Ανακαλύφθηκε το πιο μακρινό κβάζαρ στο σύμπαν. Most distant quasar discovered sheds light on how black holes grow

Μία διεθνής ομάδα αστρονόμων ανακάλυψε το πιο μακρινό και άρα πιο πρώιμο κβάζαρ (λαμπρό ενεργό γαλαξιακό πυρήνα) στο σύμπαν, σε απόσταση 13,03 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη, μόνο 670 εκατομμύρια χρόνια μετά τη «Μεγάλη Έκρηξη» (Μπιγκ Μπανγκ), όταν το σύμπαν είχε μόλις το 5% της σημερινής ηλικίας του. Μια καλλιτεχνική απεικόνιση του quasar J0313-1806. A team of astronomers led by the University of Arizona has observed a luminous quasar 13.03 billion light-years from Earth—the most distant quasar discovered to date. Dating back to 670 million years after the Big Bang, when the universe was only 5% its current age, the quasar hosts a supermassive black hole equivalent to the combined mass of 1.6 billion suns. Credit: NOIRLab/NSF/AURA/J. da Silva

Το κβάζαρ, που βρίσκεται στον γαλαξία J0313-1803 και είναι τουλάχιστον 1.000 φορές πιο λαμπρό από όλον τον δικό μας γαλαξία, φιλοξενεί και τροφοδοτείται ενεργειακά από μία τεράστια μαύρη τρύπα, ισοδύναμη με τη μάζα άνω των 1,6 δισεκατομμυρίων ήλιων, η οποία είναι η πιο πρώιμη αυτού του μεγέθους που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα. Το απρόσμενα μεγάλο μέγεθός της για τόσο πρώιμη μαύρη τρύπα εξέπληξε τους επιστήμονες, οι οποίοι δυσκολεύονται να εξηγήσουν την ύπαρξή της σε μία τόσο νεαρή φάση του σύμπαντος, καθώς θεωρητικά δεν υπήρχε αρκετός χρόνος για να γίνει τόσο μεγάλη, π.χ. μέσω συγχώνευσης μικρότερων μελανών οπών.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον κινεζικής καταγωγής Φάιγκε Γουάνγκ του Αστεροσκοπείου Στιούαρντ του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό Αστροφυσικής «Astrophysical Journal Letters», καθώς και σχετική παρουσίαση σε συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας. Ο προηγούμενος κάτοχος του ρεκόρ μακρινότερου κβάζαρ είχε ανακαλυφθεί πριν τρία χρόνια και ήταν 20 εκατομμύρια έτη φωτός πιο κοντά στη Γη και είχε μόνο τη μισή μάζα.

An international team of astronomers have discovered the most distant quasar in the Universe, fully formed around 670 million years after the Big Bang. Credit: NOIRLab/NSF/AURA/J. da Silva

Η υπερμεγέθης μαύρη τρύπα στο κέντρο του νέου κβάζαρ υπολογίστηκε ότι «καταπίνει» κάθε χρόνο μία μάζα ισοδύναμη με 25 ήλιους. Αντίθετα, η μαύρη τρύπα στο κέντρο του δικού μας γαλαξία βρίσκεται σχεδόν σε ύπνωση. Η ενέργεια που απελευθερώνεται από το κβάζαρ τροφοδοτεί ένα ισχυρό ρεύμα ιονισμένου αερίου που εκτινάσσεται με ταχύτητα περίπου του ενός πέμπτου της ταχύτητας του φωτός.

Τα κβάζαρ πιστεύεται ότι προκύπτουν από τεράστιες μαύρες τρύπες που καταβροχθίζουν την πέριξ ύλη, όπως αέρα ή και ολόκληρα άστρα, δημιουργώντας έτσι έναν περιστρεφόμενο δίσκο καυτών υλικών γύρω από τη μαύρη τρύπα. Λόγω της τεράστιας παραγόμενης ενέργειας, τα κβάζαρ, που παρομοιάζονται με πυρσούς κοσμικών διαστάσεων, είναι ανάμεσα στις πιο φωτεινές πηγές στο σύμπαν, συχνά ξεπερνώντας σε λάμψη και τους ίδιους τους γαλαξίες τους. Όταν οι μαύρες τρύπες των κβάζαρ δεν έχουν τίποτε άλλο πια να «φάνε» στον γαλαξία τους, σταματούν να μεγαλώνουν.

This is CosmoView Episode 17 for press release noirlab2102: The Earliest Supermassive Black Hole and Quasar in the Universe. Credit: Images and Videos: NOIRLab/NSF/AURA/J. da Silva, ESO/M.Kornmesser, CTIO/D. Munizaga, International Gemini Observatory/Kwon O Chul. Music: Stellardrone - Comet Halley

Οι αστρονόμοι σχεδιάζουν να συνεχίσουν τη μελέτη του συγκεκριμένου κβάζαρ με επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια. Το νέο μεγάλο διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb της NASA, το οποίο προγραμματίζεται για εκτόξευση φέτος, αναμένεται, μεταξύ άλλων, να ρίξει περισσότερο φως γενικότερα στα μυστικά των κβάζαρ.

Πηγές: "The Most Distant Quasar in the Universe," Feige Wang, [238], Jan. 12, 4:10-4:20 p.m. EST. aas.org/meetings/aas237 - https://phys.org/news/2021-01-distant-quasar-black-holes.html - https://www.amna.gr/home/article/519876/Anakalufthike-to-pio-makrino-kbazar-sto-sumpan%E2%80%93me-mia-terastia-mauri-trupa-sto-kentro-tou

 

 

Tα μυστικά της δύναμης του ανθρώπινου μυαλού. Secrets of the Human Brain

Pablo Picasso. Study for Les Demoiselles D'Avignon. Paris, early 1907.

Τον Απρίλιο του 1970, οι μηχανικοί της NASA στο Χιούστον των ΗΠΑ προσπάθησαν επί ογδόντα ώρες και τελικά κατάφεραν (εκμεταλλευόμενοι γνώσεις, ιδέες, αντοχές αλλά και μία κάλτσα, ένα λάστιχο, κομμάτια χαρτονιού και μια πλαστική σακούλα), να διασώσουν το πλήρωμα της αποστολής «Apollo 13», το οποίο, έπειτα από μια έκρηξη στο σκάφος τους, βρισκόταν 320.000 χιλιόμετρα μακριά από τη Γη. Η ιστορία είναι σχετικά γνωστή.

Just some of the 100 preparatory drawings Picasso did before committing himself to this final version.

Λιγότερο διαδεδομένη είναι μια άλλη προσπάθεια, 63 χρόνια πριν, που καταβλήθηκε από έναν νεαρό ζωγράφο ονόματι Πάμπλο Πικάσο: θέλοντας να φιλοτεχνήσει ένα έργο πρωτόγνωρο, δοκίμασε πολλές παραλλαγές ενός πίνακα που θα αμφισβητούσε την τέχνη του παρελθόντος και θα έμενε γνωστός ως «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν».

Το βιβλίο «Η δύναμη του νου: Επινοώντας τον κόσμο μέσα από τη δημιουργική διαδικασία» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Οξύ.

