Στο χορό των 11 διαστάσεων: Η Θεωρία Χορδών. In the dance of 11 dimensions: The String Theory

Πόσες διαστάσεις έχει το Σύμπαν; Υπάρχουν παράλληλα σύμπαντα; String theory turns the page on the standard description of the universe by replacing all matter and force particles with just one element: Tiny vibrating strings that twist and turn in complicated ways that, from our perspective, look like particles. (Image: © Shutterstock)

Η επιστήμη της Φυσικής χωρίζεται σε 4 κατηγορίες: 1) Στην Κλασική φυσική, η οποία μελετάει αντικείμενα μεγαλύτερα από τα άτομα που κινούνται με μικρές ταχύτητες -πολύ μικρότερες από την ταχύτητα του φωτός-, 2) στην Σχετικιστική φυσική (δηλ. τη Γενική και Ειδική θεωρία Σχετικότητας) και μελετάει το φαινόμενο της βαρύτητας αλλά και αντικείμενα που κινούνται με ταχύτητες συγκρίσιμες με αυτή του φωτός, αντίστοιχα, 3) στην Κβαντική Μηχανική που μελετά τις κινήσεις των ατόμων και των υποατομικών σωματιδίων και 4) στην Κβαντική Θεωρία Πεδίου, η οποία κατά κάποιο τρόπο παντρεύει την κβαντική μηχανική και την ειδική θεωρία της σχετικότητας. 

Σήμερα, η Κβαντική θεωρία και η γενική θεωρία της σχετικότητας είναι οι πιο δημοφιλείς θεωρίες της επιστήμης της Φυσικής και λειτουργούν πολύ καλά στον αντίστοιχο τομέα τους, αλλά είναι εξαιρετικά ασύμβατες μεταξύ τους.

 Εδώ ας αναφέρω ότι οι 4 θεμελιώδεις δυνάμεις της φυσικής  είναι η βαρυτική, η ασθενής πυρηνική, η ηλεκτρομαγνητική και η ισχυρή πυρηνική. Η τρέχουσα αντίληψη για την βαρύτητα βασίζεται στη γενική θεωρία της σχετικότητας, ενώ οι άλλες τρεις περιγράφονται στο πλαίσιο της κβαντικής μηχανικής και της κβαντικής θεωρίας πεδίου. Αυτό και μόνο καθιστά την περιγραφή των φυσικών φαινομένων τελείως διαφορετικά και θα έλεγα αποκομμένη. 

String theory, which took root in the 1970s, proposes that “all objects in our universe are composed of vibrating filaments (strings) and membranes (branes) of energy.” That’s the ultimate Cool. It unites general relativity (the physics of the very big) with quantum mechanics (the physics of the very small) in one grand unified Theory of Everything, turning current conflicts into harmony. But string theory offers more. It can undergird the concept of a multiverse: There are more universes than particles in our known universe. Credit: Getty Images

Ανάμεσα σε πολλές άλλες θεωρίες που καταπιάνονται με τα μυστήρια του κόσμου μας, και το πρόβλημα της περιγραφής των φυσικών φαινομένων, η Θεωρία Χορδών (String Theory) ξεκινά από την περιγραφή ένος σωματίδιου, γνωστό ως γκραβιτόνιο (από το graviton) το οποίο πιστεύεται ότι είναι ένα κβαντικό σωματίδιο που μεσολαβεί στη μεταφορά της δύναμης της βαρύτητας. Ως εκ τούτου, η Θεωρία Χορδών θεωρείται η πιο επιτυχημένη θεωρία κβαντικής βαρύτητας και είναι πιθανός υποψήφιος για την πολλά υποσχόμενη Θεωρία των Πάντων, μια θεωρία, όπου θα ενοποιούνταν και οι 4 θεμελιώδεις δυνάμειςπου ανέφερα παραπάνω, υπό μια θεωρία ενοποίησης, όπως προσπαθούσε να βρει διακαώς ο μεγάλος φυσικός Άλμπερτ Αϊνστάιν, τα τελευταία χρόνια της ζωής του, αλλά και πολλοί άλλοι μεταγενέστεροι και τωρινοί λαμπροί επιστήμονες.

Τι είναι Χορδή;

String theory is the cutting-edge idea that all fundamental particles are actually tiny vibrating loops of string. (Image: © Robert Spriggs | Shutterstock)

Η Θεωρία Χορδών δηλώνει ότι τα πάντα στο Σύμπαν αποτελούνται από μικροσκοπικές δονούμενες χορδές. Αυτές οι χορδές είναι μονοδιάστατα αντικείμενα που είναι ταυτόσημα μεταξύ τους. Η θεωρία αυτή μας λέει ότι κάθε θεμελιώδες σωματίδιο (σημειακό και αδιάστατο) που γνωρίζουμε στην Φυσική, ως θεμελιώδης δομικός λίθος της ύλης, όπως τα ηλεκτρόνια, τα φωτόνια, τα κουάρκς (δείτε εικόνα κάτω), κλπ αποτελούνται από αυτές τις δονούμενες χορδές.

Σύμφωνα με την θεωρία ο λόγος για τον οποίο π.χ ένα κουάρκ φαίνεται να είναι διαφορετικό από ένα ηλεκτρόνιο είναι επειδή και τα δύο αυτά σωματίδια δονούνται σε διαφορετικές συχνότητες. Εδώ ας υπενθυμίσω στον αναγνώστη τι είναι το κουάρκ (quark). Τα κουάρκs θεωρούνται οι βασικοί τύποι των στοιχειωδών σωματιδίων της ύλης από τα οποία αποτελούνται τα βαρυόνια (baryons) και τα μεσόνια (mesons).

Σύνοψη των σωματιδίων και των δυνάμεων της σωματιδιακής φυσικής.

Μαζί με τα γκλουόνια  (gluons) -που μεταφέρουν την ισχυρή αλληλεπίδραση με την οποία αλληλεπιδρούν τα κουάρκς - θεωρούνται τα μόνα στοιχειώδη σωματίδια που μπορούν και αλληλεπιδρούν ισχυρά (δείτε τον πίνακα πάνω).

Οι χορδές είναι πολύ-πολύ μικρές. Το μήκος μιας χορδής, σύμφωνα με την Θεωρία Χορδών, πιστεύεται ότι είναι της τάξης του μήκους Planck, δηλαδή 10 εις την -35 μέτρα ή περίπου 10 εις την -20 φορές τη διάμετρο ενός πρωτονίου! 

The fundamental objects of string theory are open and closed strings.

Στη θεωρία των χορδών υπάρχουν δύο είδη χορδών: οι κλειστές και οι ανοιχτές χορδές, όπως δείχνει η παραπάνω εικόνα.

Tι είναι η Βράνη;

A brane is an object similar to a quantum string, but with any number of dimensions rather than the single dimension of a string. X-dimensional branes trace out (X+1)-dimensional worldvolumes. Collisions between branes can create new protoverses, which explode outwards into universes. According to the models of Brane Cosmology our universe, along with possibly many others, would exist trapped inside branes with the same number of dimensions of such universes. Our universe would exist in a 3 spacial dimensions brane and so on.

Καθώς η θεωρία των χορδών εξελίχθηκε με την πάροδο των χρόνων, διάφοροι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το μαθηματικό μοντέλο τους απαιτούσε πρόσθετα αντικείμενα στην περιγραφή του οικοδομήματος της θεωρίας χορδών, τα οποία πήραν το όνομα βράνες (branes).

In a two-dimensional representation of the brane-inflation scenario, two nearby branes, each itself inflating, are drawn together and annihilate, creating a mass of subatomic particles and energy that eventually coalesces into our universe, driven to expand by the tremendous release of energy from the annihilation. Theory predicts that the process created huge cosmic strings that exist in dimensions outside our three that might be observed by new gravity-wave detectors. Credit: Cornell Chronicle - Cornell University

Μια βράνη στη Θεωρία Χορδών, είναι ένα αντικείμενο που γενικεύει την έννοια ενός σημειακού σωματιδίου σε οποιονδήποτε αριθμό διαστάσεων. Για παράδειγμα, ένα σημείο είναι μια βράνη μηδέν διαστάσεων, μια χορδή είναι μια βράνη μιας διάστασης, ένα επίπεδο είναι βράνη δύο διαστάσεων και ούτω καθεξής. Έτσι, στην ορολογία της θεωρίας η λεγόμενη 0-βράνη  (0-brane) είναι ένα σημείο σωματιδίων, η 1-βράνη είναι μια χορδή και η 2-βράνη είναι ένα επίπεδο.

Open strings attached to a pair of D-branes.

Η θεωρία μας δείχνει επίσης ότι οι χορδές μπορούν να προσκολληθούν σε αυτές τις βράνες, με το ένα ή και τα δύο άκρα τους (όπως φαίνεται στο παραπάνω σχήμα).

Πόσες διαστάσεις;

String theory math required six additional dimensions (for a total of 10) visible only to the little strings, much as a powerline looks like a 1D line to birds flying far overhead but a 3D cylinder to an ant crawling on the wire. (Image credit: Shutterstock)

Για να λειτουργήσει μαθηματικά το μοντέλο της Θεωρίας Χορδών, οι τέσσερις διαστάσεις (3 χώρος + 1 χρόνος) δεν επαρκούν. Έτσι, το μαθηματικό μοντέλο της θεωρίας αυτής θέτει ως αναγκαία συνθήκη το Σύμπαν να έχει επιπλέον «κρυμμένες» διαστάσεις. Πού είναι αυτές οι πρόσθετες διαστάσεις και γιατί δεν τις βλέπουμε; 

Οι φυσικοί πιστεύουν ότι αυτές οι επιπλέον διαστάσεις τυλίγονται και αναδιπλώνονται σε έναν συμπαγή και εντελώς μικροσκοπικό χώρο έτσι ώστε δεν μπορούμε να τον εντοπίσουμε.

Υπάρχουν 2 κύριες θεωρίες χορδών, η μποζονική Θεωρία Χορδών σε 26 διαστάσεις και η Υπερσυμμετρική Θεωρία Χορδών (ή Θεωρία Υπερχορδών) σε 10/11 διαστάσεις.

Μέχρι το 1995, υπήρχαν πέντε διαφορετικές εκδοχές ή τύποι θεωρίας υπερχορδών καθεμία από τις οποίες ήταν ανεξάρτητες. Αυτές οι πέντε θεωρίες υπερχορδών είναι πληροφοριακά: Η Θεωρία χορδών τύπου Ι, Θεωρία χορδών τύπου IIA, Θεωρία χορδών τύπου IIB, Η ετεροτική Θεωρία Χορδών SO(32) και η ετεροτική Θεωρία Χορδών E8 × E8.

