Τα βιβλία αλλάζουν το μυαλό, Reading Fiction Improves Brain Connectivity and Function

Vincent Van Gogh, Nature morte aux romans policiers, 1887, Huile sur Toile, 73x92 cm, Collection Particulière. Η ανάγνωση ενός συναρπαστικού μυθιστορήματος προκαλεί μεταβολές σε δίκτυα του εγκεφάλου. Reading a novel has the power to reshape your brain and improve theory of mind.

Λέμε συχνά ότι ένα καλό βιβλίο ανοίγει το μυαλό. Τώρα οι επιστήμονες διαπιστώνουν ότι μπορεί και να το αλλάξει. Ερευνητές του Πανεπιστημίου Έμορι ανακάλυψαν ότι η ανάγνωση ενός μυθιστορήματος προκαλεί βιολογικές μεταβολές στον εγκέφαλο, οι οποίες μάλιστα παραμένουν για διάστημα μερικών ημερών. Η ανακάλυψη υποδηλώνει ότι τα βιβλία που διαβάζουμε μας επηρεάζουν βαθύτερα από ό,τι ίσως νομίζαμε και ενδεχομένως ενισχύουν τις γνωσιακές μας ικανότητες. Περαιτέρω μελέτες θα δείξουν σε ποιον βαθμό συμβαίνει κάτι τέτοιο, όπως και αν τα αποτελέσματα είναι διαφορετικά ανάλογα με το είδος του αναγνώσματος.

Ιστορίες που μας σημαδεύουν

H ανάγνωση ενός μυθιστορήματος βελτιώνει τις εγκεφαλικές συνδέσεις. Reading improves brain connections in red.

«Οι ιστορίες διαμορφώνουν τη ζωή μας και σε ορισμένες περιπτώσεις καθορίζουν ένα άτομο» σημειώνει ο νευροεπιστήμονας Γκρέγκορι Μπερνς, διευθυντής του Κέντρου Νευροπολιτικής του Πανεπιστημίου ΄Εμορι στην Ατλάντα των Ηνωμένων Πολιτειών και επικεφαλής της μελέτης, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Brain Connectivity». «Θέλουμε να κατανοήσουμε πώς οι ιστορίες μπαίνουν στον εγκέφαλό μας και τι κάνουν σε αυτόν».

Προηγούμενες μελέτες έχουν εντοπίσει δίκτυα του εγκεφάλου τα οποία σχετίζονται με την ανάγνωση ιστοριών, οι περισσότερες όμως είχαν εστιάσει το ενδιαφέρον τους στις διεργασίες που συντελούνται τη στιγμή που διαβάζουμε μια ιστορία, και συγκεκριμένα «μικρά» διηγήματα. Οι ερευνητές του Έμορι θέλησαν να διερευνήσουν τι συμβαίνει στον εγκέφαλο μετά την ανάγνωση ενός μυθιστορήματος - κατά πόσον δηλαδή μια ιστορία που μπορεί να μας συναρπάσει αφήνει και «πραγματικά» σημάδια επηρεάζοντας μακροπρόθεσμα τα δίκτυά του.

'The Last Day of Pompeii', by Karl Briullov, 1833. Photo: Getty

Για να το επιτύχουν ζήτησαν από 21 φοιτητές να διαβάσουν ένα βιβλίο, το ιστορικό μυθιστόρημα «Πομπηία» του Ρίτσαρντ Χάρις, το οποίο εκτυλίσσεται στην εποχή της καταστροφής της αρχαίας ρωμαϊκής πόλης από την έκρηξη του Βεζούβιου. «Η ιστορία ακολουθεί έναν πρωταγωνιστή ο οποίος βρίσκεται έξω από την πόλη της Πομπηίας και παρατηρεί καπνό και παράξενη δραστηριότητα γύρω από το ηφαίστειο» εξηγεί ο δρ Μπερνς. 

A total of 12 students participated in the experiment and read nine sections of Robert Harris' novel, Pompeii.

«Προσπαθεί να φθάσει εγκαίρως στην Πομπηία για να σώσει τη γυναίκα που αγαπά. Εν τω μεταξύ το ηφαίστειο εξακολουθεί να σιγοβράζει αλλά κανείς στην πόλη δεν αναγνωρίζει τα σημάδια». Το βιβλίο «κρατάει» τον αναγνώστη και αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο επελέγη από τους επιστήμονες. «Παρουσιάζει ιστορικά γεγονότα με έναν φανταστικό και δραματικό τρόπο» λέει ο δρ Μπερνς. «Ήταν σημαντικό για εμάς το βιβλίο να έχει δυνατή πλοκή».

Ανάγνωση και τομογράφος

The scientists used an fMRI scans (similar to those pictured) to find that neural changes created by reading the novel were associated with physical sensation and movement systems - suggesting that reading a work of fiction can transport a person into the body of the protagonist.

Προτού ξεκινήσει η ανάγνωση της «Πομπηίας» οι εθελοντές εξετάστηκαν επί πέντε ημέρες με την τεχνική της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) ενώ διάβαζαν κάποιο κείμενο. Στη συνέχεια, και επί εννέα ημέρες, οι επιστήμονες τους ζήτησαν να διαβάζουν κάθε βράδυ 30 σελίδες από το μυθιστόρημα και το επόμενο πρωί τους εξέταζαν ξανά στον τομογράφο ενώ δεν διάβαζαν, αφού προηγουμένως τους είχαν κάνει ένα κουίζ προκειμένου να διαπιστώσουν αν πραγματικά είχαν διαβάσει το συγκεκριμένο απόσπασμα. Αφού ολοκληρώθηκε η ανάγνωση των εννέα αποσπασμάτων οι εθελοντές εξετάστηκαν επί πέντε ημέρες στον τομογράφο χωρίς πλέον να διαβάζουν το βιβλίο.

