H σκοτεινή ενέργεια εξαφανίζει το Σύμπαν. Universe is being swallowed up by dark energy leaving 'big, empty' space, says shock study

H σκοτεινή ενέργεια «καταπίνει» τους γαλαξίες σύμφωνα με τη νέα θεωρία. A groundbreaking study revealed that the universe is slowly being engulfed by dark energy, leaving a vast void of nothingness in its wake. In a study published Oct. 30 in Physics Review Letters journal, cosmologists from the Universities of Portsmouth and Rome posited that traces of dark matter in the universe, which said to be the “cosmic scaffolding” supporting the universe, is being swallowed up by dark energy. [GETTY]

Μια νέα θεωρία για το μέλλον του Σύμπαντος αναπτύσσεται μετά από ευρήματα που εντόπισε διεθνής ερευνητική ομάδα. Ερευνητές από την Βρετανία και την Ιταλία εντόπισαν στοιχεία που δείχνουν ότι η μυστηριώδης σκοτεινή ενέργεια «καταπίνει» την επίσης μυστηριώδη σκοτεινή ύλη μετατρέποντας έτσι το Σύμπαν «σε ένα γιγάντιο, άδειο και απολύτως βαρετό κόσμο» όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές.

Αόρατη

A mysterious dark energy could be swallowing up the universe to leave a 'big, empty, boring' place. Researchers from the UK and Italy clam to have found indications that dark matter, the cosmic scaffolding on which the universe is built, is being slowly erased by dark energy (artist's impression pictured).

Το μυστήριο της σκοτεινής ύλης χρονολογείται από τη δεκαετία του 1930, όταν οι αστρονόμοι αντιλήφθηκαν ότι η μάζα και η βαρύτητα των σωμάτων που βλέπουμε στο Σύμπαν δεν είναι αρκετή για να εξηγηθεί η κίνηση των γαλαξιών. Έκτοτε έχει υπολογιστεί ότι η κανονική ύλη -από τους πλανήτες και τα άστρα μέχρι τους γαλαξίες- δεν αντιστοιχεί παρά μόνο στο 16% της ύλης στο Σύμπαν, ενώ το υπόλοιπο 84% αντιστοιχεί στη σκοτεινή ύλη.

Η σκοτεινή ύλη γίνεται αντιληπτή λόγω της βαρυτικής της επίδρασης στους γαλαξίες, οι επιστήμονες όμως δεν έχουν ιδέα από τι αποτελείται. Γνωρίζουν πάντως ότι δεν εκπέμπει, δεν ανακλά και δεν διαθλά την ακτινοβολία, γι' αυτό και είναι κυριολεκτικά αόρατη.

Η άγνωστη υπερ-δύναμη

Scientists claim the latest astronomical data favours a dark energy that grows as it interacts with dark matter, and appears to be stunting the growth of structure in the cosmos. Pictured is a Hubble Space Telescope composite image of evidence for a dark matter ring in galaxy cluster CI0024+17.

Στις αρχές του 20ου αιώνα δειλά δειλά έκαναν την εμφάνιση τους κάποιες μελέτες που έκαναν λόγο για διαστολή του Σύμπαντος ώσπου ήρθε ο Εντουιν Χαμπλ στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και απέδειξε την συνεχιζόμενη διαστολή αλλάζοντας άρδην τα κοσμολογικά δεδομένα. Στη συνέχεια και για περίπου έξι δεκαετίες οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούσαν ότι η διαστολή του Σύμπαντος επιβραδύνεται.

Οι θιασώτες αυτής της άποψης πίστευαν ότι στις κολοσσιαίες κοσμικές κλίμακες η βαρύτητα είναι εκείνη η φυσική αλληλεπίδραση που υπερισχύει. Και καθώς η βαρύτητα είναι πάντα ελκτική, από τη στιγμή της δημιουργίας του και μετά, από τη στιγμή δηλαδή που η Μεγάλη Έκρηξη γέννησε τον ίδιο το χώρο και το χρόνο, η διαστολή του επιβραδύνεται. Γι’ αυτό, όταν ξεκίνησε στα 1987 το διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα Supernova Cosmology Project, ο βασικός του στόχος ήταν να υπολογίσει, μέσα από την ανίχνευση συγκεκριμένων σουπερνόβα εκρήξεων, αυτόν ακριβώς το ρυθμό επιβράδυνσης της διαστολής του.

Λίγα χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα το 1995, μία δεύτερη ερευνητική ομάδα, η High Z Supernova Team, μπήκε στο παιχνίδι. Τα αποτελέσματα των δύο ερευνητικών ομάδων που ανακοινώθηκαν επίσημα τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 1998 άφησαν τη διεθνή επιστημονική κοινότητα «με το στόμα ανοιχτό»! Γιατί η ανάλυση των δεδομένων, αντί απλά να οδηγήσει στον υπολογισμό του ρυθμού επιβράδυνσης της διαστολής του Σύμπαντος με περισσότερη ακρίβεια, όπως όλοι περίμεναν, οδήγησε τους ερευνητές στο ακριβώς αντίθετο, στο συμπέρασμα δηλαδή ότι η διαστολή του Σύμπαντος επιταχύνεται!

Οι επιστήμονες κατέληξαν ότι, προκειμένου να εξηγηθεί αυτή η επιταχυνόμενη κοσμική διαστολή, το συνολικό απόθεμα μάζας και ενέργειας του Σύμπαντος θα πρέπει να κυριαρχείται από ένα άγνωστο, παράξενο και βαρυτικά απωστικό «κάτι». Αυτό το κάτι το ονόμασαν «σκοτεινή ενέργεια». Και είναι πράγματι σκοτεινή γιατί, ακόμα και σήμερα 20 χρόνια χρόνια μετά την επιβεβαίωση της ύπαρξής της, η φύση της σκοτεινής αυτής ενέργειας εξακολουθεί να διαφεύγει από τους επιστήμονες.

