Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Τετάρτη 15 Μαΐου 2019

H τέχνη συναντά την τεχνητή νοημοσύνη. Dali lives: Art meets artificial intelligence

Μουσείο «ανέστησε» τον Σαλβαντόρ Νταλί με τεχνητή νοημοσύνη. Imagine Salvador Dali welcoming you to the The Dali Museum as if he were alive today, sharing observations on current events and shedding light on the motivations behind his artwork. In April, that imagined Dali becomes real with the debut of Dali Lives, a groundbreaking AI experience exclusively at The Dali. Using cutting-edge artificial intelligence (AI), Dali Lives will provide Museum visitors an opportunity to learn more about Dali’s life from the person who knew him best: the artist himself. When the experience opens, visitors will be able to interact with an engaging life-like Salvador Dali on a series of screens throughout the Museum. © Salvador Dali Museum, Inc., St. Petersburg, FL, 2019. 

Ο Σαλβαντόρ Νταλί υποδέχεται o ίδιος τους επισκέπτες του στο The Dali Museum στο Σεντ Πίτερσμπεργκ της Φλόριντα από το Σάββατο, 11 Μαΐου- επέτειο της γέννησης του καλλιτέχνη- με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης.

Το «Dali Lives» είχε ανακοινωθεί τον Ιανουάριο και είναι μια πρωτοβουλία προς τιμήν του μεγάλου καλλιτέχνη για τα 115 χρόνια από τη γέννησή του. Η εμπειρία «Dali Lives» αξιοποιεί τεχνολογία machine learning για τη δημιουργία ενός ομοιώματος του Νταλί, με το οποίο οι επισκέπτες μπορούν να αλληλεπιδρούν σε οθόνες ανά το μουσείο.

Όπως είχε πει ο Χανκ Χάιν, εκτελεστικός διευθυντής του μουσείου, ο ίδιος ο Νταλί είχε εκφράσει την ελπίδα πως, μετά τον θάνατό του, οι άνθρωποι θα έλεγαν πως «ο Νταλί πέθανε, αλλά όχι εντελώς». Με την τεχνολογία αυτή, οι επισκέπτες μπορούν να βιώσουν την προσωπικότητα του καλλιτέχνη από κοντά, θαυμάζοντας παράλληλα τα έργα του.

Το μουσείο συνεργάστηκε με την Goodby Silverstein & Partners (GS&P) για να «αναστήσει» τον «άρχοντα» του σουρεαλισμού: Στο πλαίσιο του εγχειρήματος, αξιοποιήθηκαν εκατοντάδες συνεντεύξεις, αποφθέγματα και πλούσιο αρχειακό υλικό, που χρησιμοποιήθηκαν για να «εκπαιδεύσουν» έναν αλγόριθμο Α.Ι. έτσι ώστε να «μάθει» το πρόσωπο του Νταλί. Στη συνέχεια έψαξαν και βρήκαν έναν ηθοποιό με παρόμοια σωματικά χαρακτηριστικά. Ακολούθως, η τεχνητή νοημοσύνη φτιάχνει ένα ομοίωμα του Νταλί που να αντιστοιχεί στο πρόσωπο και τις εκφράσεις του καλλιτέχνη. Για σκοπούς πληροφόρησης και ενημέρωσης των επισκεπτών που αλληλεπιδρούν με το «Dali Lives», το μουσείο χρησιμοποίησε αυθεντικά γραπτά του ίδιου του Νταλί, σε συνδυασμό με πιο μοντέρνα μηνύματα, τα οποία, συνολικά, αναλαμβάνει να «ζωντανέψει» ο ηθοποιός.

Όπως σημειώνει το Popular Mechanics, πρόκειται για μια επίδειξη του επιπέδου στο οποίο έχει φτάσει η τεχνολογία των deepfakes, που επιτρέπει τη ρεαλιστική «εισαγωγή» διάσημων σε βίντεο. Σε συνδυασμό με ηθοποιό που μιμείται τη χαρακτηριστική προφορά του καλλιτέχνη, το τελικό αποτέλεσμα είναι μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή διαδραστική εμπειρία, που είναι διαφορετική για τον κάθε επισκέπτη.




Τρίτη 14 Μαΐου 2019

Αποκαλύφθηκε στις ΗΠΑ μικρομεσαίος πρόγονος του Τυραννόσαυρου. New three-foot-tall relative of Tyrannosaurus rex

A reconstruction of the tyrannosauroid Suskityrannus hazelae (standing in foreground) that lived during the Late Cretaceous period about 92 million years ago. The ceratopsoid Zuniceratops sits nearby, while the hadrosauromorph Jeyawati  walks in the background. Credit: Andrey Atuchin

Παλαιοντολόγοι αποκάλυψαν στις ΗΠΑ δύο απολιθώματα ενός νέου, άγνωστου έως τώρα, είδους τυραννόσαυρου, που είχε μικρομεσαίο μέγεθος και προηγήθηκε κατά περίπου 92 εκατομμύρια χρόνια του τρομερού «βασιλιά» Τυραννόσαυρου (T.rex), ο οποίος ήταν τεράστιος.

Ο νέος δεινόσαυρος, ο οποίος ονομάστηκε Σασκιτύραννος (Suskityrannus hazelae), είχε ύψος γύρω στο ένα μέτρο (μικρότερο από το κρανίο ενός T.rex), μήκος τρία μέτρα και βάρος 40 κιλά. Επειδή τα απολιθώματα προέρχονται από νεαρής ηλικίας δεινόσαυρο, το συγκεκριμένο είδος εκτιμάται ότι θα είχε μεγαλύτερη ανάπτυξη κατά την ωρίμανσή του, αλλά σίγουρα δεν θα έφτανε το μέγεθος του T.rex, που ζύγιζε οκτώ έως εννέα τόννους.

Η νέα ανακάλυψη δείχνει ότι οι Τυραννόσαυροι είχαν ήδη αναπτύξει από το παρελθόν πολλά από τα βασικά χαρακτηριστικά τους –αν και σε μικρότερο μέγεθος– όπως το σχήμα του κρανίου, του στόματος και των ποδιών. Την εποχή που ζούσε ο Σασκιτύραννος, στον πλανήτη μας κυριαρχούσαν οι Αλλόσαυροι.

Sterling Nesbitt and fossil remains of Suskityrannus hazelae, which he found at age 16 in 1998. Credit: Virginia Tech

«Ο Σασκιτύραννος μας δίνει μια εικόνα για την εξέλιξη των τυραννόσαυρων προτού κατακτήσουν τον πλανήτη», ανέφερε ο επικεφαλής ερευνητής, επίκουρος καθηγητής παλαιοντολογίας Στέρλινγκ Νέσμπιτ του Τμήματος Γεωεπιστημών του Πανεπιστημίου Τεχνολογίας της Βιρτζίνια (Virginia Tech), που έκανε τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature Ecology and Evolution».

Ο T.rex, ένας από τους μεγαλύτερους και πιο επίφοβους θηρευτές που περπάτησαν στη Γη, είναι επίσης ο πιο διάσημος από όλους τους δεινόσαυρους. Όμως η «βασιλεία» του στον πλανήτη μας υπήρξε σχετικά σύντομη, καθώς το είδος τους εξελίχθηκε μόνο 15 εκατομμύρια χρόνια πριν από την εξαφάνιση των δεινοσαύρων (πριν από 66 εκατ. χρόνια λόγω πτώσης αστεροειδούς).

Οι παλαιοντολόγοι είχαν έως τώρα βρει πολύ πρώιμους και μικρόσωμους τυραννόσαυρους που ζούσαν 150 εκατομμύρια χρόνια πριν από την εμφάνιση του T.rex, αλλά όχι ενδιάμεσα απολιθώματα. Αυτό το κενό έρχεται να καλύψει η ανακάλυψη του Σασκιτύραννου.

Δεν είναι σαφές γιατί οι πρόγονοι των τυραννόσαυρων, που τριγυρνούσαν στην Αμερική και στην Ασία για δεκάδες εκατομμύρια χρόνια, παρέμειναν μικρομεσαίου μεγέθους και μετά έγιναν γιγάντιοι.

