Francis Bacon, Head VI, 1949. © The Estate of Francis Bacon.
Σε μερικούς ανθρώπους
έρχεται μια μέρα
που πρέπει το μεγάλο Ναι
ή το μεγάλο το Όχι
να πούνε. Φανερώνεται
αμέσως όποιος τόχει
έτοιμο μέσα του το Ναι,
και λέγοντάς το πέρα
πηγαίνει στην τιμή και
στην πεποίθησί του.
Ο αρνηθείς δεν
μετανοιώνει. Aν ρωτιούνταν πάλι,
όχι θα ξαναέλεγε. Κι όμως
τον καταβάλλει
εκείνο τ’ όχι — το σωστό
— εις όλην την ζωή του.
Giulio Cessare Bedeschin, πάπας Σελεστίνος Ε’. Celestinus quintus. Το “Che fece …il gran rifusso” (αυτός που
έκαμε τη μεγίστη άρνηση) αναφέρεται στον πάπα Σελεστίνο Ε’, ή Πέτρο Μορόνε που αποποιήθηκε τον παπικό θρόνο λόγω της σαπίλας
που είδε (1294, 77 ετών). Ο Δάντης στο Γ’ της
Κόλασης περιγράφει έναν προθάλαμο της Κόλασης, πριν μπει στους εννιά της
κύκλους, όπου βρίσκονται και βασανίζονται εκείνοι που «δίχως ατιμιά και δόξα
εζήσαν» (στη μετάφραση του Καζαντζάκη), όσοι θα λέγαμε παρέμειναν αναποφάσιστοι
ανάμεσα στο κακό και στο καλό. Ο ποιητής μιλάει με απόλυτη περιφρόνηση για τις
θλιβερές αυτές ψυχές και τους επιφυλάσσει μαρτύρια («ολόγυμνοι γυρνούν και τους
δαγκάνουν αλύπητα χοντρόμυγες και σφήκες»). Και, στο σημείο που μας ενδιαφέρει,
γράφει:
Poscia ch’io v’ebbi alcun
riconosciuto,
vidi e conobbi l’ombra di colui
che fece per viltade il gran rifiuto.
ή
Σε μερικούς ξεχώρισα στο
ασκέρι
είδα κι απείκασα τον
ίσκιο εκείνου
που από αναντριά το μέγα
φώναξε Όχι! (πάντα από τον Καζαντζάκη)
Αν και είναι παλιά
ιταλικά, τον τρίτο στίχο της δαντικής τερτσίνας θα τον έχουν αναγνωρίσει όχι
μόνο οι δαντιστές, αλλά οι καβαφιστές, αφού είναι ο τίτλος ενός πασίγνωστου
καβαφικού ποιήματος, μόνο που ο Καβάφης απάλειψε τις μεσαίες λέξεις επίτηδες
αλλάζοντας το νόημα. Ο τρίτος στίχος, κατά λέξη λέει «που είπε από
δειλία το μεγάλο Όχι», ενώ ο Καβάφης απάλειψε τις λέξεις «από δειλία». Σύμφωνα
με τους περισσότερους μελετητές, αυτός που «από αναντριά το μέγα φώναξε Όχι»
δεν είναι άλλος από τον Σελεστίνο Ε’, τον Πάπα που παραιτήθηκε το 1294. Πρώτος
που έκανε αυτή την ταύτιση ήταν ο γιος του Δάντη, και οι μελετητές που
ακολούθησαν την ίδια γνώμη είχαν, αν και η νεότερη έρευνα θεωρεί πιθανό να
εννοείται ο Πόντιος Πιλάτος ή κάποιο άλλο ιστορικό πρόσωπο. Πάντως, όταν το
έγραφε ο Καβάφης το ποίημα, η γνώμη των δαντιστών ήταν ότι το μεγάλο Όχι το
είπε από δειλία ο Σελεστίνος.
Constantine P. Cavafy, “Che fece...il gran
rifiuto”
Francis Bacon, Study for Portrait II,
1953. © The Estate of Francis Bacon.
For some people the day comes
when they have to declare the great Yes
or the great No. It’s clear at once who has
the Yes
ready within him; and saying it,
he goes from honor to honor, strong in his
conviction.
He who refuses does not repent. Asked again,
he’d still say no. Yet that no—the right no—
drags him down all his life.
C.P. Cavafy, Collected Poems. Translated by
Edmund Keeley and Philip Sherrard. Edited by George Savidis.
Revised Edition. Princeton University Press, 1992.