Το ιστολόγιο "Τέχνης Σύμπαν και Φιλολογία" είναι ένας διαδικτυακός τόπος που αφιερώνεται στην προώθηση και ανάδειξη της τέχνης, της επιστήμης και της φιλολογίας. Ο συντάκτης του ιστολογίου, Κωνσταντίνος Βακουφτσής, μοιράζεται με τους αναγνώστες του τις σκέψεις του, τις αναλύσεις του και την αγάπη του για τον πολιτισμό, το σύμπαν και τη λογοτεχνία.
Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.
Uknown artist, A Greek Warrior Kills a
Trojan Prince in the Arms of their Mother (c 675-650 BCE), large relief pithos
found at Mykonos, dimensions not known, Archaeological Museum of Mykonos,
Mikonos, Greece. Image by Zde, via Wikimedia Commons.
Μέσα στον πόνο μου
τίποτα δε σαλεύει
Προσμένω κανείς
δεν θα 'ρθει
Μήτε από μέρα μήτε
από νύχτα
Μήτε ποτέ πια από
αυτό που κάποτε υπήρξε εγώ
Τα μάτια μου
χώρισαν απ' τα μάτια σου
Χάνουν την
εμπιστοσύνη τους χάνουν το φως τους
Το στόμα μου
χώρισε απ' το στόμα σου
Το στόμα μου απ'
την απόλαυση χώρισε
Κι απ' το νόημα
της αγάπης κι απ' το νόημα της ζωής
Τα χέρια μου
χώρισαν από τα χέρια σου
Τα χέρια μου
αφήνουν τα πάντα να γλιστρήσουν
Τα πόδια μου
χώρισαν από τα πόδια σου
Δεν θα βαδίσουν
πια δρόμοι πια δεν υπάρχουν
Μήτε το βάρος μου
θα γνωρίσουν πια μήτε ανάπαυση
Αξιώθηκα να δω τη
ζωή μου να τελειώνει
Μαζί με τη δική
σου
Τη ζωή μου υπό το
κράτος σου
Που νόμιζα
παντοτινή
Και το μέλλον μόνη
μου ελπίδα είναι ο τάφος μου
Όμοιος με το δικό
σου τριγυρισμένος από έναν κόσμο αδιάφορο
Τόσο κοντά σου
υπήρξα που κρυώνω πλάι στους άλλους.
Απ'
τη συλλογή «Τα τελευταία ποιήματα του έρωτα», Μετάφραση: Ελένη Κόλλια, Εκδ.
Ηριδανός.
“Ma morte vivante”
Georges Rochegrosse (1859–1938), Andromache (1883), oil on canvas, 884 x
479 cm, Musée des Beaux-arts, Rouen, France. Wikimedia Commons.
Dans mon chagrin rien n'est en mouvement
J'attends personne ne viendra
Ni de jour ni de nuit
Ni jamais plus de ce qui fut moi-même
Mes yeux se sont séparés de tes yeux
Ils perdent leur confiance ils perdent leur lumière
Ma bouche s'est séparée de ta bouche
Ma bouche s'est séparée du plaisir
Et du sens de l'amour et du sens de la vie
Mes mains se sont séparées de tes mains
Mes mains laissent tout échapper
Mes pieds se sont séparés de tes pieds
Ils n'avanceront plus il n'y a plus de routes
Ils ne connaîtront plus mon poids ni le repos
Il m'est donné de voir ma vie finir
Avec la tienne
Ma vie en ton pouvoir
Que j'ai crue infinie
Et l'avenir mon seul espoir c'est mon tombeau
Pareil en tien cerné d'un monde indifférent
J'étais si près de toi que j'ai froid près des autres.
Joseph Mallord William Turner
(1775–1851), The Fighting Temeraire
tugged to her last Berth to be broken up (detail) (1839), oil on canvas,
90.7 × 121.6 cm, The National Gallery, London. Wikimedia Commons.
Paul Éluard (1895-1952), “Derniers
Poèmes d'Amour”. Edité parSeghers-paru en 1988.
Susan Macdowell Eakins (1851–1938), Thomas Eakins (c 1920-25), oil on
canvas, 127 x 101.6 cm, Philadelphia Museum of Art, Philadelphia, PA. TheAthenaeum.
Απ’ όσα έκαμα κι
απ’ όσα είπα
να μη ζητήσουνε να
βρουν ποιός ήμουν.
Εμπόδιο στέκονταν
και μεταμόρφωνε
τες πράξεις και
τον τρόπο της ζωής μου.
Εμπόδιο στέκονταν
και σταματούσε με
πολλές φορές που
πήγαινα να πω.
Οι πιο
απαρατήρητές μου πράξεις
και τα γραψίματά
μου τα πιο σκεπασμένα —
από εκεί μονάχα θα
με νιώσουν.
Αλλά ίσως δεν
αξίζει να καταβληθεί
τόση φροντίς και
τόσος κόπος να με μάθουν.