Οι επιστήμονες είδαν ότι η ανάγνωση του μυθιστορήματος προκάλεσε μεταβολές στη συνδεσιμότητα στον αριστερό κροταφικό φλοιό, ο οποίος σχετίζεται με τη γλώσσα, και στον κινητικό φλοιό. Οι νευρώνες του κινητικού φλοιού θεωρείται ότι βοηθούν τον εγκέφαλο να φαντάζεται ότι κάνει κάτι το οποίο στην πραγματικότητα δεν κάνει - αν π.χ. κάποιος φαντάζεται ότι σηκώνει το χέρι του ενεργοποιούνται νευρώνες στην περιοχή που σχετίζεται με την πραγματική κίνηση του χεριού.

Μπαίνοντας στο σώμα ενός άλλου

Edward Hopper, Interior, Model reading, Intérieur, modèle lisant, 1925, aquarelle et crayon sur papier ivoire, 35,3x50,6 cm. Scientists from Emory University in Atlanta, Georgia, said reading a novel can cause changes in the 'resting-state connectivity' of the brain, which can last for days. They set out to unravel the mystery of how stories 'get into' the brain and find the lingering effects of literature.

«Οι νευρωνικές μεταβολές που παρατηρήσαμε στα συστήματα που συνδέονται με την κίνηση και τις αισθήσεις υποδηλώνουν ότι το να διαβάζουμε ένα μυθιστόρημα μπορεί να μας βάλει μέσα στο σώμα του πρωταγωνιστή» εξήγησε ο δρ Μπερνς. «Ξέραμε ήδη ότι οι καλές ιστορίες μπορούν να μας βάλουν στη θέση κάποιου άλλου με τη μεταφορική έννοια. Τώρα βλέπουμε ότι αυτό γίνεται και βιολογικά».

Το γεγονός ότι οι μεταβολές στον εγκέφαλο παρατηρήθηκαν και επί πέντε ημέρες μετά το τέλος της ανάγνωσης αποδεικνύει για τον νευροεπιστήμονα ότι δεν πρόκειται για μια στιγμιαία αντίδραση του εγκεφάλου αλλά για μια επίδραση με διάρκεια. Άλλοι ερευνητές ωστόσο επισημαίνουν ότι, αν και ενδιαφέροντα, τα αποτελέσματα προέρχονται από ένα μικρό δείγμα εθελοντών και θεωρούν ότι περαιτέρω μελέτες απαιτούνται για να δείξουν κατά πόσο η ανάγνωση επιφέρει πραγματικά διαρκείς αλλαγές βελτιώνοντας τις γνωσιακές επιδόσεις καθώς και αν το είδος του κάθε αναγνώσματος - αν λ.χ. δεν είναι μυθιστόρημα αλλά δοκίμιο ή ποίημα - επιδρά με διαφορετικό τρόπο.

O «προπάππους» των ζώων της ξηράς. How We Got On Land, Bone by Bone

Το αρχαίο ψάρι Tiktaalik όπως πιθανότατα έμοιαζε. Αποδεικνύεται ότι ήταν ο πρόγονος των ζώων της στεριάς. Tiktaalik. Image courtesy of Kalliopi Monoyios, University of Chicago

Τα απολιθώματα ενός αρχαίου όντος αποκαλύπτουν πώς η προϊστορική ζωή βγήκε από το νερό και έκανε τα πρώτα «ασταθή» βήματά της στο μονοπάτι που οδήγησε στα τετράποδα ζώα της ξηράς.

«Υδάτινο» αλλά και… στεριανό

An artist's rendition of the fish-tetrapod transition. Credit: Kalliopi Monoyios.

Τα σημαντικά αυτά στοιχεία που δείχνουν το πώς… πατήθηκε ο δρόμος στην ιστορία της ζωής χάρισαν στους επιστήμονες τα οστά του Tiktaalik roseae, ενός όντος του γλυκού νερού που έζησε πριν από 375 εκατομμύρια χρόνια. Το Tiktaalik είχε μήκος που έφθανε τα τρία μέτρα και διέθετε χαρακτηριστικά των «υδάτινων» όντων τα οποία… είχαν παντρευτεί με άλλα που χαρακτήριζαν περισσότερο τη ζωή στην ξηρά.

Απολιθώματα του θαλάσσιου όντος Tiktaalik δείχνουν πώς έγινε η μετάβαση από τα ψάρια στα τετράποδα ζώα της στεριάς. The front half of Tiktaalik. Photo © Ted Daeschler

Τα απολιθώματα του Tiktaalik πρωτοανακαλύφθηκαν το 2004 στο νησί Ελσμιρ στην Καναδική Αρκτική. Το απίστευτο «μείγμα» βραγχίων, λεπιών, πτερυγίων, πνευμόνων, αλλά και λαιμού που είχε την ικανότητα κίνησης, δυνατού θώρακα και κεφαλιού που έμοιαζε με κροκόδειλου θέτουν το Tiktaalik κάπου στη μέση μεταξύ των ψαριών και των πρώτων τετράποδων ζώων της ξηράς.

