HD95086 b: ο ελαφρύτερος εξωπλανήτης που ανακαλύφθηκε μέχρι σήμερα; Lightest Exoplanet Imaged So Far?

To μητρικό άστρο HD 95086 έχει αφαιρεθεί από την εικόνα για να ενισχυθεί η εικόνα του εξωπλανήτη HD95086 b (κάτω αριστερά). Ο μπλε κύκλος έχει το μέγεθος της τροχιάς του Ποσειδώνα στο ηλιακό μας σύστημα. This image from ESO's Very Large Telescope (VLT) shows the newly discovered planet HD95086 b, next to its parent star. The observations were made using NACO, the adaptative optics instrument for the VLT in infrared light, and using a technique called differential imaging, which improves the contrast between the planet and its dazzling host star. The star itself has been removed from the picture during processing to enhance the view of the faint exoplanet and its position is marked. The exoplanet appears at the lower left. The blue circle is the size of the orbit of Neptune in the Solar System. The star HD 95086 has similar properties to Beta Pictoris and HR 8799 around which giant planets have previously been imaged at separations between 8 and 68 astronomical units. These stars are all young, more massive than the Sun, and surrounded by a debris disc. Credit: ESO/J. Rameau

Μία ομάδα Ευρωπαίων αστρονόμων, χρησιμοποιώντας το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο (VLT) του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου (ESO) στη Χιλή, «είδε» με άμεσο τρόπο ένα αχνό ουράνιο σώμα να κινείται κοντά σε ένα λαμπρό άστρο σε απόσταση περίπου 300 ετών φωτός από τη Γη.

Με μάζα περίπου τέσσερις έως πέντε φορές μεγαλύτερη του Δία, ο εν λόγω πλανήτης, αν και τεράστιος, είναι ο πιο ελαφρύς που έχει έως τώρα παρατηρηθεί απευθείας εκτός του ηλιακού μας συστήματος.

This picture shows the sky around the young star HD 95086 in the southern constellation of Carina (The Keel). It was created from images from the Digitized Sky Survey 2. Credit: ESO/Digitized Sky Survey 2. Acknowledgement: Davide De Martin

Ο νέος εξωπλανήτης ΗD 95086 b εντοπίστηκε να περιφέρεται γύρω από ένα νεαρό άστρο ηλικίας μόλις 10 έως 17 εκατ. ετών και η τροχιά του βρίσκεται σε απόσταση 56 φορές μεγαλύτερη από την απόσταση Γης- Ήλιου. Η θερμοκρασία του έχει κατ’ αρχήν εκτιμηθεί περίπου στους 700 βαθμούς Κελσίου, επιτρέποντας -θεωρητικά τουλάχιστον- την ύπαρξη υδρατμών και ίσως μεθανίου στην ατμόσφαιρά του.

Μέχρι σήμερα περίπου 1.000 εξωπλανήτες έχουν εντοπιστεί με έμμεσο τρόπο, κυρίως, από τη μικρή βαρυτική επίδραση που ασκούν πάνω στο μητρικό άστρο τους ή από την αμυδρή μείωση της φωτεινότητας του άστρου τους, όταν ο εξωπλανήτης παρεμβαίνει ανάμεσα σε αυτό και τη Γη. Με τέτοιες τεχνικές, τεκμαίρεται, έμμεσα, από τους επιστήμονες η ύπαρξη ενός εξωπλανήτη ακόμα και μικρού μεγέθους.

Ελάχιστοι όμως (γύρω στους 10) εξωπλανήτες, όλοι μεγάλοι σε μέγεθος, έχουν παρατηρηθεί άμεσα και ο πρώτος ήταν πριν από εννέα χρόνια, πάλι από το ίδιο τηλεσκόπιο του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου.

Όσο μικρότερη είναι η μάζα ενός εξωπλανήτη, τόσο πιο δύσκολη είναι η απευθείας παρατήρησή του, γι’ αυτό κάθε απευθείας ανακάλυψη εξωπλανήτη θεωρείται ένα ορόσημο.

This chart shows the position of the young star HD 95086 in the southern constellation of Carina (The Keel). Most of the stars that are visible to the unaided eye from a clear and dark site are shown. The star HD 95086 hosts a giant gaseous planet four to five times the mass of Jupiter. This star is a little too faint to see with the unaided eye, but can be picked up in binoculars. The planet cannot be seen in small telescopes. The star belongs to the Lower Centaurus Crux association with an age estimated between 10 and 17 million years. Credit: ESO, IAU and Sky & Telescope

Ο νέος εξωπλανήτης, αν και γιγάντιος σε σχέση με τη Γη, φαίνεται πως είναι ο πιο ελαφρύς που έχει άμεσα εντοπισθεί από ένα επίγειο ή διαστημικό τηλεσκόπιο. Η παρατήρηση στο υπέρυθρο φως έγινε από ομάδα αστρονόμων με επικεφαλής τον Γάλλο Ζιλιέν Ραμό, του Ινστιτούτου Πλανητολογίας και Αστροφυσικής της Γκρενόμπλ, ενώ η σχετική δημοσίευση, στο περιοδικό αστροφυσικής «Astrophysical Journal Letters».

Γιατί Υπερσυμμετρία; Why Supersymmetry?

Η Υπεσυμμετρία μπορεί να εξηγήσει την μικρή μάζα του σωματιδίου Higgs, να προτείνει μια πηγή την σκοτεινή ύλη, και να δώσει μια κομψή ερμηνεία στο γεγονός ότι οι θεμελιώδεις δυνάμεις είναι οι διαφορετικές όψεις μιας ενιαίας δύναμης.

Συνοπτικά υπενθυμίζουμε ότι: η Υπερσυμμετρία βασίζεται στην ένωση σε μια οικογένεια των δυο μεγάλων ομάδων σωματιδίων που το καθιερωμένο πρότυπο θεωρεί πολύ διαφορετικές μεταξύ τους:  των μποζονίων (φορείς αλληλεπιδράσεων) και των φερμιονίων (ύλη).

Image credit: DESY at Hamburg.

