O Εγκέλαδος έχει ωκεάνια ρεύματα που μπορεί να στηρίζουν την ζωή. Ocean currents predicted on Enceladus

Ερευνητές στις ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι στον υπόγειο ωκεανό του Εγκέλαδου, τον παγωμένο δορυφόρο του Κρόνου, σχηματίζονται ρεύματα παρόμοια με αυτά των ωκεάνιων ρευμάτων στην Γη η παρουσία των οποίων δημιουργεί δυνητικά προϋποθέσεις φιλικές για την παρουσία της ζωής. Buried beneath 20 kilometers of ice, the subsurface ocean of Enceladus—one of Saturn's moons—appears to be churning with currents akin to those on Earth. Encased in an icy shell, the ocean on Enceladus appears to be churning. Credit: California Institute of Technology

Ο Εγκέλαδος αποτελεί τον έκτο σε μέγεθος δορυφόρο του Κρόνου. Πρόκειται για μια παγωμένη «μπάλα» με διάμετρο 500 χλμ. που δεν προκαλούσε κανένα ενδιαφέρον στους επιστήμονες. Όλα άλλαξαν όταν το 2014 το διαστημικό σκάφος Cassini που εξερευνούσε το σύστημα του άρχοντα των δαχτυλιδιών του ηλιακού μας συστήματος περνώντας πάνω από τον Εγκέλαδο συνέλλεξε και μετέδωσε στην Γη δεδομένα τα οποία προκάλεσαν συναγερμό όχι μόνο στα μέλη της αποστολής αλλά στην επιστημονική κοινότητα σε όλο τον κόσμο. Τα στοιχεία υπεδείκνυαν την ύπαρξη ενός υπόγειου ωκεανού γεγονός που τελικά επιβεβαιώθηκε με επόμενες παρατηρήσεις του Cassini.

Οι επιστήμονες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο ωκεανός αυτός καλύπτει όλη την έκταση του δορυφόρου και έχει βάθος τουλάχιστον 30 χλμ. Οι περιοχές κοντά στην επιφάνεια του έχουν εξαιρετικά χαμηλή θερμοκρασία λόγω της κοντινής τους απόστασης με τους πάγους του δορυφόρου. Όσο όμως πλησιάζουμε προς το πυρήνα του δορυφόρου οι θερμοκρασίες αυξάνονται. Σειρά μελετών έχουν δείξει ότι ο ωκεανός αυτός διαθέτει μια σειρά από χαρακτηριστικά και προϋποθέσεις για την παρουσία της ζωής σε αυτόν έστω και σε μικροβιακό επίπεδο.

Over time, cool ocean water seeps into the moon's porous core. Pockets of water reaching deep into the interior are warmed by contact with rock in the tidally heated interior and subsequently rise owing to the positive buoyancy, leading to further interaction with the rocks. The heat deposited at the boundary between the seafloor and ocean powers hydrothermal vents. Heat and rocky particles are transported through the ocean, triggering localised melting in the icy shell above. This leads to the formation of fissures, from which jets of water vapour and the rocky particles from the seafloor are ejected into space. In the graphic, the interior 'slice' is an excerpt from a new model that simulated this process. The orange glow represents the parts of the core where temperatures reach at least 90°C. Tidal heating owing to the friction arising between particles in the porous core provides a key source of energy, but is not illustrated in this graphic. The tidal heating results primarily from the gravitational pull from Saturn. Credit: Surface: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute; interior: LPG-CNRS/U. Nantes/U. Angers. Graphic composition: ESA

Ερευνητές του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνια, το πανεπιστήμιο που είναι πιο γνωστό ως Caltech, με μελέτη τους που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature Geoscience» υποστηρίζουν ότι στον ωκεανού του Εγκέλαδου σχηματίζονται ρεύματα παρόμοια με αυτά των ωκεανών στην Γη. Σύμφωνα με τους ερευνητές αν μελετηθεί η κατανομή των πάγων στον Εγκέλαδο, οι περιοχές που οι πάγοι είναι πιο λεπτοί και εκείνες που τα στρώματα έχουν μεγάλο πάχος, μπορεί να χαρτογραφηθεί η κίνηση των ωκεάνιων ρευμάτων.

Από την χαρτογράφηση αυτή θα αποκαλυφθούν σύμφωνα με τους ερευνητές οι περιοχές στις οποίες η κίνηση των ρευμάτων μεταφέρει σε αυτές θερμότητα αλλά και θρεπτικά συστατικά. Αυτές οι περιοχές θα είναι και αυτές με τις μεγαλύτερες πιθανότητες να έχουν αναπτυχθεί ή να διαβιώνουν εκεί κάποιες μορφές ζωής. Έτσι οι επιστήμονες που θα ασχοληθούν με την οργάνωση αποστολών εξερεύνησης στον Εγκέλαδο τα επόμενα χρόνια θα έχουν με αυτό τον τρόπο έναν καλό… μπούσουλα για το που να στοχεύσουν.

Εκτός από τον Εγκέλαδο υπόγειο ωκεανό έχει διαπιστωθεί ότι διαθέτει και η Ευρώπη, ένας επίσης παγωμένος δορυφόρος του Δία ενώ η παρουσία υπόγειου ωκεανού έχει υποδειχθεί στον Πλούτωνα αλλά και σε ορισμένα ακόμη διαστημικά σώματα του ηλιακού μας συστήματος. Έχουν μάλιστα εκπονηθεί σχέδια εξερεύνησης τους με την αποστολή διαστημικών σκαφών που θα προσεδαφιστούν στην παγωμένη επιφάνεια, θα τρυπήσουν τους πάγους και θα ρίξουν στον ωκεανό ρομποτικά υποβρύχια για να τους εξερευνήσουν.

Με δεδομένο όμως ότι οι ωκεανοί αυτοί βρίσκονται σε βάθη δεκάδων ή και εκατοντάδων χλμ. κάτω από την παγωμένη επιφάνεια αυτών των διαστημικών σωμάτων το εγχείρημα μοιάζει με τα σημερινά δεδομένα και τεχνικά μέσα που διαθέτουμε από εξαιρετικά δύσκολο στα όρια του αδύνατου αν και ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει δείξει ότι καταφέρνει να εφευρίσκει λύσεις για να ξεπερνά κάθε είδους εμπόδιο.

Πηγές:  A pole-to-equator ocean overturning circulation on Enceladus, Nature Geoscience (2021). DOI: 10.1038/s41561-021-00706-3 - https://www.caltech.edu/about/news/ocean-currents-predicted-on-enceladus - https://www.naftemporiki.gr/story/1707263/o-egkelados-exei-okeania-reumata-pou-mporei-na-stirizoun-tin-zoi

 

 

Συσκευή υπερήχων «διαβάζει τις προθέσεις μας στον εγκέφαλο». Reading Minds With Ultrasound

Ένα νέο σύστημα που «διαβάζει τη σκέψη» χωρίς να απαιτεί την εμφύτευση ηλεκτροδίων στον εγκέφαλο δοκιμάστηκε με επιτυχία σε πιθήκους, ένα επίτευγμα που ίσως μια μέρα επιτρέψει σε παράλυτους ασθενείς να ελέγχουν με τη σκέψη υπολογιστές ή ρομποτικούς βραχίονες. Focused ultrasound allowed researchers to record and monitor brain activity in a non-invasive way. The technology allowed the researchers to predict movement. Credit: Caltech

Την τελευταία δεκαετία έχει παρουσιαστεί μια πληθώρα συστημάτων «διεπαφής εγκεφάλου-υπολογιστή» που διαβάζουν τη σκέψη, όλα όμως παρουσιάζουν σημαντικά μειονεκτήματα και ακόμα δεν χρησιμοποιούνται ευρέως στην κλινική πράξη.