Τώρα μια νέα μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences» περιγράφει για πρώτη φορά αναλυτικά τη δομή του πίσω μέρους του σώματος του Tiktaalik. Σύμφωνα με τη μελέτη που βασίστηκε σε ανάλυση απολιθωμάτων πέντε Tiktaalik που βρέθηκαν στο νησί Ελσςμιρ, το ζώο αυτό διέθετε μεγάλη, δυνατή πύελο, μια ισχυρή άρθρωση μηριαίου-λαγόνιου οστού και μακριά πτερύγια στο πίσω μέρος του. Τα πτερύγια πιθανότατα βοηθούσαν το Tiktaalik να κολυμπά στο νερό αλλά συγχρόνως και να περπατά στις κοίτες των ποταμών ή να κινείται στους λασπότοπους.

Η μεγάλη πύελος

Η εξέλιξη των όντων με τέσσερα πόδια από τα ψάρια (στο κάτω μέρος) στα τετράποδα ζώα (επάνω μέρος) μέσω του Tiktaalik (κέντρο) που διέθετε δυνατή πύελο και μεγάλα πτερύγια στο πίσω μέρος του σώματος. Adapted from image courtesy of John Westlund, University of Chicago.

Ο Νιλ Σούμπιν, καθηγητής Ανατομίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και πρώτος συγγραφέας της νέας μελέτης σχετικά με αυτό το ον που αποδεικνύεται σημαντικός κρίκος της εξέλιξης, εξήγησε ότι το πιο αναπάντεχο εύρημα της ερευνητικής ομάδας αφορούσε το μέγεθος της πυέλου του Tiktaalik. «Για να κατανοήσει κάποιος πόσο γιγάντια ήταν η πύελος αυτού του ζώου, πρέπει να αναλογιστεί ότι είχε το ίδιο μέγεθος με έναν ώμο. Αυτό μαρτυρεί ότι τα οστά του πίσω μέρους του σώματος είχαν ήδη λάβει σημαντικό μέγεθος σε εκείνη τη φάση της μετάβασης από τα ζώα του νερού σε εκείνα που διέθεταν άκρα».

Image courtesy of John Westlund, University of Chicago.

Ο δρ Σούμπιν σημείωσε ότι περίμενε πως σε όντα σαν το Tiktaalik τα πτερύγια στο πίσω μέρος του σώματος καθώς και η πύελος θα είχαν μικρό μέγεθος και θα γίνονταν μεγαλύτερα και πιο δυνατά μόνο στα ζώα που προσαρμόζονταν στη ζωή στην ξηρά. Περιέγραψε τη μετάβαση αυτή όπως τη μετάβαση από ένα όχημα «εμπροσθοκίνητο» (τα ψάρια στην περίπτωσή μας) σε ένα όχημα «τετρακίνητο» (δηλαδή τα τετράποδα ζώα της στεριάς). «Αποδεικνύεται τελικώς ότι το μέγεθος του πίσω μέρος του σώματος ήταν ήδη μεγάλο στα ψάρια καθώς και ότι ένα σημαντικό μέρος της μετάβασης στη ζωή στη στεριά είχε ήδη λάβει χώρα στο νερό προτού εμφανιστούν τα τετράποδα όντα στην ξηρά» είπε ο καθηγητής.

Η Τζένιφερ Κλακ, καθηγήτρια Παλαιοντολογίας των Σπονδυλωτών και διευθύντρια του Μουσείου Ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ ανέφερε ότι τα απολιθώματα του Tiktaalik δίνουν μια απάντηση στο ερώτημα σχετικά με τη μετάβαση της ζωής από το νερό στην ξηρά. «Υπήρχε μεγάλο κενό στα όσα γνωρίζαμε σχετικά με το πώς έλαβε χώρα αυτή η μετάβαση, καθώς τα απολιθώματα που είχαμε στα χέρια μας δεν μας παρείχαν αρκετά στοιχεία. Το Tiktaalik μας έδωσε αυτό που ψάχναμε».

Kalliopi Monoyios is a scientific illustrator whose work has appeared in numerous scientific journals, newspapers and textbooks, has been featured on the covers of Nature, Science, and Genesis and has been "borrowed" by South Park (season 10, episode 12: “Go God Go”). For eleven years, she worked as a scientific illustrator under the eminent University of Chicago paleontologist, Neil Shubin, and was the lead illustrator in the papers announcing the discovery of Tiktaalik roseae, "the fishapod." She has illustrated two best-selling popular non-fiction books, Your Inner Fish; A Journey into the 3.5-Billion-Year History of the Human Body by Neil Shubin, and Why Evolution is True by Jerry Coyne. She views science illustration as a way to make cutting-edge research both interesting and accessible to a variety of audiences, ultimately leading to a more engaged and scientifically literate public. She is a member of the Guild of Natural Science Illustrators and the American Society of Illustrators Partnership. Follow on Twitter as @symbiartic. Or visit their website.

O Einstein ως επιθετικός νεανίας. Albert Einstein's Lighter Side

Einstein in 1898, after he entered Zurich Polytechnic: This photograph has poems handwritten by Albert Einstein on back. "Du bist myn, ich bin din..." It is one of a handful of photographs of Einstein by the photographer Lotte Jacobi.

O Einstein ήταν ένας απείθαρχος και επιθετικότατος φοιτητής. Κανείς από τους καθηγητές του στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης δεν του έδειχνε ιδιαίτερη εκτίμηση, και τα κατάφερε να τον αντιπαθήσει ακόμα και ο Heinrich Weber, πρωτοπόρος της ηλεκτροτεχνίας, ο μόνος που διαισθάνθηκε τα εξαιρετικά του χαρίσματα. Η κατάσταση αυτή δυσκόλεψε πολύ την εξέλιξη της σταδιοδρομίας του.

Einstein as Teenager: This photo was taken in a Munich photo studio c. 1893, shortly before Einstein left high school to join his family in Italy.