Σύμφωνα με τις θεωρίες αυτού του είδους τα μεν μετατρέπονται στα δε αλλάζοντας ρόλους. Κάθε γνωστό σωματίδιο έχει έναν «υπερσυμμετρικό σύντροφο». Τα κουάρκ τα s-κουάρκ, το φωτόνιο το φωτίνο κ.ο.κ. Κάθε μποζόνιο διαθέτει το υπερσυμμετρικό του σωματίδιο, το οποίο είναι ένα φερμιόνιο και αντίστοιχα κάθε φερμιόνιο διαθέτει το υπερσυμμετρικό του σωματίδιο, το οποίο είναι ένα μποζόνιο. Όμως τα συνήθη μποζόνια δεν είναι τα υπερσυμμετρικά σωματίδια των συνήθων φερμιονίων και το αντίθετο.

Από το τέλος της δεκαετίας του 60, όταν οι φυσικοί άρχισαν να ψάχνουν για μια συμμετρία που να περιλαμβάνει όλα τα σωματίδια της φύσης και η βαρύτητα δεν συμπεριλαμβανόταν σ’ αυτήν.

Η θεωρία της βαρύτητας δεν βασίζεται στις συμμετρίες που εναλλάσσουν τα σημειακά σωματίδια, αλλά τις συμμετρίες των περιστροφών στις 4 διαστάσεις: στην ομάδα Lorentz για τις 4 διαστάσεις Ο(3,1). Οι  Sidney Coleman και Jeffrey Mandula απέδειξαν ένα θεώρημα, σύμφωνα με το οποίο είναι αδύνατο το πάντρεμα των χωροχρονικών συμμετριών που περιγράφουν την βαρύτητα με τις συμμετρίες που περιγράφουν τα υποατομικά σωματίδια.

Αυτό το απαγορευτικό θεώρημα πάγωσε τις απόπειρες δημιουργίας μιας «κυρίαρχης συμμετρίας» του σύμπαντος. Για παράδειγμα από το πάντρεμα της ομάδας SU(5) των GUT (Μεγάλες Θεωρίες Ενοποίησης) με την ομάδα Ο(3,1) της σχετικότητας, προέκυπτε μια καταστροφή.

According to supersymmetry, dark-matter particles known as neutralinos (which are often called WIMPs) annihilate each other, creating a cascade of particles and radiation that includes medium-energy gamma rays. If neutralinos exist, the LAT might see the gamma rays associated with their demise. Credit: Sky & Telescope / Gregg Dinderman.

Οι μάζες των σωματιδίων, από διακριτές γίνονταν ξαφνικά συνεχείς. Αυτό σήμαινε ότι δε γίνεται να συμπεριλάβουμε τη βαρύτητα στις άλλες δυνάμεις επικαλούμενοι ανώτερη συμμετρία. Η υπερσυμμετρία ήταν ο μόνος γνωστός τρόπος να αποφύγει κανείς το θεώρημα Coleman – Mandula. Η υπερσυμμετρία εκμεταλεύεται ένα μικρό αλλά κρίσιμο κενό του θεωρήματος. Συνήθως, όταν εισάγουμε αριθμούς α ή β, υποθέτουμε συνήθως ότι αxβ=βxα

Αυτό υπέθεταν σιωπηρά στο θεώρημά τους οι Coleman – Mandula. Στην υπερσυμμετρία, όμως εισάγουμε «υπεραριθμούς», οπότε αxβ= -βxα

Αυτοί οι υπεραριθμοί έχουν παράξενες ιδιότητες.

Για παράδειγμα, αν αxα=0, τότε το α μπορεί να είναι διάφορο του μηδενός. Έτσι, εισάγοντας τους υπεραριθμούς στο θώρημα Coleman – Mandula, βλέπουμε ότι καταρρέει.

Fig. 1: If the world were exactly supersymmetric, every particle known would have superpartners with the same interactions and the same mass. But fermions have boson superpartners, and vice versa. One other addition: extra Higgs particles are necessary compared with the Standard Model: 5 instead of 1.

Η υπερσυμμετρία λύνει το πρόβλημα της ιεραρχίας, που κάνει την GUT να καταρρέει. Όταν φτιάχνουμε ενοποιημένες θεωρίες πεδίου, βρίσκουμε δυο διαφορετικές κλίμακες μαζών.

Η μάζα κάποιων σωματιδίων, όπως των πρωτονίων, είναι παρόμοια με τις μάζες που συναντάμε στον σημερινό κόσμο.

Fig. 2: The laws of physics are rotationally symmetric, as the hair on your head would indicate were you floating far from any massive objects like the earth or sun. But on earth, the rotational symmetry is hidden; right-side up, up-side down and sideways take on meaning. This hiding (or ``spontaneous breaking'') of a symmetry happens commonly in physics.

Άλλα όμως, έχουν πολύ μεγάλη μάζα και ενέργεια συγκρίσιμη με αυτή που υπήρχε στην μεγάλη έκρηξη, την ενέργεια Planck.

Αυτές οι δυο κλίμακες μάζας πρέπει να παραμένουν ξεχωριστές. Όταν όμως, εισάγουμε τις κβαντικές διορθώσεις, η θεωρία καταρρέει.

Εξαιτίας των κβαντικών διακυμάνσεων, οι δυο τύποι μάζας αρχίζουν να αναμιγνύονται, επειδή υπάρχει μια πεπερασμένη πιθανότητα ένα σύνολο φωτεινών σωματιδίων να μετατραπεί σε ένα σύνολο βαρέων σωματιδίων και αντίστροφα.

Αυτό σημαίνει ότι θα έπρεπε να υπάρχει ένα συνεχές σωματιδίων με ίσες μάζες που να κυμαίνονται ομαλά ανάμεσα στις καθημερινές μάζες και τις τεράστιες μάζες της μεγάλης έκρηξης, που δεν παρατηρούνται πλέον στη φύση. Εδώ ακριβώς υπεισέρχεται η υπερσυμμετρία.