Μια από τις προσεγγίσεις που εφαρμόζονται αξιοποιεί δεδομένα από ηλεκτροεγκεφαλογράφους, μια αναίμακτη τεχνική η οποία όμως προσφέρει μειωμένη ανάλυση και δεν μπορεί να καταγράψει την ενεργοποίηση μεμονωμένων νευρώνων.

Μια άλλη προσέγγιση αφορά τη χειρουργική εμφύτευση ηλεκτροδίων που παρακολουθούν τη δραστηριότητα ακόμα και μεμονωμένων νευρώνων. Το πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση είναι ότι για την εμφύτευση των ηλεκτροδίων απαιτείται η αφαίρεση τμήματος του κρανίου και το κόψιμο της σκληρής μήνιγγας, του βασικού προστατευτικού περιβλήματος του εγκεφάλου.

Τη λύση υπόσχονται τώρα να δώσει το «λειτουργικό υπερηχογράφημα», μια παραλλαγή των υπερηχογράφων που χρησιμοποιούν οι γυναικολόγοι για να απεικονίσουν το αναπτυσσόμενο έμβρυο. Μια συσκευή που ονομάζεται μορφομετατροπέας εκπέμπει παλμούς εστιασμένων υπερήχων, οι οποίοι ανακλώνται και αποκαλύπτουν τα όρια ανάμεσα σε διαφορετικούς ιστούς.

Στη νέα μελέτη, διεθνής ομάδα ερευνητών χρησιμοποίησε έναν μορφομετατροπέα που εκπέμπει μια πλατιά δέσμη υπερήχων για να παρακολουθεί τη ροή του αίματος στον οπίσθιο βρεγματικό φλοιό, μια περιοχή του εγκεφάλου που εμπλέκεται στον προγραμματισμό κινήσεων. Όσο πιο έντονη η ροή του αίματος σε μια περιοχή, τόσο πιο έντονη η δραστηριότητα των νευρώνων σε αυτή την περιοχή.

Η μέθοδος δεν είναι εντελώς αναίμακτη, αφού απαιτεί την αφαίρεση ενός μικρού τμήματος του κρανίου. Δεν απαιτεί τομές στη σκληρή μήνιγγα ή εμφύτευση ηλεκτροδίων βαθιά στον εγκέφαλο.

Τομογραφία των εγκεφαλικών αγγείων των πειραματόζωων σε απεικόνιση του λειτουργικού υπερηχογράφου. Details of the vasculature in the non-human primate brain, imaged using functional ultrasound. Credit: S. Norman

Η νέα τεχνική δοκιμάστηκε σε δύο μακάκους ρέζους, οι οποίοι είχαν εκπαιδευτεί να στρέφουν το βλέμμα ή τα άνω άκρα τους προς τα δεξιά ή προς τα αριστερά όταν έβλεπαν μια κουκίδα στην οθόνη.

Σε πρώτη φάση, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τη συσκευή υπερήχων για να διαβάσουν την εγκεφαλική δραστηριότητα που συνόδευε κάθε κίνηση των πειραματόζωων. Τα δεδομένα τροφοδοτήθηκαν σε έναν αλγόριθμο μηχανικής μάθησης που σταδιακά έμαθε την αντιστοίχιση ανάμεσα στα μοτίβα της εγκεφαλικής δραστηριότητας και τις φυσικές κινήσεις.

Στην επόμενη φάση, οι ερευνητές ζήτησαν από τον αλγόριθμο να μαντέψει ποια κίνηση θα εκτελούσε κάθε πειραματόζωο στη διάρκεια του τεστ.

Ο αλγόριθμος μπορούσε να προβλέψει την κατεύθυνση της κίνησης με αξιοπιστία 78% στις κινήσεις των ματιών και 89% στις κινήσεις των χεριών, αναφέρουν οι ερευνητές στην έγκριτη επιθεώρηση Neuron.

Μάλιστα η συσκευή υπερήχων διαπιστώθηκε ότι μπορεί να καταγράφει τη δραστηριότητα μιας περιοχής του εγκεφάλου με διάμετρο μόλις 100 μικρόμετρα, περίπου 10 φορές το πλάτος ενός μεμονωμένου νευρώνα. Αυτό σημαίνει ότι η τεχνική προσφέρει υψηλότερη ανάλυση από τη λειτουργική μαγνητική τομογραφία, μια απεικονιστική εξέταση που παρακολουθεί την εγκεφαλική δραστηριότητα σε πραγματικό χρόνο, λένε οι ερευνητές.

Ακόμα κι έτσι όμως ο υπερηχογράφος δεν πετυχαίνει την ανάλυση που προσφέρουν τα εμφυτευμένα ηλεκτρόδια, παραδέχεται η ερευνητική ομάδα.

Το γεγονός όμως ότι η τεχνική δεν απαιτεί τόσο εκτεταμένη χειρουργική επέμβαση δημιουργεί τώρα ελπίδες για τους παράλυτους ασθενείς, πολλοί από τους οποίους δεν ενθουσιάζονται με την ιδέα της εμφύτευσης καλωδίων στον εγκέφαλο.

Επόμενο βήμα των ερευνητών θα είναι να συνδέσουν το σύστημα με έναν ρομποτικό βραχίονα για να διαπιστώσουν αν μπορούν να μετατρέψουν τις σκέψεις των πιθήκων σε κινήσεις.

Πηγές: “Single-trial decoding of movement intentions using functional ultrasound neuroimaging” by Sumner L. Norman, David Maresca, Vassilios N. Christopoulos, Whitney S. Griggs, Charlie Demene, Mickael Tanter, Mikhail G. Shapiro and Richard A. Andersen, 22 March 2021, Neuron. DOI: 10.1016/j.neuron.2021.03.003 - https://www.caltech.edu/about/news/reading-minds-with-ultrasound-a-less-invasive-technique-to-decode-the-brains-intentions - https://www.in.gr/2021/03/23/b-science/episthmes/syskeyi-yperixon-diavazei-tis-protheseis-mas-ston-egkefalo/

 

 

«Σεισμός» στην επιστήμη: Νέα ανακάλυψη αμφισβητεί το Καθιερωμένο Πρότυπο και φέρνει αλλαγές στη Φυσική. New result from the LHCb experiment challenges leading theory in physics

Φαίνεται πιθανή η παραβίαση της διατήρησης λεπτονικής γεύσης – που σημαίνει την ύπαρξη νέας δύναμης (και νέων σωματιδίων) στη φύση. Η σπάνια διάσπαση ενός μεσονίου Β+ προς ηλεκτρόνιο και ποζιτρόνιο στον LHCb. The LHCb results strengthen hints of a violation of lepton flavour universality. Very rare decay of a beauty meson involving an electron and positron observed at LHCb (Image: CERN)

Επιστήμονες ανακάλυψαν ένα πιθανό «ελάττωμα» σε μια θεωρία που εξηγεί πώς συμπεριφέρονται τα δομικά στοιχεία του σύμπαντος.

