Ο Αϊνστάιν περνά με άριστα τεστ διαστολής του χρόνου. Special relativity aces time trial

Το είπε ο Αϊνστάιν: Ο χρόνος κυλά πιο αργά όταν το ρολόι κινείται με μεγάλη ταχύτητα. 'Clocks' made of lithium ions helped researchers confirm the time-dilation effect predicted by Albert Einstein. Martin Poole/Getty

Μια βασική πρόβλεψη της Ειδικής Σχετικότητας του Αϊνστάιν, σύμφωνα με την οποία ο χρόνος κυλά πιο αργά στα αντικείμενα που κινούνται με μεγάλη ταχύτητα, έχει επιβεβαιωθεί πειραματικά αρκετές φορές στο παρελθόν. Τώρα, ερευνητές στη Γερμανία αναφέρουν ότι επιβεβαίωσαν το αλλόκοτο φαινόμενο με ακρίβεια 50 έως 100 φορές μεγαλύτερη.

Η διαστολή του χρόνου

Η επίδραση της κίνησης στο χρόνο εξετάζεται συχνά με τη χρήση της παραβολής των διδύμων, η οποία έχει περίπου ως εξής: η Αντωνία και ο Αντώνης αποφασίζουν να ελέγξουν την θεωρία του Einstein, οπότε η Αντωνία επιβιβάζεται σε έναν πύραυλο το 2005 και εκτοξεύεται με 99% της ταχύτητας του φωτός προς ένα γειτονικό άστρο, που απέχει δέκα έτη φωτός. Ο Αντώνης παραμένει στη Γη. Μόλις φθάνει στον προορισμό της η Αντωνία κάνει αμέσως στροφή και κατευθύνεται πάλι προς την Γη με την ίδια ταχύτητα. Ο Αντώνης διαπιστώνει ότι το ταξίδι της διαρκεί κάτι περισσότερο από είκοσι γήινα χρόνια. Όμως η Αντωνία βιώνει τον χρόνο διαφορετικά. Για αυτήν το ταξίδι διήρκεσε λιγότερο από τρία χρόνια. Φθάνοντας πίσω στη Γη ανακαλύπτει ότι ζουν στο έτος 2025 και ο Αντώνης είναι τώρα κοντά 17 χρόνια μεγαλύτερος από εκείνη. Η Αντωνία και ο Αντώνης δεν είναι πια δίδυμοι με την ίδια ηλικία. Ουσιαστικά η Αντωνία μεταφέρθηκε κατά 17 χρόνια στο μέλλον του Αντώνη. Με μια αρκετά μεγάλη ταχύτητα θα μπορούσατε να κάνετε ένα «άλμα» σε οποιαδήποτε μελλοντική χρονολογία επιθυμείτε. Θα μπορούσατε να επισκεφθείτε το έτος 3000 ταξιδεύοντας λιγότερο από έξι μήνες ,με μοναδική προϋπόθεση η ταχύτητα σας να προσέγγιζε το 99,99999% της ταχύτητας του φωτός. Το ταξίδι στο χρόνο λειτουργεί αντίθετα από το ταξίδι στο χώρο. Η συντομότερη απόσταση μεταξύ δύο σημείων είναι η ευθεία γραμμή, δηλαδή στην καθημερινή ζωή πηγαίνετε ταχύτερα από το σημείο Α στο σημείο Β ακολουθώντας μια ευθύγραμμη διαδρομή. Αντίθετα στο ταξίδι στο χρόνο, γερνά περισσότερο εκείνος που παραμένει ακίνητος, δηλαδή ο Αντώνης ο οποίος δεν έφυγε από το σπίτι. Με άλλα λόγια απαιτείται περισσότερος χρόνος μέχρι να βιώσει ο Αντώνης το έτος 2025. Για να το εκφράσουμε διαφορετικά, η Αντωνία μειώνει θεαματικά τη χρονική διαφορά μεταξύ των δύο καταστάσεων «Γη, έτος 2005» και «Γη, έτος 2025». Ουσιαστικά όσο πιο γρήγορα κινείται, τόσο συρρικνώνεται η χρονική διαφορά μεταξύ αυτών των δύο χωροχρονικών καταστάσεων. Ας σημειωθεί ότι η Αντωνία δεν μπορεί να επιστρέψει με αυτόν τον τρόπο να επιστρέψει στη Γη στο έτος 2012 προκειμένου να εξισώσει ξανά την ηλικία της με εκείνη του Αντώνη. Αν αναστρέψει την τροχιά της το μόνο που θα καταφέρει είναι να κάνει ένα άλλο άλμα κατά 17 χρόνια στο μέλλον του Αντώνη. Η κίνηση με μεγάλες ταχύτητες είναι ένα ταξίδι μονής κατεύθυνσης στο μέλλον. Special relativity predicts that a twin in a high-speed rocket, as viewed by his Earth-bound brother, will have a slower-ticking clock. A precise test of this time dilation, first performed in 1938, involves observing the frequency shift—or “ticking” change—in the electronic transitions of fast-moving ions. An update of this type of experiment using lithium ions has now verified special relativity’s prediction with unprecedented accuracy—a result that provides additional constraints on quantum gravity models. Relativistic time dilation derives from Lorentz invariance: a physical measurement should be independent of the orientation or speed of the lab’s reference frame. As fundamental as Lorentz invariance might sound, certain quantum gravity theories, such as string theory, predict its violation at a very small level. Physicists have therefore devised a whole host of Lorentz violation tests, one of which involves measuring time dilation. To carry out such a test, Benjamin Botermann of Johannes Gutenberg-University, Germany, and his colleagues looked for the relativistic Doppler shift in lithium ions accelerated to a third of the speed of light at the Experimental Storage Ring in Damstadt, Germany. The team stimulated two separate transitions in the ions using two lasers propagating in opposite directions with respect to the ion motion. The experiment effectively measures the shift in the laser frequencies relative to what these transition frequencies are for ions at rest. The combination of two frequency shifts eliminates uncertain parameters and allows the team to validate the time dilation prediction to a few parts per billion, improving on previous limits. The result complements other Lorentz violation tests that use higher precision atomic clocks but much slower relative velocities. This research is published in Physical Review Letters.