Η νέα θεωρία

Νέα ενδιαφέρουσα (αλλά δυσοίωνη) κοσμολογική θεωρία για το μέλλον του Κόσμου. Representational picture.

Σύμφωνα με την νέα μελέτη η σκοτεινή ενέργεια αλληλεπιδρά με τη σκοτεινή ύλη και το αποτέλεσμα αυτής της αλληλεπίδρασης είναι η σκοτεινή ύλη να εξαφανίζεται. Σύμφωνα με τους ερευνητές το φαινόμενο εξελίσσεται σε αργό μεν αλλά σταθερό ρυθμό. Με απλά λόγια αν η θεωρία αυτή ισχύει θα περάσουν πάρα πολλά δισεκατομμύρια έτη για να εξαφανιστούν οι γαλαξίες και το περιεχόμενο τους.

'This study is about the fundamental properties of space-time,' said Professor David Wands at Portsmouth University. 'On a cosmic scale, this is about our universe and its fate. If the dark energy is growing and dark matter is evaporating we will end up with a big, empty, boring universe with almost nothing in it'.

«Αυτή η μελέτη αφορά τις θεμελιώδεις ιδιότητες του χωρο-χρόνου. Μιλώντας σε κοσμικό επίπεδο η μελέτη αυτή αφορά το Σύμπαν και την μοίρα του. Αν η σκοτεινή ενέργεια ενισχύεται και ταυτόχρονα η σκοτεινή ύλη εξαφανίζεται θα καταλήξουμε με ένα τεράστιο, άδειο και βαρετό Σύμπαν» αναφέρει ο Ντέιβιντ Γουάντς, διευθυντής του Ινστιτούτου Κοσμολογίας και Βαρυτικής Έλξης του Πανεπιστημίου του Πόρτσμουθ που ήταν μέλος της ερευνητικής ομάδας. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Physical Review Letters».

Άλλες θεωρίες

Δύο δημοφιλείς θεωρίες για το πιθανό τέλος του Σύμπαντος βασίζονται στην διαπίστωση ότι το Σύμπαν διαστέλλεται και μάλιστα επιταχυνόμενο. Η μια θεωρία αναφέρει ότι η επιτάχυνση του Σύμπαντος οδηγεί σταδιακά στην ψύξη του. Οι γαλαξίες θα απομακρύνονται ολοένα και περισσότερο ο ένας από τον άλλο με αποτέλεσμα να «παγώσουν» και τελικά να «σβήσουν» με το Σύμπαν να μετατρέπεται σε έναν απόλυτα σκοτεινό και ψυχρό κόσμο. Η δεύτερη θεωρία που είναι γνωστή ως «Μεγάλη σχάση», αναφέρει ότι αυτή η διαστολή «τεντώνει» το Σύμπαν με αποτέλεσμα στο τέλος να «σκιστεί» και να καταστραφεί.

Διαλυμένοι γαλαξίες «αιμορραγούν» 200 δισεκατομμύρια άστρα. Hubble sees 'ghost light' from dead galaxies

Η γαλάζια αίγλη προέρχεται από τα άστεγα άστρα του Σμήνους της Πανδώρας. The massive galaxy cluster Abell 2744, nicknamed Pandora's Cluster, takes on a ghostly look in this Hubble Space Telescope view where the total starlight from the cluster has been artificially colored blue. This plot reveals that not all the starlight is contained within the cities of stars — the galaxies — which appear as bright blue-white blobs. A fraction of the starlight is dispersed throughout the cluster, as seen in the darker blue regions. This light comes from "dead" galaxies. Credit: NASA, ESA, M. Montes (IAC), and J. Lotz, M. Mountain, A. Koekemoer, and the HFF Team (STScI)

Ο θάνατος είναι αναπόφευκτος, ακόμα και για τους γαλαξίες. Το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble απαθανάτισε τη λάμψη 200 δισεκατομμυρίων άστρων που ξεχύθηκαν στο Διάστημα όταν οι γαλαξίες τους διαλύθηκαν από βαρυτικές δυνάμεις.

Το σμήνος

Abell 2744, nicknamed Pandora's Cluster. The galaxies in the cluster make up less than five percent of its mass. The gas (around 20 percent) is so hot that it shines only in X-rays (coloured red in this image). The distribution of invisible dark matter (making up around 75 percent of the cluster's mass) is coloured here in blue. Credit: NASA, ESA, J. Merten (Institute for Theoretical Astrophysics, Heidelberg/Astronomical Observatory of Bologna), and D. Coe (STScI)

H εικόνα δείχνει το «Σμήνος της Πανδώρας», γνωστό και ως Abell 2744, μια αχανή συλλογή 500 περίπου γαλαξιών, σε απόσταση 4 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη. Το γιγάντιο γαλαξιακό σμήνος εκτιμάται ότι έχει μάζα 1.000 φορές μεγαλύτερη από τη μάζα του δικού μας Γαλαξία, ή 400 τρισεκατομμύρια φορές τη μάζα του Ήλιου.

Χάρη στην εξαιρετική ευαισθησία του στο υπέρυθρο φως, το Hubble κατάφερε να καταγράψει τη λάμψη των άστρων που έμειναν άστεγα όταν μερικοί γαλαξίες του σμήνους διαλύθηκαν.

Οι προσομοιώσεις

This animation shows how the remarkable merger event that created the galaxy cluster Abell 2944, nicknamed Pandora's Cluster, may have happened. The red regions are clouds of very hot gas, detected by their X-ray emission. The blue clouds are regions rich in dark matter that can only be discovered indirectly by their gravitational influence. Credit: ESO. L. Calçada. J. Merten (Heidelberg/Bologna).

