαση από το ανάκτορο στην «πόλη-κράτος», τις μετακινήσεις ελληνικών φύλων, την ίδρυση αποικιών, νέων οικονομικών κέντρων και των συνεκτικών δεσμών του έθνους. Θα παρουσιαστούν μεταξύ άλλων η κεφαλή Ομήρου από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, η σκηνή της τύφλωσης του Πολύφημου, η «ταφή» του δειροτομηθέντος από την Ελεύθερνα.

Κράνος και προσωπείο πολεμιστή από το Αρχοντικό Πέλλας, χρυσός και χαλκός, 6ος αι. π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας. Helmet and mask. Mid-6th century BC. Bronze, gold. Archontiko, Tomb 279, shaft grave. Pella, Archaeological Museum, M130, M140.

Οι Μακεδόνες, οι Έλληνες του Βορρά ως απόγονοι του Ηρακλέους διατηρούν τις ομηρικού τύπου αντιλήψεις και τη σκέψη, την κοινωνική οργάνωση και τις πολιτικές δομές, εμφανείς στον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται ο αστικός χώρος. Η οργάνωση της Μακεδονικής αριστοκρατίας και της βασιλικής αυλής αντανακλά την ηρωϊκή ιεραρχία γύρω από τον κεντρικό ήρωα του ομηρικού έπους. Ο οπλισμός από ανδρικές ταφές από το αρχαϊκό νεκροταφείο του Αρχοντικού –κράνη με χρυσή προσωπίδα, ξίφος και αιχμή δόρατος– αντιπροσωπεύει την κοινωνική θέση της ντόπιας αριστοκρατίας, ενώ η χρυσοστόλιστη αρχόντισσα της Βοττιαίας δίνει το μέτρο των γυναικών της αριστοκρατίας στη Μακεδονία.

Panathenaic amphora. 530-520 BC. Mastos Painter. Clay. H. 0.61 m, rim: ext. d. 0.198 m, int. d. 0.165 m, d. body 0.44 m, d. base 0.14 m. Unknown provenance (Glymenopoulos Collection). Nauplion, Archaeological Museum, MN 1.

Statue of a nude youth (Apollo?). 1st century AD. Marble. H. pres. 0.525 m. Athens, Excavations for the Metropolitan. Railway, Syntagma Station. Find no. 3rd EPCA M 4509.

— «Αθλητές και Πανελλήνιοι Αγώνες»: Το αγωνιστικό πνεύμα των Ελλήνων απεικονίζεται στην επιτύμβια στήλη του δισκοβόλου, σε χάλκινο δίσκο-ανάθημα αθλητή στο Ιερό του Διός στην Ολυμπία, στον παναθηναϊκό αμφορέα του Μουσείου Ναυπλίου με αγώνα ιπποδρομίας.

Κόρη από μάρμαρο, 520-510 π.Χ. Μουσείο Ακρόπολης, Αθήνα. Statue of a Kore. 520-510 BC. Parian marble. H. 0.91 m. Found in 1886 to the west of the Erechtheion. Athens, Acropolis Museum, Aκρ. 673.

— «Κούροι και Κόραι»: Από τον 7ο αι. π.Χ. η εξέλιξη στον τρόπο απεικόνισης της ανθρώπινης μορφής είναι αξιοσημείωτη. Ο κούρος, ο γυμνός νέος άνδρας, θα στήνεται για πάνω από δύο αιώνες επιβλητικός στα ιερά ως «άγαλμα» για τον θεό ή ως ταφικό σήμα για τον θνητό. Οι κόρες θα στηθούν ως λαμπρές εικόνες της γυναικείας χάρης και σεμνότητας, στα ιερά των θεών και σε τάφους ως «σήματα». Θα παρουσιαστούν ο Κούρος από το Ιερό του Πτώου Βοιωτίας, από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών, και η Κόρη από το Μουσείο Ακροπόλεως.

Statue of a hoplite, known as “Leonidas”, 480–470 BC. Parian marble. H. 0.93 m with the restored helmet crest. From the Acropolis of Sparta, southwest of the Sanctuary of Athena Chalkioikos. Sparta, Archaeological Museum, 3365.

— «Λεωνίδας, ο βασιλιάς της Σπάρτης»: Στον θρυλικό βασιλιά της Σπάρτης, ήρωα της μάχης των Θερμοπυλών (470 π.Χ), είναι αφιερωμένη η ενότητα, στην οποία θα παρουσιαστούν αιχμές βελών που προέρχονται από το πεδίο της μάχης των Θερμοπυλών.

Votive relief. 375-350 BC. Pentelic marble. H. 0.53 m, w. 0.74 m. Probably from the area of Loukou, Kynouria (Peloponnesos). Athens, National Archaeological Museum, 1402.

— «Αθηναίοι και Δημοκρατία»: Η δομή και η λειτουργία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας τεκμηριώνεται από επιγραφές, ανάγλυφα, όστρακα οστρακισμού, δικαστικές ψήφους και προπλάσματα από την Αγορά των Αθηναίων και σειρά αθηναϊκών νομισμάτων.

Votive relief of the so-called “self-crowning athlete”. C. 460 BC. Parian marble. H. 0.61 m, w. 0.495 m. Found in Sounion in 1915 near the temple of Athena. Athens, National Archaeological Museum, 3344.