Πηγές: A mid-Cretaceous tyrannosauroid and the origin of North American end-Cretaceous dinosaur assemblagesNature Ecology & Evolution, 2019 DOI: 10.1038/s41559-019-0888-0 - https://www.in.gr/2019/05/07/tech/anakalyfthike-stis-ipa-mikromesaios-progonos-tou-tyrannosayrou/



Δευτέρα 13 Μαΐου 2019

Ερωτικό γράμμα διαβάζει το «Κορίτσι» στον πίνακα του Βερμέερ; A “new” Vermeer in Dresden

Γιοχάνες Φερμέερ, «Κορίτσι που διαβάζει γράμμα μπροστά στο ανοιχτό παράθυρο». Το έργο κατά τη διάρκεια των εργασιών συντήρησης. Φωτ.: Staatliche Kunstsammlungen Dresden. Johannes Vermeer, Girl Reading a Letter at an Open Window, current intermediate state of restoration, with partially uncovered picture of Cupid. (photo: Wolfgang Kreische – © SKD)

Τα έργα των μεγάλων ζωγράφων του παρελθόντος δεν παύουν να μας εκπλήσσουν. Εργασίες συντήρησης αποκαλύπτουν στοιχεία τα οποία παρέμεναν μυστικά για αιώνες. Το γνωστό αποδεικνύεται άγνωστο. Τώρα, ένας κρυμμένος Ερωτιδέας στον πίνακα του Γιοχάνες Φερμέερ (Βερμέερ, είναι γνωστός στην Ελλάδα) «Κορίτσι που διαβάζει γράμμα μπροστά στο ανοιχτό παράθυρο» πρόκειται να αναδυθεί στον καμβά ενός από τα πιο διάσημα, παγκοσμίως, έργα της Δυτικής ζωγραφικής αφότου παρέμεινε επί δυόμισι αιώνες κάτω από μια στρώση χρώματος!

Γιοχάνες Φερμέερ, «Κορίτσι που διαβάζει γράμμα μπροστά στο ανοιχτό παράθυρο». Το έργο πριν από τις εργασίες συντήρησης. Φωτ.: Staatliche Kunstsammlungen Dresden. Johannes Vermeer (1632-1675), Girl Reading a Letter at an Open Window, ca. 1657-59 Gemäldegalerie Alte Meister, Dresden

Κατά τη διάρκεια εργασιών συντήρησης του πίνακα στη Gemaldegalerie της Δρέσδης, οι συντηρητές ανακάλυψαν, προς μεγάλη τους έκπληξη, ότι ο γυμνός θεός Έρωτας, στο πάνω δεξιά τμήμα του έργου, είχε καλυφθεί με χρώμα πολλά χρόνια μετά το θάνατο του ζωγράφου. Στο πρωτότυπο έργο, ο «πίνακας μέσα στον πίνακα» στον οποίο αναπαρίστατο ο Ερωτιδέας ήταν κρεμασμένος στον τοίχο πίσω από το κορίτσι που διάβαζε το γράμμα. Αυτό είχε διαπιστωθεί, πριν από 40 χρόνια, έπειτα από εξέταση του έργου με ακτίνες Χ. Οι ειδικοί, όμως, είχαν καταλήξει ότι ο ίδιος ο μεγάλος Φλαμανδός ζωγράφος τον είχε καλύψει με χρώμα. Αποφασίστηκε να αποκαταστήσουν τον Ερωτιδέα στον πίνακα όταν εργαστηριακά τεστ αποσαφήνισαν ότι είχε καλυφθεί δεκαετίες αργότερα από την ολοκλήρωση του έργου από τον Φερμέερ.

«Αυτό είναι η πιο εντυπωσιακή εμπειρία της καριέρας μου» δήλωσε η επικεφαλής συντηρήτρια στην Πινακοθήκη της Δρέσδης, Ούτα Νάιντχαρντ. «Το κάνει διαφορετικό έργο ζωγραφικής».

Ο πίνακας ολοκληρώθηκε γύρω στο 1657, ανήκει στις συλλογές της Δρέσδης από το 1742 και είναι ένας από τους μόνο 35 πίνακες ζωγραφικής που οριστικά αποδίδονται στον μαέστρο.

«Είναι η μοναδική ένδειξη που υπαινίσσεται ιστορία έρωτα» δηλώνει η Νάιντχαρντ.





Κυριακή 12 Μαΐου 2019

Οι «σκοτεινές δυνάμεις» του σύμπαντος κρατούν στο σκοτάδι τους επιστήμονες. Cosmology’s Biggest Conundrum Is A Clue, Not A Controversy

How fast is the Universe expanding? The results might be pointing to something incredible. The expanding Universe, full of galaxies and the complex structure we observe today, arose from a smaller, hotter, denser, more uniform state. It took thousands of scientists working for hundreds of years for us to arrive at this picture, and yet the lack of a consensus on what the expansion rate actually is tells us that either something is dreadfully wrong, we have an unidentified error somewhere, or there’s a new scientific revolution just on the horizon. (C. FAUCHER-GIGUÈRE, A. LIDZ, AND L. HERNQUIST, SCIENCE 319, 5859 (47))

Η ανακοίνωση των επιστημόνων προ ημερών, οι οποίοι επιβεβαίωσαν ότι βλέπουν το σύμπαν να επεκτείνεται ταχύτερα του αναμενομένου, με ρυθμό περίπου 9% πιο γρήγορο από ό,τι υπολογίζαμε μέχρι πρότινος, δημιούργησε νέο προβληματισμό στην επιστημονική κοινότητα.

The farther a galaxy is, the faster it expands away from us, and the more its light appears redshifted. A galaxy moving with the expanding Universe will be even a greater number of light years away, today, than the number of years (multiplied by the speed of light) that it took the light emitted from it to reach us. But how fast the Universe is expanding is something that astronomers using different techniques cannot agree on. (LARRY MCNISH OF RASC CALGARY CENTER)

Αστρονόμοι, φυσικοί και κοσμολόγοι αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά με τις θεωρίες τους για το πως εξελίσσεται το σύμπαν … συνεπώς απαιτείται μια νέα Φυσική που να μπορεί να το εξηγήσει καλύτερα.

Modern measurement tensions from the distance ladder (red) with early signal data from the CMB and BAO (blue) shown for contrast. It is plausible that the early signal method is correct and there’s a fundamental flaw with the distance ladder; it’s plausible that there’s a small-scale error biasing the early signal method and the distance ladder is correct, or that both groups are right and some form of new physics (shown at top) is the culprit. But right now, we cannot be sure. (ADAM RIESS (PRIVATE COMMUNICATION))

Η νέα ανακοίνωση από τον νομπελίστα Αμερικανό καθηγητή φυσικής και αστρονομίας Άνταμ Ρις του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς, που επιβεβαιώνει την ταχύτερη διαστολή του σύμπαντος, χωρίς να μπορεί να δοθεί ακόμη μια εξήγηση για το μυστήριο, λειτούργησε ως «καμπανάκι κινδύνου» για τους επιστήμονες. Ο Ρις είχε μοιραστεί το Νόμπελ Φυσικής του 2011 με τους Μπράιαν Σμιτ και Σολ Περλμούτερ ακριβώς επειδή είχαν πρώτοι δείξει στο τέλος της δεκαετίας του 1990 ότι η επέκταση του σύμπαντος όχι μόνο είναι υπαρκτή, αλλά είναι επίσης -για κάποια «σκοτεινή» αιτία- και επιταχυνόμενη.

The redshift-distance relationship for distant galaxies. The points that don’t fall exactly on the line owe the slight mismatch to the differences in peculiar velocities, which offer only slight deviations from the overall observed expansion. The original data from Edwin Hubble, first used to show the Universe was expanding, all fit in the small red box at the lower-left. (ROBERT KIRSHNER, PNAS, 101, 1, 8–13 (2004))

Το σύμπαν μεγαλώνει συνεχώς και ο χώρος ανάμεσα στους γαλαξίες «ξεχειλώνει». Ο ρυθμός επέκτασης του σύμπαντος ονομάζεται «σταθερά του Χαμπλ», επειδή πρώτος ο Αμερικανός αστρονόμος Έντουιν Χαμπλ παρατήρησε το φαινόμενο της συμπαντικής διαστολής το 1929.