Αυτό που ίσως αγνοούμε, είναι η σύνδεση των δύο ιστοριών. Τις βρίσκουμε ως ενδεικτικές της ανθρώπινης δημιουργικότητας στο βιβλίο του νευροεπιστήμονα Ντέιβιντ Ιγκλμαν και του μουσικοσυνθέτη Άντονι Μπραντ, «Η δύναμη του νου». Από τον τίτλο του, ίσως ακούγεται σαν μια new age εξύμνηση των δυνατοτήτων της επιστήμης και του ανθρώπου. Είναι έτσι;

Centuries of study have provided increasingly detailed understanding of human brain anatomy. Now scientists are turning their attention to the complex circuits that connect the brain’s many regions—some 100,000 miles of fibers called white matter, enough to circle the Earth four times. In this image taken at the Martinos Center, pink and orange bundles transmit signals critical for language. VAN WEEDEN AND L. L. WALD, MARTINOS CENTER FOR BIOMEDICAL IMAGING, HUMAN CONNECTOME PROJECT; BRAIN PREPARATION PERFORMED AT ALLEN INSTITUTE FOR BRAIN SCIENCE

«Οι γνωστικές διεργασίες που κρύβονται πίσω από τις δημιουργικές πράξεις της NASA και του Πικάσο είναι ίδιες», διαβάζουμε στην εισαγωγή του, καθώς και ότι «όποιος σπάει το καλούπι του καθιερωμένου για να δημιουργήσει κάτι καινοτόμο χρησιμοποιεί το βασικό λογισμικό που λειτουργεί σε κάθε εγκέφαλο». Το εν λόγω λογισμικό, επεξεργαζόμενο τα αισθητηριακά δεδομένα που δέχεται και παράγοντας νέες εκδοχές του κόσμου, τελικά δίνει υπόσταση σε όλα όσα μας περιβάλλουν. Κάπου εδώ βρίσκεται και ο σκοπός του βιβλίου: «Κοιτώντας την πολυπλοκότητα των τεχνών, των επιστημών και της τεχνολογίας, θα ανακαλύψουμε τα κοινά στοιχεία της καινοτομίας που ενώνουν διαφορετικούς τομείς», σημειώνουν οι συγγραφείς.

Dr. David Eagleman is a neuroscientist and writer. He directs the Laboratory of Perception and Action at Baylor College of Medicine. (Sharon Steinmann/Department of Neurobiology and Anatomy at the University of Texas, Houston Medical School)

Το ενδιαφέρον είναι ότι και η συνεργασία τους συνιστά έναν φαινομενικά απροσδόκητο συνδυασμό. Όπως λένε, όλα ξεκίνησαν όταν ο Άντονι Μπραντ, ο συνθέτης, προσκάλεσε τον Ντέιβιντ Ιγκλμαν, τον νευροεπιστήμονα, σε ένα συνέδριο για τη σχέση μουσικής και εγκεφάλου. 

Dr. Brandt is a Professor of Composition and Theory at Rice University’s Shepherd School of Music.  He has been awarded the University’s Faculty Award for Excellence in Professional Service and Leadership (2019), a George R. Brown Award for Superior Teaching (2007), and a Phi Beta Kappa Teaching Award (2001).

Μερικά χρόνια αργότερα συζητούσαν σε ένα καφέ για το θέμα της δημιουργικότητας «και εκεί διαπιστώσαμε ότι ήταν κάτι που σκεφτόμασταν και οι δύο για καιρό, από διαφορετικές αλλά συμβατές οπτικές γωνίες. Ήταν ένα ταιριαστό σμίξιμο: μέχρι το τέλος του καφέ είχαμε αποφασίσει να γράψουμε το βιβλίο μαζί».

Τάση αυτοματοποίησης

Αφετηρία του Ιγκλμαν ήταν το ενδιαφέρον του για το πώς ο νους μας επιχειρεί ασυνείδητα να αυτοματοποιήσει τα πάντα, θέμα που τον είχε απασχολήσει στο βιβλίο του «Incognito: The Secret Lives of the Brain». 

«Σκεπτόμενος τους τρόπους με τους οποίους ο εγκέφαλος χτίζει αυτοματοποιημένες συμπεριφορές, άρχισα να αναρωτιέμαι για την άλλη πλευρά του νομίσματος. Για όσα συμβαίνουν όταν ο εγκέφαλος παράγει νέες επιλογές», εξηγεί. Για τον Μπραντ, «το να ζω στον κόσμο της μουσικής σύνθεσης, μου γεννούσε πάντα την απορία πώς οι άνθρωποι παράγουν πρωτότυπες μουσικές και τι ήταν αυτό που το κοινό θεωρούσε άξιο λόγου. Η δημιουργικότητα είναι μέρος του κόσμου μου, έτσι λοιπόν άρχισα να μελετώ τα μυστικά της».

Anatomy of a Mystery: New technologies let scientists peer deep into the hidden structure of the brain. A high-resolution view of the image above reveals white matter fibers arranged in a mysterious grid structure, like longitude and latitude lines on a map. VAN WEDEEN AND L. L. WALD, MARTINOS CENTER FOR BIOMEDICAL IMAGING, HUMAN CONNECTOME PROJECT

Βασική θέση του βιβλίου (την ελληνική έκδοση του οποίου προλογίζει ο επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου Διονύσης Σιμόπουλος), είναι ότι οι ολοένα επιταχυνόμενες αλλαγές του κόσμου αντιμετωπίζονται από τους ανθρώπους με τη βοήθεια της γνωστικής τους ευελιξίας. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η εξήγηση βρίσκεται στη βιολογία: ενώ ο εγκέφαλος της μέλισσας έχει ένα εκατομμύριο νευρώνες, ο ανθρώπινος έχει εκατό δισεκατομμύρια, που μεταφράζονται σε μεγαλύτερη γκάμα συμπεριφορών. Ένα άλλο προνόμιο είναι ότι «έχουμε περισσότερα εγκεφαλικά κύτταρα μεταξύ της αίσθησης (τι είναι εκεί έξω;) και της δράσης (πρόκειται να κάνω αυτό)». Κάπως έτσι, η ζωή των ανθρώπων είναι ένας ανταγωνισμός μεταξύ αυτοματοποιημένης συμπεριφοράς, που αντικατοπτρίζει τις συνήθειες, και διαμεσολαβούμενης, η οποία τις υπερνικάει. Οι γνωστικές αυτές λειτουργίες χωρίζονται σε τρεις στρατηγικές: την απόκλιση, την αποδόμηση και την ανάμειξη.

Pablo Picasso. Minotaur Caressing the Hand of a Sleeping Girl with his Face (Minotaure caressant du mufle la main d'une dormeuse) from the Vollard Suite (Suite Vollard) 1933, published 1939.

Στην απόκλιση, το πρωτότυπο τροποποιείται, όπως λ.χ. συμβαίνει με τις κυματιστές προσόψεις κτιρίων του αρχιτέκτονα Φρανκ Γκέρι και με τη «μαλακή ρομποτική», που αντί για μέταλλα χρησιμοποιεί υφάσματα. Στην αποδόμηση, ένα σύνολο διαλύεται, με χαρακτηριστικά παραδείγματα την κυβιστική ζωγραφική και τον διαχωρισμό του μορίου της ινσουλίνης από τον χημικό Φρέντερικ Σάνγκερ. Στην ανάμειξη, δύο ή περισσότερα στοιχεία ενώνονται και οδηγούν στον Μινώταυρο και στη Σφίγγα, αλλά και στη μουσική που ενσωματώνει samples παλιότερων τραγουδιών.

