«O Βίτγκενσταϊν υπήρξε ο θεμελιωτής της
αναλυτικής φιλοσοφίας. Ήταν εκείνος που διέκρινε μεταξύ αυτού που μπορεί να
εκφρασθεί και του αρρήτου (mystical), λαμβάνοντας ως κριτήριο για τη διάκριση
αυτήν την πραγματικότητα, αφού τα όρια της γλώσσας, όπως πίστευε, είναι τα όρια
του κόσμου. Πέρα από τον κόσμο εκτείνεται η περιοχή του αρρήτου το οποίο,
ωστόσο, δεν μπορεί να εκφρασθεί παρά μόνον να βιωθεί. Για το άρρητο, υποστήριξε,
μπορούμε μόνον να σιωπούμε».
Θεοδόσης Πελεγρίνης, καθηγητής Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ludwig Wittgenstein
will be remembered as an enormously influential philosopher. Photograph: Hulton Getty
«Τα όρια της γλώσσας (μου) είναι και τα όρια του μυαλού μου. Οι γνώσεις μου περιορίζονται σε
ό,τι μπορώ να αποτυπώσω λεκτικά». Με τις ρηξικέλευθες ιδέες του και
την εκκεντρικότητα που τον χαρακτήριζε ο Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν μυθοποιήθηκε και
θεωρείται πλέον μία από τις πιο σημαίνουσες προσωπικότητες του περασμένου
αιώνα. Μοναχικός, ομοφυλόφιλος, επιδεικτικά σχεδόν αδιάφορος για τον ακαδημαϊκό
χώρο, ασκητικός και ευάλωτος στην ανάγκη του για το ενδιαφέρον των φίλων,
υπήρξε ένας από τους κορυφαίους σύγχρονους διανοητές. Με τις ιδέες του για τη
λογική και τη γλώσσα αμφισβήτησε τις παραδεδομένες θέσεις και απέρριψε
παραδοσιακές εναλλακτικές. Χαρακτηριστικά έλεγε: «Θα μου φαινόταν γελοίο να
αμφισβητούσε κανείς την ύπαρξη του Ναπολέοντα. Αν κάποιος όμως
υποστήριζε ότι η Γη είναι μόλις 150 ετών, θα είχα μεγαλύτερη
περιέργεια να τον ακούσω».
Οι
περισσότεροι τον γνωρίζουν ως φιλόσοφο: η μία και μοναδική διατριβή του, το
περίφημο “Tractatus”, θεωρείται ότι επηρέασε καταλυτικά τη
φιλοσοφική σκέψη του 20ού αιώνα, ενώ ακόμη και ο δάσκαλός του, ο «μεγάλος»
Μπέρτραντ Ράσελ, υποκλίθηκε –με λόγια και πράξεις μπροστά στο μεγαλείο του.
Ludwig
Wittgenstein. Portrait on receipt of his teaching qualification.
Λίγοι
γνωρίζουν ίσως ότι φοίτησε στην ίδια σχολή με τον Αδόλφο Χίτλερ, ότι ήταν
οικογενειακός φίλος των αείμνηστων συνθετών Μπραμς και Μάλερ, ότι πολέμησε σε
επικίνδυνα πόστα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ότι αιχμαλωτίστηκε και τελικά
τιμήθηκε για ανδρεία.
Ελάχιστοι
ξέρουν πιθανώς ότι στο απόγειο της δόξας του, εργάστηκε για λίγο ως …κηπουρός
σε μοναστήρι και εθελοντής τραυματιοφορέας, ότι …έδειρε έναν από τους μαθητές
του και ότι πολλά από τα ελικόπτερα που χρησιμοποιήθηκαν στον Β’ Παγκόσμιο
έκρυβαν στους κινητήρες τους μια δική του ιδέα.