Το κύριο συμπέρασμα της Ειδικής Σχετικότητας, την οποία διατύπωσε ο Άλμπερτ Αϊνστάιν το 1905, είναι ότι η ταχύτητα του φωτός είναι πάντα ίδια για όλους τους παρατηρητές (σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην καθημερινή ζωή, όπου η ταχύτητα ενός αντικειμένου, για παράδειγμα ενός αυτοκινήτου, είναι σχετική και εξαρτάται από την ταχύτητα του παρατηρητή).

Απόρροια της θεωρίας είναι ότι ο χρόνος διαστέλλεται, δηλαδή τρέχει πιο αργά, για αντικείμενα που κινούνται με μεγάλη ταχύτητα. Σε ένα κλασικό θεωρητικό πείραμα, ένας αστροναύτης που ταξιδεύει στο Διάστημα με ταχύτητα κοντά στην ταχύτητα του φωτός επιστρέφει στη Γη και βρίσκει τον δίδυμο αδελφό του πολύ πιο γερασμένο.

Πολλά από τα προηγούμενα πειράματα για την επιβεβαίωση αυτού του φαινομένου βασίζονταν στη σύγκριση ατομικών ρολογιών, από τα οποία το ένα παρέμενε στη Γη και το άλλο κινούνταν σε τροχιά.

Έπειτα από 15 χρόνια προσπαθειών, διεθνής ομάδα ερευνητών, στην οποία συμμετείχε και ο νομπελίστας γερμανός φυσικός Τέοντορ Χενς, παρουσιάζει τώρα ένα πείραμα που αυξάνει την ακρίβεια της μέτρησης κατά 50 με 100 φορές, όπως τουλάχιστον υποστηρίζουν οι ίδιοι.

Σύγκριση ατόμων λιθίου

'Time dilation' predicted by Einstein confirmed by lithium ion experiment. Giving a thrust to the "time-dilation" effect, physicists have verified a key prediction of Albert Einstein's special theory of relativity with unprecedented accuracy.

Όπως εξηγεί το Nature.com, οι ερευνητές συνέκριναν άτομα λιθίου, ορισμένα από τα οποία παρέμειναν ακίνητα ενώ τα υπόλοιπα είχαν επιταχυνθεί στο ένα τρίτο της ταχύτητας του φωτός. Στη διάρκεια του πειράματος οι επιστήμονες μέτρησαν στις δύο ομάδες ατόμων τη συχνότητα με την οποία τα ηλεκτρόνια των ατόμων μεταπίπτουν σε διαφορετικά επίπεδα ενέργειας -η συχνότητα αυτή αποτέλεσε το «ρολόι» με το οποίο μετρήθηκε ο ρυθμός του χρόνου.

Πράγματι, η συχνότητα μετάπτωσης ήταν μικρότερη στα κινούμενα άτομα λόγω της διαστολής του χρόνου. Και το τελικό αποτέλεσμα συμφωνεί απόλυτα με τις προβλέψεις της Ειδικής Σχετικότητας, αναφέρουν οι ερευνητές στην επιθεώρηση Physical Review Letters.

Επισημαίνουν μάλιστα ότι η χρήση κινούμενων ατόμων επιτρέπει τη μέτρηση της διαστολής του χρόνου με μεγαλύτερη ακρίβεια από ό,τι τα πειράματα με ρολόγια που κινούνται σε τροχιά.

Σημαντικές πρακτικές εφαρμογές

Σε κάθε περίπτωση, τα πειράματα αυτού του είδους δεν έχουν μόνο θεωρητικό ενδιαφέρον αλλά και σημαντικές πρακτικές εφαρμογές. Για παράδειγμα, οι δορυφόροι του συστήματος GPS διαθέτουν ατομικά ρολόγια, στα οποία όμως ο χρόνος τρέχει λίγο πιο αργά από ό,τι στα ατομικά ρολόγια στη Γη.

Αν το σύστημα δεν λάμβανε υπόψη αυτό το σχετικιστικό φαινόμενο, το στίγμα που δίνει το GPS θα παρουσίαζε ολοένα και μεγαλύτερη απόκλιση. Σε διάστημα λίγων ημερών, η απόκλιση θα έφτανε τα δεκάδες χιλιόμετρα και το GPS θα ήταν πια ουσιαστικά άχρηστο.

