Πώς τα έντομα δημιουργούν τα μοτίβα των φτερών τους. How dragonfly wings get their patterns

Οι επιστήμονες αποκρυπτογράφησαν τα μυστικά τους και δημιούργησαν μοντέλο αναπαραγωγής των μοτίβων τους. Researchers have developed a model that can recreate, with only a few parameters, the wing patterns of a large group of insects, shedding light on how these complex patterns form. Wing of the damselfly Hetaerina americana, with polygonized vein domains colored by their circularity. Credit: Image courtesy of Seth Donoughe and Jordan Hoffmann/Harvard University

Τα μυστικά των πολύπλοκων και εντυπωσιακών φτερών των εντόμων αποκρυπτογράφησαν μαθηματικοί και βιολόγοι επιστήμονες, καταφέρνοντας όχι μόνο να κατανοήσουν πώς αυτά σχηματίζονται αλλά και να δημιουργήσουν ένα μοντέλο το οποίο είναι ικανό να αναπαράγει τα μοτίβα τους.

Τα φτερά των εντόμων αποτελούνται από δεκάδες διακλαδώσεις «νεύρων», που προσφέρουν στο φτερό ευελιξία, σταθερότητα και αεροδυναμικό σχήμα. Σε πολλά είδη εντόμων όμως υπάρχει ένα συμπληρωματικό δίκτυο νεύρωσης, το οποίο τέμνοντας τα βασικά νεύρα σχηματίζει στο φτερό εκατοντάδες μικρά γεωμετρικά σχήματα. Μάλιστα, στα έντομα αυτά τα μοτίβα που σχηματίζονται στα φτερά από τις νευρώσεις είναι μοναδικά και διαφέρουν από φτερό σε φτερό. Σε πρόσφατη δημοσίευση στην επιστημονική επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν τα μαθηματικά για να υπολογίσουν ένα προς ένα τα γεωμετρικά σχήματα των φτερών, με στόχο να καταλάβουν πώς αυτά δημιουργούνται.

Η γεωμετρία των φτερών

Secondary veins form a unique pattern on every wing. (A) Overlay of the left (blue) and right (orange) forewing of the same individual of Erythremis simplicicolis. (B) Left and right wings of the same individual, with domains colored by circularity and area. Left wings have been reflected for display. (C) Area and circularity of each vein domain. Each point represents a single domain (blue points, left wing; orange points, right wing). DOI: 10.1073/pnas.1721248115

Αφού απομόνωσαν τα φτερά 232 διαφορετικών ειδών λιβελούλας και ζυγόπτερου, τα μετέτρεψαν σε ψηφιακή εικόνα και αποτύπωσαν λεπτομερώς τα μοτίβα τους. Έπειτα, μέτρησαν χαρακτηριστικά των γεωμετρικών σχημάτων όπως το εμβαδόν, τις γωνίες και την απόσταση μεταξύ τους. Οι υπολογισμοί αυτοί αποκάλυψαν ότι τα γεωμετρικά σχήματα δεν κατανέμονται με τυχαίο τρόπο στο φτερό.

Για παράδειγμα, τα παραλληλόγραμμα εμφανίζονται σε άλλες περιοχές από αυτές όπου εμφανίζονται τα πεντάγωνα και τα εξάγωνα, ή ακόμη το εμβαδόν των σχημάτων μικραίνει όσο φτάνουμε στην άκρη του φτερού. «Μελετώντας την κατανομή των σχημάτων στα φτερά πολλών διαφορετικών ειδών, είναι σαν να περιγράφουμε τη φυσική ιστορία των γεωμετρικών σχημάτων» αναφέρει o μεταδιδακτορικός ερευνητής Seth Donoughe στην ιστοσελίδα Εφαρμοσμένων Επιστημών του Harvard.

Πώς προκύπτουν τα μοτίβα

Έχοντας εξασφαλίσει τη μαθηματική περιγραφή κάθε σχήματος του φτερού, οι ερευνητές διατύπωσαν ένα σενάριο για το πώς θα μπορούσαν να σχηματίζονται αυτά τα γεωμετρικά σχήματα. Σύμφωνα με αυτό, κατά τον σχηματισμό των φτερών, πρώτα αναπτύσσονται συγκεκριμένες βασικές διακλαδώσεις νεύρων. Οι διακλαδώσεις αυτές εκκρίνουν χημικά σήματα στις γύρω περιοχές, τα οποία απαγορεύουν την ανάπτυξη άλλων νεύρων.

Στην τελευταία φάση, αναπτύσσονται διακλαδώσεις συμπληρωματικών νεύρων μόνο στις περιοχές όπου δεν υπάρχει απαγορευτικό χημικό σήμα. Με αυτόν τον τρόπο οι περιοχές όπου υπάρχουν απαγορευτικά σήματα μένουν κενές και έτσι πιθανώς να προκύπτουν τα διάφορα γεωμετρικά σχήματα.

Από την υπόθεση στο μοντέλο

Modeling the secondary veins of distantly related species. (A) The evolutionary relationships among the insects considered in this study. (B and C) The model applied to a (B) lacewing (order: Neuroptera) and (C) grasshopper (order: Orthoptera). Gray vein domains in B are bounded on all sides by primary wing veins; these are not simulated in the model. DOI: 10.1073/pnas.1721248115

Για να διαπιστώσουν εάν αυτή η υπόθεση ευσταθεί, οι ερευνητές δημιούργησαν ένα μαθηματικό μοντέλο βασισμένο σε αυτή την υπόθεση. Στο μοντέλο αυτό συμπεριέλαβαν τους μαθηματικούς υπολογισμούς που είχαν κάνει για κάθε γεωμετρικό σχήμα του φτερού. Το αποτέλεσμα ενθουσίασε τους ερευνητές: Το μοντέλο κατάφερε να δημιουργήσει στον υπολογιστή φτερά που είχαν μοτίβα παρόμοια με αυτά που συναντάμε σε πολλά είδη εντόμων στη φύση.