Κατόπι — στην
τελειοτέρα κοινωνία —
κανένας άλλος
καμωμένος σαν εμένα
βέβαια θα φανεί κι
ελεύθερα θα κάμει.
Thomas Eakins (1844–1916), The Artist’s Wife and His Setter Dog
(1884-89), oil on canvas, 76.2 x 58.4 cm, The Metropolitan Museum of Art, New
York, NY. WikimediaCommons.
Κωνσταντίνος
Π. Καβάφης, “Κρυμμένα (από την ποιητική συλλογή: “Κρυμμένα ποιήματα”,
1882-1923), 1908.
“Hidden Things”
Gustave Moreau (1826–1898), Apollo and the Nine Muses (1856), oil on
canvas, dimensions not known, Private collection. The Athenaeum.
From all I did and all I said
let no one try to find out who I was.
An obstacle was there that changed the
pattern
of my actions and the manner of my
life.
An obstacle was often there
to stop me when I’d begin to speak.
From my most unnoticed actions,
my most veiled writing—
from these alone will I be understood.
But maybe it isn’t worth so much
concern,
so much effort to discover who I
really am.
Later, in a more perfect society,
someone else made just like me
is certain to appear and act
freely.
Antonio Gisbert (1834–1902), The Execution by Firing Squad of Torrijos
and his Companions on the Beach at Málaga (1888), oil on canvas, 601 × 390
cm, Museo Nacional del Prado, Madrid, Spain. Wikimedia Commons.
Θεσσαλονίκη,
παραλία γύρω στα 1900. Από τον Βύρωνα Παπαδόπουλο και την ομάδα “Παλιές
φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης”. «…ο Κάσσανδρος διάλεξε καλά την τοποθεσία
του. Η πόλη χτισμένη στην πλαγιά που κατηφορίζει από τις υπώρειες του Χορτιάτη
προς τη θάλασσα, έδινε στους κατοίκους της μιαν εύκολη και φιλόξενη αίσθηση
προσανατολισμού: από τα παλιότερα χρόνια κιόλας έβλεπαν μπροστά τους το
Θερμαϊκό, με τον Όλυμπο στην άλλη μεριά του κόλπου…πίσω τους υψώνονταν οι
δασωμένοι λόφοι και τα βουνά, και δυτικά απλωνόταν ως τον ορίζοντα ο κάμπος με
τα πολλά ποτάμια…η νέα πόλη έσμιγε με τον περίγυρό της, όντας το σημείο όπου
συναντιόνταν τα βουνά, τα ποτάμια και η θάλασσα. Φρουρούσε τον πιο προσιτό
χερσαίο δρόμο από τη Μεσόγειο προς το εσωτερικό των Βαλκανίων και την κεντρική
Ευρώπη, δρόμο από τον οποίον κατέβηκαν οι Σλάβοι [τον έκτο αιώνα] και οι
Γερμανοί [το 1941], ενώ οι έμποροι και οι φάλαγγες του ΝΑΤΟ [καθοδόν προς το
Κόσοβο το 1999] πήραν την αντίθετη κατεύθυνση. Τη στρατηγική της θέση μεταξύ
Ανατολής και Δύσης την εκμεταλλεύτηκαν αργότερα και οι Ρωμαίοι οι οποίοι
κατασκεύασαν την Εγνατία Οδό, μια αρτηρία επτακοσίων χιλιομέτρων που συνέδεε
την Ιταλία με τη Μικρά Ασία, περνώντας μέσα απ’ την πόλη»... Μάρκ Μαζάουερ, Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων.
εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Αθήνα 2006, σελίδα 37.
O
Λέων Μπατής γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1910, σε μία ρωμανιώτικη οικογένεια. Ήταν
παντρεμένος και είχε δύο παιδιά, τον Σολομών και την Άρτεμη. Το Μάρτιο του 1944
ο Λέων Μπατής συνελήφθη και εκτοπίστηκε στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Τον Ιανουάριο
του 1945 και ενώ οι Σύμμαχοι προωθούνταν σε όλα τα μέτωπα, ο Λέων, μαζί με μία
ομάδα από 5.000 φυλακισμένους, υποχρεώθηκε σε πορεία, στο εσωτερικό της
Γερμανίας. Περπάτησαν για περίπου 50 χιλιόμετρα, μέχρι τη στιγμή που
επιβιβάστηκαν σε αυτοκίνητα, τα οποία μετά από λίγο σταμάτησαν κοντά σε ένα
δάσος. Τα Ες-Ες άρχισαν να ανοίγουν πυρ εναντίον των αιχμαλώτων με πυροβόλα.
Τρέχοντας για να σωθούν ο Λέων Μπατής, ο Ηλίας Μάτσας και ένας φυλακισμένος από
την Πολωνία, κατάφεραν να δραπετεύσουν. Ο Λέων ήταν ο πρώτος επιζών που
επέστρεψε από τα στρατόπεδα θανάτου. Η άφιξη του στη Θεσσαλονίκη, το 1945,
συνέπεσε με τον εορτασμό του Πέσσαχ. Όταν ήλθε η κατάλληλη στιγμή, να διηγηθεί
τις εμπειρίες του από το στρατόπεδο του θανάτου, δεν έγινε πιστευτός. Όλοι
νόμιζαν ότι είχε χάσει τα λογικά του και στάλθηκε σε άσυλο για δύο εβδομάδες.