Η διαχρονικότητα τέτοιων παραδειγμάτων οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι κοιτούν πάντα προς το μέλλον. «Ο στόχος δεν είναι το σωστό, είναι το επόμενο», λένε οι Ιγκλμαν και Μπραντ, καθώς και ότι «η αποφυγή της επανάληψης είναι ο θεμέλιος λίθος της ανθρώπινης κουλτούρας». Σαν κάπως βαρύγδουπο όμως να ακούγεται το τελευταίο. Τα περισσότερα παραδείγματα των συγγραφέων προέρχονται από τη δυτική νεωτερικότητα, γνωστή για τα δυναμικά χαρακτηριστικά της, τα οποία αποτυπώνονται και σε ένα γράφημα του βιβλίου. Στο παρελθόν, όμως, αρκετοί πολιτισμοί άκμασαν παρότι μεταβάλλονταν πιο αργά και σταθερά, χώρια που οι έννοιες της δημιουργικότητας και της αλλαγής ενδέχεται να αντικατοπτρίζουν σύγχρονες και εξατομικευμένες επιθυμίες και προσλαμβάνουσες. Πώς λοιπόν εξασφαλίζεται η οικουμενικότητα των υποθέσεων του βιβλίου;

«Είναι αλήθεια ότι η έρευνα περί δημιουργικότητας θα ωφελούταν πολύ από μια μεγαλύτερη ποικιλομορφία στα υποκείμενά της», αποκρίνονται οι συγγραφείς. «Όπως δείχνει και το βιβλίο του Τζόζεφ Χένρικ “The weirdest people in the world”, υπάρχει μια τάση στην ψυχολογία να εξάγει “οικουμενικά” συμπεράσματα από ένα περιορισμένο δείγμα δυτικών υποκειμένων. Στην πραγματικότητα, αυτά τα “δυτικά, μορφωμένα, βιομηχανοποιημένα, εύπορα και δημοκρατικά” άτομα αποδεικνύονται συχνά εξαιρέσεις. Ωστόσο, η ανάλυσή μας περί δημιουργικότητας επικεντρώνεται σε πιο θεμελιώδη χαρακτηριστικά του εγκεφάλου, όπως ο ρόλος του στην πραγματοποίηση προβλέψεων, και σε φαινόμενα σαν την “καταστολή λόγω επανάληψης” (σ.σ.: η ολοένα και μικρότερη αντίδραση του εγκεφάλου σε ό,τι συνηθίζει). Με δεδομένο λοιπόν ότι όλοι έχουμε τα ίδια βιολογικά χαρακτηριστικά, τα παραπάνω δεν προσδιορίζονται πολιτισμικά».

Οι καινοτομίες

People with spinal cord injuries can’t move because the brain and body no longer communicate. Scientists hope to restore motion with a mechanical skeleton controlled by the wearer’s thoughts. It’s a daunting challenge: Hundreds of sensors must be implanted in the brain to send commands to the exoskeleton. Signals must also travel in reverse, from touch sensors telling the brain where the body is in space. JASON TREAT, NGM STAFF; ANTHONY SCHICK. ART: BRYAN CHRISTIE. SOURCES: MIGUEL NICOLELIS, DUKE UNIVERSITY; GORDON CHENG, INSTITUTE FOR COGNITIVE SYSTEMS, TECHNISCHE UNIVERSITAT MÜNCHEN, GERMANY

Μιλώντας για πολιτισμικούς προσδιορισμούς, ο Ιγκλμαν και ο Μπραντ τονίζουν ότι μια καινοτομία είναι από μόνη της ανεπαρκής: αυτό που χρειάζεται είναι η απήχηση στην κοινωνία. Ο δημιουργός και το κοινό του δεσμεύονται από πολιτιστικούς περιορισμούς αλλά και από το ιστορικό γίγνεσθαι, για αυτό διαφέρουν το ευρωπαϊκό μπαλέτο και ο ινδικός χορός, οι αγγλικοί και οι γαλλικοί κήποι, η επιτυχία της εφεύρεσης του τρανζίστορ στις ΗΠΑ και στο Παρίσι του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

 Εδώ, θα μπορούσε κανείς να προσθέσει ότι η ανθρώπινη δημιουργικότητα δεν σχετίζεται με το κοινωνικό πλαίσιο μόνο με όρους γούστου ή δεκτικότητας στις αλλαγές. Στοχαστές, από τον Βέμπερ και τον Ντιρκέμ, μέχρι τον Μπουρντιέ και τον Φουκό, έχουν δείξει ότι ο τρόπος που δρούμε και πράττουμε, επηρεάζεται ή και ορίζεται από την κοινωνική δομή και τις διάφορες μορφές εξουσίας. Άραγε, λοιπόν, θα μπορούσαμε να περιμένουμε τους ίδιους τύπους δημιουργικότητας από όλα τα κοινωνικά στρώματα; 

The Glow of Memory: When you form a memory, “there’s a physical change in the brain,” says Don Arnold, of the University of Southern California. Red and green dots on the branches extending from this rat neuron show where it contacts other neurons. As the rat forms new memories, new dots appear and old ones vanish. GARRETT GROSS AND DON ARNOLD, UNIVERSITY OF SOUTHERN CALIFORNIA

Ο Ντέιβιντ Ιγκλμαν και ο Άντονι Μπραντ απαντούν ότι «όταν η δημιουργικότητα ευδοκιμεί, υπάρχει ένας ενάρετος κύκλος ανατροφοδότησης μεταξύ της ικανότητας ενός μυαλού να παράγει πιθανούς νεωτερισμούς και της κοινωνικής επιβράβευσης μιας καινοτομίας. Οι δημιουργικές πράξεις δεν θα ήταν δυνατές χωρίς την πρώτη και δεν θα ευημερούσαν χωρίς τη δεύτερη. Επίσης, όπως σημειώνουμε στο βιβλίο, το πολιτισμικό πλαίσιο παράγει συχνά τροχιές οι οποίες ορίζουν μέχρι πού μπορεί να φτάσει ένας δημιουργικός νους. Ο Μπετόβεν ήταν ο πιο πειραματικός Ευρωπαίος συνθέτης της εποχής του, αλλά ποτέ δεν ζήτησε από τους εκτελεστές του να κινηθούν ανάμεσα στις μουσικές τονικότητες, να χρησιμοποιήσουν υποδιαιρέσεις του ημιτονίου ή να παίξουν ταυτόχρονα αλλά ασυγχρόνιστα, στοιχεία δηλαδή της ιαπωνικής μουσικής Gagaku που αναπτύχθηκε την ίδια περίοδο στην άλλη άκρη του κόσμου».

Οι συγγραφείς προσθέτουν και κάτι λίγο πιο επίκαιρο. «Είναι αλήθεια ότι η δημιουργικότητα δεν επιστρατεύεται από όλους τους κλάδους», σημειώνουν. «Αλλά η πανδημία έχει δείξει ότι ακόμα και άνθρωποι σε διαδικαστικά επαγγέλματα χρειάστηκε να καινοτομήσουν και να φανταστούν αλλιώς τον εαυτό τους ενόψει των νέων προκλήσεων.

Η πανδημία έχει προκαλέσει ανείπωτο πόνο και αγωνία, αλλά έχει λειτουργήσει και ως περιπτωσιολογική μελέτη του ανθρώπινου είδους και της ευέλικτης σκέψης του σε κάθε πτυχή της ζωής».

Η πανδημία έδειξε ότι καμία πτυχή της ζωής δεν είναι εξασφαλισμένη

The visual cortex of the human brain, and its primary pathways. By Selket, via Wikimedia Commons.

Αφού ολοκληρώσουν την ανάλυση της ανθρώπινης δημιουργικότητας (αφήνοντας εκτός τον ρόλο των συναισθημάτων, καθώς, όπως απαντούν σε σχετική μας ερώτηση, «η εμπειρία τους είναι υποκειμενική και δύσκολα γίνονται γενικεύσεις»), ο Ντέιβιντ Iγκλμαν και ο Άντονι Μπραντ προχωρούν και σε προτάσεις για την εφαρμογή της. Αυτές συνοψίζονται στην αφοβία μπροστά στο ρίσκο, στη διαρκή εξερεύνηση διαφορετικών εκδοχών μιας δημιουργικής πράξης, στην εύρεση της χρυσής τομής μεταξύ οικειότητας και καινοτομίας (ώστε και μια αίσθηση ασφάλειας να επιτυγχάνεται από μια καινούργια ιδέα, αλλά και νέοι ορίζοντες να ανοίγονται) κ.ά.