Fig. 3: For supersymmetry to be consistent with data, it must be hidden or "spontaneously broken". This effect would generate mass for precisely those particles that we haven't yet discovered, pushing the squarks, sleptons, sneutrinos, gluinos, charginos and neutralinos beyond previous experiments, but perhaps (as it is hoped by many, for strong reasons) within range of the Large Hadron Collider. (To reduce clutter, I have removed the lines that were present in Figure 1, which indicated which particles interact directly. The basic interactions are not changed by supersymmetry breaking, and are still the same as shown in Figure 1.)

Μπορούμε να δείξουμε ότι, στην υπερσυμμετρική θεωρία, οι δυο κλίμακες μάζας δεν μπερδεύονται, χάρη σε μια όμορφη διαδικασίας αναίρεσης, που εμποδίζει την αλληλεπίδραση ανάμεσα στις δυο κλίμακες. Οι φερμιονικοί όροι αναιρούν απόλυτα τους μποζονικούς, παράγοντας πεπερασμένα αποτελέσματα. H υπερσυμμετρία ίσως να είναι η μόνη λύση και στο πρόβλημα της ιεραρχίας.

Όμως μέχρι στιγμής η υπερσυμμετρία δεν έχει επιβεβαιωθεί πειραματικά, ίσως διότι τα υπερταίρια των ηλεκτρονίων και πρωτονίων είναι πολύ μεγάλα για να παραχθούν στους σημερινούς επιταχυντές σωματιδίων.

Υπάρχει όμως ένα ενδιαφέρον στοιχείο που φαίνεται να ενισχύει την ύπαρξη υπερσυμμετρίας. Ως γνωστόν, οι 3 κβαντικές δυνάμεις διαφέρουν ως προς την ισχύ τους.

Image credit: Rhys Taylor, Cardiff University.

Σε χαμηλές ενέργειες, η ισχυρή δύναμη έχει 30πλάσια ισχύ από την ασθενή και 100πλάσια από την ηλεκτρομαγνητική. Αναλύοντας το καθιερωμένο πρότυπο, βρίσκεται ότι η ισχύς των 3 δυνάμεων συγκλίνει όσο πλησιάζουμε στην στιγμή της μεγάλης έκρηξης, αλλά δεν εξισώνονται.

Με την υπερσυμμετρία η ισχύς των 3 δυνάμεων συμπίπτει απόλυτα, όπως πρέπει να συμβαίνει σε μια ενοποιημένη θεωρία πεδίου.

Στο βίντεο που ακολουθεί, ο Dr. Don Lincoln από το Fermilab εξηγεί μερικούς από τους λόγους για τους οποίους οι φυσικοί ενδιαφέρονται τόσο πολύ για την Υπερσυμμετρία (SUperSYmetry).

Fermilab's Dr. Don Lincoln explains some of the reasons that physicists are so interested in supersymmetry. Supersymmetry can explain the low mass of the Higgs boson, provide a source of dark matter, and make it more likely that the known subatomic forces are really different facets of a single, common, force.

Καραβάκια στο Αιγαίο... από την 3η π.Χ. χιλιετία. Ships in the Aegean ... from the 3rd BC millennium

Βραχογραφία της 3ης π.Χ. χιλιετίας με παράσταση πλοίου στην Αστυπάλαια.

Στους βράχους των Κυκλάδων σχεδίαζαν την εικόνα των πλοίων τους προφανέστατα γεμάτοι υπερηφάνεια για τα επιτεύγματά τους, έτσι ώστε να τα βρούμε εμείς σήμερα. Στον Άγιο Βασίλειο κοντά στην Σπάρτη ο εντοπισμός πινακίδων της Γραμμικής Β Γραφής συνεχίζεται κι ένα κτίριο μόλις αποκαλύπτεται.

Φωλεόσχημο αγγείο από τη Ζώμινθο. Αριστερά, μεγάλος λίθος όπως έπεσε και έσπασε από τον σεισμό.

Στην Ζώμινθο του Ψηλορείτη το μινωικό οικοδόμημα που έρχεται στο φως κρύβει πολύτιμους θησαυρούς. 

Εντυπωσιακή λίθινη τράπεζα για την μέτρηση εμπορευμάτων από την Αγορά της αρχαίας Μεσσήνης.

Και στην αρχαία Αγορά της Μεσσήνης μία λίθινη τράπεζα μέτρησης στερεών και υγρών εντυπωσιάζει με την αρτιότητά της.

Παρά την κρίση που μαστίζει και τον τομέα των αρχαιολογικών ερευνών, το έργο της Αρχαιολογικής Εταιρείας, όπως το παρουσίασε ο γενικός γραμματέας της, ακαδημαϊκός κ. Βασίλειος Πετράκος είχε εξαιρετικά σημαντική και ποικιλόμορφη απόδοση κατά τη χρονιά που πέρασε.

Αίσθηση άλλωστε προκάλεσαν και οι παρατηρήσεις του ακαδημαϊκού για την κατάσταση της χώρας:

«Σήμερα λέγεται ότι αγωνιζόμαστε και υποφέρουμε για να ζήσουν καλύτερα οι επίγονοί μας, σε 20, 30 ή 40 χρόνια. Είναι παραπάνω από όσα έζησαν οι γονείς των μεγαλυτέρων εδώ μέσα και περιλαμβάνω και τον εαυτό μου. Βρισκόμαστε και ζούμε, εκτός από το οικονομικό, και σε ένα ηθικό και πολιτικό αδιέξοδο, όπως τις παραμονές του 1922. Όπως τότε μωροί οδήγησαν σε ανεπανόρθωτη καταστροφή, έτσι και σήμερα εκείνο που χωρίς σκέψη άρχισε το 1980 οδηγεί σε μία άλλη καταστροφή εξίσου μεγάλη, της οποίας ζούμε την προετοιμασία και συμβάλλουμε στην πραγματοποίησή της χωρίς συναίσθησή της», ανέφερε ο κ. Πετράκος.