Η Μ-Θεωρία που αποτελεί γενίκευση της θεωρίας υπερχορδών ζει σε έναν χώρο 11 διαστάσεων και εκτός από χορδές (αντικείμενα διάστασης 1) περιλαμβάνει και τις λεγόμενες βράνες, αντικείμενα με μεγαλύτερη διάσταση, 2, 3, 4,…κλπ (προφανώς η διάσταση των βράνων δεν μπορεί να υπερβεί την διάσταση 11, που είναι η διάσταση του χώρου που ζει η Μ-θεωρία). Οι βράνες που έχουν διάσταση 2 λέγονται μεμβράνες. Τα σωμάτια προκύπτουν από τις ταλαντώσεις των βράνων (π.χ. για την περίπτωση των μεμβρανών, βράνες  διάστασης 2, θυμηθείτε τους ήχους που παράγονται από την παλλόμενη επιφάνεια ενός τυμπάνου κοκ). M-theory unifies in a single mathematical structure all five consistent versions of string theory (as well as a particle description called supergravity). It looks like each of those theories in different physical regimes. Olena Shmahalo/Quanta Magazine

Το 1995, ο φυσικός Edward Witten παρουσίασε και υποστήριξε την θεωρία του δείχνοντας ότι όλες αυτές οι διαφορετικές εκδοχές της θεωρίας των υπερχορδών μπορούν να ενωθούν σε μια ενιαία θεωρία, γνωστή ως θεωρία-Μ (όπου το M μπορεί να σημαίνει μητέρα, μαγεία, μυστήριο ή μεμβράνη...). Η θεωρία-Μ αυτή λοιπόν προτείνει ένα Σύμπαν 11 διαστάσεων! Εκτός της εκπληκτικής πρότασης ότι το Σύμπαν μας αποτελείται ουσιαστικά από 11 διαστάσεις, μας περιγράφει επίσης με κομψοτεχνικά μαθηματικά την θεωρητική εκδοχή ύπαρξης ενός τεραστίου αριθμού παράλληλων συμπάντων. Για την ακρίβεια, δέκα εις την πεντακοσιοστή σύμπαντα (ο αριθμός 10 με εκθέτη τον αριθμό 500!), το καθένα σύμπαν με τους δικούς του φυσικούς νόμους!

Στις μέρες μας ο όρος που ακούγεται ως Θεωρία Χορδών αναφέρεται ουσιαστικά στην Θεωρία Υπερχορδών και την Θεωρία-Μ η οποία υπερισχύει ως μαθηματική μοντελοποίηση ενός ενοποιητικού πλαισίου μέσω του οποίου οι διάφορες θεωρίες υπερχορδών που έχουν διατυπωθεί από ανεξάρτητους ερευνητές, να μπορούν να κατανοηθούν απλά ως διαφορετικά ασυμπτωτικά όρια ενός μοναδικού χώρου διαφόρων παραμέτρων.

Συμπεράσματα

Ο κορυφαίος φυσικός του πανεπιστημίου Columbia Μπράιαν Γκρίν, εξηγεί τη Θεωρία των Υπερχορδών, την ιδέα πως απειροελάχιστες ίνες ενέργειας δονούνται σε 11 διαστάσεις δημιουργώντας όλα τα σωματίδια και τις δυνάμεις στο σύμπαν.

Η ομορφιά της Θεωρίας Χορδών έγκειται στην ιδέα ότι τα πάντα στο Σύμπαν μας (συμπεριλαμβανομένης της βαρύτητας) μπορούν να εντοπιστούν σε μια θεμελιώδη ταυτότητα γνωστή ως χορδή.

Παρόλο που δεν υπάρχουν πειραματικά στοιχεία ακόμα για τη Θεωρία Χορδών, εξακολουθεί να μας δίνει την ελπίδα ότι μπορούμε να ενώσουμε τις δυνάμεις της φυσικής σε μια θεωρία των πάντων. Επικριτές της θεωρίας αυτής πάντως υποστηρίζουν ότι η θεωρία αυτή δεν είναι δυνατό ούτε να επαληθευτεί ούτε να απορριφθεί! 

Πριν κλείσω να αναφέρω ότι το αντίπαλον δέος της Θεωρίας Χορδών είναι η   Θεωρία Κβαντικής Βαρύτητας Βρόχων (Loop Quantum Gravity Theory, συντ.,LQG) που προσπαθεί να ενοποιήσει τη βαρύτητα με την κβαντική φυσική λαμβάνοντας υπόψη τη γεωμετρική διατύπωση του τετραδιάστατου χώρου του Αϊνστάιν. Η LQG προτείνει ότι ο χώρος και ο χρόνος κβαντοποιούνται (όπως τα φωτόνια στην κβαντική θεωρία του ηλεκτρομαγνητισμού). Τόσο όμως η Θεωρία Χορδών όσο και η θεωρία LQG έχουν τα δικά τους πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Μόνο ο χρόνος και τα πειραματικά δεδομένα θα δείξουν ποια από τις δύο θεωρίες θα επιβιώσει!

Θα ήθελα να συνοψίσω αυτό το άρθρο σχετικά με τη Θεωρία Χορδών με ένα απόφθεγμα του μεγάλου εφευρέτη Νίκολα Τέσλα: ”Αν θέλετε να βρείτε τα μυστικά του σύμπαντος, σκεφτείτε με όρους ενέργειας, συχνότητας και δόνησης.’’

Πηγές: E. Witten, ”String theory dynamics in various dimensions″, Nucl. Phys. B 443 (1995) 85, https://arxiv.org/abs/hep-th/9503124 - https://www.space.com/17594-string-theory.html - https://en.wikipedia.org/wiki/String_theory -  https://el.wikipedia.org/Θεωρία_χορδών - https://www.huffingtonpost.gr/entry/sto-choro-ton-11-diastaseon-e-theoria-chordon_gr_601d147fc5b618b319876e4c

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Σμήνος» από μικρές μαύρες τρύπες εντόπισε το Hubble. Hubble uncovers concentration of small black holes

Στην «καρδιά» του NGC 6397 οι αστρονόμοι βρήκαν μια συγκέντρωση μικρότερων μαύρων τρυπών αντί για μια μεγάλη μαύρη τρύπα- κάτι που προκάλεσε έκπληξη. Astronomers using the NASA/ESA Hubble Space Telescope have found evidence for dozens of stellar-mass black holes lurking in the core-collapsed, globular cluster NGC 6397, one of the closest globular clusters to Earth. An artist’s impression of a group of stellar-mass black holes in the center of NGC 6397. Image credit: NASA / ESA / Hubble / N. Bartmann.

H ιδέα ότι οι μαύρες τρύπες έρχονται σε διαφορετικά μεγέθη μπορεί να φαντάζει περίεργη στους περισσότερους, δεδομένου και ότι η μαύρη τρύπα εξ ορισμού είναι ένα αντικείμενο που έχει καταρρεύσει υπό την πίεση της βαρύτητας, αποκτώντας σχεδόν άπειρη πυκνότητα. Ωστόσο η ποσότητα της μάζας που μπορεί να συγκεντρώνει μια μαύρη τρύπα ποικίλλει- από μάζα υποδιπλάσια αυτής του ήλιου μας μέχρι δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη. Κάπου ενδιάμεσα υπάρχουν οι IMBH (intermediate-mass black holes- μαύρες τρύπες μεσαίας μάζας), με μάζες από εκατοντάδες μέχρι δεκάδες χιλιάδες φορές μεγαλύτερες αυτής του ήλιου. Οπότε, οι μαύρες τρύπες έρχονται σε μικρά, μεσαία και μεγάλα μεγέθη.

This is an artist's impression created to visualize the concentration of black holes at the center of NGC 6397. In reality, the small black holes here are far too small for the direct observing capacities of any existing or planned future telescope, including Hubble. It is predicted that this core-collapsed globular cluster could be host to more than 20 black holes. Credit: ESA/Hubble, N. Bartmann

Ωστόσο οι IMBH είναι «δύσκολες»: Θεωρείται πως κρύβονται στα κέντρα σφαιροειδών αστρικών συμπλεγμάτων- σμήνη μέχρι και ενός εκατομμυρίου άστρων. Ερευνητές του Hubble αναζήτησαν μια IMBH στο κοντινό σύμπλεγμα NGC 6397 και βρέθηκαν προ εκπλήξεως: Δεδομένου ότι μια μαύρη τρύπα δεν μπορεί να «θεαθεί», μελέτησαν προσεκτικά την κίνηση των άστρων εντός του συμπλέγματος, που θα επηρεαζόταν βαρυτικά από τη βαρυτική έλξη της μαύρης τρύπας. Τα εύρη και τα σχήματα των τροχιών των άστρων οδήγησαν στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει μόνο μία μαύρη τρύπα, μα ένα σμήνος μικρότερων- ένα μίνι σύμπλεγμα στον πυρήνα.

Όσον αφορά στον λόγο που οι μαύρες τρύπες τείνουν να «συναθροίζονται»: Ένα βαρυτικό «φλίπερ» λαμβάνει χώρα μέσα σε σφαιροειδή συμπλέγματα, όπου περισσότερα γιγαντιαία αντικείμενα βυθίζονται στο κέντρο ανταλλάσσοντας ορμές με μικρότερα άστρα, τα οποία μεταναστεύουν μετά στην περιφέρεια του συμπλέγματος. Οι κεντρικές μαύρες τρύπες μπορεί επίσης να συγχωνεύονται, στέλνοντας αναταράξεις στο διάστημα, υπό τη μορφή βαρυτικών κυμάτων.

This image shows the nearby globular cluster NGC 6397, located at a distance of 7,800 light-years in the southern constellation Ara. Image credit: NASA / ESA / T. Brown & S. Casertano, STScI / J. Anderson, STScI.

Στην «καρδιά» του NGC 6397 οι αστρονόμοι βρήκαν μια συγκέντρωση μικρότερων μαύρων τρυπών αντί για μια μεγάλη μαύρη τρύπα- κάτι που προκάλεσε έκπληξη.

Τα σφαιροειδή συμπλέγματα είναι εξαιρετικά πυκνά αστρικά συστήματα, που φιλοξενούν άστρα τα οποία βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους. Τα συστήματα αυτά κατά κανόνα είναι πολύ γηραιά- το σύμπλεγμα στο επίκεντρο αυτής της μελέτης, NGC 6397, είναι το ίδιο παλιό με το ίδιο το σύμπαν. Το σύμπλεγμα αυτό βρίσκεται σε απόσταση 7.800 ετών φωτός, κάτι που το καθιστά ένα από τα σφαιροειδή συμπλέγματα που βρίσκονται πιο κοντά στη Γη. Ο πυρήνας του είναι εξαιρετικά πυκνός.