Oι Anthony Brandt (συνθέτης) και David Eagleman (νευροεπιστήμονας) εξετάζουν Τέχνη και Επιστήμη μαζί για να κατανοήσουν πώς οι καινοτομίες –από τους πίνακες του Πικάσο μέχρι το iPhone του Steve Jobs– στηρίζονται σε ό,τι υπάρχει ήδη αλλά και στις βασικές λειτουργίες του εγκεφάλου. Αυτό το μανιφέστο… μας δείχνει πώς οι δύο αυτοί παράγοντες καλλιεργούν αμφότεροι τη δημιουργικότητα  – The Wall Street Journal. O David Eagleman με τον θρυλικό Nick Cave, στην συνέντευξη για το ντοκιμαντέρ The Creative Brain / Netflix

Κυρίως, όμως, εστιάζουν στη σημασία της καλλιέργειας της δημιουργικότητας στο εκπαιδευτικό σύστημα. Ποιο είναι κατά τη γνώμη τους το ιδανικό σχολείο; «Πέραν της εξειδίκευσης που απαιτείται σε κάθε τομέα, όλες οι πτυχές της δημιουργικής διαδικασίας μπορούν να διδαχθούν με τη βοήθεια των τεχνών», επισημαίνουν. «Για παράδειγμα, η χρήση του παρελθόντος ως εφαλτηρίου, η διαφοροποίηση από το οικείο, η δημιουργία πολλαπλών νέων επιλογών. Το πιο αποκαρδιωτικό είναι ότι ειδικά στα αμερικανικά δημόσια σχολεία, η ενσωμάτωση της δημιουργικότητας στη διδακτέα ύλη οφείλεται συχνά στις διακριτικές πρωτοβουλίες των δασκάλων. Όταν διδάσκονται οι τέχνες, οι ασκήσεις φτάνουν συνήθως μέχρι την πιστή αναπαραγωγή πρωτοτύπων, παρά στην αντιμετώπιση αυτών ως ένα πρώτο βήμα. Στον ιδανικό για εμάς κόσμο, οι δημιουργικές πρακτικές θα διδάσκονταν σε όλα τα πεδία ταυτόχρονα, με τις τέχνες να αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της διαδικασίας. Αντί λοιπόν να επιδοκιμάσουμε ένα συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σύστημα, θα ενθαρρύναμε τα σχολικά συμβούλια να σχεδιάσουν ένα πρόγραμμα διδασκαλίας που να εξυπηρετεί τους μαθητές. Υπάρχουν κυριολεκτικά αμέτρητοι τρόποι να γίνει κάτι τέτοιο».

Μιλώντας για έναν ιδανικό για τη δημιουργικότητα κόσμο, θα μπορούσαν να τον συσχετίσουν με το επώδυνο παρόν; «Η πανδημία έχει δείξει ότι καμία πτυχή της ζωής των ανθρώπων δεν είναι σταθερά εξασφαλισμένη, ακόμα και σε μια μελλοντική κοινωνία», καταλήγουν οι Iγκλμαν και Μπραντ. «Η ζωή θα μας δοκιμάζει συνεχώς. Ποιο άλλο είδος θα μπορούσε να έχει ανταποκριθεί σε μια παγκόσμια πανδημία με τόση επινοητικότητα; Eχουμε δει σχεδόν κάθε κανονικότητα να ανατρέπεται και ωστόσο, σε γενικές γραμμές, προσαρμοζόμαστε. Δεν μιλάμε μόνο για κάποιους ανθρώπους που λύνουν προβλήματα για χάρη των υπολοίπων: ζούμε μια κατάσταση στην οποία όλοι βοηθούν και όλοι συνεισφέρουν λιγότερο ή περισσότερο, είτε πρόκειται για τη φροντίδα των παιδιών, είτε για την ανάπτυξη νέων εμβολίων. Όλοι βιώνουμε από πρώτο χέρι τη συμφορά που έχει βρει την ανθρωπότητα – με μερικές ακόμα να πλησιάζουν, χάρη στην κλιματική αλλαγή και σε άλλες προκλήσεις. Το καλύτερο λοιπόν που μπορούμε να κάνουμε είναι να προετοιμάσουμε τους νέους ώστε να γίνουν ευφάνταστοι στοχαστές, έτοιμοι να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των καιρών. Δυστυχώς, όπως δείχνουν πρόσφατες έρευνες, η πρόσβαση στην καινοτομία εξασφαλίζεται συχνά από τους οικονομικά προνομιούχους. Αυτή είναι η θεμελιώδης αλλαγή που πρέπει να συμβεί ώστε να οδηγηθούμε σε έναν πιο εύρωστο πολιτισμό απόκλισης, αποδόμησης και ανάμειξης».

Πηγές: https://www.kathimerini.gr/opinion/interviews/561213079/ta-mystika-tis-dynamis-toy-anthropinoy-myaloy/ - https://www.eagleman.com/thebrain - https://www.nationalgeographic.com/magazine/2014/02/brain/ - https://creativebrainmovie.com/

 

 

 

 

 

 

Στο «φως» άγνωστος πίνακας του Ελ Γκρέκο. Previously Unknown El Greco Painting Comes to Light in Spain

Χρειάστηκαν πάνω από δύο χρόνια εργασίας, μελετών και αναλύσεων προκειμένου να πιστοποιηθεί η αυθεντικότητα του έργου του Ελ Γκρέκο. A small-scale painting of Jesus Christ wearing the crown of thorns and carrying the cross has been authenticated as a work by the Renaissance painter El Greco. Detalle del Cristo atribuido al Greco. CAEM

Ένας μικρών διαστάσεων πίνακας που ανήκει σε ιδιώτη συλλέκτη και απεικονίζει τον Ιησού με το αγκάθινο στεφάνι να φέρει τον σταυρό, αποδόθηκε στον κορυφαίο έλληνα ζωγράφο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, γνωστό και ως Ελ Γκρέκο.

El Greco, Christ Carrying the Cross, 1580, 105 X 59 cm, Metropolitan Museum of Arts - New York.

H αυθεντικότητα του έργου -που παρουσιάζει ομοιότητες με τον πίνακα «Ο Χριστός φέρων τον Σταυρόν» (1580)- πιστοποιήθηκε μετά από εκτεταμένη ανάλυση και έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Center d’Art d’Època Moderna (CAEM) του Πανεπιστημίου της Λιέιδα στην Καταλονία.

Ο καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης και διευθυντής του CAEM, δρ. Σίμο Κομπάνι συνεργάστηκε με την Κάρμεν Γκαρίδο, ιδρύτρια και διευθύντρια του Τμήματος Τεκμηρίωσης του Μουσείου του Πράδο, καθώς και την ερευνήτρια Μαριόνα Ναβάρο.

Όπως δήλωσε στην El Pais «χρειάστηκαν πάνω από δύο χρόνια συναρπαστικής εργασίας, μελετών και αναλύσεων. Για μας είναι μεγάλη είδηση και ένας φόρος τιμής στην Κάρμεν, η οποία απεβίωσε ξαφνικά στις 8 Δεκεμβρίου».

The newly authenticated El Greco painting. COURTESY CAEM

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του CAEM, πρόκειται για δημιουργία του ίδιου του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου και όχι για έργο του εργαστηρίου ή των μαθητών του. Μέρος των αναλύσεων αφορούσε τη σύγκριση του πίνακα με έργα του ζωγράφου τα οποία βρίσκονται στις συλλογές του Μουσείου Ελ Γκρέκο στο Τολέδο και του Πράδο στη Μαδρίτη.

Ο δρ. Κομπάνι πιστεύει ότι το έργο μπορεί να ήταν άγνωστο μέχρι τώρα επειδή ο ζωγράφος το κράτησε στο εργαστήριό του και δεν το παρουσίασε σε έκθεση κατά τη διάρκεια της ζωής του. Μάλιστα, θεωρεί ότι πιθανώς λειτουργούσε ως μοντέλο ή οδηγός για άλλους πίνακες με παρόμοια θεματολογία.

«Ωστόσο, λόγω του εκλεπτυσμένου φινιρίσματος του εξαιρετικού αυτού έργου και λαμβάνοντας υπόψιν το μικρό μέγεθος του, μπορεί επίσης να προοριζόταν για το ιδιωτικό παρεκκλήσι κάποιου ευγενή ή κληρικού», πρόσθεσε.