The construction of the cosmic distance ladder involves going from our Solar System to the stars to nearby galaxies to distant ones. Each “step” carries along its own uncertainties, especially the Cepheid variable and supernovae steps; it also would be biased towards higher or lower values if we lived in an underdense or overdense region. There are enough independent methods use to construct the cosmic distance ladder that we can no longer reasonably fault one ‘rung’ on the ladder as the cause of our mismatch between different methods. (NASA, ESA, A. FEILD (STSCI), AND A. RIESS (STSCI/JHU))

Ο νέος ακριβέστερος υπολογισμός της σταθεράς από την ομάδα του Ρις έγινε κυρίως με τη βοήθεια παρατηρήσεων από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble 70 μεταβλητών αστέρων στο Μεγάλο Μαγγελανικό Νέφος, ένα γαλαξία δορυφορικό του δικού μας. Τα εν λόγω άστρα (Κηφείδες) αυξομειώνουν τη φωτεινότητα τους με προβλεπόμενους ρυθμούς, πράγμα που τα καθιστά χρήσιμα για τη δημιουργία μιας κλίμακας για τον υπολογισμό των κοσμικών αποστάσεων (η μελέτη του φωτός των εκρήξεων σούπερ-νόβα βοηθά περαιτέρω).

Ο ρυθμός επέκτασης του σύμπαντος υπολογίσθηκε σε περίπου 74,03 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο ανά megaparsec (ένα megaparsec είναι γύρω στα 3,26 εκατομμύρια έτη φωτός). Αυτό σημαίνει ότι για κάθε 3,3 εκατομμύρια έτη φωτός που ένας γαλαξίας είναι μακρύτερα από τη Γη, φαίνεται να απομακρύνεται από εμάς με ταχύτητα 74 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο πιο γρήγορα.

The Variable Star RS Puppis, with its light echoes shining through the interstellar clouds. Variable stars come in many varieties; one of them, Cepheid variables, can be measured both within our own galaxy and in galaxies up to 50–60 million light years away. This enables us to extrapolate distances from our own galaxy to far more distant ones in the Universe. Other classes of individual star, such as a star at the tip of the AGB or a RR Lyrae variable, can be used instead of Cepheids, yielding similar results and the same cosmic conundrum over the expansion rate. (NASA, ESA, AND THE HUBBLE HERITAGE TEAM)

Η αβεβαιότητα του νέου αριθμού εκτιμήθηκε σε μόλις 1,9%, έναντι 10% το 2001 και 5% το 2009, ενώ η πιθανότητα λάθους υπολογίστηκε σε μόλις μία πιθανότητα στις 100.000 Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι η αναμενόμενη επέκταση του σύμπαντος θα έπρεπε να είναι 67,4 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο ανά megaparsec, με βάση τις παρατηρήσεις του αξιόπιστου ευρωπαϊκού δορυφόρου Planck σχετικά με την κοσμική μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου, δηλαδή του φωτός που είναι το απομεινάρι από την αρχική «Μεγάλη Έκρηξη» (Μπιγκ Μπανγκ) της δημιουργίας του σύμπαντος πριν 13,82 δισεκατομμύρια χρόνια. Είναι σαν το πρώιμο σύμπαν να συμπεριφερόταν διαφορετικά από το σημερινό.

Before Planck, the best-fit to the data indicated a Hubble parameter of approximately 71 km/s/Mpc, but a value of approximately 69 or above would now be too great for both the dark matter density (x-axis) we’ve seen via other means and the scalar spectral index (right side of the y-axis) that we require for the large-scale structure of the Universe to make sense. (P.A.R. ADE ET AL. AND THE PLANCK COLLABORATION (2015))

Όπως είπε ο Ρις, «δεν είναι μόνο ότι οι δύο μετρήσεις διαφέρουν, αλλά μετρούμε τελικά κάτι θεμελιωδώς διαφορετικό. Η μία μέτρηση (σσ: η δική του) αφορά πόσο γρήγορα επεκτείνεται το σύμπαν όπως το βλέπουμε. Η άλλη (σσ: του Planck) είναι μια πρόβλεψη με βάση τη φυσική του πρώιμου σύμπαντος και τις μετρήσεις του πόσο γρήγορα θα έπρεπε αυτό να επεκτείνεται. Αν οι δύο μετρήσεις δεν συμφωνούν, τότε υπάρχει πολύ σοβαρή πιθανότητα πως κάτι λείπει από το κοσμολογικό μοντέλο που συνδέει τις δύο εποχές».

Η μυστηριώδης σκοτεινή ενέργεια

The history of the expanding Universe, including what it’s composed of at present. It is only by measuring how light redshifts as it travels through the expanding Universe that we can come to understand it as we do, and that requires a large series of independent measurements.(ESA AND THE PLANCK COLLABORATION (MAIN), WITH MODIFICATIONS BY E. SIEGEL; NASA / WIKIMEDIA COMMONS USER 老陳 (INSET))

Ως υπεύθυνη για την επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος έχει θεωρηθεί η λεγόμενη σκοτεινή ενέργεια, που θεωρείται ότι αποτελεί περίπου το 70% της μάζας-ενέργειας του σύμπαντος. Αποκαλείται σκοτεινή απλούστατα επειδή κανείς δεν ξέρει τι είναι, όπως αντίστοιχα συμβαίνει με την αποκαλούμενη σκοτεινή ύλη.

Οι επιστήμονες υποθέτουν ότι η σκοτεινή ενέργεια – ό,τι και αν είναι αυτή- υπήρχε ήδη από τα πρώτα δευτερόλεπτα της γέννησης του σύμπαντος και άρχισε εξ αρχής να ωθεί τη ύλη να επεκταθεί. Η ίδια ενέργεια υποτίθεται ότι ευθύνεται και για την επιταχυνόμενη διαστολή, λειτουργώντας ως ένα είδος κοσμικής αντιβαρύτητας. Υπό την επιρροή της σκοτεινής ενέργειας, εκτιμάται ότι το σύμπαν διπλασιάζει το μέγεθος του κάθε δέκα δισεκατομμύρια χρόνια, άγνωστο με ποιο στόχο (αν υπάρχει στόχος…).

«Αν θέλουμε να είμαστε σοβαροί με την κοσμολογία, πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά αυτό το πρόβλημα», δήλωσε η φυσικός Λάιζα Ράνταλ του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ στους «Τάιμς της Νέας Υόρκης».

Located around 4,140 light-years away in the galactic halo, SDSS J102915+172927 is an ancient star that contains just 1/20,000th the heavy elements the Sun possesses, and should be over 13 billion years old: one of the oldest in the Universe, and having possibly formed before even the Milky Way. The existence of stars like this informs us that the Universe cannot have properties that lead to an age younger than the stars within it. (ESO, DIGITIZED SKY SURVEY 2)

Ανάμεσα στις εναλλακτικές εξηγήσεις που έχουν προταθεί, είναι η «σκοτεινή ακτινοβολία» ενός υποτιθέμενου υποατομικού σωματιδίου -ίσως ενός άγνωστου έως τώρα είδους νετρίνου πέρα από τα τρία που έχουν βρεθεί- το οποίο ταξιδεύει σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός. Ή η πιθανότητα η σκοτεινή ύλη (η αόρατη μορφή της ύλης που δεν αποτελείται από πρωτόνια, νετρόνια και ηλεκτρόνια) να αλληλεπιδρά πιο έντονα με τη συνήθη ύλη και ακτινοβολία από ό,τι έχει υποτεθεί μέχρι σήμερα.

Αλλά καμία προτεινόμενη εξήγηση δεν έχει αποκτήσει αληθινή αξιοπιστία, ούτε έχει επιβεβαιωθεί. «Είμαστε σε σύγχυση και ελπίζουμε ότι η σύγχυση θα οδηγήσει σε κάτι καλό», δήλωσε στωικά ο βετεράνος κοσμολόγος Μάικλ Τέρνερ του Πανεπιστημίου του Σικάγο.