Scientists were expecting to find an intermediate-mass black hole at the heart of the globular cluster NGC 6397, but instead they found evidence of a concentration of smaller black holes lurking there. New data from the NASA/ESA Hubble Space Telescope have led to the first measurement of the extent of a collection of black holes in a core-collapsed globular cluster. The animation featured in this video is an artist’s impression created to visualize the concentration of black holes at the center of NGC 6397. In reality, the small black holes here are far too small for the direct observing capacities of any existing or planned future telescope, including Hubble. It is predicted that this core-collapsed globular cluster could be host to more than 20 black holes. Credit: ESA/Hubble, N. Bartmann

Στην αρχή οι αστρονόμοι θεωρούσαν ότι το σύμπλεγμα φιλοξενούσε μια ΙΜΒΗ. «Βρήκαμε πολύ ισχυρά στοιχεία για μια αθέατη μάζα στον πυκνό πυρήνα του συμπλέγματος, μα μας εξέπληξε το ότι αυτή η μάζα δεν ήταν “τύπου σημείου” (κάτι που θα περίμενε κανείς για μια μεμονωμένη μαύρη τρύπα) μα επεκτεινόταν σε ένα μικρό ποσοστό του μεγέθους του συμπλέγματος» είπε ο Εντουάρντο Βιτράλ, του IAP (Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Παρισιού). Για τον εντοπισμό της κρυμμένης αυτής μάζας, οι Βιτράλ και ο Γκάρι Μαμόν, επίσης του ΙΑΡ, χρησιμοποίησαν τις ταχύτητες των άστρων στο σύμπλεγμα για να βρουν την κατανομή της συνολικής μάζας, η οποία είναι η μάζα των ορατών άστρων, καθώς και σε αχνά άστρα και μαύρες τρύπες. Όσο περισσότερη μάζα υπάρχει σε κάποια περιοχή, τόσο πιο γρήγορα κινούνται τα άστρα γύρω της. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν προηγούμενες εκτιμήσεις των κινήσεων των άστρων, αξιοποιώντας δεδομένα του Hubble. «Η ανάλυσή μας έδειξε πως οι τροχιές των άστρων είναι σχεδόν τυχαίες σε όλο το σφαιροειδές σύμπλεγμα, αντί για συστηματικά κυκλικές ή επιμήκεις» είπε ο Μαμόν. Αυτά τα σχήματα περιορίζουν αυτό που πρέπει να είναι η εσώτερη μάζα. Το συμπέρασμα των ερευνητών είναι πως το αθέατο μέρος μπορεί να αποτελείται μόνο από τα απομεινάρια γιγαντιαίων άστρων (λευκών νάνων, αστέρων νετρονίων και μαύρων τρυπών), δεδομένης της μάζας, έκτασης και θέσης του. Αυτά τα αστρικά «πτώματα» προοδευτικά βυθίστηκαν στο κέντρο του συμπλέγματος μετά από βαρυτικές αλληλεπιδράσεις με κοντινά, μικρότερης μάζας άστρα.

«Χρησιμοποιήσαμε τη θεωρία της αστρικής εξέλιξης για να συμπεράνουμε πως το μεγαλύτερο μέρος της επιπλέον μάζας που βρήκαμε ήταν υπό τη μορφή μαύρων τρυπών» είπε ο Μαμόν. Άλλες δύο πρόσφατες μελέτες επίσης υποδεικνύουν πως αστρικά απομεινάρια, ειδικά μαύρες τρύπες αστρικής μάζας, θα μπορούσαν να «κατοικούν» στις εσώτερες περιοχές των σφαιροειδών συμπλεγμάτων. «Η δική μας είναι η πρώτη μελέτη που παρέχει τόσο τη μάζα όσο και την έκταση αυτού που φαίνεται να είναι μια συλλογή κυρίως μαύρων τρυπών στο κέντρο ενός σφαιροειδούς συμπλέγματος με πυρήνα που έχει καταρρεύσει» είπε ο Βιτράλ.

Πηγές:  Eduardo Vitral et al, Does NGC 6397 contain an intermediate-mass black hole or a more diffuse inner subcluster?, Astronomy & Astrophysics (2020). DOI: 10.1051/0004-6361/202039650 - https://phys.org/news/2021-02-hubble-uncovers-small-black-holes.html - https://www.naftemporiki.gr/story/1691908/sminos-apo-mikres-maures-trupes-entopise-tohubble

 

 

 

Η κατανάλωση καφέ μειώνει τον κίνδυνο καρδιακής ανεπάρκειας. Drinking coffee associated with decreased heart failure risk

Οι άνθρωποι που πίνουν τουλάχιστον έναν καφέ την ημέρα (με καφεΐνη), έχουν μειωμένο κίνδυνο καρδιακής ανεπάρκειας, σύμφωνα με μία νέα μεγάλη αμερικανική μελέτη, που έρχεται να καταρρίψει την ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι ο καφές οπωσδήποτε κάνει κακό στην καρδιά. An analysis of three large, well-known heart disease studies found drinking one or more cups of caffeinated coffee was associated with decreased heart failure risk. Drinking decaffeinated coffee did not have the same benefit and may be associated with an increased risk for heart failure. There is not yet enough clear evidence to recommend increasing coffee consumption to decrease risk of heart disease with the same strength and certainty as stopping smoking, losing weight or exercising. Pierre Bonnard (1867-1947), Le Café (Coffee) (1915), oil on canvas, 73 x 106.4 cm, The Tate Gallery (Presented by Sir Michael Sadler through the Art Fund 1941), London. Photographic Rights © Tate 2018, CC-BY-NC-ND 3.0

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον επίκουρο καθηγητή Καρδιολογίας Ντέηβιντ Κάο της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Κολοράντο, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο αμερικανικό καρδιολογικό περιοδικό «Circulation: Heart Failure», ανέλυσαν στοιχεία για περισσότερα από 21.000 άτομα.

Διαπιστώθηκε ότι όσοι ανέφεραν πως έπιναν έναν ή περισσότερους καφέδες την ημέρα είχαν μικρότερο κίνδυνο να διαγνωσθούν με καρδιακή ανεπάρκεια. Ο κίνδυνος σε βάθος δεκαετιών ήταν μειωμένος κατά 5% έως 12% για κάθε παραπάνω φλιτζάνι καφέ την ημέρα, σε σχέση με τη μη κατανάλωσή του. Όπως εκτιμήθηκε, ο κίνδυνος καρδιακής ανεπάρκειας ήταν περίπου 30% χαμηλότερος για όσους έπιναν τουλάχιστον δύο καφέδες καθημερινά. Από την άλλη πλευρά, η κατανάλωση καφέ χωρίς καφεΐνη φαίνεται να έχει αντίθετο αποτέλεσμα, αυξάνοντας τον κίνδυνο καρδιακής ανεπάρκειας.

«Η σχέση ανάμεσα στην καφεΐνη και στον κίνδυνο καρδιακής ανεπάρκειας μας εξέπληξε. Ο καφές και η καφεΐνη συχνά θεωρούνται από τον γενικό πληθυσμό ότι κάνουν κακό στην καρδιά, επειδή οι άνθρωποι τα συσχετίζουν με τους αυξημένους παλμούς, με την υπέρταση κ.ά. Όμως, η σαφής σχέση ανάμεσα στην αυξημένη κατανάλωση καφέ και στη μείωση του κινδύνου για καρδιακή ανεπάρκεια έρχεται να αντιστρέψει τελείως αυτήν την αντίληψη», δήλωσε ο δρ Κάο. «Παρ' όλα αυτά, δεν υπάρχουν ακόμη -επαρκώς- σαφή στοιχεία που να οδηγούν στη σύσταση για αύξηση της κατανάλωσης καφέ, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος καρδιακής ανεπάρκειας, τουλάχιστον με την ίδια σαφήνεια και βεβαιότητα που υπάρχουν για τη διακοπή του καπνίσματος, την απώλεια βάρους ή τη σωματική άσκηση», πρόσθεσε.

Οι ερευνητές επεσήμαναν ότι δημοφιλείς καφέδες, με πολλές θερμίδες λόγω προσθήκης ζάχαρης και λιπαρών γαλακτοκομικών προϊόντων, μπορεί να επιβαρύνουν την καρδιά. Επίσης, η καφεΐνη, παρά τα οφέλη της, μπορεί να γίνει επικίνδυνη σε μεγάλες ποσότητες. Επιπλέον, τα παιδιά πρέπει να αποφεύγουν την καφεΐνη και όσα ροφήματα την περιέχουν.

Μία άλλη πρόσφατη ιαπωνική έρευνα, με επικεφαλής τον καθηγητή Δημόσιας Υγείας Χιρογιάσου Ίσο του Πανεπιστημίου της Οσάκα, η οποία δημοσιεύθηκε στο αμερικανικό ιατρικό περιοδικό «Stroke» (Εγκεφαλικό), βρήκε ότι οι άνθρωποι που έχουν πάθει έμφραγμα ή εγκεφαλικό στο παρελθόν μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο νέου καρδιαγγειακού επεισοδίου και θανάτου εάν πίνουν πράσινο τσάι και καφέ καθημερινά.

Drinking one or more cups of plain, leaded coffee a day was associated with a long-term reduced risk of heart failure, according to a review of diet data from three major studies using analytic tools from the American Heart Association. Lesser Ury (1861–1931), Evening at the Café Bauer (1898), further details not known. Wikimedia Commons.

Η μελέτη, που ανέλυσε στοιχεία για περισσότερους από 46.000 ανθρώπους από 40 έως 79 ετών, διαπίστωσε ότι όσοι είχαν ζήσει μετά από ένα πρώτο έμφραγμα και έπιναν έναν καφέ την ημέρα, είχαν περίπου 22% μικρότερο κίνδυνο θανάτου σε σχέση με όσους σπάνια έπιναν καφέ. Επίσης, οι άνθρωποι χωρίς ιστορικό εγκεφαλικού ή εμφράγματος που έπιναν έναν ή περισσότερους καφέδες ημερησίως, είχαν 14% μικρότερο κίνδυνο θανάτου, σε σχέση με όσους δεν έπιναν καθόλου καφέ.

Πηγές: Laura M. Stevens, Erik Linstead, Jennifer L. Hall, David P. Kao. Association Between Coffee Intake and Incident Heart Failure Risk. Circulation: Heart Failure, 2021; DOI: 10.1161/CIRCHEARTFAILURE.119.006799 - https://www.sciencedaily.com/releases/2021/02/210209083513.htm - https://www.amna.gr/home/article/527558/I-katanalosi-kafe-meionei-ton-kinduno-kardiakis-aneparkeias

 

 

Η αυξημένη επιδεξιότητα του αντίχειρα και η εξέλιξη του ανθρώπου. Our dexterous thumbs have a 2 million-year-old origin

Άποψη του ψηφιακού μοντέλου που ανέπτυξαν οι ερευνητές για τον υπολογισμό της δεξιότητας του αντίχειρα σε απολιθωμένα είδη του Ανθρώπου. Our thumbs allow us to use a variety of tools, from hammers to smartphones, and a new analysis suggests they have a long history. Researchers have found that some hominins started developing more dexterous thumbs about 2 million years ago, which could have allowed them to exploit more resources, eventually leading to the emergence of human culture. A diagram showing the difference between human and chimpanzee thumb muscles. Credit: Katerina Harvati, Alexandros Karakostis and Daniel Haeufle

Η αυξημένη επιδεξιότητα του αντίχειρα έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη του ανθρώπου, συμπέρανε μια νέα διεθνής επιστημονική έρευνα με επικεφαλής Έλληνες επιστήμονες. Η ανεπτυγμένη ικανότητα των πρώιμων ανθρώπων να πραγματοποιούν ακριβείς κινήσεις των χεριών τους οδήγησε στην πιο αποτελεσματική παραγωγή και χρήση εργαλείων, διευρύνοντας έτσι σημαντικά το διατροφικό φάσμα τους.

Η διεπιστημονική ερευνητική ομάδα υπό την καθηγήτρια δρα Κατερίνα Χαρβάτη, επικεφαλής της Παλαιοανθρωπολογίας στο γερμανικό Ινστιτούτο «Σένκενμπεργκ για την Ανθρώπινη Εξέλιξη και το Παλαιοπεριβάλλον» του Πανεπιστημίου του Τίμπινγκεν, δείχνει ότι η σημαντική αυτή αύξηση της επιδεξιότητας των χεριών φαίνεται να εμφανίστηκε πριν από περίπου δύο εκατομμύρια χρόνια. Οι ερευνητές ανέλυσαν απολιθωμένα οστά του αντίχειρα, χρησιμοποιώντας πρωτοποριακά ψηφιακά μοντέλα για τον υπολογισμό της επιδεξιότητας σε διάφορα είδη ανθρωπιδών.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο στενής συνεργασίας με το Ινστιτούτο Κλινικής Εγκεφάλου Hertie στο Τίμπινγκεν, την Ιατρική Σχολή των Αθηνών (Μονάδα Δικαστικής Ανθρωπολογίας) και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Βασιλείας. Τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν στο τελευταίο τεύχος του επιστημονικού περιοδικού βιολογίας «Current Biology».