Πηγές: https://elpais.com/cultura/2021-01-02/ - https://www.artnews.com/art-news/news/el-greco-painting-authenticated-1234580702/ - https://www.tovima.gr/2021/01/09/culture/sto-fos-agnostos-pinakas-tou-el-gkreko/

 

Ένα ξεχωριστό μάγναστρο. Chandra Studies Extraordinary Magnetar

Το J1818.0-1607 ξεχωρίζει διότι είναι το νεώτερο γνωστό μάγναστρο, με μια ηλικία που υπολογίζεται γύρω στα 500 χρόνια. Επίσης περιστρέφεται γρηγορότερα από κάθε άλλο γνωστό μάγναστρο εκτελώντας 1 περιστροφή ανά 1,4 δευτερόλεπτα. In 2020, astronomers added a new member to an exclusive family of exotic objects with the discovery of a magnetar. New observations from NASA’s Chandra X-ray Observatory help support the idea that it is also a pulsar, meaning it emits regular pulses of light. This composite image contains a wide field of view in the infrared from two NASA missions, the Spitzer Space Telescope and the Wide-Field Infrared Survey Explorer (WISE), taken before the magnetar’s discovery. X-rays from Chandra show the magnetar in purple. The magnetar is located close to the plane of the Milky Way galaxy at a distance of about 21,000 light-years from Earth. Image credit: X-ray: NASA/CXC/Univ. of West Virginia/H. Blumer; Infrared (Spitzer and Wise): NASA/JPL-CalTech/Spitzer

Τα μάγναστρα είναι ένας ιδιαίτερος τύπος άστρων νετρονίων που δημιουργούν ισχυρότατα μαγνητικά πεδία. Πόσο ισχυρά;

Η ένταση του μαγνητικού πεδίου της Γης είναι της τάξης του ενός Gauss(=10-4Tesla), ενώ ο μαγνήτης του ψυγείου δημιουργεί ένα μαγνητικό πεδίο περίπου 100 Gauss. Τα μάγναστρα, από την άλλη πλευρά, δημιουργούν μαγνητικά πεδία περίπου ενός εκατομμυρίου δισεκατομμυρίων Gauss. Αν ένα μάγναστρο βρισκόταν σε απόσταση περίπου 60.000 χιλιομέτρων από τη Γη, θα διέγραφε τα δεδομένα από όλες τις πιστωτικές κάρτες στη Γη!

Στις 12 Μαρτίου του 2020, oι αστρονόμοι ανίχνευσαν ένα νέο μάγναστρο με το τηλεσκόπιο Neil Gehrels Swift της NASA, σε απόσταση περίπου 21.000 ετών φωτός από τη Γη.

Πρόκειται για το 31ο γνωστό μάγναστρο, από τα περίπου 3.000 γνωστά άστρα νετρονίων, το οποίο ονομάστηκε J1818.0-1607.

Το J1818.0-1607 ξεχωρίζει διότι είναι το νεώτερο γνωστό μάγναστρο, με μια ηλικία που υπολογίζεται γύρω στα 500 χρόνια. Επίσης περιστρέφεται γρηγορότερα από κάθε άλλο γνωστό μάγναστρο εκτελώντας 1 περιστροφή ανά 1,4 δευτερόλεπτα.

Astronomers recently found the fastest spinning and possibly the youngest magnetar yet. J1818.0-1607 is located about 21,000 light years away in the Milky Way galaxy. Magnetars are a special class of neutron stars with extremely powerful magnetic fields. Researchers needed Chandra and other telescopes to learn about this unusual object. Credit: Chandra X-ray Observatory

Οι παρατηρήσεις του διαστημικού τηλεσκοπίου Chandra του J1818.0-1607 που λήφθηκαν τρεις εβδομάδες μετά την ανακάλυψη από το Swift έδωσαν στους αστρονόμους την πρώτη εικόνα υψηλής ανάλυσης αυτού του αντικειμένου με ακτίνες Χ. Τα δεδομένα του Chandra αποκάλυψαν μια σημειακή πηγή στην θέση που βρίσκονταν το μάγναστρο, περιβαλλόμενη από διάχυση ακτίνων Χ, πιθανότατα εξαιτίας της ανάκλασής των από την μεσοαστρική σκόνη στην γειτονιά της. Ο Harsha Blumer του Πανεπιστημίου της Δυτικής Βιρτζίνια και ο Samar Safi-Harb του Πανεπιστημίου της Μανιτόμπα στον Καναδά δημοσίευσαν τα αποτελέσματα των παρατηρήσεων του J1818.0-1607 με το Chandra, στο περιοδικό Astrophysical Journal Letters με τίτλο: “Chandra observations of the newly discovered magnetar Swift J1818.0-1607”.

Πηγές: https://www.nasa.gov/mission_pages/chandra/images/chandra-studies-extraordinary-magnetar.html - https://physicsgg.me/2021/01/09/

 

 

Μ. Καραγάτσης, «Το κουτί της Πανδώρας»

Yvonne Gregory (Park) (1889-1970), Pandora (1919), photograph, published in ‘Photograms of the Year’, 1919, further details not known. Wikimedia Commons.

ΘΥΜΑΣΤΕ ΤΟΝ ΜΥΘΟ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ; Ήταν η πρώτη γυναίκα του κόσμου, και σαν τέτοια έχει συγκεντρωμένες όλες εκείνες τις ευχάριστες ή δυσάρεστες ιδιότητες που έχει διασπείρει σήμερα στις απογόνους της. Ήταν ο παράδεισος και η κόλαση μαζί. Μια πραγματική ένωση, δυαδική μοναρχία, του Βασιλείου των Ουρανών και της Ηγεμονίας του Ερέβους.

Ο μύθος λέει, ότι τότε οι Θεοί αποφάσισαν να σπείρουν τα κακά στη Γη. Θαυμάζω την αφέλεια των προγόνων μας, αν μου επιτρέπεται να χαραχτηρίσω αφέλεια μια τέτοια επιπολαιότητα. Οι θεοί είχαν στείλει στη Γη τη γυναίκα, δεν υπήρχε λοιπόν ανάγκη να στείλουν και άλλα κακά, δεδομένου ότι η κοινή μας πρόγονος πρέπει να ήταν πλασμένη από μιαν πάστα κακίας, τύπου γάλακτος Νεστλέ, ευχάριστου και ιδίως συμπεπυκνωμένου.

Ή μήπως πάλι πλανώμαι; Διόλου απίθανο οι παμπόνηροι αυτοί Δαναοί, να πλάσαν τον μύθο έτσι, για να κολακέψουν τις ομηρικές συνεύνους των, στέλνοντας το απαίσιο κουτί κατόπιν, σαν είδος αναρχικής μπόμπας, κρυμμένης μέσα σε θήκη κοσμημάτων, και πληρωτέας contre-rembourcement.

William-Adolphe Bouguereau (1825–1905), Pandora (1890), oil on canvas, 92.5 × 64.5 cm, location not known. Wikimedia Commons.

Πάντως, ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης το ρίξαν σε κάποιο Θεό, δεν θυμάμαι ποιον, γενικό αποδέχτη όλων των εκφράσεων των εσωτερικών αισθημάτων μας, που προκαλούν τα εξωτερικά γεγονότα, όπως όλοι οι θεοί άλλωστε. Αυτή λοιπόν η συκοφαντημένη Θεότης, έστειλε το κουτί με τα κακά στην Πανδώρα, και της είπε να μην τ’ ανοίξει, επ’ ουδενί λόγω. Αν σκεφθεί κανείς λογικά, θα δει ότι αυτή η απαγόρεψη, δεν χρησίμευε παρά για ένα πρόσχημα, που πίσω του θα κρυβόταν η τυχόν τύψη της θεϊκής συνείδησης. Εφόσον ο σκοπός του ήταν να σκορπίσει στον κόσμο κάθε δυσάρεστη ασχήμια, γιατί να διαλέξει για πλασιέ αυτή την αθώα γυναίκα; Ή μην ήταν τρόπος κι αυτός για να επαυξήσει την δύναμη του περιεχομένου του κουτιού, επιβάλλοντας ύπουλα στην Πανδώρα τη δυσφήμιση του φταίξιμου, που μοιρασμένη τη φέρνουν ως σήμερα όλες οι απόγονοί της;

John William Waterhouse (1849–1917), Pandora (1896), oil on canvas, 152 × 91 cm, Private collection. Wikimedia Commons.