Το Καθιερωμένο Πρότυπο (Standard Model) είναι η καλύτερη θεωρία που έχουμε αυτή τη στιγμή για να εξηγήσουμε τον τρόπο που λειτουργεί ο κόσμος γύρω μας- ωστόσο ήταν γνωστό εδώ και καιρό πως δεν πρόκειται παρά για ένα «σκαλοπάτι» προς μια πιο ολοκληρωμένη κατανόηση του σύμπαντος. Ενδείξεις απρόσμενων συμπεριφορών από ένα υποατομικό σωματίδιο, το αποκαλούμενο «beauty quark», θα μπορούσαν να φέρουν στο φως «ρωγμές» στα «θεμέλια» αυτής της θεωρίας, αλλάζοντας το πρόσωπο της Φυσικής όπως τη γνωρίζουμε.

The Large Hadron Collider beauty (LHCb) experiment at CERN has announced new results which, if confirmed, challenges the Standard Model of particle physics. The LHCb experiment is one of the four large experiments at the Large Hadron Collider at CERN, situated underground on the Franco-Swiss border near Geneva. Credit: CERN

Όπως αναφέρει το BBC, τα ευρήματα προέκυψαν από δεδομένα που συνέλεξαν ερευνητές οι οποίοι εργάζονταν στο LHC (Large Hadron Collider) του CERN- όπου συγκρούονται ακτίνες σωματιδίων πρωτονίων για να ελεγχθούν τα όρια της Φυσικής όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα.

Η «μυστηριώδης» συμπεριφορά του «beauty quark» ίσως να είναι το αποτέλεσμα ενός άγνωστου μέχρι σήμερα υποατομικού σωματιδίου, που ασκεί δύναμη- ωστόσο οι φυσικοί τονίζουν ότι απαιτούνται περισσότερα δεδομένα για να επιβεβαιωθούν τα αποτελέσματα.

It’s too early to say if this genuinely is a deviation from the Standard Model but the potential implications are such that these results are the most exciting thing I’ve done in 20 years in the field. - Dr Mitesh Patel

Ο Μίτες Πατέλ, του Imperial College London, είπε στο BBC News πως «είναι πολύ νωρίς για να πούμε εάν πρόκειται όντως για απόκλιση από το Καθιερωμένο Πρότυπο, μα οι πιθανές επιπτώσεις είναι τέτοιες που αυτά τα αποτελέσματα είναι ό,τι πιο συναρπαστικό έχω δει 20 χρόνια στον χώρο».

Ο κόσμος μας έχει δομικά στοιχεία που είναι ακόμα μικρότερα από το άτομο, και κάποια από αυτά τα υποατομικά σωματίδια αποτελούνται από ακόμα μικρότερα τμήματα, ενώ άλλα δεν μπορούν να διασπαστούν σε τίποτα άλλο μικρότερο- αυτά είναι γνωστά ως θεμελιώδη σωματίδια.

Το Καθιερωμένο Πρότυπο περιγράφει όλα τα γνωστά θεμελιώδη σωματίδια από τα οποία αποτελείται το σύμπαν, καθώς και τις δυνάμεις με τις οποίες αλληλεπιδρούν. Ωστόσο δεν μπορεί να εξηγήσει κάποια από τα μεγαλύτερα μυστήρια της σύγχρονης Φυσικής, όπως τη σκοτεινή ύλη ή τη φύση της βαρύτητας. Ως εκ τούτου, οι φυσικοί ξέρουν πως κάποια στιγμή πρέπει να αντικατασταθεί από ένα πιο προηγμένο μοντέλο.

Physicists have uncovered a potential flaw in a theory that explains how the building blocks of the Universe behave. Credit: CERN

Το LHC κατασκευάστηκε για έρευνες πέρα από το Καθιερωμένο Πρότυπο- οπότε αν οι ανακαλύψεις αυτές επιβεβαιωθούν, θα πρόκειται για μια μεγάλη ανακάλυψη.

Το LHC παράγει υποατομικά σωματίδια που είναι γνωστά ως «beauty quarks». Συνήθως δεν βρίσκονται στη φύση, μα παράγονται στο LHC. Τα υποατομικά σωματίδια υφίστανται μια διαδικασία αποσύνθεσης, όπου ένα σωματίδιο μεταμορφώνεται σε άλλα, μικρότερης μάζας.

Το υποθετικό σωματίδιο λεπτοκουάρκ (LQ) εμφανίζεται στην περίπτωση παραβίασης της λεπτονικής γεύσης (δεξιά).

Σύμφωνα με το Καθιερωμένο Πρότυπο, τα beauty quarks θα έπρεπε να αποσυντίθενται σε ίσους αριθμούς ηλεκτρονίων και μιόνια. Αντ'αυτού, η διαδικασία αποδίδει περισσότερα ηλεκτρόνια από ό,τι μιόνια. Μία πιθανή εξήγηση είναι πως ένα σωματίδιο που δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα, γνωστό ως leptoquark, εμπλέκεται στη διαδικασία και κάνει ευκολότερη την παραγωγή ηλεκτρονίων.

Βρέθηκε η 5η δύναμη στο πείραμα LHCb; Is there a Fifth Force? News from the Large Hadron Collider with James Beacham & Phil Ilten. Interesting new result from the LHCb Experiment collaboration was just announced, hinting at physics beyond the standard model. Credit: Dr Brian Keating

Όπως είπε η Πόλα Αλβαρέζ Καρτέλε, του University of Cambridge, μία εκ των ερευνητών πίσω από την ανακάλυψη αυτή, «το νέο αυτό αποτέλεσμα παρέχει πολύ δελεαστικές ενδείξεις παρουσίας ενός νέου θεμελιώδους σωματιδίου ή δύναμης που αλληλεπιδρά διαφορετικά με αυτά τα...σωματίδια».

«Όσο περισσότερα δεδομένα έχουμε, τόσο ισχυρότερο γίνεται αυτό το αποτέλεσμα. Η μέτρηση αυτή είναι η πιο σημαντική σε μια σειρά αποτελεσμάτων από το LHCb στην τελευταία δεκαετία, που όλα δείχνουν να ευθυγραμμίζονται- και θα μπορούσαν όλα να υποδεικνύουν μια κοινή εξήγηση. Τα αποτελέσματα δεν έχουν αλλάξει, μα οι αβεβαιότητες έχουν μειωθεί, αυξάνοντας τις δυνατότητές μας να δούμε πιθανές διαφορές με το Καθιερωμένο Πρότυπο».

Πηγές: LHCb paper:  https://arxiv.org/abs/2103.11769 - https://home.cern/news/news/physics/intriguing-new-result-lhcb-experiment-cern - https://www.imperial.ac.uk/news/218134/new-result-from-lhcb-experiment-challenges/ - https://www.bbc.com/news/science-environment-56491033 - https://www.naftemporiki.gr/story/1705987/seismos-stin-epistimi-nea-anakalupsi-amfisbitei-to-kathieromeno-protupo-kai-fernei-allages-sti-fusiki - https://physicsgg.me/2021/03/24/

 

Μαρία Ευθυμίου, «Δέκα πράγματα που πρέπει να γνωρίζουμε για την ελληνική επανάσταση»

Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, Ο Μάρκος Μπότσαρης στη μάχη του Κεφαλόβρυσου Καρπενησίου («O φόνος του Τσελατήμ (sic) πασά υπό του Μάρκου Βότσαρη (sic)…»). Φυσικές χρωστικές σε καμβά, 70 cm x 89 cm, χωρίς χρονολογία (Πριν το 1934). Theophilos Hatzimihail, Markos Botsaris in the battle of Karpenissi ("The killing of Celatim (sic) Paşa by Markos Votsaris (sic)…"). Natural pigments on canvas, 70 cm x 89 cm, no date (Before 1934).