Όσοι αποφοιτούσαν από το Πολυτεχνείο είχαν συνήθως εξασφαλισμένη μια θέση βοηθού στο ίδιο ίδρυμα ή στο Πανεπιστήμιο, όπως λόγου χάρη ο Marcel Grossmann, φίλος του Einstein, τον οποίο επέλεξε ως βοηθό ο καθηγητής Wilhelm Fidler. O Einstein θα μπορούσε εύκολα να γίνει βοηθός του Weber, αλλά επειδή τον είχε πεισμώσει με τη συμπεριφορά του, εκείνος προτίμησε έναν μηχανολόγο μηχανικό που είχε μόλις πάρει το πτυχίο του.

Paul Karl Ludwig Drude was a German physicist specializing in optics. He wrote a fundamental textbook integrating optics with Maxwell's theories of electromagnetism.

Το πρώτο βήμα που διάλεξε ο Einstein για να γίνει γνωστός στην επιστημονικής κοινότητα υπήρξε μια σκληρή επίθεση κατά του Paul Drude, του καθηγητή που διηύθυνε το Annalen der Physik, το σημαντικότερο περιοδικό φυσικής εκείνης της εποχής.

Ο Drude είχε διεξαγάγει σημαντικές έρευνες στην οπτική και στην ηλεκτρονική θεωρία των μετάλλων, και ακριβώς εναντίον αυτής της θεωρίας συγκέντρωσε τα πυρά του ο Einstein – ήταν όμως, κατά βάση, ασύστατες αντιρρήσεις τις οποίες εύκολα απέρριψε ο Drude. Ο Εinstein ερμήνευσε την απάντηση του διακεκριμένου φυσικού ως προφανή απόδειξη ότι όλοι οι ηλίθιοι του κόσμου είχαν συμμαχήσει εναντίον του, και σε μια επιστολή στη μέλλουσα σύζυγό του Mileva, δήλωσε με κάποια έπαρση πως υποσχόταν στον εαυτό του να δημοσιεύσει την κριτική του για τον Drude σε ένα άρθρο που θα τον εξευτέλιζε.

Dr Alfred Kleiner (1849-1916). Source: Image Archive ETH-Bibliothek Zurich.

Ανάλογη, αδικαιολόγητη εχθρική στάση επέδειξε ο Einstein και απέναντι στον Alfred Kleiner, διευθυντή του τμήματος φυσικής του πανεπιστημίου της Ζυρίχης, ο οποίος είχε παρακολουθήσει την πτυχιακή του εργασία και είχε δείξει ενδιαφέρον για το θεωρητικό του έργο. Με αφορμή το γεγονός ότι ο Κleiner καθυστερούσε να εκφράσει άποψη για την πτυχιακή του εργασία, ο Einstein τον στιγμάτισε ως εχθρό της νεολαίας απειλή για κάθε εκκολαπτόμενη ευφυΐα.

Ωστόσο, ο Κleiner ήταν εκείνος που συμβούλευσε τον Einstein να δεχθεί μια διδακτορική θέση προκειμένου να ξεκινήσει την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία. Ταξίδεψε μάλιστα στη Βέρνη, όπου δίδασκε ο Einstein, για να παρακολουθήσει ένα από τα μαθήματά του, και όταν τόλμησε να παρατηρήσει ότι αυτά τα μαθήματα δεν ήταν κατάλληλα για φοιτητές, ο Einstein του απάντησε μάλλον άκομψα: «Δεν το ζήτησα εγώ να γίνω καθηγητής».

Summer Sailing: This never before published image is from an album named "Sailing Trip with Professor Einstein" taken at the physicist's summer home near Berlin in 1919.

Eκείνη την εποχή ο Einstein είχε ήδη δημοσιεύσει πέντε σημαντικά άρθρα (μεταξύ των οποίων το άρθρο για την ειδική θεωρία της σχετικότητας, που πέρασε τελείως απαρατήρητο), και η συμπεριφορά του δεν ήταν βέβαια η πιο ενδεδειγμένη για να προσελκύσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας στις έρευνές του. Η κατάσταση ξεκαθάρισε μόνο αφού ο Max Planck άρχισε να αξιοποιεί τη μεγάλη του επιρροή, προκειμένου να πείσει τους άλλους επιστήμονες για την εγκυρότητα των ιδεών αυτού του «επιθετικού νεανία». Στη συνέχεια, o Einstein δήλωσε ότι την περίοδο εκείνη σκεφτόταν σοβαρά να εγκαταλείψει για πάντα την επιστήμη.

ΠΗΓΗ: «Αλλοπαρμένες Μεγαλοφυΐες», Federico Di Trocchio, εκδόσεις Τραυλός.

To χρώμα της σκοτεινής πλευράς του φεγγαριού. The dark side of the moon is turquoise, say astronomers

I'll see you on the turquoise side of the moon: earthlight is shifted towards the red end of the spectrum when reflected from the moon's dark side. Photograph: Alamy

Το 1973 το ροκ συγκρότημα Pink Floyd έγινε παγκοσμίως γνωστό με τον κλασικό πλέον δίσκο τους “The dark side of the moon“.  Με την σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού ασχολήθηκε και μια ομάδα επιστημόνων η οποία διερεύνησε το χρώμα της και αποφάνθηκε ότι  έχει γαλαζοπράσινο (τιρκουάζ) χρώμα, μετά από διετείς παρατηρήσεις. Το φως του Ήλιου που παίρνει γαλαζωπή απόχρωση, όταν αντανακλάται από τη Γη και πέφτει πάνω στον δορυφόρο της, μετατρέπεται σε τιρκουάζ, όταν, με τη σειρά του, αντανακλάται από τη Σελήνη και επιστρέφει στη Γη.