Αυτοπορτρέτα. A
series of seven photos that he took in a photo booth. Photograph: WITTGENSTEIN
ARCHIVES
Ο
λόγος για τον Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν (Ludwig Josef Johann Wittgenstein), Αυστριακό φιλόσοφο εβραϊκής καταγωγής,
που η πρώτη του κλίση δεν ήταν κατά τα φαινόμενα η φιλοσοφία. Ο Βίτγκενσταϊν σπούδασε
μηχανικός και συγκεκριμένα μηχανολόγος και ακολούθως αεροναυπηγός.
Γεννήθηκε
στις 26/4/1889, ως το όγδοο και τελευταίο παιδί μίας από τις πλουσιότερες και
ισχυρότερες οικογένειες της Βιέννης των Αψβούργων, προστάτιδας των γραμμάτων
και των τεχνών και με μεγάλη επιρροή.
Karl Wittgenstein
was one of the richest men in Europe.
Ο
πατέρας του, Καρλ, κατείχε σημαίνουσα θέση μεταξύ των σημαντικότερων βιομηχάνων
της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας. Ο Καρλ μπορεί να έδωσε «γλυκό ψωμί» σε δεκάδες
απένταρους καλλιτέχνες, αλλά φαίνεται ότι, με τις υψηλές προσδοκίες του για την
πρόοδο των παιδιών του, οδήγησε άθελά του τρεις από τους τέσσερις άρρενες
αδελφούς του Λούντβιχ στην αυτοκτονία.
Ένας συμμαθητής του Χίτλερ με
κακές σχολικές επιδόσεις
Μέχρι
14 ετών, έκανε μαθήματα κατ΄ οίκον και αργότερα φοίτησε στην τεχνική σχολή
«Realschule», όπου μαθήτευε την ίδια περίοδο και ο Χίτλερ (δεν υπάρχουν σαφείς
ενδείξεις αν οι δύο τους γνωρίζονταν) και από όπου οι μαθητικοί έλεγχοί του φωτογράφιζαν
έναν μαθητή με μέτριες/κακές επιδόσεις.
Γύρω
στο 1906 ξεκίνησε σπουδές μηχανολόγου, στην Technische Hochschule, από όπου
πήρε πτυχίο το 1908 για να ξεκινήσει αμέσως μετά σπουδές αεροναυπηγού στο
Μάντσεστερ.
Το
πρώτο πράγματα που τράβηξε την προσοχή του ήταν οι χαρταετοί. Έτσι, οι πρώτες
του έρευνες αφορούσαν την κατασκευή χαρταετών για έναν μετεωρολογικό σταθμό.
Published in 1903,
this book was the first comprehensive treatise on the logical foundations of
mathematics written in English.
Ταυτόχρονα
όμως διάβαζε και με αυτόν τον τρόπο ήρθε σε επαφή και με το έργο του Ράσελ, «The Principles of Mathematics».
Wittgenstein's Aero
Engine. From the patent paper of 1910.
Εκείνη
την περίοδο πάνω-κάτω ολοκλήρωσε τα σχέδια για την κατασκευή ενός κινητήρα αεροπλάνου,
η οποία χρησιμοποιήθηκε για το σχεδιασμό ελικοπτέρων στον Β΄Παγκόσμιο.
Φωτογραφικό
πορτρέτο του Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν από το 1929, την περίοδο που έλαβε υποτροφία
από το Trinity College.
Ο Βίτγκενσταϊν εξελίχθηκε γρήγορα σε δημιουργικό …κεφαλόπονο για το Ράσελ, τον
οποίο επισκέφτηκε στο Trinity College. Όχι απλά τον παρακολουθούσε ανελλιπώς
στις διαλέξεις του, βομβαρδίζοντάς τον με ερωτήσεις, αλλά τον απασχολούσε και
εκτός διδασκαλίας, προκαλώντας εκτεταμένες συζητήσεις φιλοσοφικού περιεχομένου.
Bertrand Russell, in 1907.
Το 1912 ο Βίτγκενσταϊν έγινε επίσημα δεκτός στο Trinity College, με επόπτη
καθηγητή τον Ράσελ.
The original
manuscript of Wittgenstein's Notes on Logic
(1914) on display at the Wren Library, Trinity College, Cambridge.