Η συστηματική παραγωγή και χρήση εργαλείων, η οποία αποτελεί θεμελιώδες χαρακτηριστικό της βιολογικής και πολιτισμικής εξέλιξης του ανθρώπου, βασίζεται στην αυξημένη δεξιότητα στην κίνηση και στη λειτουργία των χεριών. Εντούτοις, ενώ αυτή η επιδεξιότητα αποτελεί καταλυτικό παράγοντα για την επιβίωση και συμπεριφορά του, παραμένει άγνωστο το πότε εμφανίστηκε και ποιο είδος ανθρωπίδη την ανέπτυξε πρώτο.

Πότε εμφανίστηκε για πρώτη φορά η επιδεξιότητα αυτή

Η ερευνητική ομάδα επεδίωξε να απαντήσει αυτό το κρίσιμο εξελικτικό ερώτημα, στηριζόμενη σε μία πρωτοποριακή και διεπιστημονική προσέγγιση ανάλυσης των απολιθωμένων οστών του αντίχειρα από διαφορετικά είδη ανθρωπιδών, τα οποία συμπεριλάμβαναν τον σύγχρονο άνθρωπο (Homo sapiens), τους Νεάντερταλ, τρία είδη του γένους των Αυστραλοπιθήκων, καθώς και το αινιγματικό είδος Homo naledi. Οι ερευνητές ανέπτυξαν ένα νέο εμβιομηχανικό μοντέλο, το οποίο τους επέτρεψε να αναλύσουν τις δυνάμεις που μπορούσαν να παράγουν οι μύες του αντίχειρα ανά διαφορετικό είδος, υπολογίζοντας έπειτα την επιδεξιότητά τους. Επιπλέον, με στόχο μια ολοκληρωμένη συγκριτική ανάλυση, οι ερευνητές μελέτησαν και τις κινήσεις του αντίχειρα σε άλλα σύγχρονα πρωτεύοντα (χιμπατζήδες).

«Η προσέγγισή μας επικεντρώνεται στην επιδεξιότητα της αντίθεσης του αντίχειρα προς το υπόλοιπο χέρι, ένα θεμέλιο της ανθρώπινης κινητικής συμπεριφοράς με καθοριστική σημασία για την ικανότητα του ανθρώπου να επιτελεί χειρισμούς ακριβείας και να χρησιμοποιεί εργαλεία», δήλωσε ο δρ Αλέξανδρος Καρακωστής, πρώτος συγγραφέας της μελέτης και ειδικός στις εμβιομηχανικές ιδιότητες του ανθρώπινου χεριού. «Είναι η πρώτη φορά που μπορέσαμε να αξιολογήσουμε τις επιπτώσεις τόσο των μυών, οι οποίοι δεν διασώζονται στους απολιθωμένους σκελετούς, όσο και της μορφής των ίδιων των οστών του αντίχειρα στην επιδεξιότητα του χεριού, σε διαφορετικά ανθρώπινα είδη του παρελθόντος», προσέθεσε. Δείτε το βίντεο που δημιούργησαν οι Κατερίνα Χαρβάτη, Αλέξανδρος Καρακωστής και Daniel Häufle:

This video diagrams the difference between human and chimpanzee models of thumb muscles, which the researchers used to study the evolution of thumb dexterity. (Professor Katerina Harvati / Dr. Alexandros Karakostis / Dr. Daniel Haeufle)

Η διεπιστημονική μέθοδος ανέδειξε έναν υψηλό βαθμό επιδεξιότητας σε απολιθώματα οστών του χεριού που βρέθηκαν στη σπηλιά Swartkrans της Νότιας Αφρικής και χρονολογούνται πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια. «Η χρονική αυτή περίοδος συσχετίζεται με σημαντικές βιολογικές και πολιτισμικές μεταβολές, οι οποίες περιλαμβάνουν την εμφάνιση ενός νέου ανθρώπινου είδους με αυξημένο μέγεθος εγκεφάλου, του Homo erectus, την πιο συστηματική χρήση λίθινων εργαλείων, καθώς και υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής και πολιτισμικής πολυπλοκότητας», επισήμανε ένας άλλος ερευνητής, ο δρ Βαγγέλης Τουρλούκης (Πανεπιστήμιο του Τίμπιγκεν), ειδικός στην Προϊστορική Αρχαιολογία.

Οι ερευνητές έδειξαν ότι τα προγενέστερα είδη του Αυστραλοπιθήκου, στα οποία αποδίδεται η πρωιμότερη χρήση λίθινων εργαλείων, παρουσίαζαν χαμηλότερη επιδεξιότητα του αντίχειρα, παρόμοια με εκείνη των σημερινών χιμπατζήδων. Το ίδιο ίσχυε και για το είδος Australopithecus sediba, του οποίου οι αυξημένες αναλογίες του αντίχειρα είχαν προηγουμένως συσχετιστεί με ανεπτυγμένη δεξιοτεχνία. Αντίθετα, τα μεταγενέστερα είδη, όπως ο Homo sapiens, οι Νεάντερταλ και ο Homo naledi (ένα είδος με μικρό μέγεθος εγκεφάλου) κατείχαν παρομοίως υψηλά επίπεδα επιδεξιότητας.

«Το γεγονός ότι η επιδεξιότητα της αντίθεσης του αντίχειρα ήταν συστηματικά σημαντική στο γένος μας Homo αναδεικνύει την καθοριστική σημασία του εξελικτικού αυτού πλεονεκτήματος για την ανθρώπινη βιολογική και πολιτιστική εξέλιξη», σύμφωνα με την κα Χαρβάτη.

Πηγές: Current Biology, DOI: 10.1016/j.cub.2020.12.041 - https://www.newscientist.com/article/2266033-our-dexterous-thumbs-have-a-2-million-year-old-origin/ - https://www.newsbeast.gr/world/arthro/7050876/giati-i-epidexiotita-tou-anticheira-itan-kathoristiki-gia-tin-exelixi-tou-anthropou

 

 

 

Τι είναι ένα στοιχειώδες σωματίδιο; What Is a Particle?

Στην φαινομενικά απλούστατη ερώτηση «τι είναι ένα σωματίδιο;», έχουν δοθεί διάφορες απαντήσεις όπως: ένα σημειακό αντικείμενο, μια διέγερση ενός πεδίου, μια έννοια καθαρών μαθηματικών που διεισδύει στην πραγματικότητα. Όμως η σημερινή αντίληψη των φυσικών για το τι είναι ένα σωματίδιο έχει αλλάξει κατά πολύ. It has been thought of as many things: a pointlike object, an excitation of a field, a speck of pure math that has cut into reality. But never has physicists’ conception of a particle changed more than it is changing now. Elementary particles are the basic stuff of the universe. They are also deeply strange. Illustrations by Ashley Mackenzie for Quanta Magazine

Δεδομένου ότι τα πάντα στο σύμπαν ανάγονται σε σωματίδια, προκύπτει αβίαστα η ερώτηση: τι είναι τα σωματίδια;

Μια απλή απάντηση, ότι δηλαδή: τα ηλεκτρόνια, τα φωτόνια, τα κουάρκ και άλλα «στοιχειώδη» σωματίδια δεν έχουν δομή ή φυσική έκταση, φαίνεται εκ των πραγμάτων μη ικανοποιητική. Σύμφωνα με την Mary Gaillard, που προέβλεψε τις μάζες δυο τύπων κουάρκ στην δεκαετία του 1970, «βασικά πιστεύουμε ότι ένα σωματίδιο είναι ένα σημειακό αντικείμενο». Ωστόσο τα σωματίδια έχουν διακριτά χαρακτηριστικά, όπως φορτίο και μάζα. Πώς μπορεί ένα σημείο χωρίς διαστάσεις να έχει βάρος;

Λέμε ότι είναι «στοιχειώδη», λέει ο Xiao-Gang Wen, θεωρητικός φυσικός στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης. Αλλά αυτός είναι απλώς ένας [τρόπος για να πεις] στους φοιτητές, «Μην ρωτάτε! Δεν ξέρω την απάντηση. Είναι στοιχειώδη, μην ξαναρωτήσετε».

Ο Δημόκριτος (~460 π.Χ.- 370 π.Χ.) ήταν προσωκρατικός φιλόσοφος, ο οποίος γεννήθηκε στα Άβδηρα της Θράκης. Ήταν μαθητής του Λεύκιππου. Πίστευε ότι η ύλη αποτελούνταν από αδιάσπαστα, αόρατα στοιχεία, τα άτομα. Επίσης ήταν ο πρώτος που αντιλήφθηκε ότι ο Γαλαξίας είναι το φως από μακρινά αστέρια. Ήταν ανάμεσα στους πρώτους που ανέφεραν ότι το σύμπαν έχει και άλλους «κόσμους» και μάλιστα ορισμένους κατοικημένους. Ο Δημόκριτος ξεκαθάριζε ότι το κενό δεν ταυτίζεται με το τίποτα («μη ον»), είναι δηλαδή κάτι το υπαρκτό. The theory of Democritus held that everything is composed of "atoms," which are physically, but not geometrically, indivisible; that between atoms, there lies empty space; that atoms are indestructible, and have always been and always will be in motion; that there is an infinite number of atoms and of kinds of atoms, which differ in shape and size. Of the mass of atoms, Democritus said, "The more any indivisible exceeds, the heavier it is." However, his exact position on atomic weight is disputed.

Για οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο, οι ιδιότητες του αντικειμένου εξαρτώνται από τη φυσική του σύνθεση – και τελικά, από τα συστατικά του σωματίδια. Όμως οι ιδιότητες αυτών των σωματιδίων δεν προέρχονται από συστατικά τους αλλά από μαθηματικά πρότυπα. Ως σημεία επαφής μεταξύ μαθηματικών και πραγματικότητας, τα σωματίδια εκτείνονται και στους δύο κόσμους σε μια αβέβαιη βάση.

Όταν ρώτησα πρόσφατα δώδεκα φυσικούς σωματιδίων «τι είναι ένα σωματίδιο;», έδωσαν εντελώς διαφορετικές περιγραφές. Τόνισαν ότι οι απαντήσεις τους δεν έρχονται σε σύγκρουση, αλλά καταγράφουν διαφορετικές πτυχές της αλήθειας. Περιέγραψαν επίσης δύο πρόσφατες σημαντικές ερευνητικές ιδέες στη θεμελιώδη φυσική οι οποίες επιδιώκουν μια πιο ικανοποιητική και ολοκληρωμένη εικόνα των σωματιδίων.

«Τι είναι ένα σωματίδιο;» είναι πράγματι μια πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση, λέει ο Wen. «Σήμερα υπάρχει πρόοδος όσον αφορά την απάντηση. Δεν πρέπει να πω ότι υπάρχει μια ενιαία άποψη, αλλά υπάρχουν πολλές διαφορετικές απόψεις και όλες φαίνονται ενδιαφέρουσες.»