«Βασισμένοι σε λίγες υποθέσεις σχετικά με την ανάπτυξη των φτερών, δημιουργήσαμε ένα απλό μοντέλο που μπορεί να αναπαράγει μοτίβα φτερών παρόμοια με αυτά που απαντώνται στη φύση, ακόμα και σε είδη που δεν είναι στενά συγγενικά μεταξύ τους, από τις ακρίδες μέχρι τις λιβελούλες, τα ζυγόπτερα και τα νευρόπτερα» σημείωσε ο καθηγητής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών Christopher Rycroft στην ιστοσελίδα του Harvard.

Τεχνητά φτερά για μικρά ιπτάμενα ρομπότ

Η αποκρυπτογράφηση του βιολογικού μηχανισμού που σχηματίζει τα μοτίβα στα φτερά πολλών εντόμων, βοηθάει την επιστημονική κοινότητα να κατανοήσει πώς τα φτερά αποκτούν το αεροδυναμικό τους σχήμα, τη σταθερότητα και την ευελιξία τους. Αυτή η πληροφορία μπορεί να αξιοποιηθεί στο μέλλον για να βελτιωθούν τα τεχνητά φτερά πολύ μικρών ιπτάμενων ρομποτικών συσκευών που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια για επιχειρήσεις διάσωσης, ώστε να αποκτήσουν πτητική ικανότητα παρόμοια με αυτή των πουλιών και των εντόμων.

Πηγές: Jordan Hoffmann, Seth Donoughe, Kathy Li, Mary K. Salcedo, Chris H. Rycroft. A simple developmental model recapitulates complex insect wing venation patterns. Proceedings of the National Academy of Sciences, 2018; 201721248 DOI: 10.1073/pnas.1721248115 - https://www.tovima.gr/2018/10/12/science/pos-ta-entoma-lfdimiourgoun-ta-motiva-ton-fteron-tous/

Μαργκερίτ Ντυράς, «Η Αρρώστια Του Θανάτου». Marguerite Duras, “La Maladie de la Mort”

Egon Schiele, Dead girl, 1910

Θα έπρεπε να μην τη γνωρίζετε,

να την είχατε συναντήσει παντού ταυτόχρονα,

σ΄ένα ξενοδοχείο, σ΄ένα μπαρ, σ΄ένα βιβλίο,

σ΄ένα φιλμ, στον εαυτό σας, μέσα σας,

μέσα μου, στο φαλλό σου στημένο τυχαία

μέσα στη νύχτα, που ψάχνει κάπου να μπει

να ξαλαφρώσει από τα δάκρυα που τον γεμίζουν.

…

Ρωτάει: Ποιοι θα ήταν οι άλλοι όροι;

Λέτε ότι θα έπρεπε να σωπαίνει σαν τις γυναίκες

των προγόνων της, να υποταχθεί απόλυτα σε σας,

στη θέλησή σας, να σας είναι απόλυτα υποταγμένη

σαν τις χωριάτισσες που μετά το θέρος κατάκοπες

μέσα στους αχυρώνες, αφήνουν τους άνδρες

να τις πλησιάσουν ενώ κοιμούνται – έτσι,

για να μπορέσετε σιγά σιγά να συνηθίσετε

αυτό το σχήμα που θα γινόταν ένα με το δικό σας.

…

Νέα, θα ήταν νέα. Στα ρούχα της, στα μαλλιά της

θα λίμναζε μια μυρωδιά, θα ψάχνατε να βρείτε τι είναι,

τελικά θα την ονομάζατε όπως ξέρετε να ονομάζετε.

Θα λέγατε: Μυρωδιά από ηλιοτρόπιο και κίτρο. Απαντά:

Όπως σας αρέσει.

…

Μέχρι εκείνη τη νύχτα δεν είχατε καταλάβει

ότι μπορεί κανείς ν΄αγνοεί αυτό που βλέπουν

τα μάτια, αυτό που αγγίζουν τα χέρια, αυτό

που αγγίζει το κορμί. Ανακαλύπτετε αυτή την άγνοια.

Λέτε: Δεν βλέπω τίποτε.

Δεν απαντά.

Κοιμάται.

Την ξυπνάτε. Την ρωτάτε αν είναι πόρνη.

Κάνει νόημα, όχι.

Την ρωτάτε γιατί δέχτηκε το συμβόλαιο

για τις πληρωμένες νύχτες.

Απαντά με μια φωνή κοιμισμένη ακόμα,

σχεδόν σβησμένη: Γιατί από τη στιγμή

που μου μιλήσατε είδα ότι είχατε προσβληθεί

απ΄την αρρώστια του θανάτου. Τις πρώτες μέρες

δεν ήξερα να την ονομάσω αυτή την αρρώστια,

ύστερα μπόρεσα.

Της ζητάτε να επαναλάβει τις λέξεις. Κάνει

αυτό που της ζητάτε, επαναλαμβάνει τις λέξεις:

Η αρρώστια του θανάτου.

Τη ρωτάτε, πώς το ξέρει. Λέει ότι το ξέρει.

Λέει ότι το ξέρουμε χωρίς να γνωρίζουμε

πως το ξέρουμε.

Τη ρωτάτε: Γιατί η αρρώστια του θανάτου

είναι θανατηφόρα;

Απαντά: Γιατί αυτός που έχει προσβληθεί

δεν ξέρει ότι κουβαλά μέσα του τον θάνατο.

Και γιατί θα πεθάνει χωρίς να έχει ζήσει προηγουμένως

για να πεθάνει, χωρίς καμιά γνώση

ότι πεθαίνει σε κάποια ζωή.

…

Σαλεύει, τα μάτια μισανοίγουν. Ρωτάει:

Πόσες πληρωμένες νύχτες μένουν ακόμα;

Λέτε: Τρεις.

Ρωτάει: Δεν αγαπήσατε ποτέ καμιά γυναίκα;

Λέτε: Όχι, ποτέ.

Ρωτάει: Δεν ποθήσατε ποτέ καμιά γυναίκα;

Λέτε: Όχι, ποτέ.

Ρωτάει: Ούτε μια φορά, μια στιγμή;

Λέτε: Όχι, ποτέ.

Ρωτάει: Ποτέ; Ποτέ;

Επαναλαμβάνετε: Ποτέ.

Χαμογελά, λέει: Περίεργο πράγμα ένας νεκρός.

John Bellany, Elegy, 1993

Αποσπάσματα από την «Αρρώστια του θανάτου». Μετάφραση: Κυβέλη Μαλαμάτη, εκδ. Εξάντας, 1984.