Εκτός όμως από τη διαστολή του χρόνου λόγω υψηλής ταχύτητας, ο Αϊνστάιν προέβλεψε και ένα δεύτερο, παραπλήσιο φαινόμενο: τη διαστολή του χρόνου λόγω της βαρύτητας. Σύμφωνα με τη Γενική Σχετικότητα, η οποία διατυπώθηκε το 1916 και αντικατέστησε τη θεωρία του Νεύτωνα για τη βαρύτητα, ο χρόνος τρέχει πιο αργά όταν η δύναμη της βαρύτητας αυξάνεται.

Αυτό σημαίνει ότι ένα ρολόι στην επιφάνεια της Γης τρέχει πιο αργά από ό,τι ένα ίδιο ρολόι στην κορυφή του Έβερεστ, το οποίο βρίσκεται πιο μακριά από τον πυρήνα της Γης και δέχεται έτσι ασθενέστερη βαρυτική δύναμη.

Και σε αυτή την περίπτωση, ο Αϊνστάιν έχει επιβεβαιωθεί με μεγάλη ακρίβεια. Το 2010, οι φυσικοί μέτρησαν τη διαστολή του χρόνου ανάμεσα σε δύο ρολόγια με κατακόρυφη απόσταση μόλις 33 εκατοστών.

Γιατί οι μεγάλοι γαλαξίες είναι… κανίβαλοι; Study explores how galaxies turn cannibal

Οι μεγαλύτεροι γαλαξίες επιτίθενται στους μικρότερους για να αρπάξουν τα άστρα τους. The sky is seen at night just before the predicted merger between our Milky Way galaxy and the neighboring Andromeda galaxy in this NASA photo illustration. Reuters

Είχε διαπιστωθεί ότι οι μεγαλύτεροι σε μέγεθος γαλαξίες επιτίθενται σε μικρότερους και τους… καταπίνουν.

Μεγάλη μελέτη εξηγεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και σημαντικά κοσμικά φαινόμενα. Some of the many thousands of merging galaxies identified within the GAMA survey. Credit: Professor Simon Driver and Dr Aaron Robotham, ICRAR.

Ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον Άαρον Ρόμποθαμ του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας μελέτησαν περισσότερους από 22 χιλιάδες γαλαξίες και πιστεύουν ότι βρήκαν την απάντηση για αυτό το εντυπωσιακό και ιδιαίτερα σημαντικό για την εξέλιξη του σύμπαντος κοσμικό φαινόμενο.

In about five billion years time, nearby massive galaxy Andromeda will merge with our own galaxy, the Milky Way, in an act of galactic cannibalism. Technically Andromeda will be eating us, as it's the bigger of the two galaxies! There haven't been any large mergers with our galaxy recently, but we can see the remnants of galaxies that have previously been snacked on by the Milky Way. We're also going to eat two nearby dwarf galaxies, the Large and Small Magellanic Clouds sometime in the future. This simulation shows what will happen when the Milky Way and Andromeda get closer together and then collide, and then finally come together once more to merge into an even bigger galaxy. Simulation Credit: Prof Chris Power (ICRAR-UWA), Dr Alex Hobbs (ETH Zurich), Prof Justin Reid (University of Surrey), Dr Dave Cole (University of Central Lancashire) and the Theoretical Astrophysics Group at the University of Leicester. Video Production Credit: Pete Wheeler, ICRAR.

Σύμφωνα με τους ερευνητές οι μεγάλοι σε μέγεθος γαλαξίες χάνουν προοδευτικά την ικανότητα να παράγουν νέα άστρα σε αντίθεση με τους μικρότερους που μπορούν να παράγουν συνεχώς. Όμως οι μεγάλοι γαλαξίες έχουν στο… DNA τους την επιθυμία να αυξάνουν συνεχώς τον όγκο τους και αφού δεν μπορούν πλέον να το κάνουν μόνοι τους «κανιβαλίζουν» μικρότερους γαλαξίες. Μάλιστα οι ερευνητές αναφέρουν ότι και ο δικός μας γαλαξίας δεν μπορεί πλέον να παράξει ικανό αριθμό νέων άστρων και έτσι αναμένεται να αυξήσει το μέγεθος του κανιβαλίζοντας κάποιους μικρότερους. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Monthly Notices of the Royal Astronomical».  

Ο Συρανό ντε Μπερζεράκ των δεινοσαύρων. Meet Rhinorex: The Aptly-Named “King Nose” Hadrosaur

Ο Rhinorex διέθετε μια πραγματικά εντυπωσιακή σε όγκο και σχήμα μύτη. Hadrosaurs just can't catch a break - Rhinorex gets ambushed by the giant alligator Deinosuchus. ART BY JULIUS CSOTONYI.

Ομάδα παλαιοντολόγων αμερικανικών πανεπιστημίων εντόπισε τα απολιθώματα ενός άγνωστου μέχρι σήμερα είδος δεινοσαύρου. Πρόκειται για ένα Αδρόσαυρο που ζούσε πριν από περίπου 75 εκ. έτη στις περιοχές της σημερινής Γιούτα ο οποίος είχε εντελώς διαφορετική όψη όχι μόνο από τους άλλους αδρόσαυρους αλλά και από το σύνολο των δεινοσαύρων. Οι αδρόσαυροι διέθεταν οστέινο λοφίο ενώ αυτό το νέο είδος δεν είχε λοφίο.