A doubly-lensed quasar, like the one shown here, is caused by a gravitational lens. If the time-delay of the multiple images can be understood, it may be possible to reconstruct an expansion rate for the Universe at the distance of the quasar in question. The earliest results now show a total of four lensed quasar systems, providing an estimate for the expansion rate consistent with the distance ladder group. (NASA HUBBLE SPACE TELESCOPE, TOMMASO TREU/UCLA, AND BIRRER ET AL)

Αν η σκοτεινή ενέργεια συνεχίσει τον «καλπασμό» της με το σημερινό ρυθμό, τότε προβάλλει στον ορίζοντα ένα εφιαλτικό υπαρξιακό σενάριο: μια μέρα στο μέλλον τα πάντα θα έχουν απομακρυνθεί πια τόσο πολύ από τη Γη, ώστε τίποτε να μην είναι ορατό στον ουρανό. Η Γη -και κάθε άλλος πλανήτης- θα ζει μέσα στο απόλυτο σκοτάδι. Ακόμη χειρότερα, μπορεί μια μέρα τα άτομα και τα υποατομικά σωματίδια να διαλυθούν εκ των ένδον, διαρρηγνύοντας κάθε δεσμό της ύλης, οπότε δεν θα υπάρχει πια Γη, ούτε σύμπαν με υλική μορφή (το σενάριο της υπέρτατης κοσμικής καταστροφής).

Αν όμως η σκοτεινή ενέργεια εμφανίζει αυξομειώσεις διαχρονικά, άρα ίσως «επιβραδυνθεί» μελλοντικά, τότε μπορεί κανείς να ελπίσει σε ένα πιο αισιόδοξο μέλλον για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη της.

Πηγές: https://medium.com/starts-with-a-bang/cosmologys-biggest-conundrum-is-a-clue-not-a-controversy-ae1bbad12bad -http://www.kathimerini.gr/1023471/article/epikairothta/episthmh/sto-skotadi-oi-episthmones---anazhtoyn-enagwniws-nees-kai-kalyteres-8ewries











Παρασκευή 10 Μαΐου 2019

Δημήτρης Λιαντίνης, «Ιδέ ο δάσκαλος»

Bernardo Strozzi, Eratosthenes Teaching in Alexandria, c. 1635 

Εν αρχή ην ο δάσκαλος. Μη ο δάσκαλος η φύση θα ήταν, δε θα ήταν όμως οι κοινωνίες. Θα υπήρχε ο χρόνος, αλλά δε θα υπήρχε η ιστορία. Και στο βασίλειο των ζωντανών ήχων θα άκουγε κανείς την κραυγή, τα χουγιαχτά, τα συνθήματα. Δε θα άκουγε όμως ούτε θα 'βλεπε τη φωνή, τα γράμματα της γραφής, τις συμφωνίες και τους χορούς.

Γιατί; Απλά, γιατί ο δάσκαλος είναι που μεταμορφώνει τον εγκέφαλο του ζώου σε νου του ανθρώπου. Αυτός κατορθώνει ώστε η ματιά του καθένα μας να μη μένει βλέμμα βοδιού, αλλά να γίνεται βιβλίο ανοιχτό να το διαβάζεις. Επεξεργάζεται το πετσί της κεφαλής μας και δημιουργεί πρόσωπο. Η δουλειά του δάσκαλου είναι ο αθέρας της βυρσοδεψίας. Και στο τέλος-τέλος ο δάσκαλος θωπεύει και μαλάζει έτσι το σώμα και την ψυχή μας, ώστε από τη στέρησή μας αποστάζεται το κλάμα, και από την πλησμονή κορφολογιέται το γέλιο μας.

Τα ζώα και τα φυτά δε γελούν ούτε δακρύζουν. Γιατί τους λείπει ο δάσκαλος. Έτσι δεν έμαθαν ποτές ότι στον ενόργανο κόσμο πέρα από τη σφαίρα του βιολογικού ανοίγεται ο φωτεινός ορίζοντας του πνεύματος. Ο θυμός, δηλαδή οι επιθυμίες, τα πάθη, η φαντασία, ο λόγος.

Ο δάσκαλος είναι ο φυτουργός και ο σπορέας του λόγου. Εκείνου του λόγου που το τέταρτο Ευαγγέλιο τον αναφέρει στο θεό.

Magritte, La Durée poignardée, 1938

Χωρίς το δάσκαλο ο λόγος θα σάπιζε άχρηστος μέσα στο έλος του κρανίου μας. Όπως σαπίζει άχρηστο το τραίνο που ρεμίζαρε για πάντα στο σταθμό. Και το καράβι, το GLORIA MUNDI ή το ANCA, αν δεν το ταξιδέψει ο καπετάνιος του. Και όπως σκεβρώνει άφτουρη η νύφη που έμεινε αγεώργητη από τον άντρα. Ο ιερός τρόμος της παρθενίας της σιγά-σιγά κακοβολεί, ωσόπου στο τέλος γίνεται ένα τεφρό δίχτυ αράχνης.

Μ’ ένα λόγο, ο δάσκαλος είναι ο ποιητής του ανθρώπου. Με την ίδια κυριότητα που ο ποιητής του κόσμου είναι ο θεός. Χωρίς το δάσκαλο το πνεύμα που πνέει (1) θα παραπόμενε άψυχος άνεμος. Γαρμπής, δηλαδή, πουνέντες σοροκάδα και παγωμένος Σκίρωνας. Και θα φυσούσε μάταια στις άκριες των βουνών στις φυλλωσιές, στα συστήματα των υδάτων.

Αν έλειπαν οι δάσκαλοι, η γη μας θά ‘ταν τυφλή. Και το σύμπαν ανυπόστατο.

Μια θεωρία των κοσμολόγων, εντελώς σύγχρονη, μιλάει για την περίφημη ανθρωπική αρχή (anthropical principle). Ο μόνος σκοπός που δημιούργησε τον κόσμο, λέει, και το μόνο νόημα που έχουν οι άπειροι χώροι των άστρων, των γαλαξιών και των αντισυμπάντων είναι με την εξέλιξη να οδηγηθούν τα όντα εκεί, ώστε από την ευγλήνη τα μαλάκια και τα χορδωτά να υψωθούν στον άνθρωπο της Αλταμίρας. Και από τον πρωτόγονο των σπηλαίων στον αστροφυσικό και τον κοσμολόγο. Για να σπουδάσουν οι τελευταίοι το σύμπαν, να το φωτίσουν, και να το εξηγήσουν. Οσόπου μια μέρα να φτάσουμε στο σημείο να ειπούμε:

Αυτός είναι ο κόσμος. Και ο νους του ανθρώπου έφτασε να τον κατανοήσει. Με την κατανόηση αυτή συντελέστηκε ταυτόχρονα του σύμπαντος ο καταξιωμός και η δικαίωση.

Einstein with Edwin Hubble, in 1931, at the Mount Wilson Observatory in California, looking through the lens of the 100-inch telescope through which Hubble discovered the expansion of the universe in 1929. Courtesy of the Archives, Calif Inst of Technology.

Και θυμηθείτε: Ο Νεύτων, ο Χάμπλ, ο Αϊνστάιν και οι άλλοι που μίλησαν στο τηλέφωνο με το θεό ήσαν όλοι τους δάσκαλοι.

Έτσι ορίζεται ο λόγος και η τιμή του δάσκαλου. Το τιμολόγιο όμως με το οποίο κοστολογούν το έργο του οι εξουσίες και οι αρχές πρώτα και ύστερα το άκριτο πλήθος είναι αλλιώτικο. Αλλίμονο! Άχρηστο για τις εφορείες.

Περιγράφω το σημείο που κράτησε η ακηδία, η παραχάραξη, η στρέβλωση, η τυποποίηση, ο ευτελισμός. Και κάμανε το κακό.