Οι ερευνητές από διάφορες χώρες, με επικεφαλής τον Peter Thejll του Δανικού Μετεωρολογικού Ινστιτούτου της Κοπεγχάγης, που θα κάνουν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστρονομίας και αστροφυσικής “Astronomy and Astrophysics”, χρησιμοποίησαν το τηλεσκόπιο Μάουνα Λόα της Χαβάης, το οποίο ανήκει στην Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας (ΝΟΑΑ) των ΗΠΑ.

A waxing crescent moon with earthshine reflected from the 'dark side'. Note the halo around the bright, light side. Photograph: David Nunuk/Corbis

Οι εικόνες της Γης που έχουν ληφθεί από το διάστημα, δείχνουν ξεκάθαρα πως ο πλανήτης φαίνεται γαλάζιος. Όταν όμως αυτό το γαλαζωπό φως (το οποίο δεν είναι παρά το ηλιακό φως που έχει «χρωματιστεί» από την ατμόσφαιρα της Γης) πέσει πάνω στο φεγγάρι, τότε αντανακλάται πίσω και γίνεται αντιληπτό ως τιρκουάζ από τους παρατηρητές στη Γη.

Για να μετρήσουν το χρώμα της σκοτεινής πλευράς της Σελήνης, οι επιστήμονες έπρεπε πρώτα να απομονώσουν το φως της φωτεινής πλευράς του φεγγαριού, χρησιμοποιώντας ειδικά φίλτρα πάνω στο τηλεσκόπιο.

Αυτή ήταν η πρώτη ακριβής μέτρηση του χρώματος της σκοτεινής πλευράς του φεγγαριού. Η τελευταία προσπάθεια είχε γίνει το 1965 από ένα τηλεσκόπιο στη Νότια Αφρική.

Η νέα ανακάλυψη θα βοηθήσει τους επιστήμονες να παρακολουθούν καλύτερα το χρώμα της ίδιας της Γης, πράγμα που, με τη σειρά του, θα είναι χρήσιμο στην ανάπτυξη καλύτερων κλιματολογικών μοντέλων, μερικά από τα οποία περιλαμβάνουν τις αλλαγές στη νεφοκάλυψη, συνεπώς και στο χρώμα του πλανήτη. Όπως είπε ο Thejll, «στην πραγματικότητα το χρώμα της Γης αλλάζει κάθε ώρα».

Όλα τα παραπάνω είναι μια δικαιολογία για  να ακούσουμε ξανά το άλμπουμ των Pink Floyd, “The Dark Side Of The Moon”:

The Dark Side of the Moon είναι ένα άλμπουμ του συγκροτήματος Pink Floyd που κυκλοφόρησε το 1973. Οι στίχοι των τραγουδιών αναφέρονται στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τα προβλήματα, τις συνήθειες, θέματα όπως ο χρόνος, η απληστία, οι συγκρούσεις, τα ταξίδια, οι ψυχικές διαταραχές και ο Θάνατος.

Μαζί με το The Wall θεωρείται ως ένα από τα καλύτερα δείγματα δουλειάς των Pink Floyd. Πολλοί κριτικοί έχουν χρησιμοποιήσει το δίσκο ως κριτήριο διαχωρισμού μεταξύ της κλασικής Ροκ και ηλεκτρονικής μουσικής. Και τα τέσσερα μέλη του συγκροτήματος (Ντέιβιντ Γκίλμορ, Νικ Μέισον, Ρότζερ Γουώτερς και Ρίτσαρντ Ράιτ) πήραν μέρος στην δημιουργία και την παραγωγή του δίσκου.

Κεντρική ιδέα

Το Dark Side of the Moon εμπνέεται από τον πιεστικό τρόπο ζωής που μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην τρέλα, τον καταναλωτισμό, τον αυξημένο ρυθμό ζωής και μετακίνησης, την παρακμή των γηραιών ανθρώπων και τον θάνατο, την απανθρωπιά της κοινωνίας και τις πολεμικές συγκρούσεις. Η θεματολογία αυτή μεταδίδεται τόσο μέσα από τους στίχους όσο και μέσα από ήχους και ομιλία. Για παράδειγμα στο τραγούδι On the Run ο ήχος του αεροπλάνου που συντρίβεται μπορεί να ερμηνευτεί ως φοβία για τα αεροπλάνα. Στο τραγούδι Time τα ξυπνητήρια προσπαθούν να θυμίσουν στον ακροατή το πόσο γρήγορα περνάει ο χρόνος. Το ηχητικό των κερμάτων στο τραγούδι Money κριτικάρει την απληστία. Το Us and Them είναι ένα αντιπολεμικό μανιφέστο, ενώ το Brain Damage δίνει την εναλλακτική άποψη ότι οι "τρελοί" ίσως είναι οι μόνοι που καταλαβαίνουν τα λάθη της κοινωνίας. Τέλος, το κομμάτι Eclipse ασχολείται με τις διαπροσωπικές σχέσεις.

Ο Ρότζερ Γουώτερς έγραψε όλους τους στίχους και ηχογράφησε τα "προσχέδια" των τραγουδιών σε ένα στούντιο κοντά στο σπίτι του.

Η ψησταριά και το αντικολλητικό τηγάνι «εφευρέσεις του Μυκηναϊκού Πολιτισμού». Ancient Greeks Used Portable Grills at Their Picnics

Μυκηναϊκό σουβλάκι κανείς; Cooking experiments suggest that Mycenaean souvlaki trays would have been portable. Credit: Julie Hruby

Η άρχουσα τάξη του Μυκηναϊκού Πολιτισμού απολάμβανε σουβλάκια ψημένα σε φορητές ψησταριές καθώς και ψωμί που ετοιμαζόταν σε τηγάνια αντικολλητικής τεχνολογίας, υποστηρίζουν αμερικανοί ερευνητές.