Rhinorex condrupus skull in right lateral view. In terms of its regal name, T. rex now has a rival in Rhinorex condrupus, a new dinosaur described by US palaeontologists. Rhinorex, which translates roughly into "King Nose," was a plant-eater and a close relative of other Cretaceous hadrosaurs like Parasaurolophus and Edmontosaurus. Hadrosaurs are usually identified by bony crests that extended from the skull, although Edmontosaurus doesn't have such a hard crest (paleontologists have discovered that it had a fleshy crest). Rhinorex also lacks a crest on the top of its head; instead, this new dinosaur has a huge nose. Credit: Image courtesy of Taylor & Francis

Αντίθετα αντί για λοφίο ο δεινόσαυρος αυτός διέθετε μια τεράστια πλακουτσωτή μύτη. Για αυτό και οι ερευνητές τον ονόμασαν Rhinorex condrupus, με το Rhinorex να σημαίνει «Βασιλική Μύτη».

 Rhinorex skin impressions. From Gates and Scheetz, 2014.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι το μέγεθος της μύτης του δεν συνδέεται με αυξημένες δυνατότητες όσφρησης αλλά ότι αποτελούσε πόλο έλξης του αντίθετου φύλου. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Journal of Systematic Palaentology».

Νέο παγκόσμιο ρεκόρ κβαντικής τηλεμεταφοράς. Longer distance quantum teleportation achieved

Οι ερευνητές μετέφεραν την κβαντική κατάσταση ενός φωτονίου σε κρύσταλλο οπτικής ίνας σε απόσταση άνω των 25 χλμ. Crystals which contain photonic information after the teleportation. Credit: © GAP, University of Geneva (UNIGE)

Επιστήμονες στην Ελβετία πέτυχαν ένα νέο παγκόσμιο ρεκόρ κβαντικής τηλεμεταφοράς, καταφέρνοντας να μεταφέρουν την κβαντική κατάσταση ενός φωτονίου (σωματιδίου του φωτός) σε έναν κρύσταλλο ύλης, μέσω μιας οπτικής ίνας, σε απόσταση άνω των 25 χιλιομέτρων.

Το συνέτριψε

Optical fiber on display at the Cite des Sciences et de l'Iindustrie museum in Paris, February 8, 2013. Physicists have succeeded in teleporting the quantum state of a photon to a crystal over 25 kilometers of optical fiber. The experiment constitutes a first, and simply pulverizes the previous record of 6 kilometers achieved ten years ago by the same team. Passing from light into matter, using teleportation of a photon to a crystal, shows that, in quantum physics, it is not the composition of a particle which is important, but rather its state, since this can exist and persist outside such extreme differences as those which distinguish light from matter. AFP/File

Το επίτευγμα συντρίβει το προηγούμενο ρεκόρ κβαντικής μεταφοράς σε απόσταση έξι χιλιομέτρων, το οποίο είχε πετύχει το 2003 η ίδια επιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου της Γενεύης (UniGe), υπό τον καθηγητή φυσικής Νικολά Γκιζίν και τον συνεργάτη του Φελίξ Μπουσιέρ.

Οι ερευνητές, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στην επιθεώρηση φωτονικής «Nature Photonics», ανέφεραν ότι το πέρασμα από το φως στην ύλη, καθώς ένα φωτόνιο τηλεμεταφέρθηκε σε έναν κρύσταλλο, δείχνει ότι στην κβαντική φυσική το σημαντικό δεν είναι η σύνθεση του σωματιδίου, αλλά η (κβαντική) κατάστασή του, η οποία παραμένει ίδια είτε στο φως, είτε στην ύλη.

Το τελευταίο επιτυχές πείραμα επιβεβαιώνει ότι η κβαντική κατάσταση ενός σωματιδίου του φωτός είναι δυνατό να διατηρηθεί αμετάβλητη παρόλο που αυτό μεταφέρεται σε έναν υλικό κρύσταλλο. Σύμφωνα με τους ερευνητές, ο κρύσταλλος λειτουργεί ως ένα είδος «τράπεζας μνήμης» που αποθηκεύει τις κβαντικές πληροφορίες του φωτονίου, οι οποίες έχουν τηλεμεταφερθεί μέσω μεγάλων χιλιομετρικών αποστάσεων.

Η τηλεμεταφορά βασίζεται στο μυστηριώδες φαινόμενο της κβαντικής εμπλοκής. Στο συγκεκριμένο πείραμα, οι επιστήμονες ξεκίνησαν με δύο φωτόνια κβαντικά «μπλεγμένα» μεταξύ τους (δηλαδή αλληλεξαρτημένα με μια κοινή κβαντική κατάσταση), από τα οποία το ένα, αλλά όχι το «σιαμαίο αδελφάκι» του, στάλθηκε -μέσω μιας οπτικής ίνας μήκους 25 χιλιομέτρων- σε έναν κρύσταλλο.

Ερευνώντας την ατμόσφαιρα του Άρη. Investigating the Martian Atmosphere

The Martian surface bears ample evidence of flowing water in its youth, from crater lakes and riverbeds to minerals that only form in water. But today Mars is cold and dry, and scientists think that the loss of Mars’ water may have been caused by the loss of its early atmosphere. NASA’s Mars Atmosphere and Volaile EvolutioN mission, or MAVEN, will be the first spacecraft devoted to studying the Red Planet’s atmosphere, in an effort to understand how the Martian climate has changed over time.