Στο φως η τελευταία μελέτη του Χόκινγκ για τις μαύρες τρύπες. Stephen Hawking's final scientific paper released

Δημοσιεύτηκε από άλλους επιστήμονες μετά τον θάνατό του. Stephen Hawking’s final scientific paper has been released by physicists who worked with the late cosmologist on his career-long effort to understand what happens to information when objects fall into black holes. Stephen Hawking. Photograph: Murdo Macleod for the Guardian

Η τελευταία επιστημονική εργασία του Στίβεν Χόκινγκ σχετικά με τις μαύρες τρύπες και το «παράδοξο της πληροφορίας» δημοσιεύθηκε μεταθανάτια, από τους άλλους φυσικούς με τους οποίους είχε συνεργασθεί.

Η μελέτη είναι μια ακόμη προσπάθεια να κατανοηθεί τι συμβαίνει στην πληροφορία, όταν ένα αντικείμενο πέφτει μέσα σε μια μαύρη τρύπα. Δεν δίνει μια οριστική απάντηση, αλλά στρώνει το δρόμο προς αυτή την κατεύθυνση. Η εργασία, που είχε τελειώσει λίγες μέρες πριν το θάνατο του διάσημου Βρετανού φυσικομαθηματικού και κοσμολόγου φέτος τον Μάρτιο, δημοσιεύθηκε online από συναδέλφους του των πανεπιστημίων Κέιμπριτζ και Χάρβαρντ.

Malcolm Perry, who worked with Hawking on his final paper, explains how it improves our understanding of one of universe’s enduring mysteries. An artist’s impression of a star being torn apart by a black hole. Photograph: Nasa's Goddard Space Flight Center

Το «παράδοξο της πληροφορίας», που ανακάλυψε ο Χόκινγκ πριν 43 χρόνια, βρέθηκε στο επίκεντρο της ζωής και της σκέψης του έκτοτε, όπως δήλωσε στη «Γκάρντιαν» ο καθηγητής θεωρητικής φυσικής του Κέιμπριτζ Μάλκολμ Πέρι, ο οποίος συνυπογράφει το κύκνειο άσμα του εμβληματικού επιστήμονα, που είχε καθηλωθεί σε αναπηρικό αμαξίδιο και μιλούσε με ηλεκτρονική φωνή λόγω σοβαρής ασθένειας.

Το λεγόμενο «παράδοξο της πληροφορίας» προκύπτει από το ότι, σύμφωνα με τον Χόκινγκ, οι μαύρες τρύπες έχουν θερμότητα και παράγουν θερμική ακτινοβολία (γνωστή πλέον ως «ακτινοβολία Χόκινγκ»). Επειδή όλα τα θερμά αντικείμενα στη φύση σταδιακά χάνουν αυτή τη θερμότητα στο διάστημα (λόγω της εντροπίας), η ύστατη μοίρα μιας μαύρης τρύπας θεωρητικά θα είναι η εξάτμισή της. Όμως, σύμφωνα με την κβαντομηχανική, οι πληροφορίες ποτέ δεν χάνονται, οπότε τι άραγε συμβαίνει με τις πληροφορίες που περιέχονται σε ένα αντικείμενο, όταν αυτό απορροφάται βαρυτικά από μια μαύρη τρύπα;

Όπως είπε ο Πέρι, «η δυσκολία έγκειται στο ότι αν ρίξει κανείς κάτι μέσα σε μια μαύρη τρύπα, αυτό δείχνει να εξαφανίζεται. Όμως, πώς θα μπορούσε οι πληροφορίες σε αυτό το αντικείμενο να ανακτηθούν κάποτε, αν η ίδια η μαύρη τρύπα στη συνέχεια εξαφανισθεί;»

Στην τελευταία εργασία τους οι Χόκινκ, Πέρι, Σάσα Χάκο και Άντριου Στρόμινγκερ δείχνουν ότι η εντροπία μιας μαύρης τρύπας (άρα και η πληροφορία) μπορεί να καταγραφεί από τα φωτόνια που περιβάλλουν τον «ορίζοντα γεγονότων» της μελανής οπής, δηλαδή το σύνορο πέρα από το οποίο το φως δεν μπορεί να δραπετεύσει λόγω της τεράστιας βαρυτικής έλξης που ασκεί η μαύρη τρύπα. Αυτά τα φωτόνια-καταγραφείς της πληροφορίας αποκαλούνται μεταφορικά «απαλές τρίχες» («soft hairs»).

Από την άλλη, σύμφωνα με τον Πέρι, «δεν ξέρουμε αν η εντροπία Χόκινγκ περιλαμβάνει τα πάντα που μπορεί να ρίξει κανείς σε μια μαύρη τρύπα, συνεπώς έχουμε κάνει στην πραγματικότητα ένα αρκετά καλό βήμα, αλλά υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά να γίνει», όσον αφορά μια ολοκληρωμένη απάντηση στο «παράδοξο της πληροφορίας». Μια τέτοια απάντηση, όπως είπε ο Βρετανός φυσικός, ουσιαστικά θα «παντρέψει» τη γενική θεωρία σχετικότητας (βαρύτητας και χωροχρόνου) του Αϊνστάιν με τη θεωρία της κβαντομηχανικής, οι οποίες μέχρι σήμερα παραμένουν ασύμβατες.

Ένα βασικό ζητούμενο προς διερεύνηση είναι πώς η πληροφορία που σχετίζεται με την εντροπία, αποθηκεύεται ως φυσική οντότητα στα φωτόνια «soft hair» και πώς στη συνέχεια αυτή η πληροφορία βγαίνει από τη μαύρη τρύπα, όταν η τελευταία σβήνει.