Η Δρ Τζούλι Χρούμπι του Πανεπιστημίου του Ντάρτμουθ ήταν περίεργη να μάθει πώς χρησιμοποιούνταν τα μαγειρικά σκεύη που έχουν βρεθεί σε ανασκαφές. Τα πήλινα σκεύη βρέθηκαν σε κέντρα του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, ο οποίος άκμασε την ύστερη Εποχή του Χαλκού μέχρι το 1200 π.Χ., οπότε εξαφανίστηκε μυστηριωδώς.

Τα σκεύη

Πήλινο σκεύος για το ψήσιμο «σουβλακιών» από το Aκρωτήρι Θήρας (χώρος Δέλτα 2). B΄μισό 15ου αι. π.X.

Τα ευρήματα περιλαμβάνουν ένα στρογγυλό πήλινο ταψί που χρησιμοποιούνταν πιθανώς για την παρασκευή ψωμιού. Η μια επιφάνεια του ταψιού είναι επίπεδη, ενώ η άλλη είναι διάστικτη με τρύπες, και οι αρχαιολόγοι δεν γνώριζαν ποια από τις δύο ακουμπούσε στη φωτιά.

Ένα άλλο ενδιαφέρον σκεύος είναι ένας πήλινος ορθογώνιος, την οποία οι ερευνητές ονομάζουν «δίσκο για σουβλάκια». Οι αρχαιολόγοι δεν ήταν σίγουροι αν το σκεύος τοποθετούνταν πάνω στην φωτιά, με το λίπος από το κρέας να στάζει μέσα στο δίσκο, ή αν λειτουργούσε ως υποδοχή για κάρβουνα. Η Χρούμπι προσπάθησε να εξακριβώσει ποιες ήταν οι μαγειρικές τεχνικές των Μυκηναίων κατασκευάζοντας δύο ταψιά και δύο δίσκους για σουβλάκια από πηλούς που μοιάζουν με τον πηλό των ευρημάτων.

Τα πειράματα

Researchers tested two possible ways Mycenaean ceramic pans would have been used to cook meat. The one on the right produced the best results. Credit: Julie Hruby 

Όπως έδειξαν τα πειράματα, οι πήλινοι δίσκοι είχαν υπερβολικά μεγάλο πάχος για να επιτρέπουν τη μεταφορά θερμότητας -σε αυτή την περίπτωση τα χοιρινά σουβλάκια της μελέτης έμεναν άψητα. Η τοποθέτηση αναμμένων κάρβουνων μέσα στο δίσκο έδινε καλύτερα αποτελέσματα.

«Θα φανταζόμασταν αυτά τα αγγεία ως φορητές συσκευές ψησίματος -ίσως χρησιμοποιούνταν στα μυκηναϊκά πικνίκ» αναφέρει η Δρ Χρούμπι στο LiveScience, το οποίο παρακολούθησε την παρουσίαση της μελέτης στο συνέδριο του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αμερικής.

Griddles from the Mycenaean world often have one side with partial perforations and one polished side. The side with the holes proved to be more effective at cooking bread when researchers made replica griddles and tested them over the hearth. Credit: Julie Hruby 

Όσον αφορά το στρογγυλό ταψί, ή τηγάνι, τα πειράματα έδειξαν ότι η ζύμη του ψωμιού κολλούσε πιο εύκολα στην επίπεδη πλευρά. Οι τρύπες στην άλλη επιφάνεια του τηγανιού πρέπει να ήταν μια αντικολλητική τεχνολογία, η οποία επίσης εξασφάλιζε την ομοιόμορφη κατανομή του λαδιού πάνω στο τηγάνι. Ποιοι ήταν όμως οι τυχεροί που απολάμβαναν αυτές τις μαγειρικές τεχνολογίες; «Προέρχονταν από την άρχουσα τάξη, αν και αμφιβάλλω ότι οι εκπρόσωποι της ελίτ μαγείρευαν μόνοι τους» λέει η Χρούμπι. «Στο αρχείο της Γραμμικής Β' [της γλώσσας των Μυκηναίων] υπάρχουν αναφορές για επαγγελματίες μάγειρες» επισημαίνει.

«Τοξική οινοποσία» σκότωσε τον Μέγα Αλεξάνδρο; Did toxic wine kill Alexander the Great? Scientists 'find plant behind ancient leader's agonizing death over 12 days'

Ο πίνακας «Ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου» του Γερμανού ζωγράφου Καρλ φον Πιλότυ. Σύμφωνα με τη νέα θεωρία ο Μέγας Αλέξανδρος έπεσε στο κρεβάτι και δεν ξανασηκώθηκε ποτέ, ύστερα από την κατανάλωση δηλητηριασμένου οίνου. The death of Alexander the Great, after Karl von Piloty.

Ανάμεσα στις διάφορες θεωρίες που έχουν δει κατά καιρούς το φως της δημοσιότητας σχετικά με τον μυστηριώδη θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι ότι ο μεγάλος στρατηλάτης έπεσε θύμα δηλητηρίασης. Πολλοί ειδικοί έχουν προτείνει διάφορες ουσίες που πιθανώς χρησιμοποίησαν οι εχθροί του Αλέξανδρου για τον εξοντώσουν. Ο Νεοζηλανδός τοξικολόγος Λίο Σκεπ, που θεωρείται από τους κορυφαίους του κλάδου, ρίχνει τώρα στο τραπέζι μια νέα θεωρία ή καλύτερα ένα νέο δηλητήριο που δεν είχε αναφερθεί μέχρι σήμερα.