Στο μεσοδιάστημα, αρκετοί επιζώντες επέστρεφαν και τα καταστροφικά νέα δεν
μπορούσαν πια να αγνοηθούν. Στο μεταξύ, η σύζυγός του Σοφία με τα δύο τους
παιδιά βρήκαν καταφύγιο σε ένα σπίτι, στην περιοχή του Βύρωνα. Έμειναν εκεί
μέχρι την απελευθέρωση. Ο Λέων, τελικά, ξανάσμιξε με την οικογένειά του στις 20
Μαρτίου του 1945. Μετά τον πόλεμο γεννήθηκε και ο γιος του Ισαάκ. Ο Λέων Μπατής
άνοιξε ένα κατάστημα υφασμάτων στην Αθήνα, όπου και κρέμασε μία φωτογραφία του,
η οποία και εκτίθεται σήμερα στο Ε.Μ.Ε στην προθήκη της απελευθέρωσης.
Πιθανότατα τραβήχτηκε στο Βουκουρέστι, το 1945, στο δρόμο προς την Ελλάδα.
Πέθανε το 1981 στο Τελ Αβίβ. Κείμενο: Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος. Φωτογραφία:
Συλλογή Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος
Ο
πρώτος που έφτασε ήταν ένας Εβραίος της Αθήνας ονόματι Λέων Μπατής, που έφτασε
στη Θεσσαλονίκη από το Βορρά στις 15 Μαρτίου 1945. Εκείνο το βράδυ κουρασμένος,
ευερέθιστος και φιλύποπτος , αδημονώντας να φτάσει στην Αθήνα για αν δει αν
ζούσε ακόμα η οικογένειά του, αφηγήθηκε την ιστορία του γύρω από ένα ούζο σ ένα
μεγάλο ακροατήριο, σ ένα καφενείο.
A German corporal (Obergefreiter)
leads three Jewish men in forced calisthenics on Eleftheria Square in Salonika,
Greece, 1942. (David Sion/US Holocaust Memorial Museum
Οι
δημοσιογράφοι ήθελαν τα γεγονότα, οι Εβραίοι που είχαν έρθει ήθελαν να μάθουν
για τους συγγενείς και τους φίλους τους. «ακούμε για πρώτη φοράν αυτούς τους
όρους, αίθουσα ασφυξιογόνων αερίων, διαλογές. Μαρμαρώσαμε. Ούτε καν τολμούμε
να ζητήσομεν λεπτομέρειες» , έγραψε ένας από τους ακροατές. «ο Μπατής μιλά
ψυχρά χωρίς να νοιάζεται για την συγκινησίν μας… Φαντάζεται ότι όλοι το ξέρανε»
.
Οι
φούρνοι του Άουβιτς. Πηγή εικόνας: tripadvisor.com
Την
άλλη μέρα η αφηγησή του υπήρχε στις περισσότερες εφημερίδες της πόλης. Ήταν μια
ακριβής και σε μεγάλο βαθμό αληθινή περιγραφή της μοίρας της κοινότητας.
«Έκαψαν όλους τους Εβραίους στα κρεματόρια». Έλεγε ένα πρωτοσέλιδο. Λίγες
βδομάδες αργότερα άλλοι πρόσθεσαν κι άλλες λεπτομέρειες και ανέφεραν για πρώτη
φορά τη στείρωση και τα άλλα ιατρικά πειράματα που είχαν γίνει σε πολλές
γυναίκες. Ως τον Αύγουστο είχαν επιστρέψει διακόσιοι και βρίσκονταν στο δρόμο
ακόμα περισσότεροι. Ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση είχαν επιστρέψει από τα
στρατόπεδα λίγο περισσότεροι από χίλιους «Πολωνούς», όπως τους αποκαλούσαν οι
άλλοι.
