Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Παρασκευή 28 Φεβρουαρίου 2014

Andy Goldsworthy: A Collaboration with Nature

Andy Goldsworthy is a brilliant British artist who collaborates with nature to make his creations. Besides England and Scotland, his work has been created at the North Pole, in Japan, the Australian Outback, in the U.S. and many others.

Goldsworthy regards his creations as transient, or ephemeral. He photographs each piece once right after he makes it. His goal is to understand nature by directly participating in nature as intimately as he can. He generally works with whatever comes to hand: twigs, leaves, stones, snow and ice, reeds and thorns.

On a typical autumn day, Andy Goldsworthy can be found in the woods near his home in Penpont, Scotland, maybe cloaking a fallen tree branch with a tapestry of yellow and brown elm leaves, or, in a rainstorm, lying on a rock until the dry outline of his body materializes as a pale shadow on the moist surface. Come winter, he might be soldering icicles into glittering loops or star bursts with his bare fingers. Because he works outdoors with natural materials, Goldsworthy is sometimes portrayed as a modern Druid; really, he is much closer to a latter-day Impressionist. 

Like those 19th-century painters, he is obsessed with the way sunlight falls and flickers, especially on stone, water and leaves. Monet—whose painting of a sunrise gave the Impressionist movement its name—used oil paint to reveal light's transformative power in his series of canvases of haystacks, the Rouen Cathedral and the Houses of Parliament. Goldsworthy is equally transfixed with the magical effect of natural light. Only he has discovered another, more elemental way to explore it.

As a fine arts student at Preston Polytechnic in northern England, Goldsworthy, disliked working indoors. He found escape nearby at Morecambe Bay, where he began constructing temporary structures that the incoming tide would collapse. Before long, he realized that his artistic interests were tied more closely to his youthful agricultural labors in Yorkshire than to life classes and studio work. The balanced boulders, snow arches and leaf-rimmed holes that he crafted were his versions of the plein-air sketches of landscape artists. Instead of representing the landscape, however, he was drawing on the landscape itself.

Throughout the 20th century, artists struggled with the dilemma of Modernism: how to convey an experience of the real world while acknowledging the immediate physical reality of the materials—the two-dimensional canvas, the viscous paint—being used in the representation. Goldsworthy has cut his way clear.

By using the landscape as his material, he can illustrate aspects of the natural world—its color, mutability, energy—without resorting to mimicry. Although he usually works in rural settings, his definition of the natural world is expansive. "Nature for me isn't the bit that stops in the national parks," he says. "It's in a city, in a gallery, in a building. It's everywhere we are."

Goldsworthy's principal artistic debt is to "Land Art," an American movement of the 1960s that took Pollock's and de Kooning's macho Abstract Expressionism out of the studio to create giant earthworks such as Robert Smithson's Spiral Jetty in the Great Salt Lake of Utah or Michael Heizer's Double Negative in Nevada. Unlike Smithson and Heizer, however, Goldsworthy specializes in the ephemeral. 

A seven-foot-long ribbon of red poppy petals that he stuck together with saliva lasted just long enough to be photographed before the wind carried it off. His leaves molder, his ice arabesques melt. One work in which he took special joy, a sort of bird's nest of sticks, was intended to evoke a tidal whirlpool; when the actual tide carried it into the water, its creator marveled as it gyrated toward destruction. 

The moment was captured in Rivers and Tides, a documentary film by Thomas Riedelsheimer that portrayed Goldsworthy at work and underscored the centrality of time to his art.

Even those stone stacks and walls that he intends to last for a long time are conceived in a very different spirit from the bulldozing Land Art of the American West. An endearing humility complements his vast ambition. "There are occasions when I have moved boulders, but I'm reluctant to, especially ones that have been rooted in a place for many years," he says, noting that when he must do so, he looks "for ones on the edge of a field that had been pulled out of the ground by farming. The struggle of agriculture, of getting nourishment from the earth, becomes part of the story of the boulder and of my work."

The modesty in his method is matched by a realism in his demands. He knows that nothing can or should last forever. Once a piece has been illuminated by the perfect light or been borne away by the serendipitous wave, he gratefully bids it a fond farewell.



































© Andy Goldsworthy. All copyright remains with the Artist.

Using an endless range of natural materials—snow, ice, flowers, leaves, icicles, mud, pine-cones, stones, twigs, thorns, bark, rock, clay, feathers, petals, twigs—Andy Goldsworthy creates outdoor artwork that is usually transient and disappear shortly after creation. Just before they disappear, he takes photographs of his work.

Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου 2014

Η ελληνική σύλληψη του κόσμου. The Greek conception of the world

Boeothian funerary stele for a heroized family, from the outskirts of Thebes, end of the fifth century BC. On display in Room 10 of the National Archaeological Museum in Athens. Picture by Giovanni Dall'Orto.

Η θέσμιση της κοινωνίας είναι κάθε φορά θέσμιση ενός μάγματος κοινωνικών φαντασιακών σημασιών, που μπορούμε και πρέπει να καλέσουμε κόσμο φαντασιακών σημασιών.

Είμαι υποχρεωμένος, δυστυχώς, εδώ, να περιοριστώ σε κάποιες κεντρικές ιδέες, βιαστικά διατυπωμένες:

α. Η ερμηνεία που είχε παλιότερα επικρατήσει και διαδοθεί για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο και άνθρωπο, σαν κόσμο και άνθρωπο αρμονίας και μέτρου, είναι παιδαριωδώς αφελής, ειδυλλιακή προβολή δυτικών σχημάτων και νοσταλγιών του 18ου και 19ου αιώνα. Η αρμονία και το μέτρο για τούς αρχαίους Έλληνες δεν είναι δεδομένα, αλλά προβλήματα και σκοπός που η πραγματοποίηση τους είναι πάντα αβέβαιη και επισφαλής σε ότι άφορα την ανθρώπινη ζωή.

Gustave Moreau, Hesiod and the Muse, 1857

β. Κεντρική για την αρχαία ελληνική σύλληψη είναι η ιδέα του Χάους. Για τον Ησίοδο {Θεογονία, στίχος 116), το σύνολο των όντων (θεοί και άνθρωποι, «πράγματα», «φαινόμενα» και «δυνάμεις») γεννιέται από το χάος, δηλαδή από το τίποτα, το κενό, το μηδέν (χαίνω): τοι μν πρώτιστα Χάος γένετ'.

“Let us begin with the Muses...telling what is, what will be, and what has been.” Hesiod’s Theogony, 36, 38. The above dedication shows the Nymphs, daughters of Zeus, dancing to Pan’s pipes.  Reliefs in the shape of caves are characteristic dedications in sanctuaries to them from the late 5th to the 1st cent. BCE. National Museum, Athens.

Αυτό το Χάος δεν έχει σχέση με την πολύ μεταγενέστερη έννοια του χάους ως συμφυρμού, κυκεώνα, γενικευμένης αταξίας. Εντούτοις όμως, στην ίδια την Θεογονία υπάρχει ένα έσχατο μέρος ή βάθος, μια ανάποδη του κόσμου, που είναι Χάος με την μεταγενέστερη έννοια: ο ποιητής του δίνει, συμβατικά και συμβολικά, το όνομα Τάρταρος (στίχοι 717─720, 722─723, 724─730, 731─735). Οι «ρίζες» του κόσμου - «της γης και της στείρας θάλασσας» - βγαίνουν απ’ αυτό το τεράστιο κιούπι, που το στόμα του το ζώνει «τριπλή νύχτα». Οι «ρίζες» του κόσμου - κόσμος = τάξη -, η «άλλη του όψη» είναι αυτός ο τερατώδης χώρος. Σε τούτη μόνο την όψη (όπου ζούμε και εμείς) βασιλεύει - προς το παρόν - ο Ζευς, και την κάνει να είναι κατά κάποιο τρόπο κόσμος.

Heinrich Friedrich Füger, Prometheus Brings Fire to Mankind, circa 1817. Prometheus brings fire to mankind as told by Hesiod, with its having been hidden as revenge for the trick at Mecone.

γ. Ο κόσμος δεν είναι καμωμένος για τους ανθρώπους ούτε ενδιαφέρεται γι’ αυτούς. Γενικότερα, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική αντίληψη για την ζωή, δεν υπάρχει καμία υπερβατική εξωκοσμική δύναμη που να ενδιαφέρεται για τούς ανθρώπους, ακόμα λιγότερο, να τούς «αγαπάει». Οι θεοί επεμβαίνουν μόνο αν κάποιος τούς ζημιώσει ή ασεβήσει εις βάρος τους κλπ. Έξαλλου, και οι ίδιοι οι θεοί δεν είναι παντοδύναμοι, υπόκεινται σε μια απρόσωπη Μοίρα, η οποία έφερε πρώτα τον Ουρανό, έπειτα τον Κρόνο κι έπειτα τον Δία. Ο Προμηθέας, στην ομώνυμη τραγωδία του Αισχύλου, μηνύει στον Δία μέσω του αγγελιαφόρου του Ερμή ότι:

Dirck van Baburen, Prometheus chained by Vulcan, 1623

νέον νέοι κρατετε κα δοκετε δ
ναίειν πενθ πέργαμ· οκ κ τνδ γ
δισσος τυράννους κπεσόντας σθόμην;
τρίτον δ τν νν κοιρανοντ πόψομαι
ασχιστα κα τάχιστα.