Πέραν αυτού:

Βραχογραφίες, μήκους 70 εκατοστών που απεικονίζουν πλοία αλλά και κατακόρυφα εγχειρίδια και σπείρες αποκάλυψε ο αρχαιολόγος, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων κ. Ανδρέας Βλαχόπουλος στο Βαθύ της Αστυπάλαιας. Βρίσκονται σε τρεις διαμορφωμένες ατραπούς που κατέληγαν σε πυλίδες εισόδου προς την πρωτοκυκλαδική ακρόπολη του νησιού και χρονολογούνται στην 3η π.Χ. χιλιετία.

 Χαλανδριανή Σύρου. Συστάδα τάφων του πρωτοκυκλαδικού νεκροταφείου.

Τα πλοία είναι κωπήλατα και τρία από αυτά έχουν στην πλώρη τους ψάρια και άλλα διάφορα θέματα ενώ το σημαντικό είναι, ότι βρίσκονται σε απόλυτη αντιστοιχία με αυτά που απεικονίζονται στα τηγανόσχημα σκεύη της προϊστορικής ακρόπολης της Χαλανδριανής Σύρου και σε βραχογραφίες της Νάξου. Της ίδιας τυπολογίας ήταν και οι βραχογραφίες που εντοπίσθηκαν σε άλλα σημεία της Αστυπάλαιας και όπως είπε ο κ. Πετράκος πρόκειται για ευρήματα που «επεκτείνουν τη γεωγραφική έκταση του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού».

Παράσταση πομπής πλοίων στον κεντρικό προμαχώνα του τείχους του Στρόφιλα.

Βραχογραφίες σε πυκνή διάταξη φανερώθηκαν και στην ανασκαφή που διενεργεί στον Στρόφιλα της Άνδρου Χριστίνα Τελεβάντου. Πρόκειται για καλλιτεχνήματα της νεολιθικής εποχής, είναι δηλαδή αρχαιότερα από εκείνα της Αστυπάλαιας. «Η πληθώρα των απεικονίσεων πλοίων στον Στρόφιλα, οι οποίες είναι πλέον των εκατό, καταδεικνύει ότι αποτελεί το κυρίαρχο σύμβολο ενός οικισμού με ναυτικό χαρακτήρα, μιας θαλάσσιας δύναμης στην περιοχή» ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Πετράκος.

Πέρα από το Αιγαίο, στον Άγιο Βασίλειο Λακωνίας η αρχαιολόγος κυρία Αδαμαντία Βασιλογάμβρου συνεχίζοντας την έρευνά της ανέσκαψε ένα ακόμη δωμάτιο στο κτήριο της Μινωικής εποχής που έχει έρθει στο φως και κατά την ίδια πρόκειται για δύο στοές με μία κεντρική αυλή ανάμεσά τους. Μαζί εξάλλου αποκαλύφθηκε και θραύσμα πινακίδας Γραμμικής Β - το έκτο κατά σειρά - το οποίο φέρει επάνω του, το σύμβολο του διπλού πελέκεως.

Χάλκινο ειδώλιο του 1600 π.Χ. στην τελετουργική "στάση του αποσκοπείν", τη στιγμή που ήρθε στο φως στη Ζώμινθο.

Χάλκινο μινωικό ειδώλιο, κύπελλα διαφόρων τύπων, κυρίως κωνικά, ένα χάλκινο κύπελλο που βρέθηκε σε θραύσματα, κύλικες με αστραγάλους και κέρατο αιγοειδούς είναι μερικά μόνον από τα ευρήματα της αρχαιολόγου κυρίας Εφης Σαπουνά - Σακελλαράκη στη Ζώμινθο.

Λίθινη πλάκα ορθοστάτη με ανάγλυφο λέοντα από την αρχαία Μεσσήνη.

Στα «Αστέρια» της Γλυφάδας η αρχαιολόγος κυρία Κωνσταντίνα Καζά ανέσκαψε πρωτοελλαδικό νεκροταφείο ερευνώντας μερικώς προϊστορικό λιθοσωρό, πιθανώς δημιούργημα απορριμμάτων εργαστηρίου λιθοτεχνίας ενώ ερεύνησε επίσης θαλαμωτό τάφο. Και στην Θήβα ο αρχαιολόγος κ. Βασίλειος Αραβαντινός ανασκάπτει την συνέχεια του κεντρικού μυκηναϊκού, ανακτορικού συγκροτήματος, που αποτελούσε ανέκαθεν τον αντικειμενικό στόχο των ερευνών.

Διπλή κεφαλή Εκαταίου από την αρχαία Μεσσήνη με πολλές αποκρούσεις στην επιφάνεια του λίθου.

Μια επιγραφή του 1ου μ.Χ. αιώνα, που έφερε στο φως ο καθηγητής κ. Πέτρος Θέμελης κατά την αποχωμάτωση της βόρειας στοάς της αγοράς αναφέρει τις επισκευές που είχαν γίνει στο σημείο εκείνο με χρηματοδότηση ενός εύπορου μεσσήνιου πολίτη. Ανάμεσα στα ευρήματα εξάλλου υπήρξαν μέλη του δεύτερου ορόφου της στοάς, που είχε καταπέσει αλλά και μία λίθινη τράπεζα αγορανόμου - η τρίτη που εντοπίζεται - για τη μέτρηση στερών και υγρών.

Η Αρχαία Θουρία της Μεσσηνίας.

Στη Θουρία εξάλλου δίπλα στη Μεσσήνη ολοκληρώθηκε κατά τον περασμένο χρόνο από την αρχαιολόγο κυρία Ξένη Αραπογιάννη η αποκάλυψη του δωρικού ναού που ήταν αφιερωμένος στον Ασκληπιό και την Υγεία. Εντοπίσθηκε όμως και ο ορθογώνιος βωμός του από πωρόλιθο, ένα τμήμα του οποίου βρίσκεται κάτω από τα θεμέλια της εκκλησίας της Παναγίτσας, μαζί με έναν άλλο μικρότερο και λίθινο, κυλινδρικό βωμό.