Σωματίδιο είναι μια «κατάρρευση κυματοσυνάρτησης». A Particle Is a ‘Collapsed Wave Function’

“Την στιγμή που το ανιχνεύω, καταρρέει η κυματοσυνάρτηση και γίνεται σωματίδιο… [Το σωματίδιο είναι] η κυματοσυνάρτηση που κατέρρευσε». —Δημήτρης Νανόπουλος. “At the moment that I detect it, it collapses the wave and becomes a particle. … [The particle is] the collapsed wave function.” —Dimitri Nanopoulos. The Schrodinger Cat thought experiment. Image source: By Dhatfield – Own work, CC BY-SA 3.0

Ο προβληματισμός για κατανόηση των θεμελιωδών δομικών στοιχείων της φύσης ξεκίνησε με τον ισχυρισμό του αρχαίου Έλληνα φιλόσοφου Δημόκριτου περί ατόμων. Δύο χιλιετίες μετά, ο Isaac Newton και ο Christiaan Huygens διαφώνησαν για το αν το φως συνίσταται από σωματίδια ή κύματα. Η ανακάλυψη της κβαντικής μηχανικής μετά από περίπου 250 χρόνια απέδειξε πως και οι δυο αυθεντίες είχαν δίκιο: Το φως συνίσταται από πακέτα ενέργειας γνωστά ως φωτόνια, τα οποία συμπεριφέρονται τόσο ως σωματίδια όσο και ως κύματα.

Ένα από τα διάσημα προβλήματα της κβαντικής φυσικής, είναι το μετρητικό πρόβλημα, το φαινόμενο δηλαδή της κατάρρευσης της κυματοσυνάρτησης που περιγράφει ένα σωματίδιο, όταν αυτό υπόκειται σε μία μέτρηση. A quantum particle can be in a range of possible states. When an observer makes a measurement, she instantaneously “collapses” the wave function into one possible state. QBism argues that this collapse isn’t mysterious. It just reflects the updated knowledge of the observer. She didn’t know where the particle was before the measurement. Now she does. Olena Shmahalo/Quanta Magazine

Η δυαδικότητα των κυμάτων-σωματιδίων κατέληξε να είναι ένα σύμπτωμα μιας βαθύτερης σπανιότητας. Η κβαντομηχανική αποκάλυψε στους θεμελιωτές της την δεκαετία του 1920 ότι τα φωτόνια και άλλα κβαντικά αντικείμενα περιγράφονται καλύτερα όχι ως σωματίδια ή κύματα αλλά από αφηρημένες «κυματοσυναρτήσεις» – εξελισσόμενες μαθηματικές συναρτήσεις που δείχνουν την πιθανότητα ενός σωματιδίου να έχει διάφορες ιδιότητες.

A visualization shows the wave function of a hydrogen atom. Electrons are better thought of as a cloud of probability surrounding the nucleus rather than a single particle looping around in orbits, as it’s conventionally pictured. Image by Israel Institute of Technology.

Για παράδειγμα, η κυματοσυνάρτηση που αντιπροσωπεύει ένα ηλεκτρόνιο απλώνεται χωρικά, έτσι ώστε το ηλεκτρόνιο να έχει πιθανές θέσεις και όχι μια συγκεκριμένη. Αλλά κατά κάποιο παράξενο τρόπο, όταν χρησιμοποιείτε έναν ανιχνευτή για να προσδιορίσετε την θέση του ηλεκτρονίου, η κυματοσυνάρτηση ξαφνικά «καταρρέει» σε ένα σημείο και το σωματίδιο κάνει κλικ σε αυτήν τη θέση στον ανιχνευτή.

Ένα σωματίδιο είναι μια κυματοσυνάρτηση που κατέρρευσε. Αλλά τι σημαίνει αυτό στον κόσμο; Γιατί η παρατήρηση προκαλεί την κατάρρευση μιας «απλωμένης» μαθηματικής συνάρτησης και την εμφάνιση ενός συγκεκριμένου σωματιδίου; Και ποιός αποφασίζει το αποτέλεσμα της μέτρησης; Εδώ και σχεδόν έναν αιώνα, οι φυσικοί δεν έχουν ιδέα.

Σωματίδιο είναι μια ‘Κβαντική Διέγερση ενός Πεδίου’. A Particle Is a ‘Quantum Excitation of a Field’

«Τι είναι ένα σωματίδιο για έναν φυσικό; Είναι μια κβαντική διέγερση ενός πεδίου. Γράφουμε την φυσική σωματιδίων σε μια μαθηματική γλώσσα που ονομάζεται κβαντική θεωρία πεδίου. Δεδομένου ότι υπάρχουν πολλά διαφορετικά πεδία, με κάθε πεδίο να έχει διαφορετικές ιδιότητες και διαφορετικές διεγέρσεις ανάλογα με τις ιδιότητες, αυτές τις διεγέρσεις μπορούμε να τις θεωρήσουμε ως σωματίδια.» —Helen Quinn. “What is a particle from a physicist’s point of view? It’s a quantum excitation of a field. We write particle physics in a math called quantum field theory. In that, there are a bunch of different fields; each field has different properties and excitations, and they are different depending on the properties, and those excitations we can think of as a particle.” —Helen Quinn. Visualization of a quantum field theory calculation showing virtual particles in the quantum vacuum. Even in empty space, this vacuum energy is non-zero, but without specific boundary conditions, individual particle properties will not be constrained. DEREK LEINWEBER

Στη δεκαετία του 1930 η εικόνα έγινε ακόμη πιο παράξενη. Οι φυσικοί συνειδητοποίησαν ότι οι κυματοσυναρτήσεις πολλών μεμονωμένων φωτονίων συμπεριφέρονται συλλογικά σαν ένα μόνο κύμα που διαδίδεται μέσω σύμφωνων ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων – ακριβώς όπως η κλασική εικόνα του φωτός που ανακαλύφθηκε τον 19ο αιώνα από τον James Clerk Maxwell. Αυτοί οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι θα μπορούσαν να «κβαντώσουν» την κλασική θεωρία πεδίων, περιορίζοντας τα πεδία, ώστε να μπορούν να ταλαντώνονται μόνο σε διακριτές ποσότητες γνωστές ως «κβάντα» των πεδίων. Εκτός από τα φωτόνια – τα κβάντα του φωτός – ο Paul Dirac και άλλοι ανακάλυψαν ότι η ιδέα θα μπορούσε να επεκταθεί σε ηλεκτρόνια και σε οτιδήποτε άλλο: Σύμφωνα με την κβαντική θεωρία πεδίου, τα σωματίδια είναι διεγέρσεις των κβαντικών πεδίων που γεμίζουν όλο το χώρο.

Trajectories of a particle in a box (also called an infinite square well) in classical mechanics (A) and quantum mechanics (B-F). In (A), the particle moves at constant velocity, bouncing back and forth. In (B-F), wavefunction solutions to the Time-Dependent Schrodinger Equation are shown for the same geometry and potential. The horizontal axis is position, the vertical axis is the real part (blue) or imaginary part (red) of the wavefunction. (B,C,D) are stationary states (energy eigenstates), which come from solutions to the Time-Independent Schrodinger Equation. (E,F) are non-stationary states, solutions to the Time-Dependent Schrodinger equation. STEVE BYRNES / SBYRNES321 OF WIKIMEDIA COMMONS

Θεωρώντας την ύπαρξη αυτών των πιο θεμελιωδών πεδίων, η κβαντική θεωρία πεδίου απογύμνωσε την κατάσταση των σωματιδίων, χαρακτηρίζοντάς τα ως απλά μπιτ ενέργειας που θέτουν τα πεδία σε «παφλασμό». Ωστόσο, παρά το οντολογικό φορτίο των πανταχού παρόντων πεδίων, η κβαντική θεωρία πεδίου έγινε η κοινή γλώσσα της σωματιδιακής φυσικής, επειδή επιτρέπει στους ερευνητές να υπολογίζουν με ακρίβεια τι συμβαίνει όταν αλληλεπιδρούν σωματίδια – οι αλληλεπιδράσεις σωματιδίων είναι, σε βασικό επίπεδο, ο τρόπος με τον οποίο ο κόσμος συναρμολογείται.

Helen Quinn proposed the still-hypothetical “axion field” in the 1970s. Nicholas Bock/SLAC National Accelerator Laboratory

Καθώς οι φυσικοί ανακάλυπταν όλο και περισσότερα σωματίδια και τα σχετικά πεδία τους, αναπτύχθηκε μια παράλληλη προοπτική. Οι ιδιότητες αυτών των σωματιδίων και πεδίων φαίνονταν να ακολουθούν αριθμητικά μοτίβα. Επεκτείνοντας αυτά τα μοτίβα, οι φυσικοί μπόρεσαν να προβλέψουν την ύπαρξη περισσότερων σωματιδίων. «Άπαξ και κωδικοποιήσετε τα μοτίβα που παρατηρείτε στα μαθηματικά, τα μαθηματικά διαθέτουν προβλεπτικότητα. Σου λένε περισσότερα πράγματα από αυτά που μπορείς να παρατηρήσεις, επισημαίνει η Helen Quinn, φυσικός σωματιδίων στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ.

An illustration of the empty space of the Universe as consisting of quantum foam, where quantum fluctuations are large, varied, and important on the smallest of scales. The quantum fields that are an intrinsic part of nature are well-defined, but do not conform to our intuitive notions of how particles or waves should behave. NASA/CXC/M.WEISS

Τα μοτίβα υποδεικνύουν επίσης μια πιο αφηρημένη και ενδεχομένως βαθύτερη οπτική για το τι είναι στ’ αλήθεια τα σωματίδια.

Ένα σωματίδιο είναι μια «μη-αναγώγιμη αναπαράσταση ομάδας». A Particle Is an ‘Irreducible Representation of a Group’

«Τα σωματίδια περιγράφονται στο ελάχιστο από μη αναγώγιμες αναπαραστάσεις της ομάδας Poincaré.» — Sheldon Glashow. “Particles are at a very minimum described by irreducible representations of the Poincaré group.” — Sheldon Glashow.

«Τα σωματίδια περιγράφονται στο ελάχιστο από μη αναγώγιμες αναπαραστάσεις της ομάδας Poincaré.» — Sheldon Glashow. “Particles are at a very minimum described by irreducible representations of the Poincaré group.” — Sheldon Glashow.

Ο Mark Van Raamsdonk θυμάται το ξεκίνημα του πρώτου μαθήματος της κβαντικής θεωρίας πεδίου, ως μεταπτυχιακός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Ο καθηγητής μπήκε στην αίθουσα, κοίταξε τους μαθητές και ρώτησε: «Τι είναι ένα σωματίδιο;»

«Μια μη αναγωγίσιμη αναπαράσταση της ομάδας Poincaré», απάντησε ένας διαβασμένος συμφοιτητής.

Λαμβάνοντας τον προφανώς σωστό ορισμό ως γενική γνώση, ο καθηγητής παρέλειψε οποιαδήποτε εξήγηση και άρχισε μια ακατανόητη σειρά διαλέξεων. «Όλο αυτό το εξάμηνο δεν έμαθα τίποτα από το μάθημα», δήλωσε ο Van Raamsdonk, ο οποίος είναι πλέον ένας αναγνωρισμένος θεωρητικός φυσικός στο Πανεπιστήμιο του Βανκούβερ.

Είναι μια βαθύτερη συνηθισμένη απάντηση των ανθρώπων που γνωρίζουν: Τα σωματίδια είναι «αναπαραστάσεις» των «ομάδων συμμετρίας», οι οποίες είναι σύνολα μετασχηματισμών που μπορούν να εφαρμοστούν σε αντικείμενα.