[Νέοι, νέαν εξουσία κατέχετε και νομίζετε πως κατοικείτε απροσπέλαστα απ’ τον πόνο παλάτια· μήπως δεν είδα μέχρι τώρα την καθαίρεση δύο τυράννων; Έτσι και τον τρίτο, τον σημερινό αφέντη θα δω να πέφτει πολύ άσχημα και πολύ σύντομα] Προμηθεύς Δεσμώτης, στίχ. 955─959

In this picture we see a vase painting of Odysseus seated at the mouth of Hades, in front of the ghost of one of his men, Elpenor. Odysseus has sacrificed two calves to the spirits of the dead so they will converse with him. He speaks first with his dead shipmate Elpenor, while waiting to speak with the prophet Tiresias. The figures appear to be floating because the geographic features that were originally drawn around them have faded. This scene appears on a Red-Figure vase dating to the second half of the fifth century B.C.E.

δ. Τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 5ου αιώνα - κι αυτή είναι η εποχή που με ενδιαφέρει: 8ος-5ος αιώνας - για την αρχαία ελληνική αντίληψη, η μετά θάνατον ζωή η δεν υπάρχει ή, αν υπάρχει, είναι πολύ χειρότερη απ’ την επίγεια ζωή. Αυτό λέγεται σαφώς στην Οδύσσεια, στη Νέκυια (λ, 488), όταν ο Οδυσσέας συναντά τη σκιά του νεκρού Αχιλλέα στον Άδη, η οποία και τού λέει:

μ δή μοι θάνατόν γε παραύδα, φαίδιμ’ δυσσε.
βουλοίμην κ’ πάρουρος ών θητευέμεν λλ,
νδρ παρ’ κλήρ, μ βίοτος πολς εη,
πσιν νεκύεσσι καταφθιμένοισιν νάσσειν

[Το θάνατο μη μου παινεύεις λαμπρέ Οδυσσέα. Καλύτερα την γη να δουλεύω υποτακτικός κάποιου φτωχού χωριάτη με λίγο βιός, παρά να βασιλεύω σ' όλους αυτούς τούς σβησμένους νεκρούς] Οδύσσεια λ 488─491

Nekyia: rancorous Ajax, Persephone supervising Sisyphus pushing his rock in the Underworld. Side A of an Attic black-figure amphora, ca. 530 BC. From Vulci.

Αυτός είναι, λοιπόν, ο νόμος της υπάρξεως του είναι: νόμος γενέσεως και φθοράς, επιστροφής στο χάος, αν μπορώ να πω, και αναδημιουργίας του κόσμου από το χάος. Η ιδέα ενός ιστορικού νόμου, εγγυητή μιας ιδανικής κοινωνίας, είναι ιδέα άγνωστη στους Έλληνες, όπως άγνωστος είναι ο μεσσιανισμός ή η δυνατότητα εξωκοσμικής φυγής. Η θεώρηση αυτή εμπνέει μια στάση, σύμφωνα με την οποία ότι είναι να γίνει θα γίνει εδώ. Ό, τι δεν γίνεται εδώ, δεν γίνεται για μας, δεν μας άφορα, γίνεται άλλου, μεταξύ θεών, ή γίνεται στις ρίζες τού χάους. Το σημαντικό για μας γίνεται εδώ, εξαρτάται από μας κι εμείς θα το κάνουμε. Δεν θα το κάνει ούτε ο θεός, ούτε η ιστορική αναγκαιότητα, ούτε καμία πολιτική διεύθυνση, κάτοχος της επιστημονικής σοφίας επί των πολιτικών πραγμάτων, θα το κάνουμε εμείς οι άνθρωποι -  αν γίνεται, κι αν μας αφήσει η Μοίρα - ή δεν μπορεί να γίνει. Και αυτό εν γνώσει μας ότι υποκείμεθα στον ίδιο νόμο που διέπει και τον υπόλοιπο κόσμο, νόμο γενέσεως και φθοράς. Το χάος το έχουμε και μέσα μας με την μορφή της ύβρεως, δηλ. της άγνοιας ή αδυναμίας αναγνωρίσεως των ορίων των πράξεων μας διότι, βεβαίως, αν τα όρια ήσαν σαφή και αναγνωρίσιμα εκ των προτέρων, δεν θα υπήρχε ύβρις, θα υπήρχε απλώς παράβαση ή αμάρτημα, έννοιες χωρίς κανένα βάθος.