Tριάντα χρόνια από την ανίχνευση του μποζονίου Ζ, Thirty years of the Z boson

Η εικόνα λήφθηκε κατά τη διάρκεια του πειράματος UA1 στο CERN στις 30 Απριλίου 1983 και αργότερα επιβεβαιώθηκε ότι πρόκειται για την πρώτη ανίχνευση ενός σωματιδίου Ζ. Η χαρακτηριστική ένδειξη ήταν η διάσπαση του σωματιδίου σε ένα ηλεκτρόνιο και ένα ποζιτρόνιο, τα οποία απομακρύνονταν μεταξύ τους με μεγάλη ταχύτητα. This image taken by the UA1 experiment at CERN on 30 April 1983 was later confirmed to be the first detection of a Z particle (Image: UA1/CERN)

Tην 1η Ιουνίου του 1983 (σαν σήμερα πριν από 30 χρόνια) οι φυσικοί στο CERN ανακοίνωσαν ότι πραγματοποίησαν την άμεση παρατήρηση του μποζονίου Ζ.

Η ανακάλυψη αυτή επιβεβαίωσε την ηλεκτρασθενή θεωρία, τον ακρογωνιαίο λίθο του Καθιερωμένου Προτύπου των στοιχειωδών σωματιδίων, που είχε αναπτυχθεί στην δεκαετία του 1970.

Παρά το γεγονός ότι οι φυσικοί που εργάζονταν στον θάλαμο φυσαλίδων Gargamelle στο CERN, είχαν παρουσιάσει μια πρώτη έμμεση απόδειξη ύπαρξης του μποζονίου Ζ, μια δεκαετία νωρίτερα, η πρώτη οριστική επιβεβαίωσή του προέκυψε από τις έρευνες του επιταχυντή Super Proton Synchrotron (SPS) στο CERN.

Carlo Rubbia, head of the UA1 collaboration, and Herwig Schopper, CERN director general, announce the discovery of the Z boson. Photo: CERN

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 οι φυσικοί Carlo Rubbia, Peter McIntyre και David Cline υπέδιξαν την αναβάθμιση του SPS από έναν επιταχυντή μιας δέσμης σωματιδίων σε επιταχυντή δυο δεσμών. Με την σύγκρουση δυο δεσμών σωματιδίων – μιας πρωτονίων και μιας αντιπρωτονίων – γινόταν ενεργειακά δυνατή η παραγωγή σωματιδίων Ζ, καθώς επίσης και μποζονίων W.

Δύο ανιχνευτές, oι UA1 και UA2, είχαν τοποθετηθεί σε διαφορετικά σημεία γύρω από τον επιταχυντή για να συλλέξουν τα σωματίδια – προϊόντα από τις συγκούσεις υψηλών ενεργειών. Οι πειραματικοί φυσικοί άρχισαν να ψάχνουν στα δεδομένα του πειράματος το 1981, και μετά από δυο χρόνια βρήκαν τις πρώτες σαφείς αποδείξεις του μποζονίου Ζ.

Η ανακάλυψη του σωματιδίου Ζ (και W) έβγαλε στο προσκήνιο τη θεωρία του Higgs. Η ηλεκτρασθενής θεωρία έχει νόημα μόνο εάν υπάρχει ο μηχανισμός Higgs ή κάτι παραπλήσιο.

Oι θεωρητικοί φυσικοί έψαχναν να βρουν το πως θα έπρεπε να φαίνεται το σωματίδιο Higgs αν αυτό παραγόταν σε κάποιον επιταχυντή. Το 1976 οι John Ellis, Mary K. Gaillard και ο δικός μας Δημήτρης Νανόπουλος έγραψαν ένα άρθρο με τίτλο:

“A phenomenological profile of the Higgs boson“, στο οποίο εξηγούσαν πως θα μπορούσε να παραχθεί το σωματίδιο Higgs, σε ποια σωματίδια θα διασπώνταν και ποιές θα ήταν οι πιθανότητες παρατήρησής του σε διαφορετικούς επιταχυντές.

Το άρθρο έδινε επίσης και έναν προσεγγιστικό υπολογισμό του χρόνου ζωής του σωματιδίου Higgs (μεταξύ 600 μικρο-δευτερολέπτων και 0,01 του ενός εκατομμυριοστού του ενός δισεκατομμυριοστού του δισεκατομμυριοστού του δευτερολέπτου!).

Παρότι στο άρθρο ανέφεραν ότι:

” … δεν θέλουμε να ενθαρρύνουμε μεγάλα πειραματικά προγράμματα για το μποζόνιο Higgs, αλλά πιστεύουμε ότι όσοι εκτελούν πειράματα ευαίσθητα στο μποζόνιο Higgs θα πρέπει να γνωρίζουν πως αυτό θα μπορούσε να εμφανιστεί”, το άρθρο αυτό ήταν “οδηγός” για την κατασκευή του επιταχυντή – τον LHC – που θα ανίχνευε τελικά το σωματίδιο Higgs.

Η ανακάλυψη του Ζ ήταν ένας εξαιρετικός τεχνολογικός θρίαμβος που επιβεβαίωσε μια κρίσιμη πτυχή του Καθιερωμένου Προτύπου.

Η επιτυχία αυτή βοήθησε στο να πειστεί η επιστημονική κοινότητα για την κατασκευή του επιταχυντή LEP (Large Electron-Positron), που έκανε ακριβέστατες μετρήσεις των ηλεκτρασθενών αλληλεπιδράσεων μέχρι στις 2 Νοεμβρίου του 2000.

Στη συνέχεια άνοιξε ο δρόμος για την κατασκευή του Μεγάλου Επιταχυντή Αδρονίων LHC (Large Hadron Collider) και την ανίχνευση του μποζονίου Higgs που πραγματοποιήθηκε πριν από έναν χρόνο.

«ΟΡΝΙΘΕΣ» ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ. The Birds by Aristophanes

Κάρολος Κουν, Γιάννης Τσαρούχης, Μάνος Χατζιδάκις και Ραλλού Μάνου συνεργάστηκαν τον Αύγουστο του 1959 στους Όρνιθες του Αριστοφάνη.