Η Πανδώρα το άνοιξε το κουτί. Δεν βάσταξε. Ήταν γυναίκα και σαν γυναίκα, περίεργη. Τα λοιπά περιττεύουν, και η συνέχεια είναι γνωστή και τετριμμένη. Σας υπενθυμίζω μόνον, ότι ενώ τα ελευθερωμένα κακά φύγαν και σκορπίστηκαν στα πέρατα της Οικουμένης, η Ελπίδα, το μορφινούχο αυτό καταπότιο, που χάρισαν οι δίκαιοι και πολυεύσπλαχνοι Θεοί στους ανθρώπους, μετά το πρώτο τους δώρο, τον καρκίνο της δυστυχίας, εθεώρησε καλό να καθίσει τεμπέλικα στην άκρη του κουτιού, χωρίς απολύτως καμιάν όρεξη να εκτελέσει την επανορθωτικήν εργασία του. Και κει βρίσκεται ακόμα.

Έτσι λοιπόν και μένα μια μέρα, άνοιξε μπροστά μου το κουτί που έκρυβε τα κακά της πολιτικής. Τις ασχημίες της ζωής τις ήξερα από καιρό. Μα φαίνεται ήμουν γεννημένος σκεπτικιστής, γιατί από τότε κοιτούσα τον κόσμο με φιλοσοφικήν αδιάφορη προσοχή. Μερικοί αυτό το λεν έλλειψη πνεύματος. Περιττόν να σας πω ότι διαφωνώ ριζικώς και εξ ενστίκτου.

Μόλις είχαν αρχίσει τότε τα πάθη, που κάμποσα χρόνια διαίρεσαν τον τόπο μας σε δύο στρατόπεδα. Ήμουν πολύ μικρός. Τα πολιτικά γεγονότα της εποχής μου τα σκεπάζει μια πυκνή ομίχλη μέσα μου. Το μόνο που θυμάμαι ήταν ότι είχαν γίνει εκλογές. Λεπτομέρειες μη μου ζητάτε. Δεν είμαι σε θέση να σας δώσω. Θυμάμαι μόνον ότι ήταν χειμώνας και ότι πήγαινα στο σχολείο, όπου με κρατούσαν σε διαρκή γοητεία τα μεγάλα μάτια και το αχνό πρόσωπο της κυρίας Νίτσας.

Πολλές φορές ως τότε, είχα ακούσει την μητέρα μου τα δειλινά ή τα βράδια, όταν το γκρίζο χειμωνιάτικο φως έκοβε το προφίλ της στο άνοιγμα του παράθυρου, να μιλάει με την πίκρα της δοκιμασμένης γυναίκας για την πολιτική. Συνήθως δεν απευθυνόταν σε μένα, γιατί ακόμα δεν ήμουν σε θέση να υπεισέλθω στα μυστήρια αυτής της υπερεπιστήμης. Αλλά το θέμα ήταν φρικωδώς ενδιαφέρον. Άφηνα στη μέση το διάβασμα της Διάπλασης, και παρακολουθούσα τη συζήτηση, που το πιο μεγάλο μέρος της ήταν ένας ατέλειωτος μητρικός μονόλογος.

— Είναι γλυκιά και προδότρα σαν τη θάλασσα, ύπουλη σαν τη γυναίκα, έχει χίλια πρόσωπα και άπειρα χέρια σαν τον Βισνού, χέρια που χτυπούν, που εκλιπαρούν, που απειλούν, που ζητιανεύουν, που κολακεύουν, που γοητεύουν και που πιο συχνά κλέβουν. Είναι το Ινδικό Τριμουρτί, με τις μορφές της Δόξας, της Μετριότης, και της Αφάνειας. Ένστικτο, Επιστήμη και αρρώστια συγχρόνως, αναφαίνεται, κολλάει, μαθαίνεται. Δοξάζει την πιο περίφημη μηδενικότητα, και γελοιοποιεί το πιο δυνατό μυαλό. Είναι φωτεινή νύχτα, που μόνον οι νυχτάλοπες βλέπουν, βράχος που δοκιμάζονται οι χαρακτήρες με βραβείο την Αποτυχία, σαρκαστικό γέλιο του Δαίμονα που τον λευτέρωσες, ανοίγοντας το μπουκάλι με τη σφραγίδα του Σολομώντος...

Και ο μονόλογος εξακολουθούσε σε εικόνες που θα τις ζήλευαν οι Άραβες μυθογράφοι και οι διάδοχοι του Παρνασσού.

— Σπέρνει τη διχόνοια, χωρίζει οικογένειες, ψυχραίνει φίλους. Κάνει τον άνθρωπο μισητό και επιθυμητό. Είναι ο σίφουνας των κακών και της δυστυχίας...

Frederick Stuart Church (1842–1924), Pandora (1883), pencil and ink wash on paper, 30.2 x 45.7 cm, Private collection. Wikimedia Commons.

Με μια λέξη, αν πιστεύαμε τυφλά τις διδαχές της μητέρας μου, η πολιτική ήταν το κουτί της Πανδώρας, ένα κουτί που μόνο τη φήμη του ήξερα, μα που το περιεχόμενό του ήταν ασαφές και προβληματικό. Και νά που μια μέρα, την επομένη Δευτέρα των εκλογών, το καπάκι άνοιξε, και τα κακά της πολιτικής φτερούγισαν μπρος στα μάτια μου, σαν μαύρα καλικαντζαράκια.

Η σκηνή στο σχολείο, στο διάλειμμα. Την πελώρια αυλή, τη φωτίζει ένας ήλιος παγωμένος. Οι αδύνατες γαμπίτσες των παιδιών παίρνουν τόνους μελιτζανιούς και κάτω από τις μυτίτσες κρέμεται ένα διάφανο διαμάντι.

Μέσα στο γραφείο οι «κυρίες», καθισμένες γύρω στη σόμπα, ακούν την κυρία διευθύντρια που διαβάζει στην εφημερίδα τα πρώτα αποτελέσματα. Από το ισόγειο παράθυρο βλέπω τις εξημμένες από φόβο και περιέργεια φυσιογνωμίες τους.

Το κρύο μας περουνιάζει. Τα γυμνά γόνατά μου χτυπιούνται μ’ ένα κρότο κούφιων ξύλων. Μόνον ένα γερό τρέξιμο πάνω στην παγωμένη λάσπη μπορεί να μας δώσει μια ζωογονητική θερμότητα. Ρίχνω μιαν ανεύθυνη ιδέα.

— Παιδιά! Παίζουμε τους κλέφτες και τους χωροφύλακες;

Όλη η αυλή αντήχησε από χαρούμενες φωνές.

— Ναι, ναι, μπράβο Γιαννάκη, τους κλέφτες και τους χωροφύλακες. Εγώ θα γίνω χωροφύλακας! Εγώ κλέφτης! Εγώ αστυνόμος!

Είναι γνωστό, ότι η αναρχία είναι ένα από τα πιο μεγάλα κακά. Και καθώς βλέπετε μια φοβερή αναρχία απειλούσε το παιδικό μας παιχνίδι. Η διαίρεση και η διοργάνωση της ομοιογενούς αυτής δύναμης σε δύο στρατόπεδα αντίθετα δεν ήταν και πολύ εύκολο πράμα. Μόνο μια λύση υπήρχε. Ο από μηχανής Θεός, ο άνθρωπος της επιβολής, που παίρνοντας την αρχηγία των κλεφτών, χωρίς άλλο από προγονική κληρονομικότητα της λατρείας της ελευθερίας και περιφρόνηση στην ένοπλο δύναμη, θα διόριζε τον εντεταλμένο στην καταδίωξη αστυνόμο, παίρνοντας έτσι την ανώτερη αρχηγία και εποπτεία του παιχνιδιού.