Πηγές: https://arxiv.org/abs/1810.01847 - https://www.theguardian.com/science/2018/oct/10/stephen-hawkings-final-scientific-paper-released - https://www.theguardian.com/science/2018/oct/10/black-holes-and-soft-hair-why-stephen-hawkings-final-work-is-important - https://www.in.gr/2018/10/11/tech/sto-fos-teleytaia-meleti-tou-xokingk-gia-tis-mayres-trypes/

Αλμπέρ Καμύ, «Ο δονζουανισμός». Albert Camus, “Don Juanism”

Charles Ricketts, 'Don Juan', c. 1911

Αν έφτανε η αγάπη, τα πράγματα θα ήσαν πολύ απλά. Όσο αγαπάμε, τόσο εδραιώνεται τo παράλογο. Δεν οφείλεται διόλου σε έλλειψη αγάπης το αν ο Δον Ζουάν πηγαίνει από γυναίκα σε γυναίκα. Είναι αστείο να τον παρουσιάζουμε σαν φαντασιόπληκτο που ζητάει την ολοκληρωτική αγάπη. Είναι, όμως, συνεπής, γιατί τις έχει αγαπήσει το ίδιο παράφορα και κάθε φορά με όλο του το είναι, πράγμα που του επιτρέπει να επαναλαμβάνει αυτό το δόσιμο κι αυτή την αναζήτηση.

Felicien Rops, Le plus bel amour de Don Juan (Le diaboliques), from 1880 until 1890

Εκεί στηρίζεται το ότι κάθε μία ελπίζει να του προσφέρει εκείνο που ποτέ καμιά δεν του πρόσφερε. Κάθε φορά πλανώνται οικτρά και το μόνο που κατορθώνουν είναι να τον κάνουν να νοιώσει την ανάγκη αυτής της επανάληψης. «Επιτέλους, φωνάζει μια απ’ όλες, σου έδωσα την αγάπη». Εκπλήσσεται κανείς όταν ο Δον Ζουάν γελώντας: «Επιτέλους; όχι, λέει, μα μια ακόμα φορά». Γιατί έπρεπε ν’ αγαπήσει που και που για ν’ αγαπήσει πολύ;

O Δον Ζουάν είναι θλιμμένος; Δεν είναι αλήθεια. Θ’ αναφερθώ αμέσως στο χρονικό. Το γέλιο, η περηφάνια του νικητή, αυτό το σκίρτημα και η θεατρική γεύση, είναι φωτεινά και χαρούμενα. Όλο υγεία τείνουν να πολλαπλασιασθούν. Έτσι κι ο Δον Ζουάν. Οι θλιμμένοι έχουν δύο λόγους ύπαρξης, αγνοούν ή ελπίζουν.

Πορτραίτο του Φραντσίσκο Ντ'Αντράντε ως Δον Ζουάν στο Ντον Τζοβάννι του Μότσαρτ από τον Μαξ Σλεβόκτ, 1912. Portrait of Francisco D'Andrade as Don Juan in Mozart's Don Giovanni by Max Slevogt, 1912.

O Δον Ζουάν ξέρει και δεν ελπίζει. Μας αναγκάζει να σκεφτούμε εκείνους τους καλλιτέχνες που ξέρουν τα όρια τους, δεν τα περνάνε ποτέ, και στο πρόσκαιρο διάλειμμα που το πνεύμα τους ξεκουράζεται, έχουν την υπέροχη άνεση των κατακτητών. Εκεί βρίσκεται η ικανότητα: στη σκέψη που ξέρει τα όριά της. Ως τα σύνορα του φυσικού θανάτου ο Δον Ζουάν αγνοεί τη θλίψη. Από τη στιγμή που ξέρει, ξεσπάει το γέλιο του κι όλοι τον συγχωρούν. Ήταν θλιμμένος τον καιρό που έλπιζε. Σήμερα, πάνω στο στόμα αυτής της γυναίκας, ξαναβρίσκει την πικρή και ενθαρρυντική γεύση της μοναδικής επιστήμης. Πικρή; Ναι: η αναγκαία ατέλεια που κάνει αισθητή την ευτυχία.

Eugène Delacroix, 'The Shipwreck of Don Juan', about 1840

Αποτελεί μεγάλο λάθος να προσπαθήσουμε να δούμε τον Δον Ζουάν σαν έναν άνθρωπο επηρεασμένο από τον εκκλησιαστή. Γιατί, τίποτα πιο μάταιο γι’ αυτόν από την ελπίδα μιας άλλης ζωής. Το αποδεικνύει αφού τον εμπαίζει ενάντια στον ουρανό νοσταλγία του πόθου που χάθηκε μέσα στην απόλαυση, αυτή η κοινοτοπία της αδυναμίας δεν του αρμόζει. Ταιριάζει στον Φάουστ που πίστευε αρκετά στον Θεό για να πουληθεί στο διάβολο.

Για τον Δον Ζουάν το πράγμα είναι απλούστερο. Ο «Διαφθορέας» του Μολίνα, στις απειλές της κόλασης, απαντάει συνεχώς: «Ας μου δίνες μια μεγάλη αναβολή!» Ότι έρχεται μετά το θάνατο είναι μάταιο και για τους ζωντανούς μια ατέλειωτη σειρά ημερών! Ο Φάουστ ζητούσε τα αγαθά αυτού του κόσμου: ο δυστυχής, δεν είχε παρά να απλώσει το χέρι. Την ψυχή του την είχε πουλήσει από τη στιγμή που δεν ήξερε να τη χαρεί.

Αντίθετα, ο Δον Ζουάν εξουσιάζει τον κόσμο. Όταν εγκαταλείπει μια γυναίκα δεν το κάνει επειδή δεν την επιθυμεί πια. Μια όμορφη γυναίκα είναι πάντα επιθυμητή. Την εγκαταλείπει επειδή επιθυμεί μια άλλη και όχι, δεν είναι το ίδιο.

Αυτή η ζωή τον γεμίζει, τίποτα χειρότερο από το να τη χάσει. Αυτός ο τρελός είναι πολύ λογικός. Αλλά οι άνθρωποι που ζουν με την ελπίδα δύσκολα συμβιβάζονται μ’ αυτό τον κόσμο όπου η καλοσύνη αντικαθίσταται με τη γενναιότητα, η τρυφερότητα με την ψυχωμένη σιωπή, η επικοινωνία με το θάρρος της μοναξιάς. Και όλοι λένε: «Ήταν συγκαταβατικός, ιδεαλιστής ή άγιος». Πρέπει οπωσδήποτε να ταπεινώσει το μεγαλείο που χλευάζει.