Ήδη από το τέλος του πρώτου έτους σπουδών στο
Κέμπριτζ, ο Βίτγκενσταϊν θεωρείτο διάδοχος του Ράσελ. Την ίδια περίοδο και στον
απόηχο του θανάτου του πατέρα του, ο Βίτγκενσταϊν αποφάσισε να απομονωθεί στη
Νορβηγία και συγκεκριμένα στο χωριό Skjolden. Εκεί εργάστηκε πάνω στο κείμενο «Logik», που θεωρείται πρόδρομο του
μεταγενέστερου «Tractatus».
Wittgenstein’s Military
I.D. Card.
Ο Βίτγκενσταϊν είχε στο μεταξύ υποβάλει αίτημα στις αυστριακές αρχές για τη
μετάθεσή του στο μέτωπο ως απλού στρατιώτη. Η θετική απάντηση ήρθε την άνοιξη
του 1916 και τοποθετήθηκε σε μάχιμη μονάδα στο ρωσικό μέτωπο, όπου ζήτησε
επίσης ένα από τα πιο επικίνδυνα πόστα, αυτό του παρατηρητή.
Η Tractatus Logico-Philosophicus (Λογικο-Φιλοσοφική
Πραγματεία) αποτελεί το μοναδικό φιλοσοφικό έργο που δημοσίευσε ο Λούντβιχ
Βιτγκενστάιν ενόσω ήταν εν ζωή. Σήμερα θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα
φιλοσοφικά κείμενα του 20ού αιώνα, εγκαινιάζοντας μία νέα κατεύθυνση στη
φιλοσοφία που αφορούσε στην ανάλυση της γλώσσας. Title page of first
English-language edition, 1922.
Γύρω
στο 1918 τιμήθηκε για την ανδρεία του με την Ταινία του Μεταλλίου Στρατιωτικών
Πράξεων μετά Ξιφών ενώ του παραχωρήθηκε και μεγάλη άδεια. Περίπου το καλοκαίρι
του 1918 φαίνεται πως το Tractatus,
όπως το γνωρίζουμε σήμερα, έλαβε την οριστική του μορφή.
Αιχμάλωτος στο Κόμο
P.O.W.s in Italy.
Ο
Βίτγκενσταϊν βρέθηκε εκείνα τα χρόνια στην Ιταλία, όπου αιχμαλωτίστηκε από τον
ιταλικό στρατό και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο αιχμαλώτων του Κόμο. Από εκεί
κατάφερε να στείλει το χειρόγραφο του βιβλίου του στο Ράσελ, χάρη και στις
προσπάθειες του τελευταίου. Στις 21/8/1919 αφέθηκε ελεύθερος και επέστρεψε στη
γενέτειρά του, όπου δούλεψε ως δάσκαλος αρχικά στο αγροτικό χωριό Trattenbach και μετά το 1924 στη γειτονική κοινότητα Otterthal.
Wittgenstein with
his pupils in Puchberg am Schneeberg.
Αυτό
το διάστημα συνέβαλε σε μια μεγάλη σχολική μεταρρύθμιση στη χώρα του και
δημιούργησε ένα ορθογραφικό λεξικό για δημοτικά σχολεία. Εγκατέλειψε οριστικά
τη διδασκαλία το 1926, όταν χτύπησε έναν μαθητή του, προκαλώντας τη λιποθυμία
του.
Η
ανάκριση που ακολούθησε απέδειξε πως δεν είχε διαπράξει κάποιο υπηρεσιακό
αδίκημα, ωστόσο ο ίδιος είχε ήδη υποβάλει την παραίτησή του και είχε αποφασίσει
να μην εργαστεί ξανά ως δάσκαλος.
Κηπουρός
σε μοναστήρι και αρχιτέκτονας
Η
οικία Βίτγκενσταϊν, έργο του
Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν σε
συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Paul
Engelmann.