Οι τελευταίες προσομοιώσεις δείχνουν ότι έως και έξι μητρικοί γαλαξίες, περίπου στο μέγεθος του Μίλκι Ουέι, πρέπει διαλύθηκαν όταν πλησίασαν το κέντρο του σμήνους και βρέθηκαν υπό την επήρεια αντίρροπων βαρυτικών δυνάμεων από άλλους γαλαξίες.

Τα άστρα των νεκρών πια γαλαξιών πλέουν ελεύθερα στο Διάστημα, και οι παρατηρήσεις του Hubble δείχνουν ότι η λάμψη τους πρέπει να αντιστοιχεί γύρω στο 10% της συνολικής φωτεινότητας του γαλαξιακού σμήνους. Στην παραπάνω εικόνα η λάμψη αυτή έχει χρωματιστεί γαλάζια για να ξεχωρίζει.

«Τα αποτελέσματα βρίσκονται σε συμφωνία με ό,τι έχει προβλεφθεί να συμβαίνει μέσα σε μεγάλα γαλαξιακά σμήνη» σχολίασε η Μιρέγια Μόντες του Ινστιτούτου Αστροφυσικής των Κανάριων Νήσων, πρώτη συγγραφέας της δημοσίευσης στην επιθεώρηση «The Astrophysical Journal».

Το πρόγραμμα

These (image above) are NASA Hubble Space Telescope natural-color images of four target galaxy clusters that are part of an ambitious new observing program called The Frontier Fields. Credit: NASA/ESA/J. Lotz & M. Mountain,STScI

Το Hubble μελέτησε το Σμήνος της Πανδώρας στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος Frontiers Field, το οποίο χρησιμοποιεί τα γαλαξιακά σμήνη ως «βαρυτικούς φακούς» για τη μελέτη πιο μακρινών αντικειμένων. Τα σμήνη έχουν τόσο μεγάλη μάζα ώστε η βαρύτητα τους παραμορφώνει το φως των άστρων και των γαλαξιών που διέρχεται από την περιοχή τους. Μεγεθύνουν έτσι το είδωλο των αντικειμένων που βρίσκονται πίσω τους (όπως τα βλέπουμε από τη Γη) και επιτρέπουν στους αστρονόμους  να κοιτάξουν πιο μακριά στο Σύμπαν.

Δήμητρα Μήττα, «Απολογία για τον Μύθο» - Η Αφροδίτη-Μέριλιν

Σε αντίθεση με τους μύθους της σύγχρονης εποχής (όπως αυτός της Μέριλιν), που κατακερματίζονται με βίαιους ρυθμούς, οι παλιοί μύθοι, όπως του Ηρακλή ή του Οιδίποδα, αποτελούν σημεία αναφοράς της ανθρωπογεωγραφίας μας.

Η κυρία Δήμητρα Μήττα, φιλόλογος και ερευνήτρια σε θέματα Φιλοσοφίας της Μυθολογίας, στο βιβλίο της «Απολογία για τον Μύθο» εκφράζει το τριπλό ερώτημα της εποχής μας, στο τέλος του 20ού αιώνα: Ποιος ο λόγος του Μύθου σήμερα; Ποιος ο λόγος του Μύθου χθες; Ποιος ο λόγος του Μύθου αύριο;

Alberto Savinio, Ο Οιδίποδας και η Αντιγόνη απομακρύνονται εξόριστοι από τη Θήβα, 1928.

Το «ακατανόητο» των μύθων, οι άγνωστες διαστάσεις ενός μυθικού προϊόντος, η ψευδαίσθηση ότι υπάρχουν μύθοι σε αντιπαράθεση με την Ιστορία και με τον Λόγο, ο πανικός ότι το μυθικό είναι αναληθές και εξωπραγματικό, θα μπορούσαν να εκληφθούν ως παρεξηγήσεις ενός φαινομένου που συναντάται σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη και σε όλες τις εποχές: του φαινομένου Μύθος.

Ο λόγος για τον Μύθο και οι μύθοι ξεκίνησαν μαζί. Σε μια προσπάθεια οριοθέτησης της Μυθολογίας τοποθετούμε αμέσως τον Μύθο απέναντι στην Ιστορία. Στην περίπτωση αυτή ο λόγος για τον Μύθο είναι και ο λόγος του Μύθου. Σύμφωνα με την παραδοσιακή αντιμετώπιση του ζητήματος για τον Μύθο και την Ιστορία, ο Μύθος προηγείται της Ιστορίας ως είδος ­ δεδομένου ότι η Ιστορία ως ανθρώπινη δράση υφίσταται από καταβολής ανθρώπου.

Η Σφίγγα στο κιονόκρανο δωρικού κίονα με τον Οιδίποδα καθισμένο σε δίφρο οκλαδίας καθώς απαντά στο αίνιγμα. Μελανόμορφος αττικός αμφορέας τύπου Β, περίπου 550-500 π.Χ. Luzern, Market, Ars Antiqua: XXXX24052.

Εξάλλου, έχοντας υπόψη ότι ο Μύθος παρέχει διαρκώς πολιτισμικά πρότυπα συμπεριφοράς, δεν μπορούμε να υποτιμήσουμε τη λειτουργία του σε συγκεκριμένα συμφραζόμενα και τη σημασία του ως παράγοντα Ιστορίας. Το παράδειγμα από την ελληνική αρχαιότητα για το πλαίσιο ίδρυσης μιας πόλης ή μιας αποικίας και ενός θρυλικού ήρωα ιδρυτή ή οικιστή είναι χαρακτηριστικό. Το κεφάλαιο επίσης της λεγόμενης «αρχαιολογίας» στην Ιστορία του Θουκυδίδη είναι ενδεικτικό της άμεσης σχέσης Μύθου και Ιστορίας. Η πολυπλοκότητα των διαφορετικών λογικών που οδηγούν στον Μύθο είναι ανάλογες με εκείνες που οδηγούν στην Ιστορία. Απεικονίζουν δε την ανθρώπινη ζωή σε ποικίλα μεγέθη και την προσπάθεια κοινωνικοποίησης των κοινωνιών.