Maria Lassnig, Don Juan d'Austria, 2003

Αγανακτεί κανείς (όπου αυτό το συνένοχο γέλιο εξευτελίζει ότι θαυμάζει) με τα λόγια του Δον Ζουάν και την ίδια φράση που επαναλαμβάνει σε όλες τις γυναίκες. Αλλά γι’ αυτόν που ζητάει την ποσότητα στις ηδονές, το αποτέλεσμα μόνο έχει σημασία. Γιατί να αντικαταστήσουμε με άλλα, τα λόγια που είπαμε, αφού μ’ αυτά πετύχαμε το σκοπό μας; Κανείς, ούτε γυναίκα ούτε άντρας, τα ακούει, μα πιο πολύ η φωνή που τα λέει. Νοιώθουν τον κανόνα, τη συμφωνία και την ευγένεια. Λένε τι πιο ενδιαφέρον μένει να γίνει.

Ο Δον Ζουάν ήδη ετοιμάζεται. Γιατί να τον απασχολούσε ένα πρόβλημα ηθικής; Δε μοιάζει στον Μανιάρα του Μιλόζ που κολάζεται για να γίνει ένας άγιος. Γι’ αυτόν η κόλαση είναι κάτι που προκαλεί κανείς. Στη θεία οργή έχει μια απάντηση: την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. «Έχω αξιοπρέπεια, λέει στο Διοικητή, κι εκπληρώνω την υπόσχεσή μου γιατί είμαι ιππότης».

Το σφάλμα, όμως, θα ήταν εξ ίσου μεγάλο αν τον παρουσιάζαμε σαν ανήθικο. Από αυτή την άποψη είναι «πως όλος ο κόσμος»: έχει την ηθική της συμπάθειας ή της αντιπάθειας του. Καταλαβαίνουμε εύκολα τον Δον Ζουάν αν τον παρουσιάσουμε όπως συνήθως συμβολίζεται: σαν κοινός διαφθορέας και άντρας με γυναίκες. Είναι ένας κοινός διαφθορέας. Από τη στιγμή που συνειδητοποιεί αυτόν το χαρακτηρισμό γίνεται παράλογος. Ο διαφθορέας μένει διαφθορέας. Η διαφθορά είναι η συνηθισμένη του κατάσταση και δεν πρόκειται να αλλάξει ή να γίνει καλύτερος.

Μονάχα στα μυθιστορήματα αλλάζει ή γίνεται με πλήρη αίσθηση και με τα ελαττώματα του. Ελαττώματα περιέχονται επίσης και σε μια σωστή στάση, κανείς καλύτερος. Μπορούμε, όμως, να πούμε πως τίποτα δεν έχει αλλάξει και συγχρόνως όλα είναι αλλαγμένα. Εκείνο που πραγματοποιεί ο Δον Ζουάν είναι μια ηθική ποσότητας, αντίθετη του αγίου που τείνει προς την ποιότητα.

Alexandre Marie Colin, Byron as Don Juan, with Haidee, 1831

Χαρακτηριστικό του παράλογου ανθρώπου, είναι να μην πιστεύει στο βαθύ νόημα των πραγμάτων. Αυτά τα ζεστά και υπέροχα πρόσωπα τα διαπερνάει, τα μαζεύει σωρό και τα καίει. Ο χρόνος βαδίζει μαζί του. Παράλογος είναι ο άνθρωπος που δε χωρίζεται από το χρόνο. Ο Δον Ζουάν δε σκέφτεται να «κάνει συλλογή» γυναικών. Τις εξαντλεί αριθμητικά και μαζί μ’ αυτές τα περιστατικά της ζωής του. Μια συλλογή θα σήμαινε πως μπορεί να ζήσει με το παρελθόν. Αλλά αρνιέται τη μεταμέλεια την άλλη μορφή της ελπίδας. Δεν ξέρει να κοιτάζει τα πορτρέτα.

Είναι εν τούτοις εγωιστής; Με τον τρόπο του, είναι. Αρκεί όμως να τον κατανοήσουμε. Υπάρχουν εκείνοι που φτιάχτηκαν για να ζουν κι εκείνοι που φτιάχτηκαν για ν’ αγαπούν. Ο Δον Ζουάν, τουλάχιστον, το παραδεχόταν. Μα το έκανε όσο μπορούσε πιο γρήγορα αφού είχε τη δυνατότητα της εκλογής. Γιατί η αγάπη για την όποια μιλάμε είναι στολισμένη με τις φαντασίες της αιωνιότητας. Όλοι οι ειδικοί του πάθους μας το μαθαίνουν, μονάχα η απαγορευμένη αγάπη είναι αιώνια. Δεν υπάρχει διόλου πάθος χωρίς αγώνα. Μια τέτοια αγάπη τελειώνει μέσα στην τελευταία αντίφαση που είναι ο θάνατος.

Ford Madox Brown, Finding Of Don Juan By Haidee, 1873 

Πρέπει να είσαι βέβαιος ή τίποτα. Στην περίπτωση αυτή υπάρχουν πολλοί τρόποι αυτοκτονίας και ένας από αυτούς είναι το ολοκληρωτικό δόσιμο και η λήθη του ίδιου του εαυτού σου. Ο Δον Ζουάν, περισσότερο από κάθε άλλον, ξέρει πως αυτό μπορεί να είναι συγκινητικό. Αλλά είναι ένας από τους λίγους που ξέρουν πως το ενδιαφέρον δε βρίσκεται εκεί. Εκείνοι που ένας μεγάλος έρωτας τους παρεκτρέπει από την προσωπική τους ζωή πλουτίζουν ίσως, αλλά, οπωσδήποτε, φτωχαίνουν εκείνους που διάλεξαν για ν’ αγαπήσουν. Μια μητέρα, μια γυναίκα γεμάτη πάθος, αναγκαστικά, έχουν σκληρή καρδιά γιατί η τελευταία έχει απομονωθεί από τον κόσμο. ‘Ένα μονάχα συναίσθημα, μια μονάχα ύπαρξη, ένα μονάχα πρόσωπο, μα ολόκληρο καταβροχθισμένο. Μια άλλη αγάπη συγκινεί τον Δον Ζουάν, κι αυτή τον απελευθερώνει. Κλείνει μέσα της όλα τα πρόσωπα του κόσμου και το ανατρίχιασμά της προέρχεται από τη φθορά. Ο Δον Ζουάν έχει διαλέξει να είναι τίποτα.