Η
27η Ιανουαρίου είναι η Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος από
τους Ναζί, με αφορμή το γεγονός ότι αυτή τη μέρα απελευθερώθηκε από τον Κόκκινο
Στρατό το Άουσβιτς. Εκατοντάδες οι ιστορίες φρίκης για Εβραίους, Σέρβους,
Πολωνούς, Ρώσους, Κομμουνιστές, Ομοφυλόφιλους, Τσιγγάνους, ΑΜΕΑ, διανοητές,
ακτιβιστές. Ότι δεν χώραγε στο φρικιαστικό τους αφήγημα. Από τις πιο
ανατριχιαστικές η ιστορία της Πολωνής Στανισλάβα Λετέινσκα, της μαίας του
Άουσβιτς, η οποία έσωσε τη ζωή εκατοντάδων μωρών. Όσες Εβραίες κατάφερναν στο
στρατόπεδο να ολοκληρώσουν την εγκυμοσύνη τους και να γεννήσουν, η συνήθης
πρακτική ήταν τα μωρά να πνίγονται σε κουβάδες με νερό πολλές φορές μπροστά
στις ίδιες τους τις μητέρες. Η Στανισλάβα αρνήθηκε να δολοφονήσει νεογέννητα
και παρά τις απειλές των υπόλοιπων νοσοκόμων, και τους ξυλοδαρμούς που υπέστη
συνέχιζε να φροντίζει τις επίτοκες και να τις ξεγεννά κρυφά με τη βοήθεια της κόρης
της και άλλων κρατουμένων. Υπολογίζεται ότι η Στανισλάβα ξεγέννησε 3.000
μωρά. Από αυτά. περίπου 1.500 παιδιά πνίγηκαν, 1.000 πέθαναν από το κρύο και τις
κακουχίες, κάποια στάλθηκαν σε οικογένειες Ναζί και μόλις 30 επιβίωσαν μέσα στο
στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Τμήμα
του λιμανιού στις αρχές του 20ου αιώνα. Η εικόνα εμφανίζεται και στο εξώφυλλο
του βιβλίου του Mark Mazower, "Thessaloniki, Stad Van Geesten".
Οι
επιζώντες βρήκαν την Θεσσαλονίκη μεταμορφωμένη και αγνώριστη. Ο Γεχούντα
Περαχιά, ένας καπνέμπορος που είχε περάσει τον πόλεμο κρυμμένος, κατέγραψε τα
αισθηματά του σε στίχους:
Πως
σε σκουριασμένο σίδερο μεταστοιχειώθηκε το λάγαρο χρυσάφι!
Πως
αυτό που ήταν πριν δικό μας έγινε ξένο σύμβολο!…
Στους
δρόμους περπατώ της βλογημένης τούτης πόλης.
Αν
και λιακάδα, θαρρείς κι είν τυλιγμένη στο σκοτάδι
Το
όνομα Χιρς δόθηκε προς τιμήν του ζεύγους Χιρς που προσέφεραν χρήματα για την
κατασκευή ενός πολυιατρείου εντός του συνοικισμού αλλά και άλλων υποδομών. Ο συνοικισμός, στη διάρκεια της γερμανικής
κατοχής, χρησίμευσε σαν φυλακή όλων των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, αφού από εκεί
φορτώθηκαν βίαια στα τρένα και μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου 46.000
περίπου Εβραίοι Θεσσαλονικείς, λόγω και της γειτνίασής του με τον Σιδηροδρομικό
Σταθμό. Στις 4 Μαρτίου του 1943, ο συνοικισμός Βαρόνου Χιρς περιφράσσεται με
σανίδες και συρματοπλέγματα. Απαγορεύεται η έξοδος στους κατοίκους του. Οι
κάτοικοι του συνοικισμού ήταν οι πρώτοι που εκτοπίστηκαν, τη 15η Μαρτίου του
1943. Η αναχώρηση του πρώτου συρμού για Άουσβιτς-Μπίρκεναου έγινε τα ξημερώματα
εκείνης της μέρας. Διαβάστε περισσότερα εδώ: https://parallaximag.gr/thessaloniki-news/chartis-tis-polis/i-thessalonikipalia-sinikismos-chirs
Εβραϊκές
ταφόπλακες ανευρίσκονταν στα ουρητήρια και στους δρόμους και είχαν
χρησιμοποιηθεί για την πίστα χορού μιας ταβέρνας χτισμένης σε μια γωνιά του
παλιού νεκροταφείου. Επειδή οι τάφοι είχαν ανασκαλευτεί για να βρεθούν οι
θησαυροί που υποτίθεται έκρυβαν, «είναι ορατά πολλά κρανία και κόκαλα
ανθρώπων».
Deported to the camp from Paris in 1943, Olère was forced into the Sonderkommando - a unit which collected corpses after gassing.
Οι τοπικές αρχές εξαντλημένες από την προσπάθειά τους ν΄αντιμετωπίσουν την οξεία έλλειψη στέγης –υπήρχαν στην πόλη 60,000 πρόσφυγες από την ανατολική Μακεδονία στα μέσα του 1945 – , δεν παρείχαν ειδική βοήθεια στους Εβραίους που επέστρεφαν. Οι επιζώντες, άστεγοι και οι περισσότεροι άνεργοι, βρίσκονταν σε μεγάλη φτώχεια. Οι υπεύθυνοι της ανθρωπιστικής βοήθειας ανέφεραν επείγουσα ανάγκη για ρουχισμό, στρώματα και κουβέρτες. Πολλοί κοιμόνταν σε παγκάκια ή στο πάτωμα των λιγοστών συναγωγών που είχαν απομείνει.