Samuel Velasco/Quanta Magazine

Πάρτε, για παράδειγμα, ένα ισόπλευρο τρίγωνο. Περιστρέφοντάς το κατά 120 ή 240 μοίρες, ή ανακλώντας ως προς την ευθεία που διέρχεται από κάποιο ύψος του, ή μη κάνοντας τίποτα, όλα αφήνουν το τρίγωνο αναλλοίωτο να φαίνεται όπως ήταν πριν. Αυτές οι έξι συμμετρίες σχηματίζουν μια ομάδα. Η ομάδα μπορεί να εκφραστεί ως ένα σύνολο μαθηματικών πινάκων – διατάξεις αριθμών που, όταν πολλαπλασιαστούν με τις συντεταγμένες ισόπλευρου τριγώνου, δίνουν τις ίδιες συντεταγμένες. Ένα τέτοιο σύνολο πινάκων είναι μια «αναπαράσταση» της ομάδας συμμετρίας.

Με παρόμοιο τρόπο, τα ηλεκτρόνια, τα φωτόνια και άλλα στοιχειώδη σωματίδια είναι αντικείμενα που ουσιαστικά παραμένουν τα ίδια όταν δρα σ’ αυτά μια συγκεκριμένη ομάδα. Δηλαδή, τα σωματίδια είναι αναπαραστάσεις της ομάδας Poincaré: η ομάδα των 10 (μετασχηματισμών) τρόπων μετακίνησης στο χωροχρονικό συνεχές. Τα αντικείμενα μπορούν να μετακινηθούν σε τρεις χωρικές κατευθύνσεις ή να μετατοπιστούν χρονικά. Μπορούν επίσης να περιστραφούν σε τρεις κατευθύνσεις ή να αποκτήσουν ορμή σε οποιαδήποτε από αυτές τις κατευθύνσεις. Το 1939, ο φυσικο-μαθηματικός Eugene Wigner όρισε τα σωματίδια ως τα απλούστερα δυνατά αντικείμενα που μπορούν να μετατοπιστούν, να περιστραφούν και να ωθηθούν.

Για να μετασχηματιστεί σωστά ένα αντικείμενο κάτω από αυτούς τους 10 μετασχηματισμούς Poincaré, συνειδητοποίησε ότι πρέπει να έχει ένα ορισμένο ελάχιστο σύνολο ιδιοτήτων και τα σωματίδια να έχουν αυτές τις ιδιότητες. H μια είναι η ενέργεια. Κατά βάθος, η ενέργεια είναι απλά η ιδιότητα που παραμένει ίδια όταν το αντικείμενο μετατοπίζεται χρονικά. Η ορμή είναι η ιδιότητα που παραμένει ίδια όταν το αντικείμενο μετατοπίζεται στον χώρο.

Spin and magnetism: Close-up of a 6-atom structure with rotating spins. The blue atoms have spins pointing up; the red atoms have spins pointing down. The two directions will respond differently in an applied magnetic field. Credit: Sean Kelley/NIST

Μια τρίτη ιδιότητα απαιτείται για τον προσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο τα σωματίδια αλλάζουν κάτω από τον συνδυασμό μετασχηματισμών χωρικών περιστροφών και μετατοπίσεων (που, μαζί, είναι περιστροφές στο χωροχρόνο). Αυτή η ιδιότητα-κλειδί είναι το «σπιν». Την εποχή της εργασίας του Wigner, οι φυσικοί γνώριζαν ήδη ότι τα σωματίδια έχουν σπιν, ένα είδος εσωτερικής στροφορμής που καθορίζει πολλές πτυχές της συμπεριφοράς των σωματιδίων, συμπεριλαμβανομένου του εάν συμπεριφέρονται ως ύλη (όπως τα ηλεκτρόνια) ή ως φορείς αλληλεπιδράσεων (όπως τα φωτόνια). Ο Wigner έδειξε ότι, κατά βάθος, «το σπιν είναι απλώς μια ετικέτα που έχουν τα σωματίδια επειδή στον κόσμο υπάρχουν περιστροφές», δήλωσε ο Nima Arkani-Hamed, φυσικός σωματιδίων στο Princeton.

Διαφορετικές αναπαραστάσεις της ομάδας Poincaré είναι σωματίδια με διαφορετικό αριθμό ετικετών σπιν ή βαθμούς ελευθερίας που επηρεάζονται από περιστροφές. Υπάρχουν, για παράδειγμα, σωματίδια με σπιν τριών βαθμών ελευθερίας. Αυτά τα σωματίδια περιστρέφονται με τον ίδιο τρόπο όπως τα οικεία μας τρισδιάστατα αντικείμενα. Όλα τα σωματίδια της ύλης, εν τω μεταξύ, έχουν σπιν με δύο βαθμούς ελευθερίας, που ονομάζονται «σπιν πάνω» και «σπιν κάτω», τα οποία περιστρέφονται διαφορετικά. Εάν περιστρέψετε ένα ηλεκτρόνιο κατά 360 μοίρες, η κατάστασή του θα αντιστραφεί, ακριβώς όπως ένα βέλος, όταν μετακινείται πάνω σε μια δισδιάστατη ταινία Möbius και επιστρέφει στην αρχική θέση δείχνοντας προς την αντίθετη φορά:

Samuel Velasco/Quanta Magazine

Στη φύση εμφανίζονται επίσης στοιχειώδη σωματίδια με μία και πέντε ετικέτες σπιν. Φαίνεται να λείπει μόνο μια αναπαράσταση της ομάδας Poincaré με τέσσερις ετικέτες σπιν.

Sheldon Glashow lectured at CERN in December 1979, two weeks after he was awarded the Nobel Prize in Physics. CERN

”Η αντιστοιχία μεταξύ των στοιχειωδών σωματιδίων και των αναπαραστάσεων είναι τόσο ξεκάθαρη που ορισμένοι φυσικοί – όπως ο καθηγητής του Van Raamsdonk – τα εξισώνουν με αυτές. Άλλοι το βλέπουν ως ενοποίηση. «Η αναπαράσταση δεν είναι το σωματίδιο. Η αναπαράσταση είναι ένας τρόπος περιγραφής ορισμένων ιδιοτήτων του σωματιδίου», δήλωσε ο Sheldon Glashow, ένας βραβευμένος με Νόμπελ θεωρητικός στοιχειωδών σωματιδίων. «Ας μην συγχέουμε αυτά τα δύο.»

«Τα σωματίδια έχουν πολλές εσωτερικές καταστάσεις». ‘Particles Have So Many Layers’ —Xiao-Gang Wen

Particles and interaction bosons of the standard model. Credit: Particle Data Group

Είτε υπάρχει διάκριση είτε όχι, η σχέση μεταξύ σωματιδιακής φυσικής και θεωρίας ομάδων έγινε τόσο πιο πλούσια όσο και πιο περίπλοκη κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Οι ανακαλύψεις έδειξαν ότι τα στοιχειώδη σωματίδια δεν έχουν μόνο το ελάχιστο σύνολο ετικετών που απαιτούνται για την πλοήγηση στο χωροχρόνο. Έχουν επιπλέον και κάποιες περιττές ετικέτες.

Σωματίδια με την ίδια ενέργεια, ορμή και σπιν συμπεριφέρονται πανομοιότυπα κάτω από τους 10 μετασχηματισμούς Poincaré, αλλά μπορεί να διαφέρουν με άλλους τρόπους. Για παράδειγμα, μπορούν να φέρουν διαφορετικές ποσότητες ηλεκτρικού φορτίου. Καθώς «ολόκληρος ο ζωολογικός κήπος σωματιδίων» (όπως το έθεσε ο Quinn) ανακαλύφθηκε στα μέσα του 20ου αιώνα, αποκαλύφθηκαν πρόσθετες διακρίσεις μεταξύ των σωματιδίων, απαιτώντας νέες ετικέτες που ονομάστηκαν «χρώμα» και «γεύση».

Ακριβώς όπως τα σωματίδια είναι αναπαραστάσεις της ομάδας Poincaré, οι θεωρητικοί συνειδητοποίησαν ότι οι επιπλέον ιδιότητές τους αντικατοπτρίζουν πρόσθετους τρόπους με τους οποίους αυτά μπορούν να μετασχηματιστούν. Αλλά αντί να μετακινούν αντικείμενα στο χωροχρόνο, αυτοί οι νέοι μετασχηματισμοί είναι πιο αφηρημένοι. Λέμε, λόγω έλλειψης καλύτερης λέξης, ότι αλλάζουν τις «εσωτερικές» καταστάσεις των σωματιδίων.

The Standard Model of Particle Physics by Quanta Magazine

Πάρτε την ιδιότητα που είναι γνωστή ως χρώμα: Στη δεκαετία του 1960, οι φυσικοί διαπίστωσαν ότι τα κουάρκ, τα στοιχειώδη συστατικά των ατομικών πυρήνων, υπάρχουν σε έναν τυχαίο συνδυασμό τριών πιθανών καταστάσεων, τις οποίες ονόμαζαν «κόκκινο», «πράσινο» και «μπλε». Αυτές οι καταστάσεις δεν έχουν καμία σχέση με το πραγματικό χρώμα ή οποιαδήποτε άλλη ιδιότητα που μπορούμε να αντιληφθούμε. Είναι ο αριθμός των ετικετών που έχει σημασία: Τα κουάρκ, με τις τρεις ετικέτες τους, είναι αναπαραστάσεις μιας ομάδας μετασχηματισμών που ονομάζεται SU(3) που αποτελείται από το άπειρο πλήθος τρόπων μαθηματικής μίξης των τριών ετικετών.

Ενώ τα σωματίδια με χρώμα είναι αναπαραστάσεις της ομάδας συμμετρίας SU(3), τα σωματίδια με τις εσωτερικές ιδιότητες της γεύσης και του ηλεκτρικού φορτίου είναι αναπαραστάσεις των ομάδων συμμετρίας SU(2) και U(1), αντίστοιχα. Έτσι, το καθιερωμένο πρότυπο της φυσικής σωματιδίων – η κβαντική θεωρία πεδίου όλων των γνωστών στοιχειωδών σωματιδίων και οι αλληλεπιδράσεις τους – λέμε συχνά ότι αντιπροσωπεύει την ομάδα συμμετρίας SU(3)×SU(2)×U(1), που συνίσταται από όλους τους συνδυασμούς των πράξεων συμμετρίας στις τρεις υποομάδες. (Ότι τα σωματίδια μετασχηματίζονται επίσης και από την ομάδα Poincaré είναι προφανώς πολύ προφανές για να αναφερθεί.)

Dimitri Nanopoulos 

Το Καθιερωμένο Πρότυπο των στοιχειωδών σωματιδίων βασιλεύει μισό αιώνα μετά την εμφάνισή του. Ωστόσο, είναι μια ατελής περιγραφή του σύμπαντος. Κυρίως, του «διαφεύγει» η δύναμη της βαρύτητας, την οποία η κβαντική θεωρία πεδίου δεν μπορεί να χειριστεί πλήρως. Η γενική θεωρία της σχετικότητας του Albert Einstein περιγράφει ανεξάρτητα την βαρύτητα ως καμπύλωση του χωροχρόνου. Επιπλέον, η δομή των τριών τμημάτων του Καθιερωμένου Προτύπου SU(3)×SU(2)×U(1) εγείρει ερωτήματα. Δηλαδή: «Από πού στο διάολο προήλθαν όλα αυτά;» όπως το έθεσε ο Δημήτρης Νανόπουλος. «Εντάξει, ας υποθέσουμε ότι λειτουργεί», συνέχισε ο Νανόπουλος, ο οποίος είχε συνεισφέρει σημαντικά στις πρώτες μέρες του Καθιερωμένου Προτύπου. «Αλλά τι είναι αυτό το πράγμα; Δεν μπορεί να είναι τρεις ομάδες εκεί. Θέλω να πω, ο «Θεός» είναι καλύτερος από αυτό – ο Θεός σε εισαγωγικά.»