Γι’ αυτόν το θέμα είναι να βλέπει σωστά. Δε λέμε αγάπη εκείνο που μας συνδέει με μερικές υπάρξεις, παρά ανάγοντας το σε έναν τρόπο να βλέπουμε από κοινού και για τον όποιο είναι υπεύθυνα τα βιβλία και οι θρύλοι. Μα από την αγάπη, δεν ξέρω παρά αυτό το μίγμα πόθου, τρυφερότητας και επικοινωνίας που με συνδέει με την τάδε ύπαρξη. Αυτό το κράμα δεν είναι το ίδιο για μια άλλη. Δεν έχω το δικαίωμα να δώσω σ’ όλες αυτές τις εμπειρίες το ίδιο όνομα. Αυτό απαλλάσσει από την υποχρέωση να γίνονται με τον ίδιο τρόπο. Εδώ, ο παράλογος άνθρωπος πολλαπλασιάζει αυτό που δεν μπορεί να ενοποιήσει. Έτσι, ανακαλύπτει έναν καινούργιο τρόπο για να υπάρχει που τον ελευθερώνει, περισσότερο τουλάχιστον, απ’ όσο ελευθερώνει εκείνους που τον πλησιάζουν. Δεν υπάρχει πραγματική αγάπη έκτος εκείνης που ξέρει να είναι συγχρόνως παροδική και μοναδική. Όλοι αυτοί οι θάνατοι κι όλες αυτές οι αναστάσεις αποτελούν για τον Δον Ζουάν το σύνολο της ζωής του. Είναι ο τρόπος του να δίνει και που τον κάνει να ζει. Αφήνω να κριθεί αν μπορούμε να μιλήσουμε για εγωισμό.

Charles S. Ricketts, Don Juan in Hell, c.1931

Σκέφτομαι όλους αυτούς που πολύ επιθυμούν να τιμωρηθεί ο Δον Ζουάν. Όχι μόνο σε μια άλλη ζωή αλλά και σ’ αυτή. Σκέφτομαι τους μύθους, τους θρύλους και τα γέλια για το γερασμένο Δον Ζουάν. Αλλά ο Δον Ζουάν είναι ήδη έτοιμος. Για έναν άνθρωπο με συνείδηση τα γερατειά και τα επακόλουθά τους δεν είναι έκπληξη. Δεν έχει απόλυτη συναίσθηση παρά στο μέτρο που δεν κρύβει τη φρίκη.

Στην Αθήνα υπήρχε ένας ναός αφιερωμένος στα γερατειά. Εκεί πήγαιναν τα παιδιά. Για τον Δον Ζουάν, όσο περισσότερο γελάει κανείς μαζί του τόσο πιο πολύ αναγνωρίζει το πρόσωπό του. Αρνιέται ότι του προσάπτουν οι ρομαντικοί. Μ’ αυτόν το βασανισμένο και οικτρό Δον Ζουάν κανείς δε θέλει να γελάσει. Τον λυπούνται, ο ουρανός θα τον λυτρώσει; Δεν είναι αυτό όμως. Στον κόσμο που ο Δον Ζουάν προαισθάνεται συμπεριλαμβάνεται ακόμα και το γελοίο. Θα το βρίσκει φυσικό να τιμωρηθεί. Είναι ο κανόνας του παιχνιδιού. Και ακριβώς η γενναιότητά του τον κάνει να δεχτεί όλους τούς κανόνες τού παιχνιδιού. Ξέρει όμως, πως έχει δίκιο και πως δεν μπορεί να πρόκειται για τιμωρία. Το πεπρωμένο δεν είναι τιμωρία.

Αυτό είναι το έγκλημά του και, όπως καταλαβαίνει κανείς, γι’ αυτό οι άνθρωποι που πιστεύουν στην αιωνιότητα επικαλούνται την τιμωρία. Επειδή δέχεται μια γνώση χωρίς αυταπάτες και αρνιέται το κάθε τι που πρεσβεύουν. Αγάπη και κυριαρχία, κατάκτηση και φθορά, να ο τρόπος που έχει για να μαθαίνει. (Υπάρχει νόημα σ’ αυτή την αγαπημένη λέξη του Χειρόγραφου που αποκαλεί «γνώση» την ερωτική πράξη) . Στο μέτρο που τους αγνοεί είναι ο χειρότερος εχθρός τους.

Κάποιος χρονικογράφος αναφέρει πώς ο πραγματικός «Διαφθορέας» πέθανε δολοφονημένος από τούς φραγκισκανούς πού ήθελαν «να θέσουν τέρμα στις  ακολασίες και στις βλασφημίες του Δον Ζουάν που η καταγωγή του εξασφάλιζε την ατιμωρησία». Μετά διέδωσαν ότι ο ουρανός τον είχε κεραυνοβολήσει. Κανένας δεν απέδειξε αυτό το παράξενο τέλος. Κανένας επίσης δεν απέδειξε το αντίθετο. Χωρίς, όμως, να διερωτώμαι αν αυτό είναι αληθοφανές, μπορώ να πω πως είναι λογικό. Εδώ, θέλω να καταλάβω εντελώς τον όρο «καταγωγή» και να παίξω με τις λέξεις: η ζωή του εξασφάλιζε την αθωότητά του. Ο θάνατος μόνο του προσήψε μια ενοχή ήδη παραδοσιακή.

Alexandre-Évariste Fragonard, Don Juan and the Statute of the Commander, first half of 19th century.

Τι άλλο μπορεί να σημαίνει αυτός ο πέτρινος ιππότης, αυτός ο ψυχρός ανδριάντας που πήρε ζωή για να τιμωρήσει το αίμα και το θάρρος που τόλμησαν να σκεφτούν; Όλες οι δυνάμεις του αιώνιου λόγου, της τάξης, της παγκόσμιας ηθικής, όλο το παράξενο μεγαλείο ενός Θεού ευεπίφορου στην οργή, συγκεντρώνεται σ’ εκείνον. Αυτή η γιγαντιαία κι άψυχη πέτρα συμβολίζει, μονάχα, τις δυνάμεις που ο Δον Ζουάν αρνήθηκε για πάντα. Μα η αποστολή του διοικητή σταματάει εκεί. Η οργή και ο κεραυνός μπορούν να ξανακερδίσουν τον ψεύτικο ουρανό απ’ όπου τα επικαλούνται.