***
Το εβραϊκό ψυχιατρείο του συνοικισμού. Ο συνοικισμός, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, χρησίμευσε σαν φυλακή όλων των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, αφού από εκεί φορτώθηκαν βίαια στα τρένα και μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου 46.000 περίπου Εβραίοι Θεσσαλονικείς, λόγω και της γειτνίασής του με τον Σιδηροδρομικό Σταθμό. Στις 4 Μαρτίου του 1943, ο συνοικισμός Βαρόνου Χιρς περιφράσσεται με σανίδες και συρματοπλέγματα. Απαγορεύεται η έξοδος στους κατοίκους του. Οι κάτοικοι του συνοικισμού ήταν οι πρώτοι που εκτοπίστηκαν, τη 15η Μαρτίου του 1943. Η αναχώρηση του πρώτου συρμού για Άουσβιτς-Μπίρκεναου έγινε τα ξημερώματα εκείνης της μέρας. Το τρένο αποτελούνταν από βαγόνια για οκτώ άλογα όπου στοιβάζονται 80 άνθρωποι. Στα κενά δωμάτια του συνοικισμού οδηγούνται αμέσως κάτοικοι των διπλανών γκέτο. Εφεξής ο συνοικισμός Βαρόνου Χιρς θα χρησιμεύει σαν σταθμός διερχομένων, όπου θα οδηγούνται οι κάτοικοι των γκέτο της Θεσσαλονίκης και μετά από σύντομη διαμονή θα στοιβάζονται στα τρένα..
Ο
συνοικισμός Χιρς ήταν κατεδαφισμένος, εκτός από τη συναγωγή και το φρενοκομείο,
που χρησιμοποιούσαν ως αποθήκες. Άλλες συναγωγές τις είχαν ανατινάξει οι
Γερμανοί και κείτονταν σε ερείπια.
Κορίτσι
με καλάθι στη Λεωφόρο Νίκης, 1950-1955, Φωτογραφία της Βούλας Παπαϊωάννου.
Οι
επιζώντες, άστεγοι και οι περισσότεροι άνεργοι, βρίσκονταν σε μεγάλη φτώχεια. Οι
υπεύθυνοι της ανθρωπιστικής βοήθειας ανέφεραν επείγουσα ανάγκη για ρουχισμό,
στρώματα και κουβέρτες.
Μια
βροχερή μέρα του 1950. Λήψη της κορυφαίας Ελληνίδας φωτογράφου Βούλας
Παπαϊωάννου.
Πολλοί
κοιμόνταν σε παγκάκια ή στο πάτωμα των λιγοστών συναγωγών που είχαν απομείνει. Η
απογοήτευση, ο θυμός και η πίκρα που ένοιωθαν πολλοί μόλις επέστρεφαν ήταν
αδύνατο να κρυφτούν.
Βόλτα
στη Νέα Παραλία του 1966. Φωτογραφία του ποιητή Κλείτου Κύρου.
«Ο
εκτοπισμένος ήταν γεμάτος ελπίδες, οι οποίες εξιδανίκευαν την επιστροφή του
στην πατρίδα, στους φίλους, στους συγγενείς, σ έναν τόπο όπου θα ζούσε, θα
δούλευε και θα έφτιαχνε το μέλλον του», έγραφε ένας παρατηρητής. «οι ελπίδες
αυτές γίνονται θρύψαλα με του που φτάνει».
Θεσσαλονίκη
1945. Φωτογραφία από το κατεστραμμένο Εβραϊκό νεκροταφείο.
Όσο
περίεργο κι αν μας φαίνεται, εκείνοι που είχαν επιζήσει από το Άουσβιτς τους
ρωτούσαν γιατί αυτοί τα είχαν καταφέρει να βγουν ζωντανοί από τα στρατόπεδα κι
όχι άλλοι – με το σιωπηρό , και κάποτε όχι τόσο σιωπηρό, υπονοούμενο ότι είχαν
συνεργαστεί και αφήσει τους άλλους να πορευτούν προς το θάνατο.
***
Saloniki, Greece, Wedding of nine
couples who survived the Holocaust, Postwar. Credit: Yad Vashem
Η απογοήτευση , ο θυμός και η πίκρα που ένοιωθαν πολλοί μόλις επέστρεφαν ήταν αδύνατο να κρυφτούν. «Ο εκτοπισμένος ήταν γεμάτος ελπίδες, οι οποίες εξιδανίκευαν την επιστροφή του στην πατρίδα, στους φίλους , στους συγγενείς , σ’ έναν τόπο όπου θα ζούσε, θα δούλευε και θα φτιαχνε το μέλλον του», έγραφε ένας παρατηρητής. «οι ελπίδες αυτές γίνονται θρύψαλα με του που φτάνει».
A Polish-French Jew, David Olère,
painted Auschwitz death camp scenes after surviving the horrors there. This is
a self-portrait.