Οι Αθηναίοι και τα επιτεύγματά τους στην αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη ζωγραφική, το θέατρο, την ιστορία, τη φιλοσοφία και τις επιστήμες παρουσιάζονται μέσα από χαρακτηριστικά έργα όπως: Ο αυτοστεφανούμενος του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, τμήμα ενεπίγραφου επικράνου από την Ακρόπολη, μαρμάρινο κεφάλι αθλητή και δύο κεφάλια πιθανώς από τις μετόπες του Παρθενώνα από το Μουσείο Ακροπόλεως, δύο επιτύμβιες στήλες από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο Σοφοκλής από το Αρχαιολογικό Μουσείο Άργους και τραγικά προσωπεία, τα πορτρέτα του Πλάτωνος, του Αριστοτέλους, του Δημοσθένους που συνδέονται με το θέατρο, τη φιλοσοφία και τη ρητορική. Η ερυθρόμορφη υδρία του «ζωγράφου του Πηλέα» με παράσταση γυναικωνίτη από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Χρυσό στεφάνι από τον τάφο του Φιλίππου Β’ στις Αιγές, 340-336 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Αιγών. Myrtle wreath. 340-336 BC. Gold. D. 0.26 m. Aigai, tomb of Philip II, vestibule. Aigai, Archaeological Museum, ΒΜ 2633. All in all, hundreds of golden objects will be presented, including two magnificent death masks from Mycenae (16th century BCE); superb warrior’s helmets; the beautiful myrtle wreath of Queen Meda from the antechamber of the tomb of Philip II of Macedonia (about 336 BCE); and a marble bas-relief representing a young man crowning himself.

Medallion. C. AD 225-250. Gold. D. 0.058 m, th. 0.008 m, wt. 120.06 gm. Egypt, Aboukir. Purchased at auction. Thessaloniki, Archaeological Museum, 4304. As they tour the exhibition, visitors of all ages will be captivated by the stories of historical figures like Aristotle, Plato, Philip II of Macedonia and the Spartan King Leonidas, and the epic heroes and gods of Greek mythology, including Achilles, Aphrodite, Athena, Zeus and Poseidon. They will also enjoy captivating interactives, fascinating hands-on objects, and a stunning design treatment. It all adds up to a once-in-a-lifetime exhibition and a truly memorable visitor experience.

— «Φίλιππος Β΄»: Η πολιτική, στρατιωτική και οικονομική άνοδος των Μακεδόνων βασιλέων με τις συνέπειες στον τότε γνωστό κόσμο προβάλλεται με την παρουσίαση έργων πλαστικής, ζωγραφικής, κοσμηματοτεχνίας και τορευτικής από τα Αρχαιολογικά Μουσεία Θεσσαλονίκης, Αιγών και Πέλλας. Στην ενότητα κυριαρχεί η κεφαλή του Αλεξάνδρου από την Πέλλα. Χαρακτηριστικά εκθέματα είναι τα αργυρά σκεύη από τον τάφο του Φιλίππου Β΄, το χρυσό στεφάνι από τις Αιγές, το χρυσό μετάλλιο της Ολυμπιάδας, η γυναικεία ταφή του Δερβενίου και η ανδρική ταφή της Σταυρουπόλης.

— «Μέγας Αλέξανδρος. Η αυγή ενός νέου κόσμου»: Η έκθεση των ελληνιστικών  ειδωλίων από το Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας σηματοδοτεί την εποχή των βασιλείων, διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου.

Η έκθεση The Greeks: From Agamemnon to Alexander the Great θα επιχειρήσει ένα μοναδικό ταξίδι 5.000 χρόνων στην ιστορία και τον πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων. Με συλλογές από 22 ελληνικά εθνικά μουσεία - θα παρουσιαστούν πάνω από 500 αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας- οι επισκέπτες θα έρθουν σε επαφή με τις κυρίαρχες στιγμές τους ελληνικού πολιτισμού: την προέλευση γραφής και τέχνης από τον κυκλαδικό και μινωικό πολιτισμό του Αιγαίου, γνωριμία με τον κόσμο των ηγεμόνων και των ιερειών της μυκηναϊκής εποχής, με τους πολεμιστές της Σπάρτης, τους ήρωες, τους αθλητές και τους φιλόσοφους της κλασσικής εποχής ως τον Μέγα Αλέξανδρο που εξαπλώνει τον ελληνικό πολιτισμό σε όλον τον κόσμο δίνοντας μορφή στον πολιτισμό όπως τον ξέρουμε σήμερα. Η έκθεση που θα πραγματοποιηθεί στην Ουάσινγκτον στο National Geographic Museum, διερευνά τις στιγμές που οδήγησαν στη γέννηση της δυτικής δημοκρατίας, τη σύγχρονη τέχνη,  την επιστήμη, την ιατρική, το θέατρο και τον αθλητισμό.

Τα έργα της έκθεσης προέρχονται από τις παρακάτω Εφορείες και Μουσεία: Α’, Γ’, Δ’, Ε’, ΣΤ’, Ζ’, Θ’, Ι’, ΙΖ’, ΚΑ’ και ΚΕ’ ΕΠΚΑ, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Νομισματικό Μουσείο, Επιγραφικό Μουσείο, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου και Μουσείο Ακροπόλεως.

Πηγή: Αρχαιολογία Online