Ήταν μια συνάντηση γιγάντων που έμελλε να μείνει στην ιστορία για τους λάθος λόγους. Η παρθενική παράσταση του Θεάτρου Τέχνης στο Ηρώδειο τον Αύγουστο του 1959 με τους Όρνιθες του Αριστοφάνη συσπείρωσε γύρω από τον σκηνοθέτη Κάρολο Κουν τον Γιάννη Τσαρούχη στα σκηνικά και τα κοστούμια, τον Μάνο Χατζιδάκι στη μουσική, τον Βασίλη Ρώτα στη μετάφραση και τη Ραλλού Μάνου στις χορογραφίες.

 Φωτογραφία από τη παράσταση Όρνιθες, σκηνοθεσία Καρόλου Κουν.

Ο στόχος ήταν ένας Αριστοφάνης που θα διαφοροποιούνταν από την ακαδημαϊκή προσέγγιση του Εθνικού Θεάτρου. Η αλήθεια είναι ότι τη βραδιά της πρεμιέρας τίποτα δεν ήταν πραγματικά έτοιμο. Ούτε τα σκηνικά, ούτε τα κοστούμια, ούτε η διδασκαλία των τραγουδιών. Δεν ήταν αυτό, όμως, που τάραξε το κοινό. Για την ακρίβεια, ένα μικρό μέρος του κοινού εξέφρασε με κραυγές αποδοκιμασίας το μένος του για την προσβολή του θρησκευτικού του αισθήματος, όταν ο ιερέας στη σκηνή της θυσίας εμφανίστηκε με καμιλαύκι ορθόδοξου παπά και ο χορός απαντούσε στις ευχές του λέγοντας «αμήν». Άλλοι φώναζαν «αίσχος -σταματήστε» κι άλλοι «συνεχίστε».

Σκίτσα του Γιάννη Τσαρούχη για τα κουστούμια της παράστασης…

Την επομένη δημιουργήθηκε τεράστιος σάλος από τον Τύπο και ο υπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως Κωνσταντίνος Τσάτσος απαγόρευσε τη δεύτερη προγραμματισμένη παράσταση. Η ανακοίνωση του υπουργείου δικαιολόγησε τη διακοπή ως εξής: «Το χθες εμφανισθέν έργον, ατελέστατα προπαρασκευασμένον, απετέλεσε παραμόρφωσιν του πνεύματος του κλασικού κειμένου, ωρισμέναι δε σκηναί αυτού παρουσιάσθησαν κατά τρόπον προσβάλλοντα το θρησκευτικόν αίσθημα του λαού…». Ο Τσάτσος την πλήρωσε επίσης με τη χαρακτηριστική γελοιογραφία του Φωκίωνα Δημητριάδη, που τον αναπαριστούσε ως κότα με λουρί.

Η παράσταση επαναλήφθηκε το καλοκαίρι του 1960 ολοκληρωμένη, με αντικατάσταση της χορογράφου από τη Ζουζού Νικολούδη, η μουσική του Χατζιδάκι έγινε αργότερα χορόδραμα από τον Μωρίς Μπεζάρ και ο Κουν, το 1962, με τους ίδιους ακριβώς Όρνιθες κέρδισε στο Παρίσι το Α’ Βραβείο του Φεστιβάλ των Εθνών. Η παράσταση σήμερα θεωρείται θρύλος.

Αξίζει μια αναδρομή στο παρελθόν..

Ο Ποιητής..

"Ο Αριστοφάνης είναι ο τελευταίος του χορού με τις τέσσερες μεγάλες μορφές του θεάτρου και της δημοκρατίας, τον σεμνόν Αισχύλο, τον μακάριο Σοφοκλή, τον τραγικόν Ευριπίδη και τούτον τον χαριτωμένο, τον πατέρα της κωμωδίας. Αν άφηνε η τύχη και την κληρονομιά τούτη, όπως τόσους άλλους ανεχτίμητους θησαυρούς, να χανόταν, αν δεν έφτανε ως τ' αφτιά μας ο ζωντανός λόγος που λάλησαν αυτές οι εξαίσιες μορφές, πολύ μικρή και σκοτεινήν ιδέα θα μπορούσαμε να σχηματίζαμε, όχι μόνον για κείνη τη χρυσή εποχή, παρά και για τη Ζωή μας την ίδια, τόσο λαμπρό 'ναι το φως που ρίχνουν οι τέσσερες αυτοί στο πνεύμα του κόσμου.

Ο Αριστοφάνης, Αθηναίος, γεννημένος στην Αίγινα από πλούσιο σπίτι, έζησε και πέθανε στην Αθήνα (452-325 π.Χ). Ήταν πνεύμα ανώτερο και γενναίο, κι αφοσιώθηκε στο θέατρο• πίστευε, όπως κι η πολιτεία τότε, στη μεγάλη αποστολή της τέχνης για την προαγωγή της κοινωνίας κι αυτή την απoστoλή υπηρέτησε με τα έργα του (44 κωμωδίες, που σώζονται οι 11). Σατίρισε τις κακίες του καιρού του, τη δημαγωγία, την αργομισθία, τη συκοφαντία, τη σοφιστεία, ακόμα και τις νέες ιδέες, βλέποντας σ' αυτές την αιτία κι όχι το σύμπτωμα της διαφθοράς της κοινωνίας.

Η γλώσσα του είναι καθάρια Αττική, το ύφος του σεμνό, παρ' όλες τις αισχρολογίες του, ο λόγος του μουσικός, ο στίχος του χορευτικός, τα χορικά του απ' τα ωραιότερα δείγματα της λυρικής ποίησης. Γι' αυτές του τις χάρες και την παρρησία του ο Αριστοφάνης αγαπήθηκε απ' τους Αθηναίους, που τον ετίμησαν με το στεφάνι της ιερής ελιάς, που στεφάνωναν τους εθνικούς ήρωες. Αγαπήθηκε απ' όλους τους λαούς κι είναι μέτρο πολιτισμού η εκτίμηση του έργου του.