Το μαρτυρικό τέλος

A bust of Alexander The Great, inscribed ‘Alessandro’, circa 330BC. Death by wine? New findings, which are ten years in the making, suggest that Alexander the Great died from drinking wine that was tainted with a seemingly innocuous plant called hellebore. Photo: Hulton Archive/Getty Images

Ο Μέγας Αλέξανδρος άφησε την τελευταία του πνοή το 323 π.Χ στο παλάτι του Ναβουχοδονόσορα Β στη Βαβυλώνα. Σύμφωνα με τον αρχαίο ιστορικό Διόδωρο όλα ξεκίνησαν όταν ο Αλέξανδρος ήπιε άκρατον οίνο προς τιμήν του Ηρακλή. Λίγο μετά ο Αλέξανδρος άρχισε να πονά και ασθένησε.

Μετά από μάχη 12 ημερών κατά την οποία ο Αλέξανδρος κάποια στιγμή δεν μπορούσε ούτε να μιλήσει ούτε και να περπατήσει τελικά πέθανε. Ανάμεσα στα συμπτώματα που έχουν αναφερθεί ότι παρουσίασε ο Αλέξανδρος κατά τη διάρκεια της ασθένειας που τον οδήγησε τελικά στον θάνατο ήταν γαστρικοί πόνοι, ναυτία, εμετοί, βραδυκαρδία, υπόταση και σοβαρή μυϊκή αδυναμία

Ο νέος.... ύποπτος

To Veratrum album, το είδος του ελλέβορου που πιστεύεται ότι χρησιμοποιήθηκε για να εξοντωθεί ο Μέγας Αλέξανδρος. Pretty but deadly: Veratrum album, known as white hellebore, is a plant that, once fermented properly, can be lethal.

Το BBC πλησίασε το 2003 τον Λίο Σκεπ που εργάζεται στο Εθνικό Κέντρο Δηλητηρίων της Νέας Ζηλανδίας και του ζήτησε τη γνώμη του για τις συνθήκες θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο πλαίσιο ενός σχετικού ντοκιμαντέρ που ετοίμαζε. Ο Σκεπ αποδέχτηκε με ενθουσιασμό την πρόταση συνεργασίας αλλά χρειάστηκε τελικά μια δεκαετία για να καταλήξει μαζί με τους συνεργάτες του σε μια απάντηση. Οι ερευνητές μελέτησαν τις ιστορικές και άλλες αναφορές που υπάρχουν για τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι για τον θάνατο του Αλέξανδρου δεν μπορεί να ευθύνεται κάποιο γνωστό δηλητήριο όπως το αρσενικό ή η στρυχνίνη, τα οποία έχουν προταθεί στο παρελθόν ως «δολοφόνοι» του Μακεδόνα Βασιλιά. Αυτά τα δηλητήρια σύμφωνα με τους ερευνητές θα είχαν δράσει πολύ πιο επιθετικά και κυρίως πολύ πιο γρήγορα από ό,τι συνέβη στην περίπτωση του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Dr Leo Schep, toxicologist at the National Poisons Centre and scientist at the Otago University in New Zealand, thinks a poisonous wine made from a plant may have killed Alexander the Great.

Θεωρούν ως πιο πιθανό ένοχο ένα δηλητηριώδες φυτό, με την επιστημονική ονομασία Veratrum album, που ανήκει στην οικογένεια των κρίνων και είναι γνωστό ως λευκός ελλέβορος Οι ερευνητές πιθανολογούν ότι ο Αλέξανδρος ήπιε οίνο που περιείχε το εν λόγω φυτό και του προκάλεσε έναν αργό και επώδυνο θάνατο. Τον ελλέβορο χρησιμοποιούσαν συχνά οι αρχαίοι Έλληνες ως βότανο κατά του εμετού και σύμφωνα με τους ερευνητές ήταν σε θέση να επιφέρει τον θάνατο, και μάλιστα με τα ίδια χαρακτηριστικά (π.χ αργή δράση) και τα συμπτώματα που είχε ο Μέγας Αλέξανδρος.

«Δέχτηκα αμέσως την πρόταση που μου έγινε από το BBC. Ήταν μια μεγάλη πρόκληση αλλά θεωρούσα ότι δεν θα καταφέρω να ανακαλύψω κάτι. Προς έκπληξη όλων μας βρήκαμε κάτι που ταιριάζει σε ό,τι συνέβη. Πρέπει να σημειώσω όμως ότι ανεξάρτητα με το τι πιστεύουμε εμείς η αιτία θανάτου του Αλέξανδρου δεν μπορεί να αποδειχθεί. Ποτέ δεν θα μάθουμε τι πραγματικά συνέβη». αναφέρει ο Σκεπ. Η εκτίμηση των ερευνητών για τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Clinical Toxicology».

Διάγνωση ψυχικών νόσων στα... μάτια. The Eyes Have It: New Diagnosis tool for Mental Illness

Maurits Cornelis Escher, Eye of the Beholder, 1946. The power of the eye has always fascinated man, who has declared since ancient times that these enigmatic visual organs are "the mirrors of our soul". The latest developments in psychiatry may now add some weight to this concept, as a recent research study has indicated that the eye may hold the key to the diagnosis of severe mental illness.

Βρετανοί επιστήμονες ανέπτυξαν ένα πρωτοποριακό τεστ που βασίζεται σε χρήση κάμερας και μπορεί να διαγνώσει σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας αναλύοντας τις κινήσεις των ματιών των ασθενών.