Όσο
περίεργο κι αν μας φαίνεται, εκείνοι που είχαν επιζήσει από το Άουσβιτς τους
ρωτούσαν γιατί αυτοί τα είχαν καταφέρει να βγουν ζωντανοί από τα στρατόπεδα κι
όχι άλλοι – με το σιωπηρό , και κάποτε όχι τόσο σιωπηρό, υπονοούμενο ότι είχαν
συνεργαστεί και αφήσει τους άλλους να πορευτούν προς το θάνατο. «πάντα σχεδόν
τίθεται το εξής ερώτημα: γιατί έζησες εσύ και όχι ο συγγενής μου – η μάνα μου,
ο πατέρας μου, η αδερφή μου και ούτω καθεξής» έγραφε ένας που δούλευε στην
ανθρωπιστική βοήθεια το 1945. «αυτό οδήγησε στην ασύστατη γενίκευση εκ μέρους
των ανθρώπων της ηγεσίας… ότι σε γενικές γραμμές μονάχα τα χειρότερα στοιχεία
των Εβραίων επέζησαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης».
Σπασμένες
ταφόπλακες και οστά στο κατεστραμμένο εβραϊκό νεκροταφείο 1945. Τι
είναι αυτό που κάνει τη Θεσσαλονίκη μια τόσο μοναδική πόλη; Νέα κι ωστόσο ήδη
κλασική, αυτή η μελέτη αναζητεί την απάντηση στα πεντακόσια χρόνια της νεότερης
ιστορίας της, κατά τα οποία αναδείχθηκε πρώτα ως οθωμανική και αργότερα ως
ελληνική μητρόπολη. Στην ίδια περίοδο ήταν επίσης μια εβραϊκή πόλη, καταφύγιο
για χιλιάδες Σεφαραδίτες κυνηγημένους από την ισπανική Ιερά Εξέταση. Χριστιανοί,
μουσουλμάνοι και εβραίοι σχημάτιζαν έτσι μια από τις πιο πολύμορφες κοινωνίες
της Μεσογείου και της Ευρώπης. Ξαναζωντανεύοντας αριστοτεχνικά αυτό τον χαμένο
κόσμο, ο συγγραφέας μας οδηγεί, ανάμεσα από ερειπωμένες ρωμαϊκές αψίδες,
βυζαντινές εκκλησίες και τουρκικά τζαμιά, στα ταβερνεία και τα χαμάμ, τους
κήπους, τα παλάτια και τα μπορντέλα της παλιάς πόλης· εκεί όπου αιγύπτιοι
έμποροι και ουκρανοί σκλάβοι, τούρκοι πασάδες και ευρωπαίοι ταξιδιώτες
διασταυρώνονταν με Ορθόδοξους προσκυνητές, Καθολικούς ιεραπόστολους,
ισπανόφωνους ραβίνους και δερβίσηδες Σούφι, αλλά και με αλβανούς ληστές και
κατασκόπους των Μεγάλων Δυνάμεων εκεί όπου ακόμα και οι λούστροι, οι χαμάληδες
και οι μικροπωλητές μιλούσαν μισή ντουζίνα γλώσσες στην προκυμαία και το
παζάρι. Η καθημερινή ζωή και η εθνοτική και θρησκευτική αλληλεπίδραση είναι
θέματα που ερευνά διεξοδικά ο Μαζάουερ, προτού δείξει πώς αλλάζει η τύχη της
πόλης στον εικοστό αιώνα, με την κατάρρευση της αυτοκρατορίας και την έλευση
των εθνικών κρατών. Πόλεμος, πυρκαγιά, προσφυγιά, γενοκτονία και ολοκαύτωμα
αλλάζουν ριζικά τη Θεσσαλονίκη, που χάνει πρώτα τους μουσουλμάνους της, με την
ανταλλαγή πληθυσμών, κι έπειτα τους εβραίους, στο δρόμο για το Άουσβιτς. Αυτό
που αναδύεται αργά μέσα απ' τις στάχτες είναι μια σύγχρονη, δυναμική ελληνική
"συμπρωτεύουσα". Ωστόσο η ατμόσφαιρα της πόλης είναι ακόμα
στοιχειωμένη από τα φαντάσματα των μεγάλων ιστορικών κοινοτήτων που τη
μοιράστηκαν, από τις περιπέτειες των λαών και των ανθρώπων που συναντήθηκαν
στην πολυτάραχη ιστορία της. Στη ζωντανή τους μνήμη είναι αφιερωμένο αυτό το
βιβλίο.
Ο
Μαρκ Μαζάουερ, από τους πιο διάσημους ιστορικούς της εποχής μας, με παγκόσμια
απήχηση, θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς ερευνητές της σύγχρονης
ελληνικής ιστορίας.
Υπάρχει
μια πολύ γνωστή ιστορία των Ελλήνων της Θεσσαλονίκης που είναι κι αυτή
σημαντική, αλλά η άλλη ιστορία, η πιο πλούσια ιστορία –αληθινή ιστορία- δεν
είναι η ιστορία μιας μόνο ομάδας, είναι η ιστορία μια ιστορία διαφόρων λαών.