Έτσι, ενώ η δουλειά του δάσκαλου είναι να τεχνουργεί ανθρώπους· ενώ αναλώνεται τίμια να ετοιμάζει πλάσματα που θα ζήσουν όχι στη φύση αλλά στον πολιτισμό, όχι στη ζούγκλα αλλά στην πόλη· ενώ όλοι οι άνθρωποι που πλάθει ο δάσκαλος κάνουν ο καθείς το δικό του επάγγελμα, και είναι ο καθείς μία ψηφίδα στο ενιαίο ψηφιδωτό της οικονομίας της αγοράς της πολιτείας, εμείς με τον καιρό εχάσαμε τον ιδρυτικό χαρακτήρα της λειτουργίας του δάσκαλου. Και τη δουλειά του την επήραμε σα μία από τις πολλές δουλειές των ανθρώπων. Ένα επάγγελμα ρουτίνας. Μια μονάδα εργασίας όμοια με τις άλλες βλέπουμε και στο δάσκαλο.

Giovanni Domenico Tiepolo, Head of a Philosopher with a Red Hat. 18th century

Εξεχάσαμε, δηλαδή, ότι στο ψηφιδωτό των επαγγελμάτων ο δάσκαλος δεν είναι η μια ψηφίδα ανάμεσα στις άλλες. Αλλά είναι ο καλλιτέχνης νους ο κοσμητικός και ο επόπτης που φιλοτεχνεί ολόκληρο το ψηφιδωτό.

Δημιουργεί, δηλαδή, ανθρώπους κατά την έννοια ότι τους αποσπά από τη δικαιοδοσία του φυτού και του ζώου. Και τους υψώνει στην οντολογική μοναδικότητα του νοήμονος πλάσματος.

Γιατί αυτή είναι η δουλειά του δάσκαλου. Να δουλεύει το μυαλό, όπως ο καλαντζής δουλεύει το καλάι. Και να παράγει ανθρώπους όπως ο χαλκιάς κατασκευάζει χαλκώματα. Ενώ όλοι οι άλλοι χρησιμοποιούν το μυαλό τους σαν όργανο και παράγουν προϊόντα. Όλα δευτερογενή, και για του βίου τη μηχανή. Βιομηχανία, πες.

Magritte, La Reproduction interdite, 1937

Ετούτη η υποβάθμιση της φύσης και της δουλειάς του δάσκαλου, η πτώση του από τη θεία λειτουργία της αρχικότητας στην ταπεινή χειρωναξία της επανάληψης, σημάδεψε το πρώτο μεγάλο λάθος στην παιδεία. Και μέσα στην ιστορία και τον πολιτισμό αντίστρεψε το νόημα των πραγμάτων.

Εννοώ ότι καταργήθηκε η αυστηρότητα στην επιλογή του υλικού, και η αυστηρότητα στη μέθοδο και στις σπουδές που θα δώσουν τον άξιο δάσκαλο. Από τους παλιούς χρόνους κοιτίδα των παιδαγωγών ήταν η τάξη των απελεύθερων και των δούλων. Και μάλιστα των πονηρών δούλων και των κακών. Τους αγαθούς και τους άξιους δούλους, λέει ο Πλούταρχος, τα αφεντικά τους προόριζαν για τις σπουδαίες δουλειές. Καπετάνιοι, διαχειριστές, οικονόμοι, επιστάτες, σύμβουλοι (2).

Σήμερα φτάσαμε στην αμμοποίηση των βουνών. Δάσκαλος πια ημπορεί να γίνεται ο καθένας, όμοια όπως ο καθένας ημπορεί να γίνεται αρβυλοποιός, αιγογαλακτοπώλης, λεμβούχος, χατζής, μελισσοκόμος, μαγειροϋπάλληλος, αεριτζής, εντεροπώλης, λουλουδάς ή πετροκόπος.

Ξεχάσαμε, δηλαδή, ότι ο δάσκαλος από την άποψη της σπουδαιότητας και της ευθύνης είναι ένας εργάτης στο επίπεδο του νομοθέτη, του φύλακα στρατηγού, του κυβερνήτη, του γιατρού σωτήρα.

Magritte, Le Principe du plaisir, 1937

Ακριβέστερα είναι ένα σκαλί πάνω από όλους αυτούς. Γιατί ο δάσκαλος είναι ο πυρφόρος της γνωστικής συνείδησης. Η λειτουργία που τελεί είναι θεία. Η μόνη θεία λειτουργία σε γη και ουρανό.

Έτσι πορεύτηκαν τα πράγματα με την κοινωνική υποβάθμιση του δάσκαλου. Με την οικονομική απροθυμία, την κατασκευαστική του προχειρότητα, την πλημμελή του συντήρηση.

Άγαλμα του Λυκούργου στο Δικαστήριο Βρυξελλών. Nineteenth-century statue of Lycurgus at the neoclassical Palais de Justice in Brussels, Belgium.

Και με τον τύφο και τον οίκτο, το χάζι και το μώμο, και την κυρίαρχη απρονοησία μας σε όλες τις εποχές και σε όλες τις χώρες. Η μόνη εξαίρεση είναι ο Λυκούργος που έχτισε τη νομοθεσία της Σπάρτης και τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Γιατί ο Λυκούργος στην παιδεία είχε εναποθέσει το Α και το Ω της πολιτείας.

Ωσόπου πια σήμερα έχουμε πλάσει σταθερό το δείγμα του δάσκαλου. Μια αξιοδάκρυτη σώρεψη από μαζώματα, κι ένα ριντίκολο ηχηρό.

Another brick in the wall – Pink Floyd resonating with the learners need for liberty.

Είναι ο σχολαστικός, ο ταβλαδόρος και ο αργόσχολος, ο καματερός στην παραπαιδεία, ο οσφυοκάμπτης, ο ψοφοδεής και ο ληρολόγος, ο δευτεροτριτοβάθμιος και ψιλικανζτής δάσκαλος. Μίζερος και κακομοίρης, με την ομπρέλα και το γιλέκο, και με το ξεβλαστωμένο χαμόγελο. Είναι ο αεί πενόμενος και ο μύωψ, με τα ραιβά σκέλη και τα βρώμικα νύχια, που, όπως είπε κάποιος, ποτέ του δεν είχε ερωμένη ούτε ιδέα.

Οι περήφανοι δάσκαλοι εστάθηκαν πάντα η εξαίρεση. Μιλάμε για τους δυνατούς και τους πόριμους. Τους ικτίνους και τα γεράκια, τους καλουργούς και καλλιτέχνες και καλλικράτες δασκάλους, που κάτω από την ταπεινή καροσσερί της Φάου-Βε κρύβουνε προσεχτικά τη μηχανή της Πόρσε.

Αυτός όμως ο εξαίρετος τύπος του δάσκαλου, που με τα πλούσια κοιτάσματα της φυσικής δωρεάς του πετυχαίνει να σβήνει το κατάδικο κοινωνικό στίγμα της συντεχνίας του, δεν είναι το θέμα μας εδώ. Γιατί ‘ναι η εξαίρεση. Και η εξαίρεση είναι δουλειά της ποίησης. Ενώ της επιστήμης η δουλειά είναι ο κανόνας.

Εκείνοι από μας που ρωτούν για την κακή και ψυχρή μέρα του δάσκαλου είναι οι ίδιοι που ρωτούν και τα άλλα άβολα ερωτήματα:

Nicole Eisenman, The Triumph of Poverty, 2009

Γιατί, λόγου χάρη, τον κόσμο τον κυβερνάει σήμερα αυτό το παγκόσμιο λόμπυ των αλητών; Γιατί σε διαστήματα τακτά οι φτωχοί και οι ανίδεοι άνθρωποι πρέπει να γίνουνται κρέας για τα κανόνια; Γιατί υπάρχουν από δω οι σαρδανάπαλοι και οι άλλοι ασελγομανείς, και από κει οι σκυλόσιτοι που παραμονεύουν το κόκκαλο από την πλούσια τράπεζα του έγκριτου ληστή και του έγκριτου κλέφτη; Γιατί τα πυρηνικά οπλοστάσια; Γιατί οι σφηκοφωλιές πόλεις, οι οχετοί λιμένες, και οι θάλασσες χαβούζες; Γιατί νυστάζουν τα πουλιά; Και γιατί τα λουλούδια πάψανε να μοσχοβολούν στη γυάλα; Γιατί πέθανε ο θεός; Που είπε ο μεγάλος ερημίτης (3).