Η κωμωδία του "Όρνιθες" πρωτοπαραστάθηκε στα Μεγάλα Διονύσια το 414 π.Χ. και πήρε το δεύτερο Βραβείο, (πρώτος Αμειψίας με το"Κωμασταί", τρίτος Φρύνιχος με το "Μονότροπος").

Chouette armée, œnochoé des Anthestéries attique à figures rouges, vers 410-390 av. J.-C., musée du Louvre.

Η Αθήνα τότε βρισκόταν στο μεσουράνημά της: η ειρήνη απ' το 421 είχε επουλώσει τις πληγές του πολέμου και ξανανιώσει τη δύναμη και την ορμή και την καταχτητική της όρεξη. Είχε κιόλας ριχτεί στη μεγαλύτερη υπερπόντια επιχείρηση που ξεκίνησε από ελληνικό λιμάνι και που 'γινε η καταστροφή της.

Rider with birds and a winged figure, perhaps Nike (Victory). Lakonian black-figured kylix, ca. 550–530 BC. The Dramatis Personae in ancient comedy depends on interpretation of textual evidence.

Αλλά το κακό δεν είχε γίνει ακόμα όταν παίχτηκαν οι "Όρνιθες". Ο ουρανός χαμογελούσε κι η Αθήνα χαιρόταν τον πλούτο και την προκοπή της, όλη αισιοδοξία κι έξαρση. Η έξαρση αυτή καθρεφτίζεται στην κωμωδία τούτη, όπου συνάμα σατιρίζεται και η υπερβoλή της έξαρσης, η έπαρση.

Ε μωρέ μωρέ, να μην τσιγκλάτε των θεών

τη φοβερήν οργή, μην όλο σας το γένος

το καταχώσει με του Δία το φτυάρι η Δίκη,

σας κατακεραυνώσει και σας κάνει στάχτη

κορμιά και πολυκατοικίες σας συθέμελα...

Η προειδοποίηση τούτη, σε μας σήμερα, που γνωρίζουμε ό,τι ο ποιητής τότε αγνοούσε, φαίνεται προφητική τραγική ειρωνεία.

Ένας Αθηναίος, που λιγώθηκε από την καλοπέραση στην Αθήνα, φεύγει, ανεβαίνει στα πουλιά και τα πείθει να χτίσουν στον αέρα πολιτεία, ν' αποκλείσουν τους θεούς και να εξουσιάσουν τον κόσμο. Μ' αυτή του την υπόθεση ο ποιητής βρίσκει ευκαιρία να βάλει σε κίνηση όλον τον μηχανισμό της σκηνής και με τα φανταχτερά ποικιλόχρωμα πουλιά και τα πετάγματά τους και τα λαλήματά τους να κάνει μια παράσταση φαντασμαγορική, πλούσια σε θέαμα, λυρισμό, γέλιο και πνεύμα."

ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΩΤΑΣ - Εισαγωγή του Βασίλη Ρώτα από την μετάφραση - διασκευή του έργου "Όρνιθες" του Αριστοφάνη. Εκδ. Θέατρο/Επικαιρότητα.

Η παράσταση που ανέβασε το Θέατρο Τέχνης στην Επίδαυρο το 1975 με όλο το επιτελείο του εκείνη την εποχή. (Γενική πρόβα 15.8.1975)

Κινηματογραφικά την επιμελήθηκε ο Μίμης Κουγιουμτζής, που είναι γνωστό ότι εκτός από το μεγάλο πάθος του για το θέατρο λάτρευε και τον κινηματογράφο.

Σκηνοθεσία: Κάρολος Κουν

Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Σκηνικά-Κοστούμια: Γιάννης Τσαρούχης

Χορογραφία: Ζουζού Νικολούδη
Μετάφραση: Βασίλης Ρώτας

«Η αφετηρία και η βάση του θεάτρου, όπως και κάθε μορφής τέχνης, είναι η ποίηση και η μαγεία. Αν λείψουν αυτά, δεν υπάρχει θέατρο» Κάρολος Κουν.

Entance and Attack of the Birds, music by Manos Hadjidakis for Aristophanes' comedy, The Birds.

Ποιο θα είναι το μενού στον Άρη; NASA builds menu for planned Mars mission in 2030s

Ένα από τα βασικότερα προβλήματα που έχουν να επιλύσουν οι επιστήμονες όσον αφορά τις μακρινές επανδρωμένες πτήσεις αλλά και την παραμονή σε έναν άλλον πλανήτη είναι το τι θα τρώνε οι αστροναύτες όσο ταξιδεύουν αλλά και όταν φθάσουν στον προορισμό τους. Διαστημικές υπηρεσίες και ιδιωτικές εταιρείες τα τελευταία χρόνια σχεδιάζουν μια επανδρωμένη αποστολή στον Άρη. Μια εταιρεία μάλιστα ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να κατασκευάσει μια μικρή αποικία στον Κόκκινο Πλανήτη. Μια σειρά ιδέες, συστήματα και τεχνολογίες αναπτύσσονται ώστε οι διαστημικοί ταξιδιώτες και οι κάτοικοι του Άρη να τρέφονται όσο το δυνατόν πιο σωστά και υγιεινά.

Η αρχική ιδέα των ειδικών έγινε αντικείμενο επεξεργασίας και πριν από δύο χρόνια στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Ένωσης Χημείας η Μάγια Κούπερ, επιστήμονας στο Εργαστήριο Συστημάτων Διαστημικών Τροφών της NASA, ανέφερε ότι εκείνη και οι συνάδελφοι της εξετάζουν την πιθανότητα ανάπτυξης ενός βιοαναγεννητικού συστήματος που ανάμεσα στις διάφορες εφαρμογές και λειτουργίες του θα επιτρέπει την καλλιέργεια λαχανικών και φρούτων εντός του διαστημόπλοιου.