1. Οι Έλληνες δεν ήταν οι πρώτοι που επαναστάτησαν ενάντια στους Οθωμανούς

Μέλη των Σερβικών Ελεύθερων Σωμάτων, 1798. Serbian, Wurmser, Odonel and Mahony Free Corps in 1798. Rudolf Otto von Ottenfeld.

Η Ελληνική Επανάσταση, που ξεκίνησε το 1821 και τελείωσε το 1830 με την αναγνώριση εθνικού ανεξάρτητου κράτους με το όνομα Ελλάς, είναι η δεύτερη στα Βαλκάνια. Την πρώτη την έκαναν οι Σέρβοι το 1804. Είχαν αρχηγό τους τον Γεώργιο Πέτροβιτς Καραγκεόργεβιτς, τον Καραγιώργη της Σερβίας, τον οποίον τιμούμε με δρόμο στην πρωτεύουσά μας επειδή υπήρξε σημαντική προσωπικότητα που έπαιξε ρόλο και στα ελληνικά πράγματα. Η σερβική επανάσταση ήταν μακρόσυρτη, ολοκληρώθηκε το 1830, αλλά με αυτονομία. Δηλαδή προέκυψε ένα αυτόνομο κράτος και όχι ανεξάρτητο, όπως αργότερα το ελληνικό.

Το 1804 ξεσπά η Σερβική επανάσταση, η οποία ξεκίνησε ως εξέγερση εναντίον των αυθαιρεσιών των γενιτσάρων. Στο στάδιο αυτό οι Σέρβοι έχουν στο πλευρό τους την Οθωμανική Αυτοκρατορία, σύντομα όμως θα παρουσιαστεί διάσταση και οι Σέρβοι θα διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους. Οι Σέρβοι, υπό τον ρωμαλέο αρχηγό τους Καραγεώργη Πέτροβιτς, σημειώνουν νίκες κατά των Οθωμανών αλλά τελικά ηττώνται όταν θα τους εγκαταλείψει η Ρωσία. Το έργο του Καραγεώργη, υπό άλλη μορφή, συνεχίζει ο Μίλος Ομπρένοβιτς μετά το 1815. Με την καθοδήγηση του Ομπρένοβιτς, οι Σέρβοι αποκτούν, σταδιακά, διευρυμένη αυτονομία. Η Σερβία θα γίνει ανεξάρτητη το 1878. Στον αγώνα τους οι Σέρβοι είχαν συνδρομή και υποστήριξη και από Έλληνες ενόπλους που έσπευσαν στα πεδία των μαχών. Ο θάνατος του Καραγιώργη, όπως απεικονίζεται σε πίνακα του 1863. The Assassination of Karadjordje, 1863. National Museum, Belgrade.

Η επανάστασή τους δεν έμοιαζε πολύ με τη δική μας, διότι αυτών ξεκίνησε ως εξέγερση και εξελίχθηκε σε επανάσταση. Κατά την έκρηξη, δηλαδή, των γεγονότων, δεν είχαν εθνικό διακύβευμα στον νου τους, καθώς ξεκίνησαν διαμαρτυρόμενοι για την αθέτηση προνομίων που τους είχε παραχωρήσει η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τελικά η διαμαρτυρία έγινε επανάσταση. Αντίθετα, η ελληνική ξεκίνησε προετοιμασμένη ως τέτοια.

Τέλος η σερβική συνέβη μέσα στους ναπολεόντειους πολέμους, ενώ η ελληνική μετά τους ναπολεόντειους πολέμους. Έχει σημασία αυτό, μια και το συνολικό σκηνικό ήταν διαφορετικό στις δύο περιπτώσεις.

2. Η Ελλάδα ήταν το πρώτο ανεξάρτητο εθνικό κράτος στην ανατολική Μεσόγειο

Νικόλαος Φερεκείδης, Η Υποδοχή του Βασιλειά Όθωνα της Ελλάδας στο Ναύπλιο, 1901.

Η Ελλάδα υπήρξε το πρώτο ανεξάρτητο εθνικό κράτος που δημιουργήθηκε αποκοπτόμενο από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτό ήταν μεγάλη τομή, αν σκεφθεί κανείς ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία επί αιώνες ήταν νικηφόρα, κι αν έχανε εδάφη ─που έχανε δύσκολα─ ήταν προς όφελος μιας άλλη χώρας, που έπαιρνε τις περιοχές. Και τώρα έρχεται ένα τμήμα της –όχι μεγάλο βέβαια, διότι ήταν μικρά τα σύνορα του πρώτου ελληνικού κράτους– και γίνεται ανεξάρτητο κράτος. Αυτό το γεγονός επηρέασε τις εξελίξεις διότι οι υπόλοιποι Βαλκάνιοι θεώρησαν το ελληνικό παράδειγμα πρότυπο για την δική τους εθνική πορεία κατά το δεύτερο μισό του 19ου και το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

Ο Μπολίβαρ σε ηλικία 29 ετών. Simón Bolívar, 1812.

Ο 19ος αιώνας ονομάζεται «ο αιώνας του εθνισμού», της τάσης των λαών να αποκοπούν από τις αυτοκρατορίες και να δημιουργήσουν δικά τους ανεξάρτητα κράτη. Σε αυτό οι Έλληνες είναι μπροστά παγκοσμίως, καθώς στην ίδια περίπου εποχή, με αρχηγούς άτομα σαν τον Σιμόν Μπολιβάρ, επαναστατικά γεγονότα γίνονται και στη Λατινική Αμερική, ενάντια στους Ισπανούς, και διαμορφώνονται τα σημερινά εθνικά κράτη στην εκεί περιοχή.

3. Κύρια αιτία της ελληνικής πρωτοπορίας: η παιδεία

Φωτογραφία των αρχών του 20ου αιώνα που απεικονίζει το κτήριο που στέγασε το Φροντιστήριο Τραπεζούντας κατά την τελευταία περίοδο λειτουργίας του (1902-1921). Phrontisterion of Trapezous. The school building, early 20th century.

Καίριος λόγος για το γεγονός ότι οι Έλληνες προηγήθηκαν ως προς την εθνική τους επανάσταση είναι ότι είχαν την πιο διαδεδομένη και σημαντική παιδεία στα Βαλκάνια, και μία γλώσσα με θαυμαστά χαρακτηριστικά πλούτου και διάρκειας. Η ελληνική γλώσσα, η κινεζική και η χίντι των Ινδών είναι οι μοναδικές ζώσες γλώσσες ανάμεσα στις περισσότερες από τις σημερινές περίπου 6.000 γλώσσες της γης, που την πορεία τους παρακολουθεί κανείς γραπτά επί σχεδόν 4.000 χρόνια. Υπήρξε δε, και ακόμα είναι, η γλώσσα της Ορθοδοξίας. Ξεκίνησε ως γλώσσα ολόκληρου του Χριστιανισμού και παρέμεινε για πολλούς αιώνες η κύρια γλώσσα της Ορθοδοξίας, γι’ αυτό και οι Ορθόδοξοι, ανεξαρτήτως καταγωγής, λέγονται παγκοσμίως Greek Orthodox, μια και τα τέσσερα πατριαρχεία της Ανατολής μιλούσαν ελληνικά – και ακόμα μιλούν, εκτός από αυτό της Αντιοχείας που πρόσφατα υιοθέτησε τα αραβικά, Το λέω αυτό διότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν θεοκρατική, σε χώριζε ανάλογα με το θρήσκευμά σου. Εξ αυτού, το γεγονός ότι τα εκατομμύρια των Χριστιανών Ορθοδόξων των Βαλκανίων, της Μικράς Ασίας και της Μέσης Ανατολής διοικούνταν από ελληνόφωνα Πατριαρχεία προσέθετε μεγάλο ειδικό βάρος στη σπουδαία αυτή γλώσσα. Και στην παιδεία της.