Ερωτάμε για το παράλογο, γιατί ξεχάσαμε του παραλογισμού τους το λόγο. Ότι φροντίσαμε, δηλαδή, να κατεβάσουμε το δάσκαλο από το φυσικό του πρωτάτο στα στερνά και στα έσχατα της υπόληψης και της ζωής.

Δεν ταξινομείται η παιδεία. Κι όσο τη λογαριάζουμε σαν επένδυση ανάμεσα στις άλλες, έστω και την πιο σημαντική, τόσο θα συνεχίζουμε να τελούμε σε σύγχυση φρενών. Έτσι, ώστε να μπερδεύουμε το ψάρι με τον ψαρά που το ψάρεψε.

Αυτός είναι λοιπόν ο ρεκάζοντας δάσκαλος, ο τσαλαπατημένος από την κοινωνική του μειονεξία. Και από το καπέλωμα των συρμών της εποχής μας, που ορμούν και χύνουνται στην παιδεία όπως ο άνεμος στα σκισμένα πανιά. Και από τις ντιρεκτίβες των κέντρων απόφασης, που μετατρέπουν τα σχολεία σε εργοστάσια μαζικής κατασκευής ανθρωπάριων.

Σα μονάδα ατομική, μέσα στην τάξη που είναι ο διαπιστεμένος του χώρος, τίποτα δεν εμποδίζει το φωτισμένο δάσκαλο να σκορπίζει στους μαθητές του το φως.

Και θα φωτίζει με φως φυσικό, για να ιδρύει φυσικούς ανθρώπους, όταν με τη διδασκαλία του χτίζει το αληθινό μέσα στο παιδί, και γκρεμίζει το ψεύτικο. Αυτές είναι οι δύο εντολές που πάνω τους κρέμουνται οι νόμοι και οι προφήτες της παιδείας. Να χτίζεις στο μάρμαρο της γνώσης, και να γκρεμίζεις την αχεροπλιθιά της πρόληψης.

Σωστή παιδεία θα ειπεί να μαθαίνεις στους νέους τη ζωή, και να τους ξεμαθαίνεις τις δεισιδαιμονίες που από νήπια τους περνάει μια παράδοση άρρωστη μέσα από την οικογένεια, την κοινωνία, την πολιτεία, την εκκλησία, τα μέσα ενημέρωσης, και τους άλλους παράγοντες της αγωγής.

Το ένα λοιπόν είναι να ριζώσουμε τον νέο στη ζωή. Το άλλο να ξεριζώσουμε από μέσα του την ψευτιά.

Μαθαίνουμε για τη ζωή. «Discimus vitae», που έλεγε ο Σενέκας, θα ειπεί πως κάθε γνώση που περνάμε στο παιδί, και κάθε δεξιότητα που του αναπτύσσουμε είναι δεμένα με την πραγματικότητα όπως το νύχι με το κρέας. Όχι θεωρίες και λόγια. Όχι τα άψυχα και τα νοερά σκύβαλα των βιβλίων, που ούτε καταπίνουνται ούτε μασιούνται. Ξέρεις, έξω από τον Ρωμανό τον Μελωδό του συναξαριστή, άνθρωπο άλλο που να πήρε κομμάτι χαρτί και να το κατάπιε, για να φωτιστεί και να μάθει; Εγώ δεν ξέρω.

Μάθηση δίκαιη και σωστή, σημαίνει ζωντάνεια, αμεσότητα, σφυγμός μαστιγωμένος, κρούση κατά μέτωπο με τα πράγματα. Σημαίνει να πίνουμε στο ποτήρι το ίδιο μας το αίμα.

Μη λησμονούμε πως ο τελευταίος στόχος κάθε παιδείας είναι να διαπλάσει έτσι τον νέο, ώστε την ορισμένη στιγμή που θα αποδοθεί στο στίβο της ζωής να μπορεί να προσαρμόζεται στην άγρια ανάγκη των πραγμάτων και των ανθρώπων. Ωσάν ξαφνικά να τον πετάξουμε, πες, Ρομβισόνα Κρούσο στο νησί. Και να του ειπούμε:

Τώρα ψάξε να βρεις τον τρόπο για να ζήσεις. Νίκα την πείνα και τη δίψα σου, το κρύο και τη μοναξιά. Νίκα την απειλή του ουρανού και της θάλασσας, και τον αρχέγονο τρόμο της ύπαρξης. Αυτό σημαίνει το «discimus vitae». Ο δάσκαλος νά ‘ναι η δύναμη, πράξη ο μαθητής, και το σχολειό γιορτή.

Αννίμπαλε Καρράτσι, Η εκλογή του Ηρακλή, 1596

Όμως αυτό ακριβώς το σημείο είναι ο κόμπος, και στο δρόμο του Ηρακλή ο σταυρός. Εδώ προβάλλει η ανάγκη θα διαλέξεις ανάμεσα στο σωστό και στο λάθος. Γιατί το πλήθος οι δάσκαλοι δε μαθαίνουν τα παιδιά για τη ζωή και την πράξη, αλλά για το σχολειό και τα βιβλία. Εγώ σου τα λέω, για να τα ειπώ. Και συ μη σώσεις να τα μάθεις!…

Το αντίθετο στο «discimus vitae» είναι το «discimus scholae». Να μαθαίνουμε για το σχολειό. Τι σημαίνει τούτο το παλιό ευαγγέλιο; Τι σημαίνει ο τύπος χωρίς την ουσία;…

Η πρώτη εντολή είναι να χτίζουμε την ψυχή του παιδιού στην πέτρα της ζωής. Η δεύτερη να καθαρίζουμε από μέσα του τη σκουριά των προλήψεων.

Χωρίς να το ξέρουμε και χωρίς να το εννοούμε, από τα γεννοφάσκια του φιδοζώνουμε το παιδί με δεισιδαιμονίες προλήψεις και μαγικούς κατάδεσμους. Και με τα δηλητήρια αυτά πνίγουμε την ψυχή του. Όπως τα ζιζάνια και τα άλλα αγριόχορτα πνίγουν το στάρι.

Λερναία Ύδρα είναι οι προλήψεις. Και Λεβιάθαν που καταπίνει τις θάλασσες. Φορτώνουμε στη ράχη του νέου ανθρώπου την άρρωστη φαντασία μας, τις ψευτιές, την άγνοια, την ηθική μας απολίθωση, τις έντρομες παραστάσεις και όλο τον καταποντισμένο αταβισμό των προγόνων. Και το αναγκάζουμε να σηκώσει στον ώμο αυτό το γιουσουρούμ της αχρηστίας και της οξείδωσης, όπως εσήκωνε ο αρχαίος τιτάνας τον ουρανό.

Ο μύθος του Άτλαντα εδώ βρίσκει την πιο πιστή και την πιο μακάβρια απομυθοποίησή του. Τα καημένα τα παιδιά. Στο όνομα και στο άδικο της μωρίας μας, όλα τους με το φυσερό στο στήθος και τις κνήμες ετοιμόρροπες και πρησμένες, γίνουνται μικροί μάταιοι Άτλαντες.

Kees van Dongen, La Prière du Pape

Στα «Ψηλά Βουνά» του Ζαχαρία Παπαντωνίου χάθηκε στα 1917 ένα παιδί στο δάσος. Και ο Χατζιδάκις, ο σοφός γλωσσολόγος, αγανάχτησε, γιατί ο συγγραφέας του Αναγνωστικού λησμόνησε να το βάλει να προσευχηθεί. Για να κατέβει ο θεός από τα ύψη, να το πιάσει από το χέρι, και να το ξαναφέρει στον καταυλισμό. Μα είναι συλλογισμοί και προτάσεις επιστήμονα αυτές; Ή κοάσματα βατράχου;

Στην Αλβανία του Ελληνικού ’40 η Παναγιά της Ελλάδας πολέμησε τη Μαντόνα των Ιταλών. Την πήρε του κυνηγού και της έδωκε έναν σκοτωμόν, όπως θά ‘γραφε ο Μακρυγιάννης, που ακόμη τρέχει και κλαίει. Ιδού ο τρόπος να ανταγωνιστούμε σήμερα και να συντρίψουμε τη FIAT με τις βιομηχανίες της κουβαρίστρας και της τσατσάρας.