Titian, Sisyphus, 1549

Αλμπέρ Καμύ, «Ο μύθος του Σίσυφου» (δοκίμιο για το παράλογο)

Πηγή: https://antikleidi.com/2017/04/01/albert-camus-don-juanism/

Βρέθηκε ο πρώτος γενετικός παράγοντας κινδύνου για τη στυτική δυσλειτουργία. First genetic risk factor for erectile dysfunction identified

Michelangelo, David, Détail le sexe, 1501-1504. Ανοίγει ο δρόμος για νέες θεραπείες. For the first time, a team of researchers has found a specific place in the human genome that raises a person's risk of erectile dysfunction. The discovery is a significant advancement in the understanding of the genetics underlying erectile dysfunction.

Επιστήμονες στις ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν μια περιοχή του ανθρωπίνου γονιδιώματος, η οποία σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για στυτική δυσλειτουργία στους άνδρες.

Είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται ένας γενετικός παράγοντας κινδύνου για το εν λόγω πρόβλημα, γεγονός που πιθανώς ανοίγει το δρόμο για νέες θεραπείες εκείνων των ανδρών που δεν ανταποκρίνονται στις υπάρχουσες θεραπείες.

Η στυτική δυσλειτουργία, δηλαδή η αδυναμία ενός άνδρα να έχει επαρκή στύση κατά τη σεξουαλική δραστηριότητα, είναι μια κοινή διαταραχή των ανδρών μέσης και τρίτης ηλικίας. Θεωρείται ότι μπορεί να έχει πολλές αιτίες, όπως νευρολογικές, ψυχολογικές, ορμονικές και αγγειακές.

Υπάρχουν σήμερα ορισμένες θεραπείες, αλλά δεν ανταποκρίνονται όλοι οι άνδρες σε αυτές. Οι επιστήμονες υποψιάζονται ότι το πρόβλημα έχει και γενετικό υπόβαθρο περίπου στο ένα τρίτο των περιστατικών, αλλά έως τώρα δεν είχαν βρει κάποιο γονίδιο.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον δρα Έρικ Γιόργκενσον του ερευνητικού ιατρικού κέντρου Kaiser Permanente της Βόρειας Καλιφόρνιας, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS), μελέτησαν στοιχεία για σχεδόν 380.000 άνδρες.

The new study found that variations in a specific place in the genome—called a genetic locus—near the SIM1 gene are significantly associated with an increased risk of erectile dysfunction. The researchers ruled out that the risk was due to other known risk factors for erectile dysfunction, such as body mass index, or differences in how men describe their erectile dysfunction. The study also demonstrated a biological role for the genetic location in regulating sexual function, strongly suggesting that these variations can cause erectile dysfunction. Credit: CC0 Public Domain

Εντόπισαν μια γενετική περιοχή κοντά στο γονίδιο SIM1, η οποία εμφανίζει σημαντική συσχέτιση με τη στυτική δυσλειτουργία (αύξηση κινδύνου 26% για όσους έχουν τον συγκεκριμένο γενετικό παράγοντα στο DNA τους) και αυτό άσχετα με άλλους παράγοντες που μπορεί να συνυπάρχουν στο ίδιο άτομο (π.χ. παχυσαρκία).

Το εν λόγω γονίδιο SIM1 είναι γνωστό ότι παίζει κεντρικό ρόλο στη ρύθμιση του βάρους και στη σεξουαλική λειτουργία. Ο παράγοντας κινδύνου για στυτική δυσλειτουργία είναι μια περιοχή του γονιδιώματος πολύ κοντά σε αυτό το γονίδιο. Δεν ταυτίζεται με αυτό, αλλά αλληλεπιδρά μαζί του.

Πηγές: Eric Jorgenson el al., "Genetic variation in the SIM1 locus is associated with erectile dysfunction," PNAS(2018). www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1809872115  - https://medicalxpress.com/news/2018-10-genetic-factor-erectile-dysfunction.html - https://www.tovima.gr/2018/10/09/science/vrethike-o-protos-genetikos-paragontas-kindynou-gia-ti-stytiki-dysleitourgia/

Ασύλητος τάφος βρέθηκε στο νεκροταφείο των Αηδονίων. Unplundered Mycenaean Tomb Discovered In Nemea

Ασύλητος θαλαμοειδής τάφος, από τους μεγαλύτερους που έχουν βρεθεί στην περιοχή, ανακάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη στο μυκηναϊκό νεκροταφείο στα Αηδόνια Νεμέας, σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Αεροφωτογραφία του μυκηναϊκού νεκροταφείου στα Αηδόνια (φωτ.: ΥΠΠΟΑ). Aerial view of the Mycenaean cemetery in Aidonia. (Credit: Greek Ministry of Culture)

Ολοκληρώθηκε η τρίτη ανασκαφική περίοδος της πενταετούς συστηματικής ανασκαφικής έρευνας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κορινθίας στο μυκηναϊκό νεκροταφείο στα Αηδόνια Νεμέας.

Το μυκηναϊκό νεκροταφείο των Αηδονίων εντοπίστηκε πριν από τέσσερις δεκαετίες περίπου, έπειτα από την εκτεταμένη σύλησή του, και έγινε ευρύτερα γνωστό τη δεκαετία του 1990, έπειτα από το συσχετισμό του με ένα ιδιαίτερο σύνολο μυκηναϊκών κοσμημάτων που, ενώ επρόκειτο να πωληθεί στο εξωτερικό, επαναπατρίστηκε και εκτίθεται στο Μουσείο Νεμέας.

Η ανασκαφή της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας που μεσολάβησε της σύλησης και του επαναπατρισμού έφερε στο φως μία συστάδα από 16 θαλαμοειδείς τάφους, λαξευμένους στο βράχο της περιοχής και αποτελούμενους από τρία τμήματα: το δρόμο, το στόμιο και τον ταφικό θάλαμο.

Το μυκηναϊκό νεκροταφείο των Αηδονίων ερευνάται εκ νέου τα τελευταία χρόνια από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας, έπειτα από σχετική άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, υπό τη διεύθυνση του δρος Κωνσταντίνου Κίσσα, τέως προϊσταμένου της Υπηρεσίας και Επίκουρου Καθηγητή του Πανεπιστημίου του Graz και με βασική συνεργάτιδα τη δρα Kim Shelton, Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Berkeley και Διευθύντρια του Κέντρου Νεμέας για την Κλασική Αρχαιολογία.