Τα σωματίδια «μπορεί να είναι ταλαντούμενες χορδές». Particles ‘Might Be Vibrating Strings’

Lucy Reading-Ikkanda for Quanta Magazine; chart data source: Snowmass 2013

Στη δεκαετία του 1970, οι Glashow, Nανόπουλος και άλλοι προσπάθησαν να προσαρμόσουν τις ομάδες SU(3), SU(2) και U(1) μέσα σε μια μεγαλύτερη ομάδα μετασχηματισμών, με την υπόθεση ότι τα σωματίδια ήταν αναπαραστάσεις μιας ενιαίας ομάδας συμμετρίας στην αρχή του σύμπαντος. (Καθώς στη συνέχεια έσπασαν οι συμμετρίες, χάθηκε η ενοποιημένη απλότητα). Ο πιο φυσικός υποψήφιος για μια τέτοια «μεγάλη ενοποιημένη θεωρία» ήταν μια ομάδα συμμετρίας που ονομάζεται SU(5), αλλά τα πειράματα απέκλεισαν σύντομα αυτήν την επιλογή. Άλλες, λιγότερο ελκυστικές δυνατότητες παραμένουν στο παιχνίδι.

“What we think of as elementary particles, instead they might be vibrating strings.” —Mary Gaillard.  

Οι ερευνητές επένδυσαν ακόμη μεγαλύτερες ελπίδες στη θεωρία χορδών: την ιδέα ότι αν μεγεθύνατε αρκετά σε σωματίδια, δεν θα βλέπετε σημεία αλλά μονοδιάστατες χορδές. Θα δείτε επίσης έξι επιπλέον χωρικές διαστάσεις, οι οποίες σύμφωνα με την θεωρία χορδών είναι κουλουριασμένες σε κάθε σημείο του οικείου μας τετραδιάστατου χωροχρόνου. Η γεωμετρία των μικρών διαστάσεων καθορίζει τις ιδιότητες των χορδών και επομένως τον μακροσκοπικό κόσμο. Οι «εσωτερικές» συμμετρίες σωματιδίων, όπως οι μετασχηματισμοί SU(3) που μετασχηματίζουν το χρώμα των κουάρκ, αποκτούν φυσική σημασία: Αυτοί οι μετασχηματισμοί αντιστοιχούν, στην εικόνα των χορδών, σε περιστροφές στις μικρές χωρικές διαστάσεις, ακριβώς όπως το σπιν εκφράζει περιστροφές στις μεγάλες διαστάσεις. «Η γεωμετρία σου δίνει συμμετρία η οποία σου δίνει σωματίδια, και όλα αυτά συμβαδίζουν», λέει ο Νανόπουλος.

Ωστόσο, εάν υπάρχουν χορδές ή επιπλέον διαστάσεις, είναι πολύ μικρές για να εντοπιστούν πειραματικά. Έτσι, εξαιτίας της βέβαιης απουσίας τους από τα πειράματα, αναπτύχθηκαν άλλες ιδέες. Στην τελευταία δεκαετία, δύο προσεγγίσεις έχουν προσελκύσει τα λαμπρότερα μυαλά στη σύγχρονη θεμελιώδη φυσική. Και οι δύο προσεγγίσεις ανανεώνουν ξανά την εικόνα των σωματιδίων.

Ένα σωματίδιο είναι μια «παραμόρφωση του ωκεανού κβαντοδυφίων (qubits)». A Particle Is a ‘Deformation of the Qubit Ocean’

«Κάθε σωματίδιο είναι ένα κβαντικό κύμα. Το κύμα είναι μια παραμόρφωση του ωκεανού κβαντοδυφίων.» —Xiao-Gang Wen. “Every particle is a quantized wave. The wave is a deformation of the qubit ocean.” —Xiao-Gang Wen. In toy “holographic” universes (if not the real universe), the fabric of space and time emerges from a network of quantum particles. Physicists have discovered that this works according to a principle called quantum error correction. DVDP for Quanta Magazine

Η πρώτη από αυτές τις ερευνητικές προσπάθειες ξεκινάει από το σύνθημα «it-from-qubit (είναι από κβαντοδυφία)», το οποίο εκφράζει την υπόθεση ότι τα πάντα στο σύμπαν – όλα τα σωματίδια, καθώς και ο χωροχρονικός ιστός που αυτά τα σωματίδια είναι διασπαρμένα σαν βατόμουρα σε ένα σταφιδόψωμο – οφείλονται στα κβαντικά bit πληροφοριών, ή κβαντοδυφία (qubits).

Τι είναι το κβαντοδυφίο (qubit);

Έτσι ονομάζεται η βασική μονάδα μνήμης των κβαντικών υπολογιστών. Στους γνωστούς κλασικούς υπολογιστές η βασική μονάδα πληροφορίας εγγραφής και επεξεργασίας της πληροφορίας στο δυαδικό σύστημα, με τα γνωστά ψηφία 0 και 1, χρησιμοποιείται ο όρος δυφίο (bit=binary digit). Το bit,  στοιχειώδης μονάδα πληροφορίας, αποθηκεύεται σε κάποιο κλασικό φυσικό σύστημα που μπορεί να βρίσκεται σε δυο καταστάσεις όπως: οι δυο κατευθύνσεις μαγνήτισης, οι δυο θέσεις ενός διακόπτη, δυο τάσεις ηλεκτρικού ρεύματος κ.λπ.
Στους κβαντικούς υπολογιστές η βασική μονάδα εγγραφής δεν είναι ένα κλασικό σύστημα αλλά κβαντικό. Για παράδειγμα ένα άτομο υδρογόνου στη θεμελιώδη κατάσταση, όπου το μηδέν αντιπροσωπεύεται από την ηλεκτρονιακή κατάσταση με σπιν πάνω και το ένα από την κατάσταση με σπιν κάτω. Συμβολίζουμε την κατάσταση με σπιν πάνω με |0> και την κατάσταση με σπιν κάτω με |1˃. Εφόσον το άτομο είναι ένα κβαντικό σύστημα, εκτός από τις δυο καταστάσεις |0> και |1>, θα είναι επίσης μια πραγματοποιήσιμη κατάσταση και κάθε γραμμικός συνδυασμός της μορφής |ψ> = α |0> + β |1>. όπου α²+ β²=1. Και εδώ βρίσκεται η πηγή της θεμελιώδους διαφοράς μεταξύ ενός κλασικού και ενός κβαντικού υπολογιστή. Ότι στους κβαντικούς υπολογιστές η βασική μονάδα μνήμης μπορεί να βρίσκεται όχι μόνο στις καταστάσεις 0 και 1 αλλά και σε κάθε δυνατή επαλληλία (υπέρθεση) τους. Γι αυτό, στην περίπτωση των κβαντικών υπολογιστών μιλάμε για κβαντοδυφία (qubit=quantum bit).

Τα qubits μπορούν να αποθηκευτούν σε φυσικά συστήματα όπως τα bits μπορούν να αποθηκευτούν σε τρανζίστορ, αλλά μπορείτε να τα θεωρείτε πιο αφηρημένα, σαν την ίδια την πληροφορία.

Όταν υπάρχουν πολλά qubits, οι πιθανές καταστάσεις τους μπορούν να συμπλεχθούν, έτσι ώστε η κατάσταση του καθενός να εξαρτάται από τις καταστάσεις όλων των άλλων. Διαμέσου αυτών των ενδεχομένων ένας μικρός αριθμός συν-πλεγμένων qubits μπορεί να κωδικοποιήσει μια τεράστια ποσότητα πληροφοριών.

Στην έννοια it-from-qubit του σύμπαντος, εάν θέλετε να καταλάβετε τι είναι τα σωματίδια, πρέπει πρώτα να καταλάβετε τον χωροχρόνο. Το 2010, ο Van Raamsdonk, μέλος του στρατοπέδου it-from-qubit, έγραψε μια σημαντική εργασία, παρουσιάζοντας με τόλμη τι έδειχναν διάφοροι υπολογισμοί. Υποστήριξε ότι τα συν-πλεγμένα qubits μπορεί να ράβουν το ύφασμα χωροχρόνου.

The idea of a self-excited circuit was first presented by Wheeler; as an observer views the Universe, it causes reality to self-create in a certain sense. This was an incredible implication of the 'It from Bit' idea. CHRISTOPHER LANGAN

Οι υπολογισμοί, τα νοητικά πειράματα και τα παραδείγματα απλών προσομοιώσεων των τελευταίων δεκαετιών δείχνουν ότι ο χωροχρόνος έχει «ολογραφικές» ιδιότητες: Είναι δυνατόν να κωδικοποιηθούν όλες οι πληροφορίες σχετικά με μια περιοχή χωροχρόνου σε βαθμούς ελευθερίας σε ένα χώρο με μία διάσταση λιγότερη – συχνά στην επιφάνεια της περιοχής. «Τα τελευταία 10 χρόνια, μάθαμε πολλά περισσότερα για το πώς λειτουργεί αυτή η κωδικοποίηση», υποστηρίζει ο Van Raamsdonk.

Το πιο εντυπωσιακό και συναρπαστικό για τους φυσικούς σχετικά με αυτήν την ολογραφική σχέση είναι ότι ο χωροχρόνος είναι καμπυλωμένος επειδή περιλαμβάνει τη βαρύτητα. Όμως, το σύστημα των λιγότερων διαστάσεων, που κωδικοποιεί τις πληροφορίες του καμπύλου χωροχρόνου, είναι ένα καθαρά κβαντικό σύστημα που δεν έχει καμία αίσθηση καμπυλότητας, βαρύτητας ή ακόμη και γεωμετρίας. Μπορεί να θεωρηθεί ως ένα σύστημα συν-μπλεγμένων qubits (κβαντοδυφίων).

Σύμφωνα με την υπόθεση it-from-qubit, οι ιδιότητες του χωροχρόνου προέρχονται ουσιαστικά από τον τρόπο με τον οποίο τα 0 και 1 εμπλέκονται μεταξύ τους. Η μακροχρόνια αναζήτηση για μια κβαντική περιγραφή της βαρύτητας γίνεται ζήτημα αναγνώρισης του μοτίβου σύμπλεξης των qubits που κωδικοποιούν το συγκεκριμένο είδος της χωροχρονικής δομής που συναντάμε στο πραγματικό σύμπαν.