Η ιστορική αξία που αποδίδουμε στον Μύθο έγκειται στον πυρήνα μνήμης που διατήρησε και στην εμβέλεια που ο πυρήνας αυτός συνεχίζει να κατέχει, ανεξάρτητα από τις διαστάσεις του χωροχρόνου. Επομένως ο ιστορικός πυρήνας του μύθου αποτελεί ταυτόχρονα το βασικό στοιχείο της προφορικής και στη συνέχεια γραπτής παράδοσης της μυθολογίας και της ιστορίας σε επίπεδο συγκεκριμένου χρόνου και ορίου, όπως και σε επίπεδο διαφορετικών χρόνων και διαφορετικών ορίων.

Man Ray, Αποκαταστημένη Αφροδίτη, 1936.

Ο σύγχρονος κόσμος μοιάζει ολοένα να χάνει τη μνήμη του, επειδή δεν καλλιεργεί πλέον σε ικανοποιητικό βαθμό παλαιούς μηχανισμούς επικοινωνίας και αναμετάδοσης των καρπών της πείρας και της γνώσης. Η μνήμη στις ημέρες μας γίνεται «επισκέψιμη» μέσω του Internet για παράδειγμα αλλά έχει παροδικό χαρακτήρα. Δεν πρόκειται για τη μνήμη με την ποιότητα, τη διάρκεια και τη λειτουργικότητα των προ της διάδοσης των υπολογιστών εποχών του εφησυχασμού. Η δυναμική της σύγχρονης μνήμης αφαιρεί από τους μύθους την ουσία, τον «αξιόπιστο» ιστορικό πυρήνα που ήταν γέννημα και απόκτημα της συλλογικής συνείδησης και που ήταν αποτελεσματικός στις γενιές που ακολουθούσαν. Σήμερα οι μύθοι δεν έπαψαν να αναπλάθονται, όπως στην περίπτωση της Μήδειας και των θεατρικών εκδοχών της, ούτε να εφευρίσκονται, όπως συνέβη με τη Μέριλιν. Η σημασία των μύθων στα τέλη του 20ού αιώνα εντοπίζεται παράδοξα όχι ως προοπτική των ανθρώπινων επιλογών αλλά ως σημείο αναφοράς της ανθρωπογεωγραφίας και των ανθρώπινων χαρακτήρων, δηλαδή ως αρχετυπικό πλαίσιο. Ας θυμηθούμε σχετικά τη χρήση του Οιδίποδα στην ψυχανάλυση ή του Ηρακλή στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο. Οι μύθοι της σύγχρονης εποχής πολλαπλασιάζονται και κατακερματίζονται με βίαιους ρυθμούς με ορατό και απτό κατάλοιπο τη γραφικότητα και την ανώδυνη εικόνα ενός ά-χρονου, ά-τοπου και εν κατακλείδι ανιστόρητου περιβάλλοντος.

Salvador Dali, H Αφροδίτη με τα συρτάρια, 1936.

Το επίκαιρο φαινόμενο του πληθωρισμού των μύθων οδηγεί στην απαίτηση να αναθεωρηθεί η μυθολογία. Η αναθεώρηση της μυθολογίας που επιχειρείται από τη Δήμητρα Μήττα στο εξαιρετικά συστηματοποιημένο βιβλίο της Απολογία για τον Μύθο, με τη διεξοδική βιβλιογραφία και τις πρωτότυπες τοποθετήσεις, δεν έχει στόχο την επίλυση κοινωνικών ζητημάτων. Αντίθετα, η συγγραφέας εξετάζει αναλυτικά και με ιστορική συνέπεια τις διατυπώσεις απόψεων από μελετητές του μύθου και από θεωρητικούς της μυθολογίας, τόσο από την πλευρά της παραδοσιακής απόκλισης μυθολογίας / ποίησης - φιλοσοφίας όσο και από την πλευρά της νεότερης σύγκλισής τους. Αποκόμισα την αίσθηση ότι η Δήμητρα Μήττα αναζητώντας τα περιεχόμενα και τις ουσίες των ερμηνευτικών προσεγγίσεων από τον 6ο αιώνα ως σήμερα, με ιδιαίτερη εστίαση στον 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα, σκιαγραφεί το όχημα Μύθος. Ένα όχημα που έχει αφετηρία και τέρμα, ενδιάμεσες στάσεις και σταθμούς. Οι επιβάτες του οχήματος αναγνωρίζονται στα καθίσματά του. Αυτοί στέκονται με το βλέμμα στο κενό, όπως απεικόνιζαν οι αρχαίοι τους νεκρούς στα γλυπτά τους.

Michelangelo Pistoletto, Αφροδίτη στα κουρέλια, La Venere degli stracci, 1967.

Ο τίτλος του πονήματος Απολογία για τον Μύθο φέρνει αμέσως το ερώτημα: Γιατί απολογία; Έχει ανάγκη ο Μύθος της απολογίας μας εν ονόματί του; Είναι αλήθεια ότι η δοκιμασία της πλατωνικής σκέψης επέδρασε δημιουργικά στη φιλοσοφία ανά τους αιώνες (παρά την αριστοτελική συνέχεια του προσωκρατικού στοχασμού). Η αρνητική στάση του Πλάτωνα απέναντι στην Ποίηση και στον Μύθο διευκόλυνε τις αποστάσεις από τις μορφές εκείνες της ανθρώπινης υπόστασης που εξέφραζαν το παλαιότερο σχήμα του κόσμου με τα στερεότυπα, τις προλήψεις και τις προκαταλήψεις. Η πλατωνική αντιμετώπιση του Μύθου διευκόλυνε επίσης την κατανόηση του φαινομένου εκείνου κατά το οποίο οι φυσικές δυνάμεις έπαιρναν θεϊκή όψη και αυτό εκφραζόταν παραδοσιακά από στόμα σε στόμα, από γενιά σε γενιά και από τόπο σε τόπο.