Scene from the tragedy Iphigenia in Tauris by Euripides. In the center Orestes, on the left Pylades, on the right Iphigeneia. Roman fresco from the triclinium of the procurator in the Casa del Centenario (IX 8,3-6) in Pompeii.

Αυτό είναι έξαλλου κι ένα απ’ τα μαθήματα της τραγωδίας, η οποία συνδέεται άμεσα με την φιλοσοφία και την γονιμοποιεί. Σαν πολιτικός θεσμός η τραγωδία είναι θεσμός αυτοπεριορισμού. Υπενθυμίζει διαρκώς στους Αθηναίους πολίτες ότι υπάρχουν όρια άγνωστα εκ των προτέρων στο δρών υποκείμενο, το όποιο ενεργεί υπεύθυνα αναλαμβάνοντας τους κινδύνους των πράξεων του. Κανείς δεν μπορεί να του τα υποδείξει εκ των προτέρων. Μόνο του πρέπει να τα καταλάβει η να τα διαισθανθεί.

Giorgio Vasari, The Mutilation of Uranus by Saturn (Cronus), 16th century. Cronus (Saturn) castrates his father Uranus, the Greek sky god (before Zeus). 

Αυτές τις ιδέες τις ονομάζω κεντρικές φαντασιακές σημασίες. Αποτελούν τρόπο σημασιοδότησης της πραγματικότητας, της ανθρώπινης ζωής και του κόσμου. Τις συναντάμε από την καταβολή, από την αρχική σύσταση τού ελληνικού κόσμου, από τον Όμηρο ήδη και από την μυθολογία. Η σημασία της διαδοχής Ουρανού, Κρόνου, Διός, όπως περιγράφεται από τον μύθο, εκφράζει την ίδια αυτή φιλοσοφική αντίληψη που προσπάθησα να διατυπώσω περιληπτικά. Γι' αυτό και θα μπορούσε να πει κανείς ότι υπάρχουν πολλές και ωραίες μυθολογίες, μια όμως είναι αληθινή: η αρχαία ελληνική. Αληθινή με την έννοια ότι όλοι οι μύθοι της έχουν ένα σημασιακό υπόβαθρο, μέσα στο οποίο κατοπτρίζεται η ίδια μας η ζωή και κάθε ανθρώπινη ζωή.

Φωτογραφία που απεικονίζει έναν πέτρινο φαλλό, και τον οποίο ο Ανδρέας Εμπειρίκος ονομάζει «Δήλος», αποδεικνύοντας τη στενή σύνδεση της φωτογραφίας του Εμπειρίκου με το ποιητικό και ψυχαναλυτικό έργο του.

Ο ελληνικός κόσμος κτίζεται πάνω στην επίγνωση ότι δεν υπάρχει φυγή από τον κόσμο κι από τον θάνατο, ότι ο άνθρωπος είναι θνητός. Στο σημείο αυτό θα τολμήσω να διορθώσω ένα μεγάλο Έλληνα ποιητή, τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Στο ποίημα του «Εις την οδόν των Φιλελλήνων», ο Εμπειρίκος τελειώνει με την ευχή:

«να γίνη [...] πανανθρώπινη, η δόξα των Ελλήνων, που πρώτοι, θαρρώ, αυτοί, στον κόσμο εδώ κάτω, έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου».

Εγώ θα έλεγα:  έκαμαν οίστρο της ζωής την γνώση του θανάτου.

Οικία Πρόκλου. Επυτύμβια τράπεζα θυσιών (mensa). 350-325 π.Χ. Ανάγλυφες παραστάσεις θρήνου, αποχαιρετισμού και μεταθανάτιας συνάντησης του νεκρού με φιλοσόφους. House of Proclos. Funeral sacrificial table (mensa). 350-325 BC Relief representations of lamentation, farewell and posthumous meet of the deceased with philosophers.

Ο φόβος του θανάτου διακατείχε παντού και πάντοτε όλους τούς θνητούς. Ίσως αυτός μας εμποδίζει κι εμάς σήμερα, όπως εμπόδισε πολλές φορές στο παρελθόν τους ανθρώπους, να έχουμε τον απαιτούμενο οίστρο για την ζωή μας, να έχουμε δηλαδή την επίγνωση ότι είμαστε πραγματικά θνητοί, και ότι έχουμε να κάνουμε, αν γίνεται, θα γίνει εδώ, από μας, και εδώ θα το κάνουμε, εμείς.

Απόσπασμα από το «Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα» (διάλεξη στο Λεωνίδιο Αρκαδίας το καλοκαίρι του 1984), εκδ. Ύψιλον, 1999

Κορνήλιος Καστοριάδης, Cornelius Castoriadis