Μέχρι στιγμής, οι ερευνητές γνωρίζουν πολύ περισσότερα για το πώς αυτό λειτουργεί σε απλοποιημένες προσομοιώσεις συμπάντων με αρνητικό καμπύλο χωροχρόνο, σαν σέλα – κυρίως επειδή είναι σχετικά εύκολη η μαθηματική επεξεργασία. Το σύμπαν μας, αντίθετα, έχει θετική καμπυλότητα. Αλλά, οι ερευνητές έχουν βρει, προς μεγάλη έκπληξή τους, ότι ανά πάσα στιγμή ο αρνητικός καμπύλος χωροχρόνος φαίνεται σαν ένα ολόγραμμα όπου εμφανίζονται σωματίδια. Δηλαδή, κάθε φορά που ένα σύστημα qubits κωδικοποιεί ολογραφικά μια περιοχή χωροχρόνου, υπάρχουν πάντα δομές συμπλεκομένων qubits που αντιστοιχούν σε τοπικά bits ενέργειας που επιπλέουν σε έναν υψηλότερων διαστάσεων κόσμο.

Κυρίως, οι αλγεβρικές πράξεις στα qubits, όταν μεταφράζονται σε όρους χωροχρόνου, «συμπεριφέρονται όπως οι περιστροφές που δρουν στα σωματίδια», δήλωσε ο Van Raamsdonk. «Συνειδητοποιείς ότι υπάρχει αυτή η εικόνα που κωδικοποιείται από αυτό το μη βαρυτικό κβαντικό σύστημα. Και κατά κάποιο τρόπο αυτός ο κώδικας, αν μπορείτε να τον αποκωδικοποιήσετε, σας λέει ότι υπάρχουν σωματίδια σε κάποιον άλλο χώρο.

Το γεγονός ότι ο ολογραφικός χωροχρόνος έχει πάντα αυτές τις καταστάσεις σωματιδίων είναι «στην πραγματικότητα ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που ξεχωρίζει αυτά τα ολογραφικά συστήματα από άλλα κβαντικά συστήματα». «Νομίζω ότι κανείς δεν καταλαβαίνει πραγματικά τον λόγο για τον οποίο τα ολογραφικά μοντέλα έχουν αυτήν την ιδιότητα.»

Netta Engelhardt, a professor at the Massachusetts Institute of Technology, has developed ways to measure the entropy inside black hole interiors. Darren Pellegrino

Είναι δελεαστικό να απεικονίζετε τα qubits με κάποιο είδος χωρικής διάταξης που δημιουργεί το ολογραφικό σύμπαν, ακριβώς όπως τα οικεία ολογράμματα που προέρχονται από χωρικές δομές. Αλλά στην πραγματικότητα, οι σχέσεις και οι αλληλεξαρτήσεις των qubits θα μπορούσαν να είναι πολύ πιο αφηρημένες, χωρίς καμία πραγματική φυσική ρύθμιση. «Δεν χρειάζεται να μιλάτε για αυτά τα 0 και 1 που ζουν σε έναν συγκεκριμένο χώρο», δήλωσε η Netta Engelhardt, φυσικός στο MIT, που κέρδισε πρόσφατα το βραβείο New Horizons στη Φυσική για τον υπολογισμό του κβαντικού περιεχομένου πληροφοριών των μαύρων οπών. «Μπορείτε να μιλήσετε για την αφηρημένη ύπαρξη των 0 και 1, και το πώς ένας τελεστής μπορεί να δράσει στα 0 και 1, και αυτές είναι πολύ πιο αφηρημένες μαθηματικές σχέσεις.»

Υπάρχουν σαφώς περισσότερα να καταλάβουμε. Αλλά αν η εικόνα «it-from-qubit (είναι από κβαντοδυφία)» είναι σωστή, τότε τα σωματίδια είναι ολογράμματα, όπως και ο χωροχρόνος. Ο πιο ακριβής ορισμός τους είναι σε όρους qubits (κβαντοδυσίων).

«Τα σωματίδια είναι αυτό που μετράμε στους ανιχνευτές». ‘Particles Are What We Measure in Detectors’

“Particles are what we measure in detectors. … We start slipping into the language of saying that it’s the quantum fields that are real, and particles are excitations. We talk about virtual particles, all this stuff — but it doesn’t go click, click, click in anyone’s detector.” —Nima Arkani-Hamed. Nima Arkani-Hamed investigates the relationship between particle behavior and geometric objects. Béatrice de Géa for Quanta Magazine

Ένα άλλο στρατόπεδο ερευνητών που αυτοαποκαλούνται “amplitudeologists (πλατολόγοι;; )” επιδιώκει να στρέψει τους προβολείς στα ίδια τα σωματίδια.

Αυτοί οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η κβαντική θεωρία πεδίου, η τρέχουσα γλώσσα της σωματιδιακής φυσικής, «μας μιλάει πολύ περίπλοκα». Οι φυσικοί χρησιμοποιούν την κβαντική θεωρία πεδίου για να υπολογίσουν τους βασικούς τύπους που ονομάζονται πλάτη σκέδασης, που ανήκουν στα βασικότερα υπολογιστικά χαρακτηριστικά της πραγματικότητας. Όταν τα σωματίδια συγκρούονται, τα πλάτη δείχνουν πώς σκεδάζονται ή μορφοποιούνται τα σωματίδια. Οι αλληλεπιδράσεις των σωματιδίων φτιάχνουν τον κόσμο, οπότε ο τρόπος με τον οποίο οι φυσικοί ελέγχουν την περιγραφή τους για τον κόσμο, είναι να συγκρίνουν τους τύπους πλάτους σκέδασης με τα αποτελέσματα των συγκρούσεων των σωματιδίων σε επιταχυντές όπως ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων.

Κανονικά, για να υπολογίσουν τα πλάτη, οι φυσικοί υπολογίζουν συστηματικά όλους τους πιθανούς τρόπους, με τους οποίους οι συγκρουόμενοι κυματισμοί ενδέχεται να αντηχούν διαμέσου των κβαντικών πεδίων που διαποτίζουν το σύμπαν, προτού παράξουν τα σταθερά σωματίδια που κινούνται μακριά από το σημείο σύγκρουσης. Περιέργως, οι υπολογισμοί που περιλαμβάνουν εκατοντάδες σελίδες άλγεβρας συχνά αποδίδουν, στο τέλος, έναν τύπο μιας γραμμής.

Οι amplitudeologists (πλατολόγοι) υποστηρίζουν ότι η εικόνα του πεδίου αποκρύβει απλούστερα μαθηματικά πρότυπα. Ο Arkani-Hamed, που ηγείται της της προσπάθειας, χαρακτήρισε τα κβαντικά πεδία «μια βολική φαντασία». «Στη φυσική πολύ συχνά μπαίνουμε σε ένα λάθος δίνοντας σάρκα και οστά σε έναν φορμαλισμό», είπε. «Αρχίζουμε τα ολισθήματα στη γλώσσα λέγοντας ότι τα κβαντικά πεδία είναι πραγματικά, και τα σωματίδια είναι διεγέρσεις. Μιλάμε για εικονικά σωματίδια κι όλα αυτά τα πράγματα – που όμως δεν κάνουν κλικ, κλικ, κλικ στον ανιχνευτή κανενός. »

Οι amplitudeologists (πλατολόγοι) πιστεύουν ότι υπάρχει μια μαθηματικά απλούστερη και πιο αληθινή εικόνα για τις αλληλεπιδράσεις των σωματιδίων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, διαπιστώνουν ότι η προοπτική της θεωρίας ομάδων του Wigner για τα σωματίδια μπορεί να επεκταθεί ώστε να περιγράψει και τις αλληλεπιδράσεις τους, χωρίς καμία από τις συνηθισμένες ασυναρτησίες των κβαντικών πεδίων.

Ο Lance Dixon, ένας διακεκριμένος πλατολόγος στον επιταχυντή SLAC, εξήγησε ότι οι ερευνητές έχουν χρησιμοποιήσει τις περιστροφές Poincaré που μελετήθηκαν από τον Wigner για να υπολογίσουν άμεσα το «πλάτος τριών σημείων» – έναν τύπο που περιγράφει ένα σωματίδιο που διασπάται σε δύο σωματίδια. Έχουν δείξει επίσης ότι τα πλάτη τριών σημείων χρησιμεύουν ως δομικά στοιχεία των πλατών τεσσάρων και πλέον σημείων, που περιλαμβάνουν όλο και περισσότερα σωματίδια. Αυτές οι δυναμικές αλληλεπιδράσεις φαίνονται να οικοδομούνται εξ’ αρχής από τις βασικές συμμετρίες.

«Το πιο ωραίο», σύμφωνα με τον Dixon, είναι ότι τα πλάτη σκέδασης που εμπλέκουν τα βαρυτόνια, οι υποτιθέμενοι φορείς της βαρυτικής δύναμης, αποδεικνύεται ότι είναι το τετράγωνο πλάτους που περιλαμβάνει γλοιόνια, τα σωματίδια που συνδέουν μεταξύ τους τα κουάρκ. Η βαρύτητα συνδέεται με το ίδιο το ύφασμα του χωροχρόνου, ενώ τα γλοιόνια κινούνται στο χωροχρόνο. Ωστόσο, τα βαρυτόνια και τα γλοιόνια προέρχονται φαινομενικά από τις ίδιες συμμετρίες. «Αυτό είναι πολύ περίεργο και φυσικά δεν είναι ακόμα κατανοητό με ποσοτική λεπτομέρεια, επειδή οι εικόνες είναι τόσο διαφορετικές», λέει ο Dixon.

Physicists have discovered a jewel-shaped geometric object that challenges the notion that space and time are fundamental constituents of nature. Artist’s rendering of the amplituhedron, a newly discovered mathematical object resembling a multifaceted jewel in higher dimensions. Illustration by Andy Gilmore

Ο Arkani-Hamed και οι συνεργάτες του, εν τω μεταξύ, έχουν βρει εντελώς νέες μαθηματικές «διατάξεις» που φτάνουν απευθείας στην απάντηση, όπως το amplituhedron (πλατύεδρο)  – ένα γεωμετρικό αντικείμενο που κωδικοποιεί πλάτη σκέδασης σωματιδίων στον όγκο του. Διώχνει την εικόνα των σωματιδίων που συγκρούονται στο χωροχρόνο και προκαλούν αλυσιδωτές αντιδράσεις αιτίας και αποτελέσματος. «Προσπαθούμε να βρούμε αυτά τα αντικείμενα εκεί έξω στον πλατωνικό κόσμο των ιδεών, που μας δίνουν τις [αιτιώδεις] ιδιότητες αυτόματα», δήλωσε ο Arkani-Hamed. «Τότε θα μπορούμε να πούμε, Αχα, τώρα μπορώ να δω γιατί αυτή η εικόνα μπορεί να ερμηνευθεί ως εξέλιξη.»

Το «It-from-qubit (Είναι από κβαντοδυφία)» και η amplitudeology (πλατολογία) προσεγγίζουν τα μεγάλα ερωτήματα τόσο διαφορετικά που είναι δύσκολο να πούμε αν αυτές οι δύο εικόνες αλληλοσυμπληρώνονται ή έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους.

Σύμφωνα με την Netta Engelhardt, μια πιο σύνθετη διατύπωση της ερώτησης του τίτλου, «Τι είναι ένα σωματίδιο;» τίθεται ως «Ποια είναι τα θεμελιώδη δομικά στοιχεία του σύμπαντος στις πιο θεμελιώδεις του κλίμακες;»

Και μέχρι να βρεθεί μια πλήρης κβαντική θεωρία της βαρύτητας και του χωροχρόνου, η σύντομη απάντηση είναι: «Δεν γνωρίζουμε».

Πηγές: https://www.quantamagazine.org/what-is-a-particle-20201112/ - https://physicsgg.me/2021/02/05/