Το καλοκαίρι του 1926 ο Βίτγκενσταϊν επέστρεψε στη
Βιέννη, έχοντας πρώτα εργαστεί για λίγο ως …κηπουρός σε μοναστήρι. Μετά η
αδελφή του ζήτησε από το Λούντβιχ να αναλάβει την κατασκευή του νέου σπιτιού
της, σε συνεργασία με τον Πωλ Έγκελμαν.
The House in Kundmanngasse.
Το
έργο τους ολοκληρώθηκε, ο Βίτγκενσταϊν επανήλθε σταδιακά στη φιλοσοφία και το
1929 αποφάσισε να επιστρέψει στο Κέιμπριτζ.
«Ο
Θεός αφίχθη με το τρένο των 5.15»
Ludwig Wittgenstein
with Francis Skinner in Cambridge.
Ενδεικτικό
της φήμης και της επιρροής που είχε αποκτήσει ήταν ένα γράμματα του Λόρδου
Κέινς, ο οποίος ανακοίνωσε την επιστροφή του Βίτγκενσταϊν με τη φράση “Ο Θεός αφίχθη. Τον συνάντησα στο τρένο των
5.15”.
Παρόλα
αυτά, επέστρεψε στο Κέμπριτζ χωρίς κάποιο τίτλο, υπέβαλε το Tractatus ως διδακτορική διατριβή και μόνο μετά
αναγορεύτηκε διδάκτωρ.
Ludwig Wittgenstein
in the Fellows’ Garden, Trinity College. Photo by Norman Malcom.
Τα
επόμενα χρόνια, ο Βίτγκενσταϊν ανέπτυξε νέες φιλοσοφικές ιδέες, στη διάρκεια
διαλέξεων στο Κέμπριτζ. Ομάδα φοιτητών κατέγραφε όσα έλεγε, τα οποία αργότερα
δέθηκαν στο λεγόμενο «Μπλε βιβλίο».
Κατά
τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, ο Βίτγκενσταϊν συνέχισε να διδάσκει στο
Κέιμπριτζ, ωστόσο αναζητούσε εργασία έξω από την ακαδημαϊκή ζωή.
Wittgenstein
photographed under his own instruction in Swansea, Wales, 1947. Photograph:
WITTGENSTEIN ARCHIVES
Τελικά
κατάφερε να εργαστεί εθελοντικά στο λονδρέζικο νοσοκομείο «Guy’s»
ως τραυματιοφορέας και αργότερα στο θεραπευτήριο “Βασίλισσα Βικτώρια” στο
Νιούκαστλ, ως βοηθός εργαστηρίου.
«Πείτε
τους πως έζησα μια υπέροχη ζωή»
Last photograph of
Wittgenstein (left), with G.H. von Wright (right). Photograph: WITTGENSTEIN
ARCHIVES
Πέθανε
δύο ημέρες πριν από τα 62α γενέθλιά του, από καρκίνο. Πριν χάσει τις αισθήσεις
του, η τελευταία του φράση - απευθυνόμενος στο γιατρό του - ήταν “Πείτε τους
πως έζησα μια υπέροχη ζωή”.
Ο
τάφος του Βίτγκενσταϊν στο Καίμπριτζ. Η ανεμόσκαλα αποτελεί αναφορά στην
πρόταση 6.54 του Tractatus. Wittgenstein's grave at the Ascension
Parish Burial Ground in Cambridge.
Σήμερα, ο τάφος του Βίτγκενσταϊν στο Κέιμπριτζ
κοσμείται από το ομοίωμα μιας ανεμόσκαλας, η οποία αποτελεί στην ουσία αναφορά
σε μια πρόταση του ‘’Τractatus”: «Οι
προτάσεις μου αποτελούν διευκρινίσεις, όταν αυτός που με καταλαβαίνει, τελικά
τις αναγνωρίσει ως στερημένες από νόημα, αφού πρώτα με τη βοήθεια τους –
πατώντας πάνω τους - τις υπερπηδήσει και προχωρήσει πέρα από αυτές. Πρέπει, θα
λέγαμε, να πετάξει μακριά την ανεμόσκαλα, αφού ανέβει πρώτα σε αυτή» (Tractatus Logico-Philosophicus 6.54).