Την εποχή αυτή ο αριθμός των ελληνικών σχολείων στη Βαλκανική, τα νησιά του Αιγαίου και τα παράλια της Μικράς Ασίας είναι τέτοιος, ώστε ο Κοραής να υπολογίζει ότι δεν υπάρχει πόλη ή κωμόπολη χωρίς σχολείο. Κάποια από τα σχολεία αυτά διαθέτουν κτίρια επιβλητικά, βιβλιοθήκη και αίθουσα Φυσικής και Χημείας. Δίπλα στα μαθήματα των θετικών επιστημών, που έχουν τώρα πάρει κεντρική θέση στην εκπαίδευση, διδάσκονται οι αρχαίοι συγγραφείς και η αρχαία ιστορία, ενώ σε σημαντικό μάθημα αναδεικνύεται και η γεωγραφία. Στα πλαίσια αυτά αρχίζει να γίνεται αντιληπτή η ανάγκη για την χρήση της δημοτικής γλώσσας αντί της αρχαΐζουσας, θέση υπέρ της οποίας θα σταθούν σημαντικοί λόγιοι όπως ο Δανιήλ Φιλιππίδης και ο Αθανάσιος Χριστόπουλος. Το κόστος ανέγερσης και λειτουργίας των σχολείων αναλαμβάνουν Έλληνες έμποροι του εξωτερικού, συντεχνίες, κοινότητες, ενώ η Εκκλησία παίζει, κατά τόπους, υποστηρικτικό ρόλο. Σημαντικότερα υπήρξαν τα σχολεία των Ιωαννίνων, των Αμπελακίων, της Χίου, του Βουκουρεστίου, του Ιασίου, της Σμύρνης, των Κυδωνιών (Αϊβαλί), της Δημητσάνας, της Ζαγοράς, των Μηλεών του Πηλίου κλπ. Η Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης (1733-1922). Evangelical School of Smyrna. The building of the school, early 20th century.

Κατά τον 17ο, 18ο και 19ον αιώνα, οι Έλληνες είχαν τα περισσότερα και καλύτερα σχολεία από κάθε άλλον Χριστιανικό Ορθόδοξο λαό στη Βαλκανική. Όχι κρυφά σχολεία, αντίθετα, ολοφάνερα, και δυναμικά. Εξ αυτού είχαν εγγράμματους, μορφωμένους και λογίους. Πίσω από το επίτευγμα αυτό, κατά τους ίδιους αιώνες, κρύβεται η επίδοσή τους στο χερσαίο και το θαλασσινό εμπόριο που τους έφερνε σε επαφή με Δύση και με Ανατολή, ενισχύοντας την αυτοπεποίθησή τους, την ώρα που έφερνε γνώσεις και εμπειρίες, στον καιρό του εθνισμού.

4. Επαναστατήσαμε λόγω υπεροχής

Το 1811 εκδίδεται στη Βιέννη, από τον Θεσσαλό λόγιο, κληρικό και χαρτογράφο Άνθιμο Γαζή, το εμβληματικό περιοδικό του νέου ελληνισμού Λόγιος Ερμής με φιλολογική ύλη και ειδήσεις. Πρόκειται για το πρώτο αμιγώς ελληνικό φιλολογικό περιοδικό. Το περιοδικό συνέχισε να εκδίδεται με διακυμάνσεις στην κυκλοφορία του μέχρι το 1821 και είχε καθοριστική σημασία για την ελληνική παιδεία. Περιοδικά όπως ο Λόγιος Ερμής είχαν στόχο να συμβάλλουν στη διάδοση της επιστημονικής γνώσης, ιδιαίτερα στον ελληνικό χώρο, και να φωτίσουν τα ζητήματα της ελληνικής παιδείας.

Αυτό που συνήθως λέγεται είναι πως οι Έλληνες ξεκίνησαν το 1821 την επανάστασή τους απελπισμένοι από τα 400 χρόνια σκλαβιάς. Τούτο φυσικά ισχύει, αλλά παράλληλα ίσχυαν και άλλες πραγματικότητες. Αυτές υπογραμμίζει και ο Σπυρίδωνας Τρικούπης, ο πατέρας του Χαριλάου Τρικούπη, ο οποίος ήταν στέλεχος της Επανάστασης του 1821, λόγιος από το Μεσολόγγι, που όταν τελείωσε η Επανάσταση συνέγραψε την Ιστορία της. Στο προοίμιο του πολύτιμου αυτού έργου του ο Τρικούπης, αναφερόμενος στα αίτια της Επανάστασης, τα τοποθετεί στο γεγονός ότι οι Έλληνες, παρότι «δεσποζόμενοι», υπερείχαν και προόδευαν, ενώ οι Τούρκοι, παρότι «δεσπόζοντες» παρέμεναν στάσιμοι. Στο γεγονός δηλαδή ότι οι Έλληνες είχαν αποκτήσει αυτοπεποίθηση λόγω των επιδόσεών τους στα γράμματα, στο εμπόριο κ.λπ. και εξ αυτού αισθάνθηκαν ότι ήρθε ή ώρα να κάνουν την Επανάσταση. Ότι μπορούσαν να κάνουν την Επανάσταση. Και ότι είχαν πιθανότητες να τα βγάλουν επιτυχώς πέρα.

5. Ο Φιλελληνισμός και η σύνδεση της Επανάστασης με τη Δύση

Φιλελληνική παράσταση και θέμα την καταστροφή των Ψαρών. Πίνακας των αρχών του 19ου αιώνα, της Suzanne Elisabeth Eynard (1775-1844). Το νησί των Ψαρών καταφεύγει στην αγκαλιά της μητέρας Ελλάδας, η οποία στρέφει ικετικά το βλέμμα στον ουρανό. Στο βάθος εκτυλίσσεται σκηνή από την καταστροφή. Η Ευρώπη συνάντησε στην Χίο και τα Ψαρά την λυρική Ελλάδα. Αργότερα στο Μεσολόγγι συνάντησε και την επική Ελλάδα, που πυροδότησε το δεύτερο φιλελληνικό κίνημα. Η Eynard ήταν νύφη του μεγάλου Ελβετού φιλέλληνα Jean Gabriel Eynard (σύζυγος του αδελφού του Jacques).The destruction of Psara, Suzanne Elisabeth Eynard (1775-1844), sister-in-law of the great Philhellene and friend of I. Kapodistrias, Jean Gabriel Eynard (SHP Collection).