Είναι κι αυτό ασυνήθιστο. Διαβάζοντας κανείς τη δική μου ιστορία έχει την
εντύπωση πως δεν είναι γραμμένη όπως πρέπει. Για παράδειγμα οι Έλληνες δεν
είναι πάντα στο κέντρο της ενώ αν διαβάσεις άλλες γνωστές ιστορίες της πόλης,
του Βακαλόπουλου για παράδειγμα, είναι πράγματι η ιστορία των Ελλήνων της
πόλης. Στην πραγματικότητα για πολλούς αιώνες οι Έλληνες δεν ήταν το μόνο
στοιχείο ή το πιο σημαντικό θα έλεγα. Είναι δύσκολο να πούμε ποιο ήταν το πιο
σημαντικό. Πριν από την περίοδο που εξετάζω, πριν το 1850, ήταν. Και μετά την
απελευθέρωση το 1912, ξανάγινε το κύριο στοιχείο. Όμως, από το 1850 μέχρι το
1912 τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Όλα αυτά είναι γνωστά στους ιστορικούς –και
δε λέω ότι κάνω κάτι καινούριο- αλλά για το κοινό, σε σύγκριση με τα όσα έχει
μάθει για παράδειγμα στο σχολείο, έχει ακόμα κάτι να προσφέρει. Μπορούμε να
γράψουμε μιαν ιστορία του μέλλοντος, δηλαδή για το μέλλον όπως φάνηκε τον 19ο αιώνα
ή στις αρχές του αιώνα. - Μαρκ Μαζάουερ.
Διαβάστε περισσότερα εδώ: https://parallaximag.gr/epikairotita/reportaz/thessaloniki-i-poli-ton-fantasmaton
Saloniki, Greece, 1949, Young Jews.
Οργισμένοι από παρόμοιες αιτιάσεις πολλοί παλιννοστούντες υποστήριζαν ότι τους είχαν φερθεί καλύτερα στη Γερμανία απ΄ότι εδώ» και κατηγορούσαν όσους είχαν μείνει ότι αποθησαύριζαν τα πλούτη τους και δεν τους βοηθούσαν.
***
Ο
Μαξ Μέρτεν ήρθε στη χώρα μας τον Απρίλιο του 1942, ένα χρόνο μετά τη γερμανική
εισβολή, συνοδευόμενος από τον υπασπιστή του, Μάισνερ, με τον οποίο και
εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη τη διετία 1942-1944, όπου και ανέλαβε τη γενική
εποπτεία της δίωξης των Εβραίων της Μακεδονίας, σύμφωνα με την από 7 Ιουλίου
1942 σχετική διαταγή της Κομαντατούρ «περί μέτρων κατά των Εβραίων και των
περιουσιών αυτών», αντικαθιστώντας σε πολλές των περιπτώσεων και τον ανώτερο
στρατιωτικό διοικητή Μακεδονίας και Αιγαίου. Θεωρούνταν ο κύριος υπεύθυνος της
γενοκτονίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, διατάσσοντας τη μεταφορά περίπου
50.000 ατόμων στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς, καθώς και την ευθύνη της
λεηλασίας των περιουσιών τους, μέχρι και τυμβωρυχίας του εβραϊκού νεκροταφείου,
που υπολογίσθηκε ότι ξεπερνούσαν σε αξία το τεράστιο για την εποχή εκείνη ποσό
των 125.000.000 χρυσών φράγκων. Max Merten (8 September
1911 in Berlin-Lichterfelde –
21 September 1971 in West Berlin) was
the Kriegsverwaltungsrat (military administration counselor)
of the Nazi Germanoccupation forces in Thessaloniki in
northern Greece during World War II. He was
responsible among other crimes for the deportation of c.50,000Jews
of the city as part of the Holocaust. He was
arrested during a visit to Greece in 1959, which caused a political scandal,
the "Merten Affair" (Υπόθεση Μέρτεν). He was convicted
in Greece and sentenced to a 25-year term as a war criminal.
Pressure by West Germany,
however, led to his extradition to his homeland, where he was set free. On 28
September 1960 the West German newspapers Hamburger Echo and Der Spiegel published
excerpts of Merten's deposition to the German authorities, where Merten claimed
that the Greek Prime Minister Konstantinos
Karamanlis was an informer during the Nazi occupation of
Greece. These statements caused a reaction by the leader of the
opposition, Georgios
Papandreou, and the Greek Left against Karamanlis. Karamanlis
rejected the claims as unsubstantiated and absurd. Merten's accusations against
Karamanlis were never corroborated in a court of law.
Όπως
και να ναι η εστίαση της προσοχής αποκλειστικά στον Μέρτεν αποτελεί κατά κάποιο
τρόπο περισπασμό. Ο Μέρτεν ήταν ένας γραφειοκράτης καριέρας, που η πραγματική
του αρμοδιότητα ήταν να φροντίσει η πόλη να διοικείται απρόσκοπτα προς όφελος
της πολεμικής προσπάθειας της Γερμανίας καθ όλη τη διάρκεια των εκτοπίσεων του
1943.