Το διαστημικό σκάφος της NASA MAVEN (Mars Atmosphere and Volatile EvolutioΝ), μετά από ένα ταξίδι 10 μηνών έφτασε τον στόχο του και σήμερα 21 Σεπτεμβρίου θα επιχειρήσει να μπει σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη Άρη.

Καλλιτεχνική άποψη της διαδικασίας προσέγγισης και εισόδου σε τροχιά γύρω από τον Άρη του διαστημικού οχήματος MAVEN. This artist concept depicts the process of orbital insertion of NASA’s Mars Atmosphere and Volatile Evolution (MAVEN) spacecraft. Image Credit: NASA/GSFC

Η αποστολή MAVEN ξεκίνησε στις 18 Νοεμβρίου από το διαστημικό κέντρο Canaveral και ο σκοπός της είναι η μελέτη της ατμόσφαιρας και των κλιματικών αλλαγών του Άρη.

NASA's MAVEN spacecraft is quickly approaching Mars on a mission to study its upper atmosphere. When it arrives on September 21, 2014, MAVEN's winding journey from Earth will culminate with a dramatic engine burn, pulling the spacecraft into an elliptical orbit.

Το ερευνητικό σκάφος της αποστολής θα προσπαθήσει να βρει στοιχεία που συνθέτουν την ατμοσφαιρική ιστορία του Άρη. Στοιχεία που πιθανώς θα φωτίσουν ορισμένες πτυχές της γεωλογικής εξέλιξης του πλανήτη, όπως π.χ αυτή που αφορά την ύπαρξη νερού (και πιθανώς ζωής) στην επιφάνειά του. 

Maven will orbit Mars, looking for clues about what happened to the planet's once-thick atmosphere. Credit: by Karl Tate, Infographics Artist.

Η λέξη MAVEN σημαίνει κάποιον που είναι ειδικός σε ένα συγκεκριμένο τομέα χάρη στις εξειδικευμένες γνώσεις του.

Με διαφορά 3 ημερών θα επιχειρήσει – στις 24 Σεπτεμβρίου – θα επιχειρήσει να μπει σε τροχιά γύρω από τον Άρη και το διαστημικό σκάφος της Ινδίας Mangalyaan.

Το βίντεο περιγράφει την αποστολή MAVEN της NASA. 

Ανακαλύφθηκε ο «κόμβος» του ύπνου. Deep Sleep-Promoting Brain Region Discovered

William Powell Frith, Sleep, 1873. Η νέα ανακάλυψη ενός ζωτικής σημασίας «κόμβου» του ύπνου αναμένεται να οδηγήσει σε θεραπείες για την αϋπνία αλλά και σε καινούργια αναισθητικά φάρμακα. A primitive part of the brain harbours a region that controls sleep, researchers have found. The breakthrough could lead to new treatments for insomnia and other sleep disorders.

Επιστήμονες ανακάλυψαν την περιοχή στον εγκέφαλο η οποία ελέγχει πόσο βαθιά κοιμόμαστε. Το κύκλωμα που προάγει τον ύπνο εντοπίστηκε στο εγκεφαλικό στέλεχος και πιστεύεται ότι αποτελεί «κλειδί» σχετικά με το αν ένα άτομο κοιμάται καλά το βράδυ ή όχι. Οι αμερικανοί ερευνητές ελπίζουν ότι η ανακάλυψή τους θα οδηγήσει σε καινούργιες, ριζοσπαστικές θεραπείες για την αϋπνία και άλλες διαταραχές του ύπνου.

«Κόμβος» του ύπνου

William Powell Frith, The Sleeping Model, 1853. Βρίσκεται βαθιά στο εγκεφαλικό στέλεχος - η ανακάλυψη θα οδηγήσει σε νέες θεραπείες για τις διαταραχές ύπνου. In the study, the researchers sent a virus to PZ that expressed a designer receptor on GABA neurons. The virus did not alter any other brain functions. According to the researchers, when they switched on GABA neurons in PZ, the animal models fell into a deep sleep. No sedatives or sleep aids were used in the research. The study is published in the journal Nature Neuroscience.

Η ανακάλυψη ανήκει σε ειδικούς της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ και της Σχολής Ιατρικής και Βιοϊατρικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Μπάφαλο. Πρόκειται για τον δεύτερο μόλις «κόμβο» του ύπνου που εντοπίζεται στον εγκέφαλο των θηλαστικών, η λειτουργία του οποίου φαίνεται να είναι απαραίτητη για την παραγωγή του βαθέος ύπνου.

Η σχετική μελέτη που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα στην επιθεώρηση «Nature Neuroscience» έδειξε ότι παραπάνω από τη μισή δραστηριότητα του εγκεφάλου που σχετίζεται με την προαγωγή του ύπνου αφορά τη ζώνη PZ (parafacial zone) του εγκεφαλικού στελέχους. Το εγκεφαλικό στέλεχος είναι μια από τις αρχέγονες περιοχές του εγκεφάλου η οποία ρυθμίζει βασικές λειτουργίες απαραίτητες για την επιβίωση όπως η αναπνοή, η πίεση του αίματος, ο καρδιακός παλμός και η θερμοκρασία του σώματος.