Ο Φιλελληνισμός που εκδηλώθηκε κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο, μοναδικό στην παγκόσμια ιστορία. Κανένας λαός δεν θα μπορούσε, σε τέτοια κρίσιμη ώρα, να έχει το προνόμιο που είχαν οι Έλληνες, οι οποίοι ήσαν γνωστοί χάρη στους προγόνους τους, που οι λαοί της Ευρώπης από τον 14ο ήδη αιώνα θαύμαζαν και μελετούσαν. Ο αγώνας των Σέρβων για παράδειγμα, δεν προξένησε τέτοιο κίνημα, γιατί οι Σέρβοι ήταν σχεδόν άγνωστοι για τους Ευρωπαίους. Αντίθετα, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί, όταν πληροφορήθηκαν τον Αγώνα των Ελλήνων, συγκινήθηκαν βαθιά νιώθοντας ότι τους αφορούσε, μια και οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούνταν από τον δυτικό κόσμο η βάση των ιδεών και του πολιτισμού του. Το γεγονός ότι όσο πιο μορφωμένος –άρα, κατά κανόνα, και κοινωνικά πιο ισχυρός και πιο ευκατάστατος– τόσο πιο ελληνομαθής, είχε σημασία στα πράγματα γιατί ισχυρά άτομα στάθηκαν στο πλευρό των Ελλήνων σε πολλές κοινωνίες της Ευρώπης και της Αμερικής την εποχή αυτή. Αυτό έκανε τη διαφορά στην Ελληνική Επανάσταση μια και, από ένα σημείο και πέρα, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία στάθηκαν υπέρ των Ελλήνων και αποφάσισαν πως θα δημιουργηθεί ένα ελληνικό κράτος που θα είναι ανεξάρτητο. Κάτι που δεν έζησαν οι Σέρβοι, με αποτέλεσμα να γίνουν ανεξάρτητοι πολύ αργότερα, προς το τέλος του 19ου αιώνα, αρχές του 20ού.

Ο Λόρδος Βύρων. Πορτραίτο του πρώτου μισού του 19ου αιώνα. Παρουσιάζει τον Λόρδο Βύρωνα σε Ελληνοπρεπή θρόνο, με φόντο κλασσικές αρχαιότητες, τα όπλα του και την ποίησή του. Ένα ανήσυχο και δημιουργικό πνεύμα εμπνέεται από τις αξίες του Ελληνικού πολιτισμού και οδηγεί στις αρχές του 19ου αιώνα την λογοτεχνία και την διανόηση σε νέα μονοπάτια, εντυπωσιάζει με το συγγραφικό και ποιητικό του έργο, ταυτίζεται με τον ρομαντισμό, θαυμάζεται και λατρεύεται διεθνώς από ένα ευρύτατο κοινό. Μετατρέπεται σε πολιτικό και στρατιωτικό ων και ταυτίζεται με την υπόθεση της Ελληνικής επανάστασης. Ο θάνατός του στο Μεσολόγγι το 1824 συγκλονίζει την διεθνή κοινή γνώμη, δίνει εκρηκτικές διαστάσεις στο φιλελληνικό κίνημα διεθνώς και καθιστά το αίτημα της ανεξαρτησίας και αναγέννησης της Ελλάδας δικαίωση για την απώλειά του. Lord Byron. Portrait of the first half of the 19th century. It presents Lord Byron on a throne, with classical antiquities, his weapons and his poetry in the background. A restless and creative spirit, inspired by the values ​​of Hellenic culture, in the early 19th century directs literature and intellectual life into new paths. He impresses with his literary and poetic work, identifies with the Romantic Movement, is admired and worshipped internationally by a wide audience. Like Odysseus, he sometimes succumbs to his weaknesses and sometimes faces them down, all the while on the look-out for a noble goal that will redeem him. Finally he transforms himself into a political and military being and identifies with the cause of the Greek revolution. His death in Missolonghi in 1824 shocked international public opinion, gave an explosive dimension to the international philhellenic movement, and turned the cause of Greece’s independence into a just vindication for his loss.

Ο Φιλελληνισμός είχε δύο σκέλη: αυτούς που ήρθαν να πολεμήσουν δίπλα στους Έλληνες και αυτούς που δρούσαν υπέρ των Ελλήνων από τις πατρίδες τους, οργανωμένοι σε φιλελληνικές επιτροπές (κομιτάτα). Μέχρι και 1.200 άτομα ήρθαν από τη Δύση για να πολεμήσουν μαζί με τους Έλληνες – οι περισσότεροι Γερμανοί. Από αυτά τα 1.200 άτομα, περίπου 350 σκοτώθηκαν ή πέθαναν στην Ελλάδα – και πάλι οι περισσότεροι Γερμανοί(...)

6. Το λαϊκό αίσθημα ήταν φιλορωσικό, όχι φιλοδυτικό

Η αυτοκράτειρα Αικατερίνη η Μεγάλη, που βασίλεψε από το 1762 ως το 1796, συνέχισε την επέκταση και τον εκσυγχρονισμό της αυτοκρατορίας. Θεωρώντας τον εαυτό της ως πεφωτισμένο μονάρχη, έπαιξε σημαντικό ρόλο στο Ρωσικό Διαφωτισμό. Profile portrait of Catherine II by Fedor Rokotov (1763, Tretyakov gallery).

Η σύνδεσή μας με την Αγγλία κατά την Επανάσταση του 1821 είναι εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο της νεότερης Ιστορίας μας, γιατί ερμηνεύει και μία εθνική σχιζοφρένεια που ακόμη μάς συνοδεύει, μετά από 200 χρόνια ζωής. Το γεγονός δηλαδή ότι από το ’21 συνδεθήκαμε με τη Δύση, ενώ ο μέσος Έλληνας ήταν –και σε έναν βαθμό εξακολουθεί να είναι– κατά βάση φιλορώσος και αντιδυτικός. Την ίδια στιγμή όμως ήθελε να θεωρείται δυτικός, αφενός για να προστατεύεται από την ισχυρή Δύση και αφετέρου για να συγκαταλέγεται στους ισχυρούς, πρωτοπόρους, και επιτυχημένους του σύγχρονου κόσμου.

7. Η εχθρότητα «πολιτικών»-«στρατιωτικών»

Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1791 – 1865). Προσωπογραφία του Γερμανού Φιλέλληνα στρατιωτικού Karl Krazeisen. Alexandros Mavrokordatos (1791 – 1865). Portrait of the German officer and Philhellene Karl Krazeisen.

Eπί 200 χρόνια υπηρετούμε ως κοινωνία ένα σχήμα που δημιουργήθηκε στην Επανάσταση: αυτό της εχθρότητας μεταξύ «πολιτικών» και «στρατιωτικών». Την επεξεργασία αυτής της πόλωσης ανέλαβαν αργότερα, στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, κατά κύριο λόγο αριστερής κατεύθυνσης συγγραφείς, σαν τον Γιάννη Κορδάτο, οι οποίοι εξήγησαν ότι οι «κακοί πολιτικοί» πήραν στα χέρια τους την επανάσταση και αδίκησαν τους «καλούς στρατιωτικούς». Και αυτό είναι το αφήγημα που έχει περάσει για την Επανάσταση του '21. Αν ρωτήσει κανείς τον μέσο Έλληνα ποιος ήταν ο καλός της επανάστασης, θα πει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Ποιος ήταν ο κακός, θα πει ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.

Η αντίληψη αυτή πρώτα πρώτα βασίζεται σε κάτι πραγματικό: ότι κατά την επανάσταση, υπήρξε σύγκρουση μεταξύ «πολιτικών» και «στρατιωτικών». Έπειτα, στην επανάσταση την ίδια, ο μέσος απλός άνθρωπος καταλάβαινε περισσότερο τον Κολοκοτρώνη και τη στάση του, παρά τον Μαυροκορδάτο, μια και ο δεύτερος ήταν ένας Ευρωπαίος πολιτικός ενώ ο Κολοκοτρώνης ένας δικός του άνθρωπος, σαν τον ίδιο.