Αυτά είναι δουλειές και καμώματα για τους Βουσμάνους, φίλε. Αυτά και τα άλλα συναφή τους. Βασκανίες ξεματιάσματα, αστρολογία, τσαρλατανιά και λωποδύτες. Ευχές και κατάρες, θεοί διάβολοι άγγελοι και φαντάσματα. Τελώνια τούλπες και δαιμονικά, το χερικό και το ποδαρικό, η μυρωδιά, το θυμίαμα και το λιβάνι. Λιτανείες για την ανεβροχιά, σταυροκοπήματα και μετάνοιες, φυλαχτά γκόλφια, κόκαλα χάντρες νυχτερίδες, και το τετράφυλλο τριφύλλι.

Στον Αη-Γιώργη της Φιλιππιάδας, πάνω ακριβώς από το υδραγωγείο της αρχαίας Νικόπολης υπάρχει ένας τρύπιος βράχος. Φαίνεται από τη δημοσιά που τραβάει για Γιάννενα. Ε, λοιπόν έκαμα έρευνα και βρήκα: Όλοι οι κάτοικοι του χωριού από εβδομήντα και πάνω και όλα τα παιδιά ως τα δώδεκα πιστεύουν ότι το βράχο τον ετρύπησε παλιά ο Αη-Γιώργης, όταν χυμώντας καβαλάρης κυνηγούσε κάποια παγανά. Η πίστη τους έχει την ίδια ασφάλεια με τη γνώση τους ότι η πόλη που βρίσκεται στα δεκαπέντε χιλιόμετρα είναι η Άρτα.

Τέτοιας λογής είναι ο φέροντας σκελετός της πνευματικής οργάνωσης των παιδιών μας. Τα πέλματα και τα πέδιλα, οι κολόνες τα συνάζια και οι δοκοί συνδέσεως της ζωής τους είναι οι δεισιδαιμονίες και οι πρoλήψεις.

Αγωνιζόμαστε να αφαιρέσουμε τη φύση μέσα από το παιδί, και την ανταλλάζουμε με την άρρωστη γνώμη μας.

George Condo, Nun and Priest, 2007  

Και δώστου οι παπάδες με τα θυμιατά στις γωνιές των κοιμητηρίων. Για να βουτάνε τα όβολα των πονεμένων. Σαν το φίδι κοιτάνε πώς να μαγνητίσουν το θύμα. Άσε πια όταν τύχει να τους ιδείς να πιάνουνται σε πρόστυχο καβγά για τον πελάτη. Χάρμα. Και βέβαια ημπορεί να εννοήσει κανείς τη λυσσαλέα τους αντίδραση, όταν χρόνια τώρα ζητούμε να καθιερωθεί και στην Ελλάδα το αποτεφρωτήριο και η προαιρετική καύση των νεκρών. Όπως είναι σε όλες τις φτασμένες χώρες.

Και δώστου οι αγύρτες με τα ωροσκόπια και τους ζωδιακούς σε εφημερίδες και περιοδικά και τελεβίζια. Βλέπεις κάτι χοντρές κυρίες, που σαν αρχίσουν να σου μιλούν για τον Στάχυ της Παρθένου και για τις επιρροές του Αιγόκερου με τα κέρατα στα ερωτικά σου, βουβαίνουν τον Πεντζίας και τον Ουίλσον…

Και δώστου οι προσευχές του Ρήγκαν (κάποιος πρόεδρος της Αμερικής ήταν αυτός) για να πάνε στον παράδεισο οι οχτώ άτυχοι αστροναύτες που χαθήκανε τη στιγμή της εκτόξευσης. Τον πόλεμο των άστρων ήθελε να φτιάξει ο άνθρωπος. Για να καταστραφούν στον Γ’ Παγκόσμιο του Αϊνστάιν όλοι οι λαοί, και να γλιτώσουν μόνο oι Ενωμένες Πολιτείες. Μόνες τους πια στο φρύδι της Γης να κορδεύουνται και να κοκορεύουν πάνω στις στάχτες της ιστορίας.

Και δώστου το τροπάρι για την καλή ψυχή και τα καλά στερνά. Να γίνεις δίκαιος και να γίνεις καλός για τους άλλους. Να πηγαίνεις το δείλι στο παρεθύρι, και να διαβάζεις τη Θεία Γραφή και τη Χαλιμά, που έλεγε της θυγατρός της η «Γυναίκα της Ζάκυθος». Εσύ ν’ αγιάσεις. Και μην προσέχεις που οι άλλοι είναι λύκοι έτοιμοι να σε φάνε. Και προπαντός αυτό: Τα μάτια σου τέσσερα για τον Ουρανό και τη Βασιλεία του.

Και δώστου τα σακιά το αλεύρι και οι ασπιρίνες. Να στέλνουμε οι πολιτισμένοι στους λιμοκτόνους της Αφρικής και της Ασίας κατά τις σιτοδείες και τις μεγάλες στέγνιες. Τους παίρνουμε το άλογο, κι απέ γενναιόδωρα τους χαρίζουμε το πέταλο. Έχεις ακουστά για το χαλκό της Χιλής, και για το ουράνιο στο πρώην γαλλικό Κογκό;

Και δώστου τα μεγάφωνα του κράτους να γεννάμε αβέρτα παιδιά, μην τύχει και χάσουμε το σόι. Όταν ο πληθυσμός της γης έχει ξεπεράσει πέντε φορές το μέτρο, που χωρίς κίνδυνο θα μπορούσε να σηκώσει ο πλανήτης. Και όταν κινδυνεύουμε να φάμε ο ένας τον άλλο.

Κόκκινο σαν παπαρούνα και κίτρινο σαν τη χολή είναι το αφιονοτόπι της ψευτιάς και των προλήψεων. Η στρατηγική να καταστρέφεται το φυσικό τοπίο του παιδιού με τις προλήψεις είναι σκόπιμη, κατευθυνόμενη, κακουργηματική τρις και τετράκις σε θάνατο, και απάνθρωπη.

Οι έξυπνοι, λίγοι, ασελγούν στο σώμα της συνείδησης των αφελών πολλών. Όπου η αφέλεια των τελευταίων παίζει το ρόλο του μαστρωπού και του ρουφιάνου.

Έτσι, όταν τα παιδιά μας φτάνουν στην ηλικία να δώσουν τον όρκο του άντρα, και όταν οι κοπέλες μας φτάνουν στην ώρα τους, γίνουνται ωραίες -δηλαδή, έχουνε χωριστεί σε δύο τάξεις.

Η μία, που είναι η μάζα σχεδόν του συνόλου, έχει αφομοιώσει το δηλητήριο της ψευτιάς. Και έχει ανοσοποιηθεί στα υδροκυάνια και στα κώνεια, κατά τον τρόπο του παλαιού εκείνου Μιθριδάτη. Είναι η πλαστική στόφα ανθρώπου, τα μηχανημένα νευρόσπαστα, που παραλαβαίνουν τη σκυτάλη των προλήψεων και αναπαράγουν το ίδιο στις νέες γενεές.

Ευγένιος Ντελακρουά, Ο Άμλετ με τον Οράτιο, (Hamlet et Horatio au cimetiere), 1839, Λούβρο.

Η άλλη είναι η τάξη που καταλογογραφεί τους Ελάχιστους. Ετούτοι είναι οι χρηστηριασμένοι από κάποια βούληση, και οι φορτοβαστάκτες της προσωπικής τους ευθύνης. Λίγοι, αλλά όλοι τους, ξανασαρκώνουν τον Ορέστη, τον πρίγκιπα Μύσκιν, τον Τσε Γκεβάρα, τον ποιητή Σέλλεϋ, τον Άμλετ τον Δανό. Καθώς τους μαστιγώνει η οργή της αλήθειας, ο τρόμος της εμορφιάς, και το μεγαλείο του ανθρώπου.

Περνούν και πηγαίνουν να απαντήσουν τη μοίρα τους… Και ζητούν να μάθουν την αλήθεια, έστω κι αν είναι να τους τυφλώσει. Όπως εζήτησε να μάθει την αλήθεια ο Οιδίποδας, και όταν την έμαθε έβγαλε ο ίδιος τα μάτια του.