«Η στενή σχέση αυτού του κέντρου ύπνου του εγκεφάλου με άλλες περιοχές οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση μαρτυρεί την εξελικτική σημασία που έχει ο ύπνος για τον εγκέφαλο» ανέφερε η Καρολάιν Μπας, επίκουρη καθηγήτρια Φαρμακολογίας και Τοξικολογίας sτο Πανεπιστήμιο του Μπάφαλο, η οποία ήταν εκ των κύριων συγγραφέων της μελέτης.

Νευρώνες στο εγκεφαλικό στέλεχος στο επίκεντρο

Using designer genes, researchers at UB and Harvard were able to 'turn on' specific neurons in the brainstem that result in deep sleep.

Οι ερευνητές ανακάλυψαν μάλιστα ότι ένας συγκεκριμένος τύπος νευρώνων στη ζώνη PZ  ο οποίος παράγει τον νευροδιαβιβαστή γ-αμινοβουτυρικό οξύ (GABA) είναι υπεύθυνος για τον βαθύ ύπνο.

Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν καινοτόμα εργαλεία προκειμένου να ενεργοποιήσουν αυτού του είδους τους νευρώνες εξ αποστάσεως – κατάφεραν να «ανοίγουν» και να «κλείνουν» τον… διακόπτη των νευρώνων κατά βούληση. «Αυτές οι νέες μοριακές προσεγγίσεις επιτρέπουν έλεγχο άνευ προηγουμένου επάνω στη λειτουργία του εγκεφάλου σε κυτταρικό επίπεδο» σημείωσε η Κρίστελ Ανσελετ, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και προσέθεσε: «Προτού αναπτυχθούν αυτά τα νέα εργαλεία χρησιμοποιούσαμε συχνά ηλεκτρική διέγερση προκειμένου να ενεργοποιήσουμε μια περιοχή, ωστόσο το πρόβλημα ήταν ότι με αυτή την προσέγγιση ενεργοποιούνταν όλα τα σημεία που άγγιζαν τα ηλεκτρόδια, ακόμη όμως και οι γειτονικές περιοχές που δεν ακουμπούσαν τα ηλεκτρόδια».

Ακριβής πρωτοποριακή στρατηγική ελέγχου του εγκεφάλου

Έτσι αναζητείτο μια πιο ακριβής στρατηγική. «Προκειμένου να έχουμε την ακρίβεια που απαιτείται για αυτά τα πειράματα εισαγάγαμε έναν ιό στη ζώνη ΡΖ ο οποίος εξέφραζε έναν ‘ειδικά σχεδιασμένο’ υποδοχέα μόνο στους νευρώνες GABA αλλά δεν άλλαζε κατά τα άλλα τη λειτουργία του εγκεφάλου» εξήγησε ο Πάτρικ Φούλερ, επίκουρος καθηγητής στο Χάρβαρντ και κύριος συγγραφέας της μελέτης. «Όταν ενεργοποιήσαμε τους νευρώνες GABA στη ζώνη ΡΖ τα ζώα γρήγορα έπεσαν σε βαθύ ύπνο χωρίς τη χρήση υπνωτικών ή άλλων βοηθημάτων ύπνου».

Προς νέες θεραπείες των διαταραχών του ύπνου

The brainstem is a primordial part of the brain that regulates basic functions necessary for survival, such as breathing, blood pressure, heart rate and body temperature.

Το πώς ακριβώς αυτοί οι νευρώνες αλληλεπιδρούν στον εγκέφαλο με άλλες περιοχές του που σχετίζονται με τον ύπνο αλλά και τον… ξύπνιο απαιτεί περαιτέρω μελέτη, σύμφωνα με τους ερευνητές. Σε κάθε περίπτωση όμως τα νέα ευρήματα εκτιμάται ότι θα μεταφραστούν σε καινούργιες θεραπείες για τις διαταραχές του ύπνου, συμπεριλαμβανομένης της αϋπνίας, καθώς και σε καλύτερα αναισθητικά φάρμακα.

«Μεταμορφώσεις» στην Ελληνική μυθολογία. “Transformation” stories in Greek mythology

Απόλλων και Δάφνη. Tiepolo, Giovanni Battista, περίπου 1744-5. Ο Γέροντας είναι ο πατέρας της Δάφνης Λάδωνας ή Πηνειός. Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου. Apollo and Daphne by Tiepolo, c. 1744–45 (Louvre).

Το ψηφιακό μυθολογικό λεξικό "Αριάδνη" της Δήμητρας Μήττα εμπλουτίστηκε με ακόμη μία ενότητα, αυτή των "Μεταμορφώσεων".

Ο Τειρεσίας διαχωρίζει τα φίδια και μεταμορφώνεται σε γυναίκα. Le Brun, Charles, 1676, από έκδοση των Μεταμορφώσεων του Οβίδιου, Παρίσι, 1676, γκραβούρα. University of Virginia.

Σε αυτήν συμπεριλήφθηκαν διακόσιες εβδομήντα δύο μυθικές φιγούρες που μεταμορφώθηκαν σε κάτι άλλο -φυτό, ζώο...-, που άλλαξαν, π.χ. φύλο, που καταστερίστηκαν τιμητικά ή για να θυμούνται οι άνθρωποι τα ανομήματά τους, που εξαφανίστηκαν και στη θέση τους εμφανίστηκε κάτι άλλο, που απαθανατίστηκαν. 