Θεωρία ενός και πλέον αιώνα

Το νέο τεστ που υπόσχεται γρήγορη και έγκυρη διάγνωση σοβαρών ψυχικών νόσων βασίζεται σε χρήση κάμερας η οποία παρακολουθεί τις κινήσεις των ματιών του ασθενούς. 

Η επαναστατική τεχνολογία βασίζεται σε μια θεωρία ενός και πλέον αιώνα, σύμφωνα με την οποία το να κοιτάζει κάποιος με μη φυσιολογικό τρόπο αντικείμενα αποτελεί σημάδι ψύχωσης.

Η ερευνητική ομάδα που βρίσκεται πίσω από τη συγκεκριμένη hi-tech προσέγγιση ελπίζει ότι αυτή θα βοηθήσει στον διαχωρισμό της σχιζοφρένειας από τη διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη) και τη μείζονα κατάθλιψη.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ειδικές κάμερες ώστε να καταγράψουν τις κινήσεις των ματιών ασθενών με ψυχικές νόσους καθώς εκείνοι κοίταζαν εικόνες στην οθόνη ενός υπολογιστή.

Σχιζοφρένεια: σημασία στη λεπτομέρεια και όχι στο όλο

Testing times: Patients with schizophrenia explore images less fully and rest their gaze for longer on certain points but look at fewer points on the picture overall.

Όπως διαπίστωσαν, τα άτομα με σχιζοφρένεια δεν εξερευνούσαν με τα μάτια τους σε τόσο μεγάλη έκταση τις εικόνες σε σύγκριση με όσα άτομα δεν εμφάνιζαν τη συγκεκριμένη ψυχική νόσο. Επικέντρωναν το βλέμμα τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε κάποια σημεία των εικόνων αλλά τελικώς κοιτούσαν λιγότερα σημεία στη συνολική εικόνα που είχαν μπροστά τους.

Σε ό,τι αφορούσε τα άτομα με διπολική διαταραχή και μείζονα κατάθλιψη, οι διαφορές ήταν πιο πολλές αλλά λεπτές.

Η νέα τεχνολογία ελπίζεται ότι θα βοηθήσει στην πιο έγκαιρη και σωστή διάγνωση των τριών ψυχικών παθήσεων, καθώς σήμερα, με δεδομένο ότι εκδηλώνονται με παρόμοια συμπτώματα, ο διαχωρισμός τους από τους ειδικούς είναι δύσκολος.

Κινήσεις των ματιών, δείκτης ψυχικών νόσων

Face the problem: The camera tests the eye movements of mental health patients and will help differentiate schizophrenia from bipolar disorder and severe depression, the team says.

«Η πρόσφατη πρόοδος στην τεχνολογία ανίχνευσης των κινήσεων των ματιών έχει επιτρέψει την ανάλυση των μη φυσιολογικών κινήσεων οι οποίες φαίνεται ότι αποτελούν αξιόπιστους δείκτες που βοηθούν στη διάγνωση ψυχικών διαταραχών» ανέφερε ο Μάντου Νερ, επιχειρηματίας που δραστηριοποιείται στον χώρο της τεχνολογίας και προσπαθεί να φέρει την πρωτοποριακή τεχνική στην αγορά.

Προκειμένου να το καταφέρει, ο κ. Νερ συνεργάζεται με ερευνητές του Πανεπιστημίου του Αμπερντίν - συγκεκριμένα με τον δρα Φίλιπ Μπένσον και τον επικεφαλής του Τμήματος Ψυχικής Υγείας, καθηγητή Ντέιβιντ Σεντ Κλερ.

Ακρίβεια 95%, αποτελέσματα σε μισή ώρα

«Πρόκειται για μια σημαντική αλλαγή στο πεδίο της Ψυχιατρικής, καθώς ως σήμερα οι απεικονίσεις του εγκεφάλου και οι τεχνικές ανάλυσης του DNA δεν έχουν δώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα σε ό,τι αφορά τη διάγνωση τέτοιων ψυχικών διαταραχών. Το νέο τεστ ανίχνευσης των κινήσεων των ματιών παρέχει αποτελέσματα με ακρίβεια της τάξεως του 95% μέσα σε 30 λεπτά σχετικά με ψυχικές νόσους των οποίων η διάγνωση θα απαιτούσε χρόνια» σημείωσε ο κ. Νερ.

Απαιτούνται τώρα περαιτέρω μελέτες προτού το τεστ λάβει έγκριση για ευρεία χρήση. Ωστόσο σύμφωνα με τον κ. Νερ «οι ασθενείς θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε τέτοιου είδους εξετάσεις μέσω των ασφαλιστικών ταμείων τους μέσα στα επόμενα χρόνια».

Αποτύπωμα στον εγκέφαλο και στο σώμα

Πολύ θετικά ήταν τα σχόλια του καθηγητή Νικ Κράντοκ από το Βασιλικό Κολέγιο Ψυχιάτρων σχετικά με την καινοτόμο τεχνική. Όπως συγκεκριμένα ανέφερε ο καθηγητής, «τεστ τα οποία μπορούν να βοηθήσουν στην ακριβή και ταχεία διάγνωση σοβαρών ψυχικών διαταραχών αναμένεται να είναι άκρως πολύτιμα. Η σύνδεση μεταξύ μη φυσιολογικών κινήσεων των ματιών και σοβαρών ψυχικών νόσων χρειάζεται βέβαια να διερευνηθεί περαιτέρω. Πάντως αυτού του είδους οι διαταραχές αφήνουν το "αποτύπωμά" τους και στον εγκέφαλο και στο σώμα, δεν κρύβονται μόνο στο... μυαλό των ασθενών».