Η πλατωνική ρήξη με το «κατεστημένο» της νόησης, ύστερα από αιώνες ομηρικής και ησιόδειας παιδείας, με τον Θαλή και τους άλλους προσωκρατικούς λεγόμενους φιλόσοφους που εξέφραζαν την ανάλογη σκέψη, σήμανε την απαρχή ενός πολέμου των ανθρώπων της διανόησης με κορύφωση τον Διαφωτισμό του 18ου αιώνα. Ο Ρομαντισμός ήταν το ιδεολογικό ρεύμα που επανέφερε τα νήματα επανασύνδεσης στον διχασμό του νου και της αίσθησης.

Η αρπαγή της Ευρώπης. Μετόπη από το ναό της Ήρας στο Σελινούντα της Σικελίας, 6ος αι. π.Χ. Παλέρμο, Regional Archaeological Museum.

Η συγγραφέας με σαφήνεια παρουσιάζει το εντυπωσιακό για την έρευνα γεγονός που συντελείται μεταξύ 18ου και 19ου αιώνα, οπότε συντελείται ένα είδος συνειδητοποίησης στους κύκλους της διανόησης της σημασίας των μύθων. Η ελληνική μυθολογία, πανταχού παρούσα στην αρχαία τέχνη και την ποίηση, φανερώνεται στους κύκλους αυτούς ανάλογης σκοπιμότητας με τις αφηγήσεις της Βίβλου. Στα ερευνητικά ερωτήματα για τη βαρύτητα και τους ρόλους των λεγόμενων μύθων συνέβαλαν, πρέπει να το αναγνωρίσουμε, ο Βίνκελμαν και ο Χέλντερλιν, ο Χέρντερ και ο Σέλινγκ.

Ο Δάντης, πίνακας του Andrea del Castagno. Mural of Dante in the Uffizi Gallery, by Andrea del Castagno, c. 1450.

Η Δήμητρα Μήττα αναφέρει τον Δάντη ως έναν πρωτοπόρο φιλόσοφο - μυθολόγο - ποιητή, ο οποίος προηγείται της σύγκλισης και του συμβιβασμού ανάμεσα στον ορθό και μυθικό / ποιητικό λόγο, που ουσιαστικά πραγματώνεται στον 19ο αιώνα. Ο Δάντης χαρακτηρίζεται από τη συγγραφέα ως η ρίζα της «νέας μυθολογίας». Εξάλλου ο Δάντης υπήρξε ο εκπρόσωπος μιας παράλληλης κατάστασης διαδομένης σε πλατιά κοινωνικά στρώματα, όπου παρατηρείται μια διαρκής συμβίωση Μύθου και Σοφίας. Η παράλληλη αυτή κατάσταση δεν διακόπηκε ούτε πριν ούτε μετά τον Δάντη, αν κρίνουμε από τις πολύμορφες εκφάνσεις του ανατολικού και δυτικού χριστιανισμού. Επομένως η ζύμωση ιδεών κατά τον 18ο και τις αρχές του 19ου αιώνα καταλήγει στο ότι ο στοχασμός ξαναβρίσκει τη στάση ζωής και την πρακτική ως προς την οφειλόμενη τήρηση στις αναλογίες ενός ολικού φαινομένου.

Paul Delvaux, Κοιμώμενη Αφροδίτη, 1944.

Η προσοχή της Δήμητρας Μήττα εστιάζεται λοιπόν σε τέτοια και άλλα επίμαχα ζητήματα σε ό,τι αφορά τον Μύθο. Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε τη μονογραφία σε δύο ενότητες: α) Κριτική προσέγγιση των δεδομένων με έμφαση στον Σέλινγκ. Στην πρώτη αυτή ενότητα ταξινομούνται οι ερμηνείες των μύθων ιστορικά και φιλοσοφικά, δηλαδή τόσο στη χωροχρονική τους διάσταση όσο και στην εξω-ιστορική ουσία τους. β) Ανάπτυξη θεωρητικής πρότασης της συγγραφέως. Στη δεύτερη ενότητα η Δήμητρα Μήττα υποστηρίζει ότι η μελέτη του Μύθου και της Μυθολογίας συμπληρώνει την αναζήτηση στοιχείων από την υπάρχουσα ούτως ή άλλως κατάσταση των πραγμάτων του παρελθόντος και του παρόντος.

Γιατί λοιπόν η απολογία στον τίτλο; Προς ποιον η απολογία για τον Μύθο;

Πιστεύω ότι αν προσωποποιήσουμε τον Μύθο σύμφωνα με τις πανάρχαιες συνταγές προσωποποίησης των πάντων (ας θυμηθούμε τις προσωποποιήσεις των Καλών Τεχνών με Μούσες), τότε είναι ο στοχαστής της εποχής μας, εν προκειμένω η Δήμητρα Μήττα, που απολογείται για την εμπειρική και φιλοσοφική του αποσκευή με τα στοιχεία διχασμού της ολότητας και τα στοιχεία υπερβολής τού ενός κομματιού εις βάρος του άλλου. Ο ίδιος στοχαστής απολογείται προς τον προσωποποιημένο Μύθο, γιατί αυτός ο τελευταίος υπέστη τα πάνδεινα με τις διακρίσεις του ορθού λόγου.