Ένα
τραγούδι για την πολύκροτη υπόθεση Merten, τα λεγόμενα του ίδιου για πολιτικά
πρόσωπα, αλλά και τα αποχαρακτηρισμένα απόρρητα αρχεία της CIA, σύμφωνα με τα
οποία ο Eichmann (εμπνευστής της «Τελικής Λύσης») στη δίκη του στο Ισραήλ, όπως
και ο Merten στη Γερμανία, δίνουν τον "εθνάρχη" ως συνεργάτη των
ναζιστικών κατοχικών δυνάμεων...
Στο
βαθμό που το πέτυχε αυτό, το πέτυχε με τη βοήθεια άλλων γραφειοκρατών των
τοπικών και περιφερειακών ελληνικών αρχών και του δικτύου των άλλων ομάδων
συμφερόντων που εκείνοι είχαν κινητοποιήσει…
(Αποσπάσματα)
Το
2006 κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Αλεξάνδρεια» το βιβλίο του
Βρετανού ιστορικού Μάρκ Μαζάουερ (Mark Mazower), «Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων» (Salonica. City of Ghosts). Το βιβλίο
καλύπτει την ιστορία της πόλης από το 1430 (άλωση της πόλης από τους
Οθωμανούς) έως το 1950, ενώ καλύπτει
συνοπτικά και τα γεγονότα πριν από την Άλωση.
Η
σκουληκότρυπα αναδύθηκε σαν ολόγραμμα από κβαντικά bits ή «qubits», αποθηκευμένα σε μικροσκοπικά υπεραγώγιμα
κυκλώματα. Με το χειρισμό των qubits,
οι φυσικοί έστειλαν στη συνέχεια πληροφορίες μέσω της σκουληκότρυπας. Researchers
have used Google's Sycamore quantum computer to simulate a simplified wormhole
for the first time, and sent a piece of quantum information through it. An
artistic representation of the quantum-teleportation experiment. Credit:
inqnet/A. Mueller (Caltech)
A wormhole is a hypothetical
‘shortcut’ between two regions of space. Shutterstock
Στη
φυσική η σκουληκότρυπα είναι μια υποθετική τοπολογική ιδιότητα
του χωροχρόνου – μία σήραγγα που συνδέει δύο απομακρυσμένα σημεία του
επιτυγχάνοντας μια συντόμευση στο χωροχρόνο.
Almost a century ago, Albert Einstein
realized that the equations of general relativity could produce wormholes. But
it would take a number of theoretical leaps and a “crazy” team of
experimentalists to build one on Google's quantum computer. Read the full
article at Quanta Magazine: https://www.quantamagazine.org/physic.
Researchers were able to send a signal
through the open wormhole, though it’s not clear in what sense the wormhole can
be said to exist. Credit: Kim
Taylor for Quanta Magazine
Κατασκεύασαν
οι φυσικοί μια σκουληκότρυπα στο εργαστήριο; Σύμφωνα με τον τίτλο του χτεσινού
άρθρου ‘Physicists
Create a Wormhole Using a Quantum Computer‘ στο περιοδικό quantamagazine,
η απάντηση στο ερώτημα είναι καταφατική: οι φυσικοί δημιούργησαν μια
σκουληκότρυπα χρησιμοποιώντας έναν κβαντικό υπολογιστή της Google, στέλνοντας
με επιτυχία πληροφορίες από το ένα άκρο της στο άλλο!
Juan Maldacena (left) and Leonard
Susskind are leaders of the approach to quantum gravity known as holography. In
2013, they proposed that wormholes in space-time are equivalent to quantum
entanglement, a conjecture known as ER = EPR.Credit: Sasha Maslov for Quanta
Magazine (left); Linda A. Cicero/Stanford News Service
Credit: Merrill Sherman/Quanta
Magazine
Η
σκουληκότρυπα αναδύθηκε σαν ολόγραμμα από κβαντικά bits ή «qubits»,
αποθηκευμένα σε μικροσκοπικά υπεραγώγιμα κυκλώματα. Με το χειρισμό των qubits,
οι φυσικοί έστειλαν στη συνέχεια πληροφορίες μέσω της σκουληκότρυπας.
Maria Spiropulu, a physicist at the
California Institute of Technology, led the team behind the new wormhole
experiment. Credit: Merrill
Sherman/Quanta Magazine
Και
το βίντεο που ακολουθεί, όπως και το προαναφερθέν άρθρο του quantamagazine,
εκλαϊκεύει τo επιστημονικό επίτευγμα:
Video: Wormholes were first envisioned
almost a century ago, but it would take a number of theoretical leaps and a
“crazy” team of experimentalists to build one on a quantum computer. Credit: Emily
Buder, Bongani Mlambo, Ibrahim Rayintakath, Rui Braz and Kim Taylor for Quanta
Magazine; Kristina Armitage/Quanta Magazine
Το
βέβαιο είναι ότι το πείραμα της δικής μας Μαρίας Σπυροπούλου, μπήκε
στη λίστα του έγκριτου Quanta Magazine
με τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις στη Φυσική για το 2022.