Ο θάνατος του Ακταίωνα. Τιτσιάνο, 1562, λάδι σε μουσαμά. Λονδίνο, National Gallery.

Η έννοια της μεταμόρφωσης περιλαμβάνει κάθε αλλαγή, μέχρι την έσχατη που είναι ο θάνατος.

Εισαγωγή

Η Αταλάντη και ο Ιππομένης μεταμορφώνονται σε λιοντάρια. Crispijn van de Passe (I), Johannes Posthius, 1602 - 1607, γκραβούρα. Στο βάθος η Αταλάντη και ο Ιππομένης μιαίνουν τον ναό του Δία, γι' αυτό και μεταμορφώνονται σε λιοντάρια. Άμστερνταμ, Rijksmuseum, RP-P-OB-15.962.

λέγει δὲ καὶ Ἐμπεδοκλῆς τὴν ἀρίστην εἶναι μετοίκησιν τὴν τοῦ ἀνθρώπου, εἰ μὲν ἐς ζῷον ἡ λῆξις αὐτὸν μεταγάγοι, λέοντα γίνεσθαι· εἰ δὲ ἐς φυτόν, δάφνην.

Δάφνη. Hacker, Arthur, περίπου 1890, λάδι σε καμβά. Hull, Ferens Art Gallery.

Ο Εμπεδοκλής λέει ότι η καλύτερη μετενσάρκωση του ανθρώπου, αν μετά τον θάνατο γίνει ζώο, είναι να γίνει λιοντάρι· αν όμως γίνει φυτό, να γίνει δάφνη. (Κλαύδιος Αιλιανός Περί ζώων ιδιότητος 12.7)

Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνονται πρωτίστως θνητοί που μεταμορφώνονται, καταστερίζονται, αντικαθίστανται ή απαθανατίζονται από τους θεούς. Σε ξεχωριστή ενότητα εξετάζονται οι μεταμορφώσεις των θεών και μόνο κατ' εξαίρεση περιλαμβάνονται θεότητες που όμως αγγίζουν τα όρια της θνητότητας. Αντίθετα, περιλαμβάνονται οι Νύμφες, που είναι κατώτερες θεότητες, όχι μόνο γιατί ενίοτε πεθαίνουν μαζί με αυτό που προστατεύουν, π.χ. το δέντρο τους, αλλά γιατί και αυτές μεταμορφώνονται με θεϊκή διαμεσολάβηση και όχι αφ' εαυτές όπως οι θεοί· επιπλέον, ο όρος εννοεί και τις άγαμες κοπέλες. Και συχνά τα όρια ανάμεσα στη Νύμφη θεότητα και τη Νύμφη κορασίδα είναι συγκεχυμένα.

Ο Αλφειός κυνηγά την Αρέθουσα, ενώ η Άρτεμη την προστατεύει με σύννεφο. Maratta, Carlo (1625-1713), ελαιογραφία.

Η έννοια της μεταμόρφωσης περιλαμβάνει κάθε αλλαγή, μέχρι την έσχατη που είναι ο θάνατος. Και ενώ οι θεοί μεταμορφώνονται από μόνοι τους, η όποια αλλαγή των θνητών -όχι αυτές που γίνονται βιολογικά, φυσικά- γίνονται με τη διαμεσολάβηση και την απόφαση των θεών· αυτό, ανάμεσα στα άλλα, είναι δηλωτικό της θνητότητάς τους και των ορίων που ορίζουν οι φυσικοί νόμοι.

Σεμέλη και Δίας. Pagani, Paolo (1661-1716), λάδι σε μουσαμά. Moravian Gallery in Brno. Του Κάδμου η κόρη, η Σεμέλη, στο Δία γέννησε γιο λαμπρό, σαν έσμιξε ερωτικά μαζί του, τον πολύτερπνο Διόνυσο, έναν αθάνατο η θνητή. Μα τώρα και οι δυο είναι θεοί. (Ησ., Θεογ. 943-945).

Με τη μεταμόρφωση καταργείται η ιστορικότητα του ανθρώπινου σώματος και τα όρια που αυτή επιβάλλει, καθώς ο άνθρωπος ενδύεται ένα άλλο σώμα μπαίνοντας σε μιαν άλλη ιστορικότητα, ή αποκτά την αιωνιότητα του υλικού ή του είδους στο οποίο μεταμορφώθηκε (π.χ. πέτρα, αστέρι). Η ταυτότητα που καθιστά τον άνθρωπο άνθρωπο και τον διαφοροποιεί από το ζώο και τον θεό θολώνει.

Ηχώ και Νάρκισσος. Poussin, Nicolas, 1630. Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου.

Η μεταμόρφωση του θνητού ή της Νύμφης είναι δηλωτική βοήθειας, εύνοιας ή τιμωρίας από τους θεούς. Οι θνητοί παραβιάζουν κανόνες (π.χ. την ιερότητα ενός τόπου) και τιμωρούνται· ή δείχνουν ξεχωριστή ευσέβεια ή ξεχωρίζουν για κάτι (ένα κατόρθωμα, ένα εύρημα).

Η Αργώ. Νόμισμα του 4ου αι. π.Χ. από την Ιωλκό. Στη μία όψη εικονίζεται η Άρτεμη και στην άλλη η Αργώ.