Όμως στο γεγονός ότι γίναμε ανεξάρτητο κράτος μεγάλο ρόλο έπαιξαν τόσο οι στρατιωτικοί όσο και οι πολιτικοί. Ανάμεσα στα άλλα, οι «πολιτικοί» κράτησαν και το διπλωματικό σκέλος των πραγμάτων του Αγώνα. Αν δεν ήταν αυτοί, πιθανά θα είχαμε γίνει αυτόνομο κράτος, όχι ανεξάρτητο. Θα ανήκαμε, δηλαδή, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, θα της πληρώναμε φόρους, στα εσωτερικά μας θα είχαμε ευρείες ελευθερίες, δεν θα είχαμε δικό μας στρατό ούτε δική μας εξωτερική πολιτική.

Γενικά, η Επανάσταση του 1821 ιδεολογικοποιήθηκε πολύ τα 200 χρόνια που κύλησαν. Όλες οι πολιτικές πλευρές τη διεκδίκησαν ως δική τους και, φυσικά, το ίδιο έκανε η Εκκλησία.

8. Οι εμφύλιοι πόλεμοι

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843). Προσωπογραφία του Γερμανού Φιλέλληνα στρατιωτικού Karl Krazeisen. Theodoros Kolokotronis (1770-1843). Portrait of the German officer and Philhellene Karl Krazeisen.

Βασικό χαρακτηριστικό της Επανάστασης του '21 είναι και οι μεγάλης κλίμακας εσωτερικές συγκρούσεις, που πήραν τον χαρακτήρα εμφυλίου. Στην ουσία, όλο το 1824 ήταν χρονιά εμφυλίου πολέμου. Αυτό που οδήγησε την επανάσταση σε δύο κύκλους εμφυλίων ήταν η επιδίωξη του Θ. Κολοκοτρώνη να την ελέγξει πολιτικά. Τελικά, ο Κολοκοτρώνης και οι Πελοποννήσιοι ηττήθηκαν, γι’ αυτό και φυλακίστηκαν από τους αντιπάλους τους το 1825 στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, στην Ύδρα.

Ο Κολοκοτρώνης μπήκε στη διαδικασία διεκδίκησης της εξουσίας εκ μέρους των «στρατιωτικών» στηριγμένος στο γεγονός ότι είχε νικήσει, το καλοκαίρι του 1822, τον Δράμαλη στα Δερβενάκια, κάτι που εκτίναξε το κύρος και τη δύναμη του ίδιου, αλλά και των «στρατιωτικών» απέναντι στους «πολιτικούς». Με τις κινήσεις του να ελέγξει την Εθνοσυνέλευση του Άστρους, κατηγορήθηκε ότι επεδίωκε να εγκαθιδρύσει «γκοβέρνο μιλιτάρε», δηλαδή στρατιωτική κυβέρνηση. Θα μπορούσε να είχε επιτύχει, αλλά χειρίστηκε το πράγμα αφρόνως και τελικά απέτυχε, την ίδια ώρα που ο Ιμπραήμ και οι Αιγύπτιοι έμοιαζε πως συνέτριβαν την Επανάσταση, με μεγάλο κίνδυνο να ακολουθήσει γενική σφαγή.

Ανδρέας Βώκος, γνωστότερος με το ψευδώνυμο Ανδρέας Μιαούλης (1769 –1835). Προσωπογραφία του Γερμανού Φιλέλληνα στρατιωτικού Karl Krazeisen. Andreas Vokos – Miaoulis (1769 –1835). Portrait of the German officer and Philhellene Karl Krazeisen.

Εδώ έχουμε μία πραγματικότητα που αξίζει προβληματισμού: το γεγονός δηλαδή ότι ένας άνθρωπος, ο οποίος πράγματι στα Δερβενάκια έσωσε την Επανάσταση, δρα μετά με τρόπο βλαπτικό για αυτήν, όπως αργότερα έπραξε και ο Μιαούλης, ο μέγιστος των Ελλήνων ναυτικών της Επανάστασης, ο οποίος, αντιπολιτευόμενος τον Καποδίστρια, έκαψε στον Πόρο τον ελληνικό στόλο το 1831.

Στην πραγματικότητα ο Εμφύλιος δεν σταμάτησε το 1825, παρά υπέβοσκε και τα επόμενα χρόνια, αναζωπυρώθηκε μετά το 1830 ως αντιπολίτευση στον Καποδίστρια, κορυφώθηκε το 1831 μετά τη δολοφονία του Κυβερνήτη, για να πάψει το 1833 με την έλευση της Αντιβασιλείας και του ενόπλου βαυαρικού σώματος που τη συνόδευε.

9. «Ετερόχθονες» και «αυτόχθονες»

Γελοιογραφία της εποχής που σατιρίζει τη διαμάχη αυτοχθόνων- ετεροχθόνων. Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη. Χριστόπουλος, Γ. (εκδ), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους: Νεώτερος Ελληνισμός από 1831 ως 1881, τ. ΙΓ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, σ. 460. © Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Άλλη μία πόλωση της Επανάστασης υπήρξε εκείνη μεταξύ «αυτοχθόνων» και «ετεροχθόνων». Ετερόχθονες θεωρούνταν οι Έλληνες που ήρθαν από αλλού στα σημεία που κρατήθηκε η Επανάσταση – δηλαδή στην Πελοπόννησο, στη Στερεά και σε κάποια νησιά. Αυτοί ήρθαν να πολεμήσουν, μαζί με τους αδελφούς τους, για την ελληνική υπόθεση, ωστόσο Πελοποννήσιοι και Στερεοελλαδίτες τους θεωρούσαν «ετερόχθονες», δηλαδή από άλλη χθόνα, άλλη γη, και τους αντιμετώπιζαν εχθρικά κατηγορώντας τους ότι ήρθαν ακόπως για να τους πάρουν τις δουλειές και τα αξιώματα.

Η διάσταση αυτή διατηρήθηκε επί μακρόν στην ελληνική πολιτική ζωή, μέχρι και τη δεκαετία του 1840. Πάντως, έχει ενδιαφέρον ότι στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, τον Ιανουάριο του 1822, οι Έλληνες ψήφισαν ως πρώτο πρωθυπουργό τους έναν «ετερόχθονα», τον μεγάλης μόρφωσης και ικανοτήτων Φαναριώτη Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Το δε 1827, στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, ως πρώτο Κυβερνήτη τους επέλεξαν τον επτανήσιο Ιωάννη Καποδίστρια, επίσης «ετερόχθονα», άνθρωπο εντυπωσιακών ικανοτήτων, παιδείας και ήθους.

10. Αποκοπή από το Πατριαρχείο

Οι Τούρκοι απαγχόνισαν με εντολή του Σουλτάνου, τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’. Οι τρεις κολώνες πάνω στις οποίες στηρίχθηκε ο Φιλελληνισμός ήταν η αίσθηση χρέους προς τον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό, τα φιλελεύθερα αισθήματα κατά της τυραννίας και η κοινή Χριστιανική πίστη. Πολλοί Ευρωπαίοι έβλεπαν την Επανάσταση ως αγώνα του Σταυρού ενάντια στην ημισέληνο (δεύτερο μέρος του 19ου αιώνα, πίνακας αγνώστου ζωγράφου, πιθανώς από το Ηνωμένο Βασίλειο, ο απαγχονισμός του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε). The Turks hanged Patriarch Gregory V on the orders of the Sultan. The three pillars on which Philhellenism relied, were the sense of debt towards the ancient Greek civilization, the liberal sentiments against tyranny, and the common Christian faith. Many Europeans saw the Greek Revolution as a struggle of the Cross against the crescent (second part of the 19th century, a painting by an unknown painter, probably from the United Kingdom, on the hanging of Patriarch Gregory V).