Λεονάρντο ντα Βίντσι, Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου, 1487.

Η θεωρητική πρόταση της Δήμητρας Μήττα εκφράζεται και εικονικά με τις επιλογές της στο εξώφυλλο και στο οπισθόφυλλο που αποδόθηκαν πιστά από τον καλό τυπογράφο. Εμπρός η παράσταση από τον καμπανικό αμφορέα του δεύτερου μισού του 4ου αιώνα π.Χ. απεικονίζει τον Ιξίωνα, βασιλιά των Λαπιθών, στον πύρινο τροχό του μαρτυρίου. Σαφέστατη τώρα η πηγή από όπου άντλησε ο Leonardo da Vinci τον γνωστό κανονικό του άνθρωπο με τις ιδανικές αναλογίες. 

Herakles releases the Titan Prometheus from his bonds. The eagle which had tortured him, slain by the hero, plumets down into the underworld. There beneath the earth, stands Persephone holding a four-headed Eleusinian torch, and a winged, serpent-haired Erinys. Apulian Red Figure. Attr. to the the Suessula Painter, ca 350 BC.

Πίσω η παράσταση από τον απουλικό κρατήρα των ίδιων χρόνων με τη θριαμβική λύτρωση του Προμηθέα από τον Ηρακλή. Οι δυο παραστάσεις αντιστοιχούν στις περιπέτειες του Μύθου αλλά και στη διττή υπόσταση του κόσμου που προσεγγίζουμε με δύο εργαλεία: την αίσθηση και τον νου. Και μπορούμε, αν το θέλετε, να αποδίδουμε πλέον το καθετί με δύο τρόπους και βέβαια το πράττουμε από καιρό: τον θείο τρόπο και τον ανθρώπινο τρόπο. Και ας αποκαλύπτονται τα ανθρώπινα όρια με τις «υπερβάσεις». Μάλλον βρίσκονται όλα μέσα στη σκέψη μας ως ιδέες που τροφοδοτούνται από άπειρα εξωτερικά ερεθίσματα.

Αν τελικά ο Μύθος είναι ιδέες, αν δεν είναι ακατανόητος και ως εκ τούτου επικίνδυνος, χρειάζεται να τον απολαύσουμε ως θεατές ενός κινηματογραφικού έργου; Ίσως ναι, αν εξετάζουμε τον Μύθο ως αντικείμενο μελέτης. Ίσως όχι, αν βιώνουμε τις συνιστώσες που τον αναπαράγουν και τον αναπροσδιορίζουν.

Κώστας Σουέρεφ, διδάκτωρ Φιλολογίας, αρχαιολόγος.

Πηγή: Η Αφροδίτη-Μέριλιν - βιβλία + ιδέες - Το Βήμα Online

Πύραυλοι προωθούμενοι με λέιζερ. Supersonic Laser-Propelled Spacecraft Could Allow Astronauts to Explore the Universe

Η επίτευξη μεγαλύτερων ταχυτήτων συνεπάγεται ανάγκη χρήσης περισσότερου καυσίμου, το οποίο πρέπει πάντα να μεταφέρεται από το σκάφος. Researchers have described a new system that integrates a laser-ablation propulsion system with the gas blasting nozzles of a spacecraft which can increase the speed of the gas flow out of the system to supersonic speeds while reducing the amount of burned fuel. (Original image: solarseven via Shutterstock)

Έναν πρωτοποριακό τρόπο προώθησης πυραύλων, που παραπέμπει σε σελίδες επιστημονικής φαντασίας, προτείνουν ρώσοι ερευνητές.

Can you imagine flying through space with a laser-powered rocket? It seems like something more about of science fiction than reality, right? Yet a new method for improving the thrust generated by laser-propulsion systems could bring laser-powered rockets closer to reality. This artist's concept depicts NASA's Mars Atmosphere and Volatile EvolutioN (MAVEN) spacecraft near Mars. Missions like MAVEN could be improved upon if they were laser-powered. (Photo: NASA/GSFC)

Ειδικότερα οι φυσικοί Γιούρι Ρεζούνκοφ και Αλεξάντερ Σμιντ παρουσίασαν σε έρευνά τους που δημοσιεύτηκε στο journal Applied Optics της OSA (Τhe Optical Society) μέθοδο για τη βελτίωση της ώθησης που παρέχεται από ένα σύστημα προώθησης με λέιζερ- η οποία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία τέτοιων συστημάτων που θα ενδείκνυνται για πρακτική χρήση.

Αυτή τη στιγμή η μέγιστη ταχύτητα ενός διαστημοπλοίου περιορίζεται από την ποσότητα των στερεών ή υγρών καυσίμων που μπορεί να μεταφέρει. Η επίτευξη μεγαλύτερων ταχυτήτων συνεπάγεται ανάγκη χρήσης περισσότερου καυσίμου, το οποίο πρέπει πάντα να μεταφέρεται από το σκάφος. Ωστόσο, αυτό το πρόβλημα θα μπορούσε να λυθεί με τη χρήση ενός λέιζερ – ευρισκομένου σε απόσταση και όχι πάνω στο ίδιο το διαστημόπλοιο – για την παροχή επιπλέον προωθητικής ισχύος.