Και ο άνθρωπος της πυγμής παρουσιάστηκε. Είναι ο νταής του σχολείου, ένας από τους μεγάλους της τετάρτης, μαύρος και άσκημος, που ακούει στα ονόματα Καραμπόλας, Μούμια, Στοκοφίσι και Ιππώνεια, το τελευταίο γιατί στο παιχνίδι «άλογο και καβαλάρης», αυτός διόριζε τ’ άλογα.

Μπήκε στη μέση και με μια κίνηση γιομάτη περιφρονητική μεγαλοπρέπεια επέβαλε την τάξη.

— Σκασμός, μυξιάρικα! Εγώ είμαι αρχιλήσταρχος!

Αφού με πραξικόπημα πήρε την αρχή, άρχισε να μοιράζει αξιώματα. Και πρώτα σκέφτηκε για το πρόσωπο του άξιου εχθρού του.

— Εσύ Γιαννάκη θα είσαι αστυνόμαρχος. Ο Γκαμήλας χωροφύλακας, ο Παπαδόπουλος ενωμοτάρχης. Για πρωτοπαλίκαρο παίρνω τον Πίπη...

Όλοι γυρίσαμε να ιδούμε τον εκλεχτό υπασπιστή του Αρχηγού. Μα ο Πίπης με τα χέρια στις τσέπες του πανταλονιού και τα πόδια ανοιγμένα κοιτούσε τον Καραμπόλα με ένα ύφος γιομάτο ειρωνεία και αυθάδεια.

— Ρε Ιππώνεια, μπας και νόμισες, πως εγώ ο γιος του συνταγματάρχη Τριαστέρη θα καταδεχτώ να γίνω πρωτοπαλίκαρο ενός Βασιλικού σαν και σένα. Άι στο διάολο ρε!

Και γυρίζοντας κατά το μέρος μας επρόσθεσε με άφατη αυτοπεποίθηση.

— Εγώ είμαι αρχιλήσταρχος, που είμαι και Βενιζελικός!

Ιερή οργή τάραξε από πάνω ίσαμε κάτω τον Καραμπόλα, ενώ εμείς άβουλο ποίμνιο περιμέναμε με αγωνία την εξέλιξη των γεγονότων.

— Ρε πουλημένε, που τολμάς και βάζεις στο στόμα σου τον βασιλιά, πέρνα από τον μαχαλά σαν σου βαστάει ρε, να γυρίσεις μπλε μαρέν στο ξύλο...

Και γυρίζοντας κατά το ακροατήριο, επιβεβαίωσε τη στερεότητα της θέσης του.

— Εγώ είμαι αρχιλήσταρχος!

Αλίμονο, όμως! Ο όχλος είναι άβουλος, και μόνον ένας ηρωισμός, μια αυτοθυσία, μπορεί να τον παρασύρει, κατά μιαν άποψη. Ο Καραμπόλας πρώτος κατάλαβε την ψυχολογία μας και έβαλε σ’ ενέργεια τα μεγάλα μέσα.

— Ο Βενιζέλος είναι γυαλάκιας.

Η μεγάλη ύβρις αντήχησε στον παγωμένο αέρα. Ο Πίπης ωχρίασε και χωρίς ν’ απαντήσει ρίχτηκε με γροθιές μπροστά στον Καραμπόλα, και οι δυο κυλίστηκαν στο χώμα, ενώ ο αχάριστος όχλος βλέποντας τους αρχηγούς να μαλλιοτραβιούνται ξέσπασε σε φωνές κανιβαλικής χαράς.

Vincent van Gogh (1853–1890), Woman Sewing (1885), media and dimensions not known, Van Gogh Museum, Amsterdam, The Netherlands. Wikimedia Commons.

Το βράδυ, όπως πάντα η μητέρα, καθισμένη κοντά στο παράθυρο κεντούσε. Το έντονο προφίλ της ζωγραφιζόταν αδρά ανάμεσα στις σκοτεινές κουρτίνες. Μπήκα στην κάμαρα με σοβαρότητα και επιβολή. Ένιωθα πως ήμουν πιο μεγάλος, πιο πολύς. Ένα καινούριο φορτίο, ένα βάρος γνώσης, μου ’δινε μια μεγάλην ιδέα για τον εαυτό μου και άμετρο πεσιμισμό για τον κόσμο και τη ζωή.

Η μητέρα, όπως πάντα, με υποδέχτηκε με τη γλυκιά φωνή της.

— Καλώς τον Γιαννάκη μου, καλώς το χρυσό μου το παιδί. Είναι ευχαριστημένος ο μικρός μου από το σχολείο σήμερα;

Αυτό είναι αμφίβολο. Πολλά αισθήματα, και φοβερές επιρροές κλονίζουν την ψυχούλα του Γιαννάκη, του καλού παιδιού. Κάθουμαι στην καρεκλίτσα μου στα πόδια της μητέρας. Τα άσπρα χέρια της ανεβοκατεβαίνουν πάνω στο κέντημα. Είναι η ώρα των εκμυστηρεύσεων. Το σκοτάδι είναι καλός σύμβουλος, και η μητέρα καλός σύντροφος.

— Μαμά. Η πολιτική είναι κακό πράμα...

Η μητέρα με κοιτάει με έκπληξη πάνω από τα γυαλιά της.

— Και πώς το κατάλαβες Γιαννάκη;

Με άφατη σοβαρότητα της διηγούμαι τα φοβερά γεγονότα της ημέρας. Συμμερίζεται απόλυτα τη γνώμη μου και κουνάει συγκαταβατικά το κεφάλι. Μα νομίζω πως ένα αδιόρατο χαμόγελο τραβάει το χείλι της.

Η διήγηση τέλειωσε. Η μητέρα αναστενάζει. Και ξαναπιάνει το αιώνιο τροπάρι της, ενώ το σκοτάδι πέφτει σιγά σιγά στην κάμαρα.

— Είναι ωραία και κακιά σαν τη θάλασσα, γλυκιά και πικρή σαν όμορφη γυναίκα, ελαφριά και λαμπερή σαν σαπουνόφουσκα, επιθυμητή και φοβερή σαν μάγισσα. Είναι η στρίγκλα του βουνού, το χρυσό μήλο που το τρώει το σκουλήκι, η Βαβέλ της φιλίας, η μορφίνη της ματαιοδοξίας...

Arthur Rackham (1867–1939), Pandora (date not known), further details not known. Wikimedia Commons.

1927

Μ. Καραγάτσης. [1993] 2002. Νεανικά διηγήματα. Εισαγωγή και φιλολογική επιμέλεια: Βαγγέλης Αθανασόπουλος. Πρόλογος: Στρατής Πασχάλης. 2η έκδ. Αθήνα: Εστία.