NASA's Advanced Food Technology Project manager Michele Perchonok, right, and Lockeed Martin Sr. Research Scientist Maya Cooper, try a pizza recipe being tested in a kitchen at Johnson Space Center, in Houston, Texas. NASA is currently planning a mission to Mars, which has gravity, so more options for food preparation, like chopping vegetables, are available as opposed to the dehydrated fare of current space missions. (AP Photo/Michael Stravato)

Η αρχική ιδέα των ειδικών έγινε αντικείμενο επεξεργασίας και πριν από δύο χρόνια στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Ένωσης Χημείας η Μάγια Κούπερ, επιστήμονας στο Εργαστήριο Συστημάτων Διαστημικών Τροφών της NASA, ανέφερε ότι εκείνη και οι συνάδελφοι της εξετάζουν την πιθανότητα ανάπτυξης ενός βιοαναγεννητικού συστήματος που ανάμεσα στις διάφορες εφαρμογές και λειτουργίες του θα επιτρέπει την καλλιέργεια λαχανικών και φρούτων εντός του διαστημόπλοιου.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, η καλλιέργεια λαχανικών και φρούτων θα έχει πολλαπλά οφέλη για τους αστροναύτες, αφού θα τους παρέχει φρέσκες και υγιεινές τροφές. Το σύστημα θα είναι έτσι σχεδιασμένο ώστε να βελτιώνει την ποιότητα του αέρα εντός του σκάφους, καθώς θα παράγεται οξυγόνο και θα απορροφάται το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα.

Επιπλέον ένα προηγμένο σύστημα καλλιέργειας κρίνεται ιδανικό, αφού θα καταλαμβάνει μικρό χώρο, ενώ δεν θα χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα ώστε να αποσπάται η προσοχή των αστροναυτών από τις άλλες εργασίες τους.

Οι επιστήμονες της NASA έχουν μάλιστα δημιουργήσει μια λίστα με διάφορα λαχανικά και φρούτα τα χαρακτηριστικά των οποίων είναι συμβατά με την καλλιέργειά τους εντός ενός διαστημικού σκάφους. Ανάμεσά τους είναι τα μαρούλια, το σπανάκι, οι τομάτες, τα καρότα, τα φρέσκα κρεμμύδια, τα ραπανάκια, οι πιπεριές, τα λάχανα και οι φράουλες.

Η Κίνα, που τα τελευταία χρόνια έχει αναπτύξει ένα πολύ φιλόδοξο διαστημικό πρόγραμμα, προχώρησε ένα βήμα περισσότερο. Ερευνητές προσπαθούν να φτιάξουν ένα σύστημα που θα παρέχει τροφή όχι μόνο στα μέλη των πληρωμάτων μιας επανδρωμένης αποστολής αλλά και σε όσους παραμείνουν στις βάσεις που θα δημιουργηθούν στο μέλλον στη Σελήνη και στον Άρη.

Επιστήμονες στη χώρα ανακοίνωσαν ότι καλλιέργησαν με επιτυχία τέσσερα είδη λαχανικών με ένα «οικολογικό σύστημα υποστήριξης της ζωής», σε μια καμπίνα-θερμοκήπιο μεγέθους 300 κυβικών μέτρων που θα επιτρέψει στους αστροναύτες να δημιουργούν φρέσκο αέρα, νερό και φαγητό τόσο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού όσο και κατά την παραμονή τους σε βάσεις.

Εννέα έλληνες επιστήμονες αποφάσισαν να ασχοληθούν με αυτό το ζήτημα και τελικά κατάφεραν πριν από λίγες εβδομάδες να κερδίσουν την πρώτη θέση σε διαγωνισμό της NASA. Πρόκειται για την αποστολή «Popeye on Mars», η οποία βασίζεται στην πρόταση που παρουσίασαν οι έλληνες επιστήμονες και αφορά την ανάπτυξη ενός αεροπονικού και γεωπονικά αυτόνομου θερμοκηπίου στον Κόκκινο Πλανήτη. Στόχος του διαγωνισμού «International Space Apps Challenge 2013» της NASA ήταν οι διαγωνιζόμενοι να αναπτύξουν δομές που θα έχουν τη δυνατότητα να συμπληρώσουν τις προμήθειες τροφίμων, υποστηρίζοντας με αυτόν τον τρόπο παρατεταμένες επανδρωμένες αποστολές στον Άρη.

The main body of the greenhouse consists of:

• cylindrical part of 600mm height, 500mm radius and 50mm thickness made of carbon fiber. This is where the majority of the mechanical parts and growing materials are stored.
• hemispherical part of 500mm radius and 6mm thickness placed on top of the cylindrical part. It is made of optium acrylic material, which is anti-reflective and UV resistant.

Η συγκεκριμένη ιδέα της ελληνικής ομάδας για το αεροπονικό θερμοκήπιο κέρδισε την πρώτη θέση στην κατηγορία «Best Mission Project» του διεθνούς διαγωνισμού «International Space Apps Challenge 2013» της NASA.

Η τελευταία κίνηση της NASA για την επίλυση του ζητήματος της διατροφής των αστροναυτών είναι να επενδύσει στην κατασκευή ενός συστήματος… εκτύπωσης τροφίμων. Η εταιρεία Systems & Materials Research Corporation έλαβε χρηματοδότηση για την ανάπτυξη ενός τρισδιάστατου εκτυπωτή που θα τυπώνει «γευστικό και θρεπτικό» φαγητό.

Στόχος της εταιρείας είναι να κατασκευάσει μια μηχανή στην οποία θα τοποθετούνται διάφορα συστατικά σε μορφή σκόνης που θα μετατρέπονται σε φαγητό. Ως πρώτο εγχείρημα οι ερευνητές αποφάσισαν να προσπαθήσουν να εκτυπώσουν μια… πίτσα.

Και επειδή τόσο οι αστροναύτες όσο και οι κάτοικοι των βάσεων και των αποικιών στο Διάστημα πρέπει να έχουν και στιγμές χαλάρωσης, επιστήμονες της Ρωσικής Διαστημικής Υπηρεσίας δημιούργησαν μια μπίρα που αντί για αλκοόλη περιέχει διάφορες βιταμίνες και μεταλλικά στοιχεία τα οποία θεωρείται ότι βοηθούν στην καταπολέμηση του άγχους. H μπίρα προορίζεται για μέλη του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, αλλά και γενικότερα για τα μέλη των διαστημικών αποστολών.