Μεγάλης σημασίας είναι τέλος η αποκοπή των Ελλήνων από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Τούτο, όπως και η σύνδεση των Ελλήνων με τη Δύση καθώς και τα εντυπωσιακά, δυτικού τύπου, Συντάγματα που ο Αγώνας υιοθέτησε, δικαιολογούν το γεγονός ότι ο Πόλεμος της Ελληνικής Εθνικής Ανεξαρτησίας θεωρείται Επανάσταση, μια και συνιστούν πολιτικές ανατροπές μεγάλης κλίμακας και εύρους.

Η αποκοπή της Εκκλησίας των επαναστατημένων περιοχών συνέβη αμέσως με την έκρηξη του Αγώνα, σαν να ήταν αυτονόητη, και διατηρήθηκε όλα τα χρόνια μέχρι και το 1833, οπότε το πράγμα έγινε επίσημο με την αναγνώριση το 1850 της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος – με την οποία και πορευόμαστε μέχρι σήμερα. Στη διάρκεια του Αγώνα, τα θέματα της Εκκλησίας λύνονταν από το κράτος μέσω του «Μινιστερίου της Λατρείας» και τον αντίστοιχο υπουργό, τον Μινίστρο της Λατρείας. Με τον τρόπον αυτό, η θρησκεία υπετάγη στο κράτος –στο εθνικό κράτος– κάτι που συνοδεύει τα πράγματα μέχρι σήμερα.

Οι Έλληνες στην επανάστασή τους δημιούργησαν ένα εθνικό σχήμα ελέγχου της Εκκλησίας τους. Τούτο συνέβη, στη συνέχεια, με όλα τα Χριστιανικά Ορθόδοξα κράτη της Βαλκανικής όταν απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, καθώς έσπευσαν –και αυτά– να αποκοπούν από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, με δικούς τους, μάλιστα, Πατριάρχες. Στη βάση των εξελίξεων αυτών βρίσκεται το γεγονός ότι πολιτικός προϊστάμενος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ήταν επί Βυζαντίου ο αυτοκράτορας, επί δε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ο σουλτάνος. Έχοντας δημιουργήσει δικό σου ανεξάρτητο εθνικό κράτος, εάν ο κλήρος σου παρέμενε διοικητικά συνδεδεμένος με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, τότε, εμμέσως, ο σουλτάνος θα είχε λόγο στα δικά σου πράγματα. Και τούτο δεν επιθυμούσε κανένα βαλκανικό κράτος την ώρα της εθνικής δημιουργίας του.

Από τη συνέντευξη της ιστορικού Μαρίας Ευθυμίου στο ερώτημα του InsideStory: "Ποια είναι τα 10 πράγματα που θα έπρεπε οπωσδήποτε να πει σε κάποιον που δεν γνωρίζει απολύτως τίποτα για την ελληνική επανάσταση";

Η Μαρία Ευθυμίου γεννήθηκε στην Λάρισα το 1955. Σπούδασε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ). Ολοκλήρωσε τους κύκλους των Μεταπτυχιακών της Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, στο Παρίσι. Έχει διδαχθεί επτά ξένες γλώσσες. Από το 1981 ανήκει στο Διδακτικό και Ερευνητικό Προσωπικό του ΕΚΠΑ όπου σήμερα υπηρετεί ως Τακτική Καθηγήτρια. Από τη θέση αυτή έχει διδάξει, επί 40 χρόνια, χιλιάδες φοιτητές και εποπτεύσει εκατοντάδες σεμιναριακές και μεταπτυχιακές εργασίες, καθώς και διδακτορικά. Έχει εκπροσωπήσει την Ελλάδα σε Επιτροπές Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ έχει μετάσχει, ως πανεπιστημιακός, σε δεκάδες ατομικές και ομαδικές εκπαιδευτικές δράσεις σχετικές με τη Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Έχει μετάσχει στο εγχείρημα του Mathesis των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης με επτά ενότητες Ελληνικής και Παγκόσμιας Ιστορίας (mathesis.cup.gr). Από το 2006 διδάσκει στο ευρύ κοινό δωρεάν, σχεδόν καθημερινά, σε εσπερινή βάση, σε ολόκληρη την Ελλάδα -και σε φυλακές και Κέντρα Απεξάρτησης- κύκλους Παγκόσμιας και Ελληνικής Ιστορίας. Τα μαθήματα αυτά έχουν παρακολουθήσει δεκάδες χιλιάδες άτομα. Την άνοιξη του 2016, στα πλαίσια συνεργασίας του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, δίδαξε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών έναν κύκλο 19 τρίωρων μαθημάτων Παγκόσμιας Ιστορίας (καταγεγραμμένα στο blod.gr). Έχει συγγράψει και επιμεληθεί έξι βιβλία Ιστορίας. Παραλλήλως έχουν δημοσιευθεί περισσότερα από εβδομήντα άρθρα της (σε περιοδικά Ιστορίας, Πρακτικά Συνεδρίων Ιστορίας, ένθετα Ιστορίας) καθώς και παρεμβάσεις και τοποθετήσεις της, περί τα πανεπιστημιακά και κοινωνικά, στον ημερήσιο και περιοδικό ελληνικό Τύπο. Έχει αποδώσει στα ελληνικά ποιήματα της μεγάλης ποιήτριας Raquel Angel–Nagler, σε τέσσερα βιβλία ποίησης που έχουν εκδοθεί από τις εκδόσεις ΣΜΙΛΗ. Κατά το έτος 2013 τιμήθηκε με το “Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας εις μνήμην Β. Ξανθόπουλου–Στ. Πνευματικού”.

Για όποιον θέλει να μελετήσει την ιστορία της ελληνικής επανάστασης σε βάθος, η κ. Ευθυμίου συστήνει τα παρακάτω βιβλία:

Οι τόμοι Ε, ΣΤ, Ζ, Η της «Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού» του Απόστολου Βακαλόπουλου, με τις 3.500 περίπου σελίδες τους, αποτελούν την πληρέστερη και ακριβέστερη καταγραφή των γεγονότων της Επανάστασης.

Για την κατανόηση των στρατιωτικών πραγματικοτήτων του Αγώνα, χρήσιμο είναι το βιβλίο του Απόστολου Βακαλόπουλου «Τα ελληνικά στρατεύματα του 1821», εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991.

Για την κατανόηση των παραμέτρων του Εμφυλίου, ας μελετήσει κανείς το βιβλίο του Νίκου Ροτζώκου «Επανάσταση και Εμφύλιος στο Εικοσιένα», εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1997.

Για την κατανόηση της κοινωνίας της Επανάστασης στη βάση των προεπαναστατικών ισορροπιών και κοινωνικών πραγματικοτήτων, πολύτιμες είναι οι πρώτες εκατόν τριάντα σελίδες του έργου του John Petropulos, «Πολιτική και συγκρότηση κράτους στο Ελληνικό βασίλειο (1833 -1843)», εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1997.

Πηγές: https://insidestory.gr/article/ixeres-mono-deka-pragmata-gia-tin-elliniki-epanastasi - https://www.eefshp.org/tehni-politismos/filellinismos/ - https://www.greece2021.gr/oi-4-aksones/1821-psifida-stin-istoria.html