Παράλληλα, αυτό στο οποίο μεταμορφώθηκαν οι ίδιοι ή τα ευρήματά τους (π.χ. το πλοίο Αργώ) λειτουργούν σαν μια διαρκή υπόμνηση στους ανθρώπους να ακολουθήσουν ή να μην ακολουθήσουν το παράδειγμα αυτών που μεταμορφώθηκαν, να τιμούν ευρετές και ευρήματα.

Σκύλλα. Πήλινο ειδώλιο από τη Δυτική Ελλάδα, περίπου 300-200 π.Χ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1856,1226.223 © The Trustees of the British Museum.

Μυθογράφοι και παραδοξογράφοι της ύστερης αρχαιότητας είδαν και στους μύθους των μεταμορφώσεων πυρήνες ιστορικότητας που ενδύθηκαν το μυθώδες. Η Σκύλλα, η όμορφη κοπέλα που μεταμορφώθηκε στο τέρας που κατέτρωγε τους ναυτικούς, ήταν «στην πραγματικότητα» μια νησιώτισσα εταίρα που ήξερε πώς να «τρώει» χρήματα από τους ναυτικούς· η Αμάλθεια ήταν μια πλούσια ξενοδόχος, το κομπόδεμα της οποίας κατέτρωγαν Ηρακλής και Ιόλαος· ο Ακταίωνας δεν κατασπαράχθηκε από τα σκυλιά του αλλά από δανειστές· κοπέλες που μεταμορφώθηκαν σε ζώα (π.χ. Ιώ), για να αποφύγουν τον έρωτα θεών, ήταν γυναίκες που έρεπαν στις ηδονές χωρίς νόμο και κανόνα, υποκύπτοντας σε φυσικές ορμές όπως τα ζώα. Μύθοι μεταμορφώσεων σε πουλιά θεωρήθηκε ότι πηγάζουν από το γεγονός πως στους ανθρώπους οι φωνές τους μοιάζουν με θρήνο (Παυσ. 1.41.9), κάτι που αμφισβήτησε ο Πλάτωνας -αὐτὴ ἥ τε ἀηδὼν καὶ χελιδὼν καὶ ὁ ἔποψ, ἃ δή φασι διὰ λύπην θρηνοῦντα ᾄδειν. ἀλλ᾽ οὔτε ταῦτά μοι φαίνεται λυπούμενα ᾄδειν οὔτε οἱ κύκνοι (Φαίδ. 85a-b).

Απόλλων και Δάφνη. Albani, Francesco, περίπου 1615-1620 Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου.

Ωστόσο, ακόμη κι αν δεχθούμε τέτοιες ερμηνείες παραμένει ο μυθώδης χαρακτήρας με τον οποίο ενδύθηκαν οι ιστορίες και ο οποίος είναι φορέας ιδεολογίας. Παράδειγμα: Στην κλασική αρχαιότητα η με ερωτικό υπόβαθρο μεταμόρφωση μιας κοπέλας είναι αποτέλεσμα της παρέμβασης των θεών, για να γλυτώσει από ερωτικά καλέσματα άλλων θεών -ο Δίας μεταμορφώνει τη Δάφνη στο ομώνυμο φυτό για να τη γλυτώσει από τις ερωτικές ορέξεις του Απόλλωνα. Και ο σωτήρας και ο επίβουλος είναι θεοί, η διαδικασία έχει χαρακτήρα ιερό και η μεταμόρφωση έχει τον χαρακτήρα αναγκαιότητας από τον οποίο η κοπέλα δεν μπορεί να ξεφύγει· όπως δεν μπορεί να ξεφύγει από τον θεσμό του γάμου και τη μεταμόρφωσή της από άγαμη κοπέλα σε ύπανδρο και έγκυο. Και επειδή για την κόρη δεν ισχύουν οι αυστηροί περιορισμοί της ώριμης γυναίκας, η δίωξη και η μεταμόρφωση γίνεται στην ύπαιθρο, όπου το κορίτσι κυκλοφορεί ελεύθερο σαν νεαρό πουλάρι.

Diana transforming the hunter Actaeon into a deer. From Ovid: Metamorphoses illustrated by Virgil Solis (1569). Transformation is another common theme in Greek mythology. Many stories were recorded by the poet Ovid in his collection The Metamorphoses, a narrative of over 100 stories from myth and legend. Many stories surround a maiden or a man transformed into a beast often for sex or as a punishment. An example of this is the story of Actaeon, a young prince and hunter who stumbled across the goddess Artemis bathing. Actaeon hid in the bushes and spied on her as she continued to bathe; she was enraged to discover the spy, and turned him into a stag which was pursued and killed by his own hounds.

Φυσικά, αυτή είναι μία από τις πολλές αναγνώσεις των πολύσημων μύθων, με την οποία θέλουμε να δείξουμε τον ιδεολογικό χαρακτήρα και ρόλο και των μύθων των μεταμορφώσεων. Στον ρωμαϊκό κόσμο αυτού του είδους οι μύθοι πολλαπλασιάζονται και γίνονται ιδιαίτερα δημοφιλείς· οι μεταμορφώσεις έχουν περισσότερο τιμωρητικό χαρακτήρα, πολύ ταιριαστά στο νομοθετικό έργο των Ρωμαίων.

Δήμητρα Μήττα

Δείτε περισσότερα:

http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/index.html