Τα νέα ευρήματα

Ο δρόμος και το στόμιο του μνημειώδους θαλαμοειδούς τάφου (φωτ.: ΥΠΠΟΑ). The 'dromos' and entrance of the monumental chamber tomb. (Credit: Greek Ministry of Culture)

Με την ανασκαφή του 2018 ολοκληρώθηκε η αποκάλυψη ενός ασύλητου θαλαμοειδούς τάφου της πρώιμης μυκηναϊκής περιόδου (περίπου 1650-1400 π.Χ.), ενός από τους μεγαλύτερους που έχουν έως τώρα έρθει στο φως στα Αηδόνια. Ο νεο-αποκαλυφθείς τάφος διακρίνεται για τον βραχύ πλην ιδιαίτερα φαρδύ δρόμο, το επίσης βραχύ και ευρύ στόμιο και τον κυκλικής-ελλειψοειδούς κάτοψης θάλαμο, με διαστάσεις που κατά τόπους προσεγγίζουν και σε άλλους ξεπερνούν τα έξι μέτρα. Τόσο η είσοδος όσο και ο θάλαμος παρουσιάζουν μορφολογικές συγγένειες με τους μεσαίου μεγέθους θολωτούς τάφους της πρώιμης Μυκηναϊκής περιόδου.

Ο θάλαμος του τάφου με τους τέσσερις λάκκους στο δάπεδό του, 1600/1500-1250/1200 π.Χ. (φωτ.: ΥΠΠΟΑ). The four burial pits found in the tomb chamber, c.1600/1500-1250/1200 BC. (Credit: Greek Ministry of Culture)

Στο δάπεδο του ταφικού θαλάμου λαξεύθηκαν τέσσερις μεγάλοι λάκκοι, καλυμμένοι με μεγαλιθικές πλάκες, ένα ακόμη στοιχείο που παραπέμπει στους πρώιμους μυκηναϊκούς θολωτούς τάφους.

Πήλινα κύπελλα με δακτυλιόσχημες λαβές, περίπου 1600/1500 π.Χ. (φωτ.: ΥΠΠΟΑ). Clay cups with ring-shaped handles, c1600/1500 BC. (Credit: Greek Ministry of Culture)

Πήλινος πιθαμφορέας του «ανακτορικού ρυθμού» με γραπτή διακόσμηση παπύρων και ροδάκων, 1600/1500 π.Χ. (φωτ.: ΥΠΠΟΑ). Palace-style' pithamphora decorated of papyri and reeds, c.1600/1500 BC. (Credit: Greek Ministry of Culture)

Στους λάκκους αυτούς ερευνήθηκαν οι παλαιότερες ταφές, που συνοδεύονταν από πήλινα επιτραπέζια και αποθηκευτικά αγγεία, ορισμένα εκ των οποίων μνημειώδη, όπως ένα σύνολο από πιθαμφορείς του «ανακτορικού ρυθμού» με συμβολική διακόσμηση, εμπνευσμένη από τον φυτικό και τον θαλάσσιο κόσμο.

Χάλκινο μονόστομο βραχύ ξίφος, περίπου 1600/1500 π.Χ. (φωτ.: ΥΠΠΟΑ). Bronze short sword, c.1600/1500 BC. (Credit: Greek Ministry of Culture)

Βρέθηκαν ακόμη χάλκινα μαχαίρια, εγχειρίδια και ξίφη καθώς και πολυάριθμες αιχμές βελών από χαλκό, οψιανό και πυριτόλιθο.

Περιδέραιο με χάντρες από αμέθυστο και χρυσό, περίπου 1600/1500 π.Χ. (φωτ.: ΥΠΠΟΑ). Necklace with amethyst and gold beads, c.1600/1500 BC (Credit: Greek Ministry of Culture)

Συνελέγησαν επίσης κοσμήματα, χάντρες περιδεραίων από ποικίλες πρώτες ύλες, περόνες και άλλα αντικείμενα γοήτρου, όπως σφραγιδόλιθοι.

Η χρήση του μνημείου εξακολουθεί και κατά την Ύστερη Μυκηναϊκή περίοδο (περίπου 1400-1200 π.Χ.), οπότε χρονολογούνται οι ταφές που βρέθηκαν απευθείας επί του δαπέδου του τάφου, απλούστερα κτερισμένες συγκριτικά με αυτές της πρώιμης μυκηναϊκής.

Η ανασκαφή τεκμηρίωσε ακόμη ότι μετά τη χρήση του τάφου κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο ακολούθησε η κατάρρευση τμήματος της οροφής του θαλαμοειδούς τάφου και ο σχηματισμός βραχοσκεπής, που ήταν ορατή πριν από την έναρξη της έρευνας. Η εντατική χρήση της θέσης αυτής τόσο στην Αρχαϊκή-Πρώιμη Κλασική περίοδο όσο και στους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους καθώς και στη μετάβαση από τη Μέση στην Ύστερη Βυζαντινή περίοδο συντέλεσε στη συσσώρευση παχύτατων αποθέσεων, οι οποίες εν πολλοίς διατήρησαν το μυκηναϊκό μνημείο απαραβίαστο.

Η ανεύρεση του ασύλητου θαλαμοειδούς τάφου στα Αηδόνια και η διεπιστημονική μελέτη των ταφικών συνόλων θα ρίξουν νέο φως στο χαρακτήρα της τοπικής άρχουσας τάξης της Πρώιμης Μυκηναϊκής περιόδου.

Ο αρχαιολογικός χώρος των Αηδονίων εμπλουτίζεται με έναν επιπλέον, μνημειώδη, θαλαμοειδή τάφο και με τεκμήρια για τη χρήση του χώρου σε επιμέρους περιόδους των αρχαίων και μεσαιωνικών χρόνων.

Πηγές: https://archaeologynewsnetwork.blogspot.com/2018/10/unplundered-mycenaean-tomb-discovered.html#Qpi0sBArjRvTDtFC.97 - https://www.archaiologia.gr/blog/2018/10/05/