 

 

Oι αρχέγονες μαύρες τρύπες και η αναζήτηση σκοτεινής ύλης από το πολυσύμπαν. Primordial black holes and the search for dark matter from the multiverse

Σύμπαντα-μωρά που δημιουργήθηκαν μετά την Μεγάλη Έκρηξη και διαχωρίστηκαν από το  σύμπαν μας θα μπορούσαν να εντοπιστούν από οπτικά τηλεσκόπια ως αρχέγονες μαύρες τρύπες. Baby universes branching off of our universe shortly after the Big Bang appear to us as black holes. Credit:Kavli IPMU

Οι αρχέγονες μαύρες τρύπες προς το παρόν βρίσκονται στο μυαλό των θεωρητικών φυσικών. Υποτίθεται πως σχηματίστηκαν στο αρχέγονο σύμπαν πριν από τον σχηματισμό των άστρων και των γαλαξιών και μπορεί να ευθύνονται για μερικά από τα παρατηρούμενα βαρυτικά κύματα, αλλά και για τις τεράστιες μαύρες τρύπες που βρίσκονται στα κέντρα των γαλαξιών (και στον δικό μας). Θα μπορούσαν επίσης να παίζουν ρόλο στην σύνθεση βαρέων στοιχείων όταν συγκρούονται και καταστρέφουν αστέρες νετρονίων, όπου εξαιτίας της μεγάλης πυκνότητας νετρονίων, παράγονται βαρείς πυρήνες διαμέσου της λεγόμενης γρήγορης διαδικασίας (r-process). Επιπλέον, υπάρχει και η συναρπαστική πιθανότητα η μυστηριώδης σκοτεινή ύλη, η οποία αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μέρος της ύλης στο σύμπαν, να συνίσταται από αρχέγονες μαύρες τρύπες.

Το βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 2020 απονεμήθηκε στον θεωρητικό φυσικό Roger Penrose, και τους δύο αστρονόμους, Reinhard Genzel και Andrea Ghez, για τις ανακαλύψεις τους που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μαύρων τρυπών. Δεδομένου ότι οι μαύρες τρύπες είναι γνωστό ότι υπάρχουν στη φύση, αποτελούν έναν ελκυστικό υποψήφιο για την σκοτεινή ύλη.

Μια ομάδα από φυσικούς στοιχειωδών σωματιδίων, κοσμολόγους και αστρονόμους, για να μάθει περισσότερα σχετικά με τις αρχέγονες μαύρες τρύπες έψαξε στο αρχέγονο σύμπαν για σχετικά στοιχεία.  Το αρχέγονο σύμπαν ήταν τόσο πυκνό που κάθε θετική διακύμανση πυκνότητας πάνω από 50% θα δημιουργούσε μια μαύρη τρύπα. Ωστόσο, οι κοσμολογικές διαταραχές που δημιούργησαν τους γαλαξίες είναι γνωστό πως είναι πολύ μικρότερες. Παρ’ όλα αυτά, ένας ορισμένος αριθμός διαδικασιών στο αρχέγονο σύμπαν θα μπορούσε να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για τον σχηματισμό μαύρων τρυπών.

Ένα ενδιαφέρον ενδεχόμενο είναι ότι οι αρχέγονες μαύρες τρύπες θα μπορούσαν να σχηματιστούν από «σύμπαντα-μωρά» που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του πληθωρισμού, την κοσμολογική περίοδο ταχύτατης διαστολής του σύμπαντος η οποία πιστεύεται πως ευθύνεται για τον σχηματισμό των δομών που παρατηρούμε σήμερα, όπως οι γαλαξίες και τα σμήνη των γαλαξιών. Κατά την διάρκεια της πληθωριστικής διαστολής, τα σύμπαντα-μωρά μπορούν να διαχωριστούν από το αρχικό σύμπαν. Ένα μικρό θυγατρικό σύμπαν θα μπορούσε τελικά να καταρρεύσει, αλλά η μεγάλη ποσότητα ενέργειας που απελευθερώνεται στον μικρό του όγκο προκαλεί τον σχηματισμό μιας μαύρης τρύπας.

Ακόμα πιο περίεργη είναι η μοίρα ενός μεγαλύτερου σύμπαντος-μωρού. Αν λοιπόν είναι μεγαλύτερο από κάποιο κρίσιμο μέγεθος, η θεωρία της βαρύτητας του Αϊνστάιν επιτρέπει το εν λόγω σύμπαν να υπάρχει σε μια κατάσταση που φαίνεται διαφορετική σε έναν παρατηρητή στο εσωτερικό του, σε σχέση με έναν παρατηρητή στο εξωτερικό του. Ένας εσωτερικός παρατηρητής το βλέπει ως διαστελλόμενο σύμπαν, ενώ ένας εξωτερικός παρατηρητής (όπως εμείς) το βλέπει σαν μια μαύρη τρύπα. Και στις δυο περιπτώσεις, τα μεγάλα και τα μικρά θυγατρικά σύμπαντα φαίνονται σε μας ως αρχέγονες μαύρες τρύπες, οι οποίες κρύβουν πίσω από τους «ορίζοντες των γεγονότων τους» ολόκληρα σύμπαντα. Ο ορίζοντας των γεγονότων είναι ένα όριο πέρα από το οποίο οτιδήποτε το διασχίζει, ακόμη και το φως, εγκλωβίζεται δια παντός και δεν μπορεί να διαφύγει από την μαύρη τρύπα.

Hyper Suprime-Cam (HSC): μια γιγαντιαία ψηφιακή κάμερα στο τηλεσκόπιο Subaru. Hyper Suprime-Cam (HSC) is a gigantic digital camera on the Subaru Telescope Credit：HSC project / NAOJ

Στην εργασία τους με τίτλο ‘Exploring Primordial Black Holes from the Multiverse with Optical Telescopes’, οι Kusenko et al περιγράφουν ένα νέο σενάριο για τον σχηματισμό των αρχέγονων μαύρων τρυπών και δείχνουν ότι οι μαύρες τρύπες από το σενάριο του ‘πολυσύμπαντος’ μπορούν να βρεθούν χρησιμοποιώντας μια γιγαντιαία κάμερα (Hyper Suprime-Cam ή συντομογραφικά HSC) του τηλεσκοπίου Subaru στην Χαβάη.

Ένα άστρο στον γαλαξία της Ανδρομέδας προσωρινά γίνεται λαμπρότερο αν μια αρχέγονη μαύρη τρύπα περάσει μπροστά από το άστρο, διότι το φως του εστιάζεται σύμφωνα με την γενική θεωρία της σχετικότητας. A star in the Andromeda galaxy temporarily becomes brighter if a primordial black hole passes in front of the star, focusing its light in accordance with the theory of gravity. Credit: Kavli IPMU/HSC Collaboration

Η εν λόγω κάμερα έχει την μοναδική ικανότητα να απεικονίζει ολόκληρο τον γαλαξία της Ανδρομέδας κάθε λίγα λεπτά. Αν μια μαύρη τρύπα διασχίσει την γραμμή παρατήρησης του τηλεσκοπίου, μπροστά από ένα άστρο, η βαρύτητα της μαύρης τρύπας καμπυλώνει το φως του κάνοντάς το να φαίνεται λαμπρότερο για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Από την διάρκεια αυτής της λαμπρότητας οι αστρονόμοι μπορούν να υπολογίσουν την μάζα της διερχόμενης μαύρης τρύπας. Με την κάμερα HSC είναι δυνατή η ταυτόχρονη παρατήρηση εκατό εκατομμυρίων άστρων, κάτι που ισοδυναμεί με ένα μεγάλο ‘δίχτυ’ για τις αρχέγονες μαύρες τρύπες που πιθανόν να διασχίσουν το οπτικό πεδίο του τηλεσκοπίου.

Οι πρώτες παρατηρήσεις της HSC έχουν αναφέρει ήδη μια πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση, που θα μπορούσε να είναι μια αρχέγονη μαύρη τρύπα από το ‘πολυσύμπαν’, με μια μάζα συγκρίσιμη με την μάζα της Σελήνης. Μετά από αυτό το ενθαρρυντικό πρώτο εύρημα, ένας νέος γύρος παρατηρήσεων θα ξεκινήσει για να δοθεί μια οριστική απάντηση για το αν οι – βγαλμένες από το σενάριο του πολυσύμπαντος – αρχέγονες μαύρες τρύπες θα είναι η λύση του μυστηρίου της σκοτεινής ύλης.

Πηγές: https://journals.aps.org/prl/abstract/10.1103/PhysRevLett.125.181304 - https://www.ipmu.jp/en/20201224-PBH-multiverse - https://physicsgg.me/2021/01/02/