The effectiveness of current laser-propulsion techniques is limited by the instability of supersonic gas flow, caused by shock waves that "choke" the inlet of the nozzle, reducing thrust. Those effects can be reduced with the help of laser ablation, redirecting the plasma plume so that it flows close to the interior walls of a supersonic nozzle and significantly improving the overall thrust. Credit: Y.Rezunkov/IOIE

Για τη δημιουργία μιας προώθησης λέιζερ τέτοιου είδους έχει προταθεί μια σειρά συστημάτων. Ένα από τα πλέον υποσχόμενα συστήματα έχει να κάνει με μια διαδικασία που αποκαλείται κατάλυση/ εκτομή λέιζερ (laser ablation), κατά την οποία μία παλμική ακτίνα λέιζερ χτυπά μια επιφάνεια, την θερμαίνει και καίει υλικό για να δημιουργήσει αυτό που είναι γνωστό ως «λοφίο πλάσματος» (plasma plume), δηλαδή μία στήλη από φορτισμένα σωματίδια που ρέουν από την επιφάνεια. Η ροή αυτή έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή ώθησης για την κίνηση του σκάφους.

Στο paper τους στο Applied Optics, οι Ρεζούνκοφ και Σμιντ περιγράφουν ένα νέο σύστημα το οποίο ενσωματώνει σύστημα προώθησης laser ablation με τα συμβατικά/ «παραδοσιακά» ακροφύσια ενός διαστημοπλοίου. Ο συνδυασμός των δύο συστημάτων, σύμφωνα με τους ρώσους ερευνητές, μπορεί να αυξήσει την ταχύτητα της ροής αερίων έξω από το σύστημα σε υπερηχητικές ταχύτητες, μειώνοντας παράλληλα την ποσότητα του καμένου καυσίμου.

A laser lasing. Image: Pixabay

Όπως επιδεικνύουν οι Ρεζούνκοφ και Σμιντ, η αποτελεσματικότητα των σημερινών τεχνικών προώθησης λέιζερ περιορίζεται από παράγοντες οι οποίοι περιλαμβάνουν την αστάθεια των υπερηχητικών αερίων καθώς διαχέονται έξω από το ακροφύσιο, καθώς και την παραγωγή ωστικών κυμάτων που έχουν αποτέλεσμα τη μείωση της ώθησης. Ωστόσο, αυτά μπορούν να μειωθούν με τη χρήση ενός «λοφίου πλάσματος» από laser ablation, που ανακατευθύνεται έτσι ώστε να ρέει κοντά στα εσωτερικά τοιχώματα του ακροφυσίου. Το τελικό αποτέλεσμα, όπως διαπιστώνουν οι δύο ερευνητές, βελτιώνει σημαντικά το τελικό αποτέλεσμα, αυξάνοντας κατά πολύ την παραγόμενη ώθηση.

«Συνοψίζοντας τα δεδομένα που προέκυψαν, μπορούμε να προβλέψουμε την εφαρμογή τεχνικών υπερηχητικής προώθησης λέιζερ όχι μόνο για την εκτόξευση μικρών δορυφόρων σε τροχιές γύρω από τη Γη, αλλά επίσης για επιπρόσθετη επιτάχυνση σε υπερηχητικά αεροσκάφη ώστε να επιτυγχάνουν ταχύτητες των 10 Μαχ και άνω» σημειώνει σχετικά ο Ρεζούνκοφ.

Ελένη Μερκενίδου, Άτιτλο (Το παθιασμένο φιλί μιας φόνιας τελετουργίας...)

Edvard Munch, The Kiss, 1897.

[...]

Το παθιασμένο φιλί μιας φόνιας τελετουργίας, όπου καμιά φυσιολογία δεν έχει σημασία. Τα σαπισμένα στόματα, τα δύσοσμα σάλια, αναδίδουν μονάχα το πάθος της διαιώνισης. Το είδος ανθίσταται μέσα μου, για να περάσει τον αιώνα, ερωτεύεται τον πιθανό του θάνατο. Τον αδιέξοδο. Τον στοιχειωμένο.

Θα κινούμαι μοιραία — ένα περίστροφο κίνημα — στην απόσταση της ύλης μου από το θεό της. Στη θετικότητα της θέωσης, την ερημιά της ερήμωσης νιώθοντας, κρύβομαι εκεί που η νύχτα μαζεύεται στο φεγγάρι της να σε βλάψει. Θίγεται το σκοτάδι — εγώ, για να με νικήσεις και να φυλάγομαι, με την ευθιξία του προσφερόμενου. Ο φόβος του φόβου, σαν όμαιμο νόημα, πλάθει ένα ζώο συντροφικό, εσένα, και το ρίχνει στη σκιά μου.

Διπλώνομαι. Να σ' αποθηκεύσω. Και γιατί αυτό το ταπεινό μερίδιο πρέπει να σκύψει στην καρδιά. Σα μοναξιά απ' τη μοναδικότητα — η ελευθερία. Από ελευθερία αφανίστηκε ο λαός μου.

Φίλησέ με σάπια, εδώ που είμαι όλοι μαζί οι κατακτημένοι, στα εύσημα της άλωσης, όλοι μαζί οι ανώφελοι.

Pablo Picasso, The Kiss, 1969.

[...]

Από τη συλλογή «Αντέρως η ερημιά» (1990)

Ελένη Μερκενίδου

Παρακολουθώντας την έκρηξη καινοφανούς αστέρα. Astronomers image the exploding fireball stage of a nova

Οι εκρήξεις καινοφανών αστέρων είναι σχετικά σπάνια φαινόμενα, τα οποία προκαλούνται από λευκούς νάνους, δηλαδή τα ουράνια σώματα στα οποία εξελίσσονται οι αστέρες σχετικά μικρής μάζας, μετά τον «θάνατό» τους. Astronomers have reported near-infrared interferometric measurements of the angular size of Nova Delphini 2013, starting one day after the explosion and continuing with extensive time coverage during the first 43 days. The image shows Tycho’s supernova remnant. Image credit: X-ray – NASA / CXC / SAO; infrared – NASA / JPL-Caltech; optical – MPIA / Calar Alto / O.Krause et al.