Κάτω από τυφλωτικές καταλαμπές και θερινές καταιγίδες όλοι αυτοί κρατούν μέσα τους τον άνθρωπο όρθιο και στο φυσικό του ανάστημα. Που πάει να πει: Λεύτερο από ψευτιές και δεισιδαιμονίες.

Είναι οι ανευνούχιστοι, που ο Δάσκαλος τους είπε άγριους των πόλεων. Και είναι οι τρομοκράτες, που ο Ποιητής τους είπε άξεστους των θαυμάτων.

Τόσοι και τέτοιοι είναι οι θρόνοι και οι δυναστείες των προλήψεων. Και γ’ αυτό ο άξιος δάσκαλος και ο δίκαιος που κάνει άξια και δίκαια τη δουλειά του τη μέρα χτίζει και τη νύχτα γκρεμίζει. Από δω, δηλαδή, ξεχερσώνει την ψευτιά και τις προλήψεις και από κει σπέρνει καθαρό το χωράφι του παιδιού με το φως των γνώσεων.

Δάσκαλος που αγνοεί το πρώτο μισό, το χρέος δηλαδή του χαλαστή, δε μορφώνει ανθρώπους. Απλά γιατροπορεύει άρρωστους…

...Στο χώρο της παιδείας ο Δελμούζος είναι το ανάλογο του Ρήγα, του Δημήτρη Υψηλάντη, του Θοδωράκη Κολοκοτρώνη. Και να ιδείς που τα πράγματα οικονόμησαν έτσι τη συγκυρία, ώστε να 'χουμε την πειραματική απόδειξη αυτής της ομοιότητας.

Μιλώ για τη δίκη τ' Αναπλιού (4). Τη δεύτερη μετά τη δίκη του Κολοκοτρώνη. Τότε αδικοκρίθηκε ο πρώτος στη λεβεντιά και το σπαθί. Τώρα αδικοκρίθηκε ο άρχοντας για τα γράμματα και για τα σχολειά.

Ο Δελμούζος, δηλαδή, επιχείρησε να κάμει τη μέσα Επανάσταση. Λευτερωθήκαμε από τον εθνικό δυνάστη, να λυτρωθούμε και από τον πνευματικό τύραννο. Όπως ακριβώς το 'λεγε ο Σολωμός που ταύτιζε, καθώς είναι γνωστό, το λογιότατο και τον τούρκο (5).

Όμως το φως δεν το αντέχει ο μισότυφλος. Θυμηθείτε τους πεδουκλωμένους στην παραβολή της Σπηλιάς του Πλάτωνα. Όταν ο φωτισμένος οδηγητής τους βγάζει από τα σκότη και ζητεί να τους ξαναφέρει εμπροστά στον ήλιο, πονούν τα μάτια τους, φεύγουν το φως, και ξαναγυρίζουν στα σκοτάδια τους…

Πολλές φορές αναρωτήθηκα ποια εικόνα και ποια ιδέα ανθρώπου είχε στο μυαλό του ο Βάρναλης, όταν σκάρωσε το Πρωτοχρονιάτικο. Ακούστε βροντές και αστροπελέκια που είναι δυνατότερα από τα κανόνια του Ναπολέοντα (6).

 ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΟ

Franz Jansen, Masken, 1925

«Σαράντα σβέρκοι βωδινοί με λαδωμένες μπούκλες,
σκεμπέδες σταυροδόλωτοι και βρώμιες ποδαρούκλες,
ξετσίπωτοι, ακαμάτηδες, τσιμπούρια και κορέοι,
ντυμένοι στα μαλάματα κ’ επίσημοι κι ωραίοι.
Σαράντα λύκοι με προβιά (γι’ αυτούς βαρά η καμοπάνα),
καθένας γουρουνόπουλο, καθένας νταμιτζάνα!
Κι απέ ρεβάμενοι βαθιά ξαπλώσανε στο τζάκι
κι αβάσταγες ενιώσανε φαγούρες στο μπατζάκι.
Όξ’ ο κοσμάκης φώναζε:
— Πεινάμε τέτοιες μέρες, γερόντοι και γερόντισσες, παιδάκια και μητέρες.
Κι οι των επίγειων αγαθών σφιχτοί νοικοκυρέοι,
ανοίξαν τα παράθυρα και κράξαν:
— Είστε αθέοι».

Άθεοι είναι οι γερόντοι και οι γερόντισσες που ζητούνε ψωμί. Αλλά και τον Δελμούζο τον άθεο, κοντά στα άλλα εκείνος ο μαύρος δεσπότης τον κατηγόρησε ότι ξεσήκωνε τους φτωχούς ενάντια στους πλούσιους. Εκεί ήταν ο κόμπος.

Ο καλόγερος μαμελούκος, όσο αμβλύνους και νά ‘τανε, την αλήθεια την οσμιζότανε κάπου στον αέρα. Ότι, δηλαδή, το να ξεριζώνεις τις προλήψεις από τα παιδιά είναι όμοιο με το να φέρνεις στις κοινωνίες τη δικαιοσύνη και την τάξη…

Ο Νικόλαος Εξαρχόπουλος (πέμπτος από δεξιά) με συνεργάτες του.

Η ιστορία του Έλληνα δάσκαλου έχει τη δική της Ιερή Εξέταση, και τις Επιτροπείες της. Είναι αυτές που έκαιγαν βιβλία και ανθρώπους. Η φάρα του Εξαρχόπουλου, του Σκιά, του Μεγαρέα, του Οικονόμου, του Κουκουλέ, του Καλλιάφα. Και των άλλων με τη μίζερη βολή και την τετραπέρατη μυωπία. Ο Αμίλκας Αλιβιζάτος μίλησε για δυσώδη εγωισμό και ταπεινά νιτερέσα.

Αντικρύ στους αετούς και τα ύψη χαμοπετάνε και πηδοκοπούν ετούτοι οι κόρακες και οι γύπες. Τη θανάσιμη αλλά και ηρωϊκή αντιπαράθεση την έχει παραστήσει ο Πίνδαρος από τον παλαιό καιρό:

«Κόρακες, με ακράτητη γλώσσα ανόητα γαυριούν,

παραβγαίνοντας τον αετό, το θεϊκό όρνιο του Δία». (7)

Παραπομπές :

1. Το πνεύμα, η πνοή, η αναπνοή, ο άνεμος, ο animus, η anima, η ψυχή, το animal που είναι το έμψυχο ζώο. Το animal educandum είναι το ζώο που μπορεί να γίνει δεκτικό παιδείας μέσω του δασκάλου. Και αυτός είναι ο άνθρωπος.

2. Πλουτάρχου, Περί παίδων αγωγής, 7 (Εκδ. Αθ. Βερτσέτη με εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια, Αθήνα 1986).

3. Ο θεός είναι νεκρός, Gott ist tot. Είναι η γνωστή διατύπωση του Νίτσε. (Sämtliche Werke, II, 279, εκδ. K.Schlechta), που περιγράφει μέσα στα πλαίσια του ευρωπαϊκού πολιτισμού την πτώση από το φυσικό και τον αληθινό, στον πλαστικό και στον ψεύτικο άνθρωπο.

4. Η Δίκη του Κολοκοτρώνη στο Ναύπλιο στα 1836 και η Δίκη του Δελμούζου στο Ναύπλιο στα 1914 είναι δυο εθνικές στιγμές τρόμου και κατάπτυξης σχετικά με το κατηγορητήριό τους, σθένους και έξαρσης σχετικά με την ετυμηγορία τους.

5. Σολωμού Δ, Άπαντα, τομ. 2, σελ. 12 (Εκδ. Λ. Πολίτη).

6. Ο Ναπολέων έλεγε ότι μόνο οι κεραυνοί ήσαν δυνατότεροι από τα κανόνια του.

7. Πινδ., Ολυμπ. 2, 86-88

μαθόντες δε λάβροι
παγγλωσί κόρακες ς κραντα γαρυέτον
Διός πρός ρνιχα θεον.

Πηγή: Αποσπάσματα από το βιβλίο του Δημήτρη Λιαντίνη «Τα Ελληνικά».