Αστρονόμοι από το πανεπιστήμιο της Georgia στις ΗΠΑ, χρησιμοποιώντας την διάταξη τηλεσκοπίων CHARA (Center for High Angular Resolution Astronomy) κατέγραψαν με εξαιρετική λεπτομέρεια την εξέλιξη της έκρηξης ενός καινοφανούς αστέρα, που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2013 στον αστερισμό του Δελφίνου.

Τα δεδομένα αυτών των παρατηρήσεων μελετήθηκαν από 37 ερευνητές υπό την καθοδήγηση του αστρονόμου Gail Schaefer και δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Nature [The expanding fireball of Nova Delphini 2013].

Astronomers have observed the expanding thermonuclear fireball from a nova that erupted last year in the constellation Delphinus with unprecedented clarity. Last year, on Aug. 14, Japanese amateur astronomer Koichi Itagaki discovered a "new" star, promptly named Nova Delphinus 2013. Credit: Jimmy Westlake, Colorado Mountain College via Wikimedia Commons

Στις 14 Αυγούστου του 2013, ο ερασιτέχνης αστρονόμος Koichi Itagaki ανακάλυψε ένα “νέο” άστρο. Επρόκειτο για τον υπερκαινοφανή αστέρα που ονομάστηκε Nova Delphinus 2013 και προέκυψε από την έκρηξη ενός λευκού νάνου.

Ο λευκός νάνος αποτελεί το τελευταίο στάδιο ενός άστρου μικρής σχετικά μάζας, που έχει καταναλώσει τα πυρηνικά του καύσιμα. Αν όμως ένας λευκός νάνος σχηματίζει διπλό σύστημα με έναν άλλο «ενεργό» αστέρα, τότε υδρογόνο που προέρχεται από το άστρο-συνοδό συσσωρεύεται στην επιφάνεια του λευκού νάνου. Το αποτέλεσμα της συσσώρευσης αυτής είναι μια βίαιη έκρηξη – και η δημιουργία του λεγόμενου καινοφανούς αστέρα.

Καθώς ο λευκός νάνος ρουφά μέσω της βαρυτικής έλξης αργά αλλά σταθερά υδρογόνο από τον συνοδό του, δημιουργείται ένας “ωκεανός” υδρογόνου στην επιφάνειά του, με πάχος περίπου 200 μέτρων. Εξαιτίας της πίεσης που αναπτύσσεται λόγω της τεράστιας βαρύτητας στην επιφάνεια του λευκού νάνου, στο κάτω μέρος του στρώματος υδρογόνου προκαλείται θερμοπυρηνική σύντηξη του υδρογόνου.

Δημιουργείται δηλαδή μια αστρική βόμβα υδρογόνου. Η βίαιη εκτόνωση που ακολουθεί ονομάζεται έκρηξη του καινοφανούς αστέρα. Το φως που παράγεται από την έκρηξη υπερβαίνει σημαντικά την φωτεινότητα των κανονικών άστρων και μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και με γυμνό μάτι. Μετά από μερικές εβδομάδες το φαινόμενο εξασθενεί και ο καινοφανής αστέρας εξαφανίζεται.

Time evolution of the two-component model of Nova Delphini 2013; the time since the explosion (in days) is indicated in each panel; intensity refers to the flux per unit area. Image credit: G. H. Schaefer et al.

15 ώρες μετά την ανακάλυψη του Nova Del 2013 και μέσα σε 24 ώρες από την έκρηξη, οι αστρονόμοι της διάταξης CHARA μέτρησαν το μέγεθος και το σχήμα της (για πρώτη φορά μελετήθηκε έκρηξη καινοφανούς σε τόσο πρώιμο στάδιο). Οι παρατηρήσεις τους συνεχίστηκαν για 27 νύχτες στη διάρκεια των επόμενων δυο μηνών.

Ο καινοφανής απέχει απόσταση 14800 έτη φωτός από μας, οπότε μπορούμε να πούμε ότι η έκρηξη πραγματοποιήθηκε πριν από 15000 χρόνια περίπου.

Στις πρώτες παρατηρήσεις που έγιναν, η πύρινη σφαίρα της έκρηξης είχε μέγεθος συγκρίσιμο με την τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο, ενώ μετά από 43 μέρες είχε επεκταθεί 20 φορές επιπλέον, με μια ταχύτητα μεγαλύτερη των 600 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο, φθάνοντας στο μέγεθος της τροχιάς του Ποσειδώνα γύρω από τον Ήλιο – τον τελευταίο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος.

Animation of Fireball expansion.

Χιλιάδες καινοφανείς αστέρες έχουν καταγραφεί από το 1670. Μόνο όμως την τελευταία δεκαετία έγινε δυνατή η λεπτομερής καταγραφή των σταδίων της έκρηξης. Και η καταγραφή του Nova Del 2013 μας αποκαλύπτει με πρωτόγνωρη λεπτομέρεια το πως εξελίσσεται η έκρηξη ενός καινοφανούς αστέρα.

Καλλιόπη Εξάρχου, Λόγος ύπαρξης

Rembrandt, La Fiancée juive, The Been engaged Jewish one, 1667, 121,5x155,5 cm.

Όταν σου λέω

ότι στη φουσκωμένη φλεβίτσα του χεριού σου

βρίσκει λόγο ύπαρξης

το χάδι μου

δεν με πιστεύεις  

Rembrandt, La Fiancée juive, détail.

Τότε γιατί  ξανακυλά στα μέρη της

κάθε φορά 

που λιποτακτεί

απ’ την αδράνεια των αγαλμάτων;

Auguste Rodin, Le Baiser, 1882. Marble, 181.5 cm × 112.5 cm × 117 cm, Paris, Musée Rodin.

Le Baiser de Rodin, détail.

Καλλιόπη Εξάρχου